جلد 11، شماره 4 - ( زمستان 1393 )
جلد 11 شماره 4 صفحات 361-352 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Robatsarpooshi D, sadeghi H, Hosseini S, Robat Sarpoushi H, Rajabzadeh R, Karimi Moghaddam S. The impact of educational films and pamphlets on the knowledge and attitude of high schools students about thalassemia . Sci J Iran Blood Transfus Organ 2015; 11 (4) :352-361
URL: http://bloodjournal.ir/article-1-812-fa.html
URL: http://bloodjournal.ir/article-1-812-fa.html
رباط سرپوشی داود، صادقی هاجر، حسینی سید حمید، رباط سرپوشی حمید، رجب‌زاده رضوان، کریمی مقدم سمیه. مقایسه تاثیر نمایش فیلم و جزوه آموزشی بر آگاهی و نگرش دانشآموزان در مورد بیماری تالاسمی. فصلنامه پژوهشی خون. 1393; 11 (4) :352-361
داود رباط سرپوشی 
، هاجر صادقی ، سید حمید حسینی* ، حمید رباط سرپوشی ، رضوان رجب‌زاده ، سمیه کریمی مقدم
، هاجر صادقی ، سید حمید حسینی* ، حمید رباط سرپوشی ، رضوان رجب‌زاده ، سمیه کریمی مقدم
بجنورد ـ ایران ـ کدپستی: 9414951153
متن کامل [PDF 271 kb]
(1976 دریافت)
| چکیده (HTML) (7771 مشاهده)
مقدمه
تالاسمی یک گروه ناهمگن از اختلالات ارثی ساخت هموگلوبین است(1). تظاهرات بالینی آن، نتیجه ترکیبی از ساخت ناکافی هموگلوبین و تجمع نامتعادل زنجیره‌های آلفا و بتا میباشد(2). بیماران مبتلا به تالاسمی با مشکلات و مسائل جسمی و روانی بسیاری روبه رو هستند که کیفیت زندگی آنها را کاهش میدهد(3). مسائل جسمی هم چون آنمی مزمن، تغییر شکلهای استخوانی، تغییر در رشد و کوتاهی قد، به تعویق افتادن روند بلوغ جسمی، نارسایی قلبی، ابعاد مختلف زندگی بیماران را تحت تاثیر قرار میدهد(4). هم چنین تزریق خون به طور منظم و هـم زمان با دریافت ضد انعقادها در بیماران مبتلا به تالاسمی ماژور سبب تجمع آهن در اعضای مختلف میشود(5). بیماری تالاسمی یکی از گسترده‌ترین بیماری‌های ژنتیکی در دنیا است و حدود 5% از جمعیت دنیا را تحت تأثیر قرار میدهد(6). تالاسمی بتا در کشورهای اطراف دریای مدیترانه و کشورهای آفریقای شمالی هم‌چنین در عربستان سعودی، پاکستان، ایران، افغانستان، هند و کشورهای آسیای شرقی مانند تایلند و اندونزی شیوع قابل توجهی دارد(7). کشور ما دارای تعداد زیادی از موارد ابتلا به بیماری تالاسمی ماژور است که شیوع آن در مناطق جغرافیایی مختلف متغیر میباشد(8).
امروزه در تمـام مکاتـب پزشکـی جهـان، توجـه به امر
پیشگیری و بهداشت مقدم بر درمان قرار گرفته و به این نتیجه رسیدند که آموزش مؤثر بهداشت میتواند بهترین و راحتترین راه برای تامین سلامت جامعه باشد. مدارس عموماً مطمئنترین محل برای آموزش بهداشت به کودکان به شمار میروند(9).
اولین قدم در آموزش بهداشت، دادن آگاهی به مردم نسبت به بیماری تالاسمی و قبول آن از طرف مردم به منظور تغییر رفتارهای زیان‌بخش و پذیرفتن انجام رفتار سودمند است(10). از آن جایی که بخش قابل توجهی از جمعیت را مدارس به مدت چندین سال در خود جای می‌دهند؛ مکان‌های کلیدی و زمینه مهمی برای ارتقاء سلامت محسوب میشوند(11). در مطالعهای مداخلهای نتیجـه نشـان داد کـه مـی توان بـرای افزایـش سطح آگاهی
دانشآموزان از طریق ارایه آموزش برنامهریزی کرد(12).
در مطالعه پاکپور و همکاران نتایج نشان داد که مداخله آموزشی بر اساس نظریه رفتار برنامه ریزی شده منجر به شکلگیری مهارتها و به تاخیر انداختن پیشنهادات خطرآفرین در ارتباط با ایدز میشود(13).
در مطالعهای که توسط باقیانی مقدم و همکاران انجام شد، در گروه آزمون بین میانگین نمرات تمام متغیرهای مورد مطالعه قبل از مداخله آموزشی با دو ماه بعد از آموزش اختلاف معنادار وجود داشت(14).
مطالعه‌های بسیاری به بررسی علل ایجاد خطاهای گزارش شده در زمینه طب انتقال خون پرداخته که به تجویز غلط فرآورده‌های خونی منجر شده است. علل ایجاد این خطاها، خطاهای انسانی، نمونهگیری اشتباه از بیمار، نمونهگیری نادرست از بیمار، جابه‌جایی نمونهها، ثبت ناصحیح مشخصات بیمار بر روی نمونه خون، عدم کنترل هویت بیمار در هنگام تزریق خون، مراقبت‌های ناکافی از بیمار حین تزریق، عدم آگاهی از نحوه آماده‌سازی خون در شرایط اورژانس، آموزش ناکافی یا نامناسب پزشکان و پرستاران در زمینه طب اتنتقال خون و کمبود پرسنل میباشد(18-15). لذا با توجه به اهمیت آموزش در پیشگیری از بیماری، مطالعه حاضر با هدف مقایسه تاثیر آموزش به دو روش نمایش فیلم و جزوه آموزشی بر میزان آگاهی و نگرش دانشآموزان دبیرستانی انجام گردید.
مواد و روش‌ها
پژوهش حاضر، یک مطالعه نیمه تجربی بود که در آن پژوهشگر به مقایسه تاثیر نمایش فیلم و جزوه آموزشی بر میزان آگاهی و نگرش دانشآموزان دختر مقطع متوسطه شهرهای گرمه و جاجرم در مورد بیماری تالاسمی در سال 1389 پرداخته است. جامعه پژوهش در این تحقیق کلیه دانشآموزان دبیرستانهای شهرهای گرمه و جاجرم بودند. طبق مطالعه‌های انجام شده، برآورد آگاهی قبل از آموزش و بعد از آموزش، حداقل تعداد نمونه در هر گروه 150 نفر تعیین گردید(14). در عمل 489 نفر مورد مطالعه قرار گرفتند که شامل: 167 نفر گروه شاهد، 150 نفر گروه جزوه آموزشی و 172 نفر گروه نمایش فیلم بودند. انتخاب نمونهها بدین صورت بود که پس از تهیه لیست دبیرستانهای شهرهای مورد مطالعه با استفاده از نمونهگیری خوشهای انتخاب و به طور تصادفی به سه گروه شاهد، مداخله 1 (جزوه آموزشی) و مداخله 2 (نمایش فیلم) تقسیم شدند. نمونه‌های پژوهش از نظر رشته تحصیلی و مقطع تحصیلی دسته بندی و در مرحله آخر با استفاده از نمونهگیری تصادفی سیستماتیک انتخاب شدند. ابزار گردآوری دادهها در این پژوهش پرسشنامهای حاوی 21 سؤال در 3 بخش بود که در بخش اول مشخصات دموگرافیک واحدهای مورد پژوهش(4 سؤال)، در بخش دوم سؤالات مربوط به آگاهی (8 سؤال) و در بخش سوم سؤالات مربوط به نگرش (9 سؤال) قرار داشت. نمره حیطه آگاهی سنجی از صفر تا 8 و در حیطه نگرش سنجی از صفر تا 9 بود. جهت تعیین روایی پرسشنامه محتوای مذکور توسط اعضای هیئت علمی و کارشناسان مرکز مدیریت بیماری‌های دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی مورد بررسی قرار گرفت و اصلاحات لازم لحاظ گردید. جهت تعیین پایایی، پرسشنامه در دو مرحله به فاصله یک ماه جهت تکمیل در اختیار 20 نفر از دانشآموزان یکی از دبیرستانهای مورد مطالعه به صورت تصادفی که از واحدهای مورد پژوهش حذف گردید قرار گرفت، همبستگی بین نتایج حاصل از دو آزمون حدود 84/0 بود و تغییرات لازم اعمال گردید(14).
روش جمعآوری دادهها بدین صورت بود که میزان آگاهی و نگرش هر سه گروه قبل از مداخله با استفاده از پرسشنامه مذکور مورد سنجش قرار گرفت. در گروه مداخله 1 (جزوه آموزشی) آموزش یکسان از طریق جزوه آموزشی داده شد و در گروه مداخله 2 (نمایش فیلم) آموزش با محتوای یکسان توسط دو نفر از کارشناسان بهداشت در مدت 40 دقیقه ارایه گردید و در گروه شاهد مداخلهای صورت نگرفت. فیلم ارایه شده توسط دانشگاه علوم پزشکی گیلان تهیه شده و توسط کارشناسان دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی تایید و در حال حاضر جهت آموزش کارشناسان بهداشتی مورد استفاده قرار میگیرد. برای جلوگیری از خطا، اطلاعات و سؤالات موجود در فیلم با جزوه آموزشی یکسانسازی شد. یک ماه پس از اتمام مداخله در هر سه گروه میزان آگاهی و نگرش آنها سنجیده شد و دادهها با نرم‌افزار SPSS نسخه 16 و با آزمونهای t زوج و آنالیز واریانس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. در این پژوهش معیار سنجش آگاهی تعداد پاسخ‌های صحیح به سؤالات بود بدین ترتیب به هر پاسخ صحیح یک امتیاز تعلق گرفت. معیار سنجش نگرش واحدهای مورد پژوهش، چگونگی پاسخ به سؤالات مثبت و منفی بود بدین ترتیب به هر پاسخ مثبت یک امتیاز تعلق گرفت. پس از اتمام نمونهگیری، جزوات و فیلم جهت استفاده گروه شاهد در اختیار مسؤولین مدارس قرار داده شد.
یافته‌ها
در این مطالعه 489 نفر از دانشآموزان دختر دبیرستانی شهرهای گرمه و جاجرم به تفکیک در 3 گروه شاهد، جزوه آموزشی و نمایش فیلم مورد بررسی قرار گرفتند. رشته تحصیلی 1/46% افراد گروه شاهد عمومی، 9/41% تجربی، 12% انسانی و در گروه جزوه آموزشی 7/36% عمومی، 7/8% ریاضی، 34% تجربی و 7/20% انسانی و رشته تحصیلی 4/31% افراد گروه آموزشی به روش نمایش فیلم عمومی، 4/31% ریاضی، 9/9% تجربی و 3/27% انسانی بود. پایه تحصیلی 1/46% افراد گروه شاهد اول، 1/31% دوم و 8/22% سوم، 7/36% افراد گروه آموزشی به روش جزوه آموزشی اول، 3/7% دوم، 7/36% سوم و 3/19% پیش دانشگاهی هم چنین پایه تحصیلی 4/31% افراد گروه آموزشی به روش نمایش فیلم اول، 8/23% دوم، 6/25% سوم و 2/19% پیش دانشگاهی بودند. 5/19% از افراد پایه اول، 8/5% افراد پایه دوم و 9/28% پایه سوم در گروه شاهد دارای آگاهی قبل از آموزش مطلوب بودهاند و بین پایه تحصیلی و آگاهی قبل از آموزش در گروه شاهد، رابطه معنادار آماری وجود داشت(013/0 = p). 1/35% از افراد رشته عمومی، 6/15% افراد رشته تجربی و 1/37% افراد رشته انسانی دارای نگرش قبل از آموزش مطلوب بودهاند و بین رشته تحصیلی افراد گروه شاهد و نگرش قبل از آموزش در گروه شاهد، رابطه معنادار آماری وجود داشت(02/0= p). 1/35% از افراد پایه اول، 5/13% افراد پایه دوم و اکثر افراد پایه سوم(6/52%) دارای نگرش قبل از آموزش مطلوب بودهاند بنابراین بین پایه تحصیلی و نگرش قبل از آموزش رابطه معنادار آماری وجود داشت(001/0 p<).
میزان تحصیلات پدر 4/39% از افراد گروه شاهد زیر دیپلم بوده و 5/61% افرادی که تحصیلات پدر آنها بالاتر از دیپلم بوده است، دارای نگرش بعد از آموزش مطلوب بودهاند. بین تحصیلات پدر و نگرش پس آزمون افراد گروه شاهد رابطه معنادار وجود داشته است(036/0 =p). 1/29% افراد رشته عمومی، 9/76% افراد رشته ریاضی و اکثر افراد رشته تجربی و انسانی(به ترتیب 9/52% و 8/54%) دارای نگرش قبل از آموزش در گروه جزوه آموزشی مطلوب بودهاند و بین رشته تحصیلی افراد گروه جزوه آموزشی و نگرش قبل از آموزش رابطه معنادار آماری وجود داشته است(004/0 = p).
در گروه جزوه آموزشی؛ 8/28% افراد پایه اول و دوم و 8/61% افراد پایه سوم و 6/58% افراد پایه پیش دانشگاهی در گروه جزوه آموزشی، دارای نگرش قبل از آموزش مطلوب بودهاند و بین پایه تحصیلی و نگرش قبل از آموزش افراد گروه جزوه آموزشی، رابطه معنادار آماری وجود داشت(001/0 p≤). 3/30% افراد پایه اول و دوم، 5/40% افراد پایه سوم و 3/61% افراد پایه پیشدانشگاهی دارای نگرش بعد از آموزش مطلوب بوده اند، بین پایه تحصیلی افراد گروه جزوه آموزشی و نگرش بعد از آموزش، رابطه معنادار آماری وجود داشته است(015/0 = p).
در گروه نمایش فیلم؛ 5/18% افراد رشته عمومی، 6/29% افراد رشته ریاضی و تجربی و 100% افراد رشته انسانی دارای آگاهی قبل از آموزش ضعیف و متوسط بودهاند. بنابراین بین رشته تحصیلی افراد گروه آموزشی نمایش فیلم و آگاهی قبل از آموزش آنها رابطه معنادار آماری وجود داشته است. از نظر آگاهی قبل از آموزش، 5/11% افراد گروه آموزشی نمایش فیلم که میزان تحصیلات پدر آنها زیر دیپلم بوده و 40% افرادی که تحصیلات پدر آنها بالاتر از دیپلم بوده دارای آگاهی قبل از آموزش مطلوب بودهاند، بین تحصیلات پدر و آگاهی قبل از آموزش افراد گروه آموزشی نمایش فیلم رابطه معنادار آماری وجود داشته است. گروه آموزشی نمایش فیلم در 3/33% افراد رشته عمومی 4/54% افراد رشته ریاضی و 75% افراد رشته تجربی و 34/0% افراد رشته انسانی دارای نگرش قبل از آموزش مطلوب بودهاند. بین رشته تحصیلی افراد گروه آموزشی نمایش فیلم و نگرش قبل از آموزش آنها، رابطه معنادار آماری وجود داشته است. 3/42% افراد گروه نمایش فیلم که میزان تحصیلات پدر آنها زیر دیپلم بوده و 70% افرادی که تحصیلات پدر آنها بالاتر از دیپلم بوده است دارای نگرش قبل از آموزش مطلوب بودهاند و بین تحصیلات پدر و نگرش قبل آموزش افراد گروه آموزشی نمایش فیلم، رابطه معنادار آماری وجود داشته است. 30% افراد گروه نمایش فیلم که میزان تحصیلات پدر آنها زیر دیپلم بوده و 9/57% افرادی که تحصیلات پدر آنها بالاتر از دیپلم بوده است، دارای آگاهی بعد از آموزش مطلوب بودهاند و بین تحصیلات پدر و آگاهی بعد از آموزش افراد گروه آموزشی نمایش فیلم، رابطه معنادار وجود داشته است .
گروه آموزشی نمایش فیلم در 1/32% افراد رشته عمومی، 5/54% افراد رشته ریاضی، 9/40% رشته تجربی و 1/11% افراد رشته انسانی دارای آگاهی بعد از آموزش مطلوب بودهاند و بین رشته تحصیلی افراد گروه آموزشی نمایش فیلم و آگاهی بعد از آموزش، رابطه معنادار آماری وجود داشته است. گروه نمایش فیلم در 9/42% افراد رشته عمومی، 3/77% افراد رشته ریاضی، 50% رشته تجربی و 7/40% افراد رشته انسانی دارای نگرش بعد از آموزش مطلوب بودهاند و بین رشته تحصیلی افراد گروه نمایش فیلم و نگرش بعد از آموزش، رابطه معنادار آماری وجود داشته است. گروه نمایش فیلم در 9/42% افراد پایه اول، 6/78% افراد پایه دوم، 7/40% افراد پایه سوم و 5/60% افراد پایه پیشدانشگاهی دارای نگرش بعد از آموزش مطلوب بودهاند و بین پایه تحصیلی افراد گروه نمایش فیلم و نگرش بعد از آموزش آنها، رابطه معنادار آماری وجود داشته است. بین پایه تحصیلی و رشته تحصیلی و آگاهی بعد از آموزش در گروه شاهد، رابطه آماری معنادار وجود نداشت. بین تحصیلات پدر و نگرش قبل از آموزش، رشته تحصیلی و آگاهی بعد از آموزش، پایه تحصیلی و آگاهی بعد از آموزش در گروه جزوه آموزشی، رابطه آماری معناداری وجود نداشت. بین پایه تحصیلی و رشته تحصیلی با نگرش قبل از آموزش و پایه تحصیلی با آگاهی بعد از آموزش و تحصیلات پدر با نگرش بعد از آموزش در گروه نمایش فیلم، رابطه آماری معناداری وجود نداشت.
گروه شاهد: بـا تـوجـه بـه ایـن کـه، نمره حیطه آگاهی
سنجی از هشت سؤال مربوطه، از صفر تا 8 بود، میانگین آگاهی قبل از آموزش افراد گروه شاهد 84/5 و میانگین آگاهی بعد آنها 42/6 و تفاوت بین آگاهی قبل و بعد 58273/0- بوده است، که فاصله(00668/1- تا15879/0-) با اطمینان 95% میانگین را در بر میگیرد. در نتیجه این اختلاف بین آگاهی قبل و بعد از آموزش گروه شاهد از نظر آماری معنادار بود(007/0 =p).
در گروه جزوه آموزشی؛ میانگین آگاهی قبل از آموزش افراد گروه آموزشی به روش جزوه آموزشی 2734/5 و میانگین آگاهی بعد آنها 4245/6 و تفاوت بین آگاهی قبل و بعد 58273/0- بوده است(که فاصله 62498/1- تا 6771/0-) با اطمینان 95% میانگین را در بر میگیرد. در نتیجه این اختلاف بین آگاهی قبل و بعد از آموزش گروه آموزشی به روش جزوه آموزشی از نظر آماری معنادار میباشد(001/0 p≤).
در گروه نمایش فیلم؛ میانگین آگاهی قبل از آموزش افراد گروه آموزشی به روش نمایش فیلم 2 و میانگین آگاهی بعد آنها 4245/6 و تفاوت بین آگاهی قبل و بعد 58273/0- بوده است؛ که فاصله(62498/1- تـا 67718/0-) با اطمینان 95% میانگین را در بر میگیرد. در نتیجه این اختلاف بین آگاهی قبل و بعد از آموزش گروه آموزشی به روش نمایش فیلم از نظر آماری معنادار میباشد(001/0 p≤).
بین نگرش قبل و بعد از آموزش در هر سه گروه شاهد، جزوه آموزشی و نمایش فیلم رابطه آماری معنادار وجود نداشت. اختلاف میانگین آگاهی قبل از آموزش گروه شاهد و جزوه آموزشی 428/0 بوده است، که این اختلاف از نظر آماری معنادار نمیباشد. اختلاف میانگین آگاهی قبل از آموزش گروه شاهد و فیلم 073/0 بوده است، که این اختلاف نیز از نظر آماری معنادار نمیباشد. اختلاف میانگین آگاهی قبل از آموزش گروه نمایش فیلم و جزوه آموزشی 355/0 بوده است، که این اختلاف از نظر آماری معنادار نمیباشد.
در سه گروه، قبل از آموزش تفاوتی از نظر آگاهی وجود نداشت. اختلاف میانگین آگاهی بعد از آموزش در گروه جزوه آموزشی و شاهد 551/0 بوده است، که این اختلاف از نظر آماری معنادار میباشد(035/0 =p). اختلاف میانگین آگاهی بعد از آموزش در گروه فیلم و شاهد 769/0 بوده است، که این اختلاف از نظر آماری معنادار میباشد(001/0 =p). اختلاف میانگین آگاهی بعد از آموزش در گروه نمایش فیلم و جزوه آموزشی 218/0 بوده است، که این اختلاف از نظر آماری معنادار نمیباشد. در نتیجه آموزش به روش جزوه آموزشی و نمایش فیلم در مقایسه با گروه شاهد، مؤثر بوده است، اما بین این دو روش از نظر تاثیرگذاری تفاوت معناداری وجود ندارد(جدول 1).
مطالعه‌های بسیاری به بررسی علل ایجاد خطاهای گزارش شده در زمینه طب انتقال خون پرداخته که به تجویز غلط فرآورده‌های خونی منجر شده است. علل ایجاد این خطاها، خطاهای انسانی، نمونهگیری اشتباه از بیمار، نمونهگیری نادرست از بیمار، جابه‌جایی نمونهها، ثبت ناصحیح مشخصات بیمار بر روی نمونه خون، عدم کنترل هویت بیمار در هنگام تزریق خون، مراقبت‌های ناکافی از بیمار حین تزریق، عدم آگاهی از نحوه آماده‌سازی خون در شرایط اورژانس، آموزش ناکافی یا نامناسب پزشکان و پرستاران در زمینه طب انتقال خون و کمبود پرسنل میباشد(18، 17، 15).
با توجه به این که، نمره حیطه نگرش سنجی از 9 سؤال مربوطه، از صفر تا 9 بود، اختلاف میانگین نگرش قبل از آموزش در گروه جزوه آموزشی و شاهد 590/0 بوده است، که این اختلاف از نظر آماری معنادار میباشد(16/0 = p). اختـلاف میانگیـن نگــرش قبل از آموزش در گروه فیلم و شاهـد 442/0 بـوده اسـت کـه ایـن اختلاف از نظر آماری معنادار نمیباشد. اختلاف میانگین نگرش قبل از آموزش در گروه جزوه آموزشی و نمایش فیلم 147/0 بـوده اسـت
جدول 1: رابطه بین آگاهی قبل و بعد از آموزش در گروه شاهد، جزوه آموزشی و نمایش فیلم
جدول 2: رابطه بین نگرش قبل و بعد از آموزش در گروه شاهد، جزوه آموزشی و نمایش فیلم
که این اختلاف از نظر آماری معنادار نمیباشد. اختلاف میانگین نگرش بعد از آموزش در گروه جزوه آموزشی و شاهد از نظرآماری معنادار نمیباشد. اختلاف میانگین نگرش بعد از آموزش در گروه فیلم و شاهد 564/0 بوده است که این اختلاف از نظر آماری معنادار نمیباشد. اختلاف میانگین نگرش بعــد از آموزش در گروه نمایش فیلم و جزوه آموزشی 564/0 بوده است که این اختلاف از نظر آماری معنادار نمیباشد(جدول 2). مقایسه نتایج بین سـه گروه مورد بررسی نشان داد آگاهی قبل از آموزش در سه گروه تفاوت نداشته در حالی که بعد از مداخله، نتایج گروه جزوه آموزشی و فیلم متفاوت از گروه شاهد بوده و این حاکی از تاثیر احتمالی این دو روش آموزشی بر آگاهی دانشآموزان بوده است)جدول 3).
جدول 3: مقایسه میانگین آگاهی و نگرش سه گروه مورد بررسی قبل و بعد از مداخله
بحث
در این مطالعه اثر بخشی دو روش آموزشی نمایش فیلم و جزوه آموزشی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج مداخله روشهای آموزشی نشان از افزایش آگاهی در هر 3 گروه مورد بررسی بود، در حالی که تاثیر مداخلات در مورد نگرش، نشان از عدم تاثیر آموزش در نگرش دانشآموزان بوده است.
نتیجه مطالعه منصور عرب و عباس عباس‌زاده با عنوان تاثیر آموزش تالاسمی بر آگاهی دانشآموزان شهر بم، نشان داد که میانگین نمره آگاهی دانشآموزان قبل از آموزش 42/2 و بعد از آموزش 56/2 بوده و این اختلاف از نظر آماری معنادار بوده است(18). در مطالعه مؤمنی و همکاران نیز نتایح حاکی از تاثیر آموزش بر آگاهی رابطین بهداشتی بود و اشاره شده که جزوه آموزشی در صورت طراحی مناسب میتواند به عنوان وسیله‌ای آموزشی قابل رؤیت باشد(16). در مطالعهای که توسط عزیزی و همکاران در کرمانشاه انجام شد، نتایج حاکی از مؤثر بودن آموزش به روش جزوه آموزشی بر میزان آگاهی دانشآموزان بوده است(17).
در مطالعهای که توسط حاجیان و همکاران انجام گردید نشان داده شد که منبع کسب آگاهی 64% افراد رادیو و تلویزیون بوده و با درصد افزایش سطح سواد، میزان آگاهی از پیشگیری و ماهیت بیماری تالاسمی به طور معناداری افزایش داشته است. نتیجه طرح، دلالت بر آموزش وسیع‌تر و مداوم جهت ارتقاء فرهنگ پیشگیری از بیماری تالاسمی دارد و با توجه به مشغله‌های افزون افراد جامعه و توجه کمتر به وسایل ارتباط جمعی(تلویزیون و رادیو)، آموزش به شیوه‌های دیگر نقش مؤثرتری را در این زمینه ایفا می‌کند(19). در پژوهش صدقیانی و فرشیدفر که به منظور سنجش سطح آگاهی، نگرش و عملکرد زوج‌های در شرف ازدواج در رابطه با تالاسمی در سطح شهرستان بندرعباس انجام گردید، نتایج دلالت بر این داشت که آگاهی با میزان تحصیلات ارتباط معناداری داشته و نیز همبستگی آگاهی با سن و نگرش با سن معنادار میباشد(20). در مطالعهای که توسط کریمی و همکارانش انجام شد، نتیجهگیری شد که برای افزایش آگاهی از روش آموزش به کمک سخنرانی و جزوه آموزشی و هم چنین جهت ارتقای نگرش، آموزش به روش سخنرانی پیشنهاد میگردد(15).
نتایج مداخله روشهای آموزشی در این طرح نشان از افزایش آگاهی در هر 3 گروه مورد بررسی داشته است در حالی که تاثیر مداخلات در مورد نگرش نشان از عدم تاثیر آموزش در نگرش دانشآموزان بوده است. مقایسه نتایج بین 3 گروه مورد بررسی نشان داد آگاهی قبل از آموزش در 3 گروه تفاوت نداشته در حالیکه بعد از مداخله، نتایج گروه جزوه آموزشی و نمایش فیلم متفاوت از گروه شاهد بوده و این حاکی از تاثیر احتمالی این 2 روش آموزشی بر آگاهی دانشآموزان بوده است. لازم به ذکر است بین گروه جزوه آموزشی و نمایش فیلم تفاوت معناداری در این زمینه مشاهده نشده است. نگرش قبل از مداخله دانشآموزان در زمینه تالاسمی بین 3 گروه تفاوت داشته (طبق آزمون آنالیز واریانس)که این تفاوت فقط بین گروه شاهد و جزوه آموزشی بوده است. گروه جزوه آموزشی نگرش بهتری داشته و بعد از آموزش، نگرش بین 3 گروه متفاوت بوده ولی بر حسب آزمونهای آنالیز واریانس، بین گروه‌ها تفاوت چشمگیری مشاهده نشده است. به طور کلی آموزش بر آگاهی تاثیر داشته ولی در نگرش تاثیری نداشته است. یک دلیل احتمالی این است که، همیشه بین آگاهی و نگرش و رفتار رابطه خطی وجود ندارد، چون تعیین‌کنندهای نگرش فراتر از آگاهی است. آگاهی فقط یکی از چند عاملی است که باعث شکل گرفتن یک نگرش می شود. عوامل تعیین‌کننده دیگر خصوصاً در ارتباط با نگرش سلامتی شامل موارد زیر می‍‌باشند: عدم درک شدت پیامدهای منفی رفتارهای غلط توسط افراد، حساسیت درک شده، که تصور کنند مشکلات فقط برای دیگران است و تا زمانی که خودشان مبتلا نشوند متوجه مساله نمی‌شوند، خود کارآمدی متفاوت در افراد که قادر به جایگزینی و یا انجام برخی از رفتارهای سالم نیستند، وجود باورهای غلط و عوامل محیطی و فرهنگی - اجتماعی.
با این وجود اگر فردی به درستی آگاه گردد، انگیزش بالایی داشته باشد و مهارتهای رفتاری لازم را داشته باشد، احتمال در پیش گرفتن و حفظ رفتارهای پیشگیرانه در مقابل مشکلات سلامتی را خواهد داشت. بدین جهت پیشنهاد میگردد مداخلات ارتقادهنده خودکارآمدی و حساسسازی افراد نسبت به موارد مرتبط با حفظ سلامتی انجام گیرد و با توجه به تاثیر غیر قابل اجتناب جامعه و فرهنگ بر نگرش، علاوه بر مؤسسات وابسته به حفظ و ارتقاء بهداشت و سلامت، سایر ارگانها نیز در این راستا تلاش نمایند. برگزاری مسابقات و نمایشگاه‌ها در سطح کشور، میتواند حساسسازی همراه با آگاه‌سازی را ایجاد کند(21).
نتیجهگیری
با توجه به یافتههای این مطالعه میتوان دریافت که، انتخاب راه‌کارهای مناسب آموزشی به منظور افزایش آگاهی دانشآموزان و کسب اطلاعات جدید و به روز در سطح وسیع، یکی از کارآمدترین و مقرون به صرفهترین اقدامات برای پیشگیری از بیماری تالاسمی محسوب میشود و نکته حایز اهمیت این است که، علاوه بر آگاه‌سازی، حساسسازی و تغییر در نگرش نیز از طریق تعامل بین سازمان‌های مختلف وابسته یا غیر وابسته به سیستمهای بهداشتی انجام میشود. امید است با انجام این طرح توانسته باشیم در جلب عنایت مسؤولین و برنامه‌ریزان وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی و وزارت آموزش و پرورش مؤثر واقع شده وتوجه آنان را به اهمیت تهیه و ارایه برنامههای آموزشی متنوع در مورد بیماری تالاسمی جلب نماییم.
تشکر وقدردانی
بر خود لازم میدانیم مراتب تشکر خود را از معاونت محترم تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی به سبب حمایت مالی و تصویب طرح مذکور به عمل آوریم، هم چنین از مدیریت محترم شبکه بهداشت و درمان و ریاست و پرسنل محترم اداره آموزش و پرورش شهرستان گرمه و جاجرم و دانشآموزان عزیزی که در اجرای این طرح ما را یاری نمودند، صمیمانه تشکر می‌نماییم.
متن کامل: (1475 مشاهده)
مقایسه تاثیر نمایش فیلم و جزوه آموزشی بر آگاهی و نگرش دانشآموزان
در مورد بیماری تالاسمی
داود رباط سرپوشی1، هاجر صادقی2، سید حمید حسینی3، حمید رباط سرپوشی4،
رضوان رجب‌زاده5، سمیه کریمی‌مقدم4
چکیده
سابقه و هدف
روشهای آموزشی مؤثر میتواند نقش مهمی در افزایش سطح آگاهی جوانان قبل از ازدواج و در نتیجه پیشگیری از بیماری تالاسمی ایفا کند. این مطالعه با هدف تاثیر نمایش فیلم و جزوه آموزشی بر آگاهی و نگرش دانشآموزان دختر دبیرستانی شهرهای گرمه و جاجرم انجام گرفت.
مواد و روش‌ها
این مطالعه نیمه تجربی بر روی 489 نفر از دانشآموزان دختر گرمه و جاجرم در سال 1389 انجام شد. نمونهها به سه گروه شاهد، جزوه آموزشی و نمایش فیلم با روش نمونهگیری چند مرحله‌ای دسته‌بندی شدند. میزان آگاهی و نگرش آنها قبل و بعد از مداخله سنجش شد. دادهها با استفاده از پرسشنامهای که پایایی و روایی آن مورد تایید قرار گرفته بود جمعآوری و به وسیله نرم‌افزار 16 SPSS و آزمونهای تی زوج و آنالیز واریانس تجزیه و تحلیل شدند.
یافته‌ها
نتایج نشان داد که قبل از مداخله، سه گروه از نظر آگاهی تفاوتی نداشتهاند و پس از مداخله سه گروه از نظر آگاهی متفاوت بودهاند(05/0 p<)، که مربوط به تفاوت بین گروه‌های مداخله و کنترل بوده است. قبل و بعد از مداخله، تفاوت معناداری بین نگرش سه گروه وجود داشت(به ترتیب 01/0 p= ، 03/0 =p). در هر سه گروه، آگاهی بعد از مداخله نسبت به قبل از مداخله افزایش داشت(برای هر سه گروه 01/0 p=).
نتیجه گیری
با توجه به تاثیر روشهایی هم چون نمایش فیلم و جزوه آموزشی بر آگاهی دانشآموزان، پیشنهاد میگردد آموزش‌دهندگان از روشهای آموزشی دیداری جهت آموزش مؤثرتر استفاده نمایند و مسؤولین مربوطه نیز با برنامهریزی این امکان را فراهم کنند.
کلمات کلیدی: آموزش، تالاسمی، پمفلت، نمایش فیلم
تاریخ دریافت : 28/8/92
تاریخ پذیرش : 19/3/93
1- کارشناس ارشد آموزش بهداشت ـ دانشگاه علوم پزشکی مشهد ـ مشهد ـ ایران
2- کارشناس ارشد پرستاری ـ مربی دانشگاه علوم پزشکی اراک ـ اراک ـ ایران
3- مؤلف مسؤول: کارشناس ارشد آموزش بهداشت ـ مربی دانشکده بهداشت ـ مرکز تحقیقات بیماری‌های منتقله به وسیله ناقلین ـ دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی ـ بجنورد ـ ایران ـ کد پستی: 9414951153
4- کارشناس پرستاری ـ دانشگاه علوم پزشکی سبزوار ـ سبزوار ـ ایران
5- دانشجوی کارشناسی ارشد اپیدمیولوژی ـ دانشگاه علوم پزشکی ایران و مرکز تحقیقات بیماری‌های منتقله به وسیله ناقلین ـ دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی ـ بجنورد ـ ایران
در مورد بیماری تالاسمی
داود رباط سرپوشی1، هاجر صادقی2، سید حمید حسینی3، حمید رباط سرپوشی4،
رضوان رجب‌زاده5، سمیه کریمی‌مقدم4
چکیده
سابقه و هدف
روشهای آموزشی مؤثر میتواند نقش مهمی در افزایش سطح آگاهی جوانان قبل از ازدواج و در نتیجه پیشگیری از بیماری تالاسمی ایفا کند. این مطالعه با هدف تاثیر نمایش فیلم و جزوه آموزشی بر آگاهی و نگرش دانشآموزان دختر دبیرستانی شهرهای گرمه و جاجرم انجام گرفت.
مواد و روش‌ها
این مطالعه نیمه تجربی بر روی 489 نفر از دانشآموزان دختر گرمه و جاجرم در سال 1389 انجام شد. نمونهها به سه گروه شاهد، جزوه آموزشی و نمایش فیلم با روش نمونهگیری چند مرحله‌ای دسته‌بندی شدند. میزان آگاهی و نگرش آنها قبل و بعد از مداخله سنجش شد. دادهها با استفاده از پرسشنامهای که پایایی و روایی آن مورد تایید قرار گرفته بود جمعآوری و به وسیله نرم‌افزار 16 SPSS و آزمونهای تی زوج و آنالیز واریانس تجزیه و تحلیل شدند.
یافته‌ها
نتایج نشان داد که قبل از مداخله، سه گروه از نظر آگاهی تفاوتی نداشتهاند و پس از مداخله سه گروه از نظر آگاهی متفاوت بودهاند(05/0 p<)، که مربوط به تفاوت بین گروه‌های مداخله و کنترل بوده است. قبل و بعد از مداخله، تفاوت معناداری بین نگرش سه گروه وجود داشت(به ترتیب 01/0 p= ، 03/0 =p). در هر سه گروه، آگاهی بعد از مداخله نسبت به قبل از مداخله افزایش داشت(برای هر سه گروه 01/0 p=).
نتیجه گیری
با توجه به تاثیر روشهایی هم چون نمایش فیلم و جزوه آموزشی بر آگاهی دانشآموزان، پیشنهاد میگردد آموزش‌دهندگان از روشهای آموزشی دیداری جهت آموزش مؤثرتر استفاده نمایند و مسؤولین مربوطه نیز با برنامهریزی این امکان را فراهم کنند.
کلمات کلیدی: آموزش، تالاسمی، پمفلت، نمایش فیلم
تاریخ دریافت : 28/8/92
تاریخ پذیرش : 19/3/93
1- کارشناس ارشد آموزش بهداشت ـ دانشگاه علوم پزشکی مشهد ـ مشهد ـ ایران
2- کارشناس ارشد پرستاری ـ مربی دانشگاه علوم پزشکی اراک ـ اراک ـ ایران
3- مؤلف مسؤول: کارشناس ارشد آموزش بهداشت ـ مربی دانشکده بهداشت ـ مرکز تحقیقات بیماری‌های منتقله به وسیله ناقلین ـ دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی ـ بجنورد ـ ایران ـ کد پستی: 9414951153
4- کارشناس پرستاری ـ دانشگاه علوم پزشکی سبزوار ـ سبزوار ـ ایران
5- دانشجوی کارشناسی ارشد اپیدمیولوژی ـ دانشگاه علوم پزشکی ایران و مرکز تحقیقات بیماری‌های منتقله به وسیله ناقلین ـ دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی ـ بجنورد ـ ایران
مقدمه
تالاسمی یک گروه ناهمگن از اختلالات ارثی ساخت هموگلوبین است(1). تظاهرات بالینی آن، نتیجه ترکیبی از ساخت ناکافی هموگلوبین و تجمع نامتعادل زنجیره‌های آلفا و بتا میباشد(2). بیماران مبتلا به تالاسمی با مشکلات و مسائل جسمی و روانی بسیاری روبه رو هستند که کیفیت زندگی آنها را کاهش میدهد(3). مسائل جسمی هم چون آنمی مزمن، تغییر شکلهای استخوانی، تغییر در رشد و کوتاهی قد، به تعویق افتادن روند بلوغ جسمی، نارسایی قلبی، ابعاد مختلف زندگی بیماران را تحت تاثیر قرار میدهد(4). هم چنین تزریق خون به طور منظم و هـم زمان با دریافت ضد انعقادها در بیماران مبتلا به تالاسمی ماژور سبب تجمع آهن در اعضای مختلف میشود(5). بیماری تالاسمی یکی از گسترده‌ترین بیماری‌های ژنتیکی در دنیا است و حدود 5% از جمعیت دنیا را تحت تأثیر قرار میدهد(6). تالاسمی بتا در کشورهای اطراف دریای مدیترانه و کشورهای آفریقای شمالی هم‌چنین در عربستان سعودی، پاکستان، ایران، افغانستان، هند و کشورهای آسیای شرقی مانند تایلند و اندونزی شیوع قابل توجهی دارد(7). کشور ما دارای تعداد زیادی از موارد ابتلا به بیماری تالاسمی ماژور است که شیوع آن در مناطق جغرافیایی مختلف متغیر میباشد(8).
امروزه در تمـام مکاتـب پزشکـی جهـان، توجـه به امر
پیشگیری و بهداشت مقدم بر درمان قرار گرفته و به این نتیجه رسیدند که آموزش مؤثر بهداشت میتواند بهترین و راحتترین راه برای تامین سلامت جامعه باشد. مدارس عموماً مطمئنترین محل برای آموزش بهداشت به کودکان به شمار میروند(9).
اولین قدم در آموزش بهداشت، دادن آگاهی به مردم نسبت به بیماری تالاسمی و قبول آن از طرف مردم به منظور تغییر رفتارهای زیان‌بخش و پذیرفتن انجام رفتار سودمند است(10). از آن جایی که بخش قابل توجهی از جمعیت را مدارس به مدت چندین سال در خود جای می‌دهند؛ مکان‌های کلیدی و زمینه مهمی برای ارتقاء سلامت محسوب میشوند(11). در مطالعهای مداخلهای نتیجـه نشـان داد کـه مـی توان بـرای افزایـش سطح آگاهی
دانشآموزان از طریق ارایه آموزش برنامهریزی کرد(12).
در مطالعه پاکپور و همکاران نتایج نشان داد که مداخله آموزشی بر اساس نظریه رفتار برنامه ریزی شده منجر به شکلگیری مهارتها و به تاخیر انداختن پیشنهادات خطرآفرین در ارتباط با ایدز میشود(13).
در مطالعهای که توسط باقیانی مقدم و همکاران انجام شد، در گروه آزمون بین میانگین نمرات تمام متغیرهای مورد مطالعه قبل از مداخله آموزشی با دو ماه بعد از آموزش اختلاف معنادار وجود داشت(14).
مطالعه‌های بسیاری به بررسی علل ایجاد خطاهای گزارش شده در زمینه طب انتقال خون پرداخته که به تجویز غلط فرآورده‌های خونی منجر شده است. علل ایجاد این خطاها، خطاهای انسانی، نمونهگیری اشتباه از بیمار، نمونهگیری نادرست از بیمار، جابه‌جایی نمونهها، ثبت ناصحیح مشخصات بیمار بر روی نمونه خون، عدم کنترل هویت بیمار در هنگام تزریق خون، مراقبت‌های ناکافی از بیمار حین تزریق، عدم آگاهی از نحوه آماده‌سازی خون در شرایط اورژانس، آموزش ناکافی یا نامناسب پزشکان و پرستاران در زمینه طب اتنتقال خون و کمبود پرسنل میباشد(18-15). لذا با توجه به اهمیت آموزش در پیشگیری از بیماری، مطالعه حاضر با هدف مقایسه تاثیر آموزش به دو روش نمایش فیلم و جزوه آموزشی بر میزان آگاهی و نگرش دانشآموزان دبیرستانی انجام گردید.
مواد و روش‌ها
پژوهش حاضر، یک مطالعه نیمه تجربی بود که در آن پژوهشگر به مقایسه تاثیر نمایش فیلم و جزوه آموزشی بر میزان آگاهی و نگرش دانشآموزان دختر مقطع متوسطه شهرهای گرمه و جاجرم در مورد بیماری تالاسمی در سال 1389 پرداخته است. جامعه پژوهش در این تحقیق کلیه دانشآموزان دبیرستانهای شهرهای گرمه و جاجرم بودند. طبق مطالعه‌های انجام شده، برآورد آگاهی قبل از آموزش و بعد از آموزش، حداقل تعداد نمونه در هر گروه 150 نفر تعیین گردید(14). در عمل 489 نفر مورد مطالعه قرار گرفتند که شامل: 167 نفر گروه شاهد، 150 نفر گروه جزوه آموزشی و 172 نفر گروه نمایش فیلم بودند. انتخاب نمونهها بدین صورت بود که پس از تهیه لیست دبیرستانهای شهرهای مورد مطالعه با استفاده از نمونهگیری خوشهای انتخاب و به طور تصادفی به سه گروه شاهد، مداخله 1 (جزوه آموزشی) و مداخله 2 (نمایش فیلم) تقسیم شدند. نمونه‌های پژوهش از نظر رشته تحصیلی و مقطع تحصیلی دسته بندی و در مرحله آخر با استفاده از نمونهگیری تصادفی سیستماتیک انتخاب شدند. ابزار گردآوری دادهها در این پژوهش پرسشنامهای حاوی 21 سؤال در 3 بخش بود که در بخش اول مشخصات دموگرافیک واحدهای مورد پژوهش(4 سؤال)، در بخش دوم سؤالات مربوط به آگاهی (8 سؤال) و در بخش سوم سؤالات مربوط به نگرش (9 سؤال) قرار داشت. نمره حیطه آگاهی سنجی از صفر تا 8 و در حیطه نگرش سنجی از صفر تا 9 بود. جهت تعیین روایی پرسشنامه محتوای مذکور توسط اعضای هیئت علمی و کارشناسان مرکز مدیریت بیماری‌های دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی مورد بررسی قرار گرفت و اصلاحات لازم لحاظ گردید. جهت تعیین پایایی، پرسشنامه در دو مرحله به فاصله یک ماه جهت تکمیل در اختیار 20 نفر از دانشآموزان یکی از دبیرستانهای مورد مطالعه به صورت تصادفی که از واحدهای مورد پژوهش حذف گردید قرار گرفت، همبستگی بین نتایج حاصل از دو آزمون حدود 84/0 بود و تغییرات لازم اعمال گردید(14).
روش جمعآوری دادهها بدین صورت بود که میزان آگاهی و نگرش هر سه گروه قبل از مداخله با استفاده از پرسشنامه مذکور مورد سنجش قرار گرفت. در گروه مداخله 1 (جزوه آموزشی) آموزش یکسان از طریق جزوه آموزشی داده شد و در گروه مداخله 2 (نمایش فیلم) آموزش با محتوای یکسان توسط دو نفر از کارشناسان بهداشت در مدت 40 دقیقه ارایه گردید و در گروه شاهد مداخلهای صورت نگرفت. فیلم ارایه شده توسط دانشگاه علوم پزشکی گیلان تهیه شده و توسط کارشناسان دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی تایید و در حال حاضر جهت آموزش کارشناسان بهداشتی مورد استفاده قرار میگیرد. برای جلوگیری از خطا، اطلاعات و سؤالات موجود در فیلم با جزوه آموزشی یکسانسازی شد. یک ماه پس از اتمام مداخله در هر سه گروه میزان آگاهی و نگرش آنها سنجیده شد و دادهها با نرم‌افزار SPSS نسخه 16 و با آزمونهای t زوج و آنالیز واریانس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. در این پژوهش معیار سنجش آگاهی تعداد پاسخ‌های صحیح به سؤالات بود بدین ترتیب به هر پاسخ صحیح یک امتیاز تعلق گرفت. معیار سنجش نگرش واحدهای مورد پژوهش، چگونگی پاسخ به سؤالات مثبت و منفی بود بدین ترتیب به هر پاسخ مثبت یک امتیاز تعلق گرفت. پس از اتمام نمونهگیری، جزوات و فیلم جهت استفاده گروه شاهد در اختیار مسؤولین مدارس قرار داده شد.
یافته‌ها
در این مطالعه 489 نفر از دانشآموزان دختر دبیرستانی شهرهای گرمه و جاجرم به تفکیک در 3 گروه شاهد، جزوه آموزشی و نمایش فیلم مورد بررسی قرار گرفتند. رشته تحصیلی 1/46% افراد گروه شاهد عمومی، 9/41% تجربی، 12% انسانی و در گروه جزوه آموزشی 7/36% عمومی، 7/8% ریاضی، 34% تجربی و 7/20% انسانی و رشته تحصیلی 4/31% افراد گروه آموزشی به روش نمایش فیلم عمومی، 4/31% ریاضی، 9/9% تجربی و 3/27% انسانی بود. پایه تحصیلی 1/46% افراد گروه شاهد اول، 1/31% دوم و 8/22% سوم، 7/36% افراد گروه آموزشی به روش جزوه آموزشی اول، 3/7% دوم، 7/36% سوم و 3/19% پیش دانشگاهی هم چنین پایه تحصیلی 4/31% افراد گروه آموزشی به روش نمایش فیلم اول، 8/23% دوم، 6/25% سوم و 2/19% پیش دانشگاهی بودند. 5/19% از افراد پایه اول، 8/5% افراد پایه دوم و 9/28% پایه سوم در گروه شاهد دارای آگاهی قبل از آموزش مطلوب بودهاند و بین پایه تحصیلی و آگاهی قبل از آموزش در گروه شاهد، رابطه معنادار آماری وجود داشت(013/0 = p). 1/35% از افراد رشته عمومی، 6/15% افراد رشته تجربی و 1/37% افراد رشته انسانی دارای نگرش قبل از آموزش مطلوب بودهاند و بین رشته تحصیلی افراد گروه شاهد و نگرش قبل از آموزش در گروه شاهد، رابطه معنادار آماری وجود داشت(02/0= p). 1/35% از افراد پایه اول، 5/13% افراد پایه دوم و اکثر افراد پایه سوم(6/52%) دارای نگرش قبل از آموزش مطلوب بودهاند بنابراین بین پایه تحصیلی و نگرش قبل از آموزش رابطه معنادار آماری وجود داشت(001/0 p<).
میزان تحصیلات پدر 4/39% از افراد گروه شاهد زیر دیپلم بوده و 5/61% افرادی که تحصیلات پدر آنها بالاتر از دیپلم بوده است، دارای نگرش بعد از آموزش مطلوب بودهاند. بین تحصیلات پدر و نگرش پس آزمون افراد گروه شاهد رابطه معنادار وجود داشته است(036/0 =p). 1/29% افراد رشته عمومی، 9/76% افراد رشته ریاضی و اکثر افراد رشته تجربی و انسانی(به ترتیب 9/52% و 8/54%) دارای نگرش قبل از آموزش در گروه جزوه آموزشی مطلوب بودهاند و بین رشته تحصیلی افراد گروه جزوه آموزشی و نگرش قبل از آموزش رابطه معنادار آماری وجود داشته است(004/0 = p).
در گروه جزوه آموزشی؛ 8/28% افراد پایه اول و دوم و 8/61% افراد پایه سوم و 6/58% افراد پایه پیش دانشگاهی در گروه جزوه آموزشی، دارای نگرش قبل از آموزش مطلوب بودهاند و بین پایه تحصیلی و نگرش قبل از آموزش افراد گروه جزوه آموزشی، رابطه معنادار آماری وجود داشت(001/0 p≤). 3/30% افراد پایه اول و دوم، 5/40% افراد پایه سوم و 3/61% افراد پایه پیشدانشگاهی دارای نگرش بعد از آموزش مطلوب بوده اند، بین پایه تحصیلی افراد گروه جزوه آموزشی و نگرش بعد از آموزش، رابطه معنادار آماری وجود داشته است(015/0 = p).
در گروه نمایش فیلم؛ 5/18% افراد رشته عمومی، 6/29% افراد رشته ریاضی و تجربی و 100% افراد رشته انسانی دارای آگاهی قبل از آموزش ضعیف و متوسط بودهاند. بنابراین بین رشته تحصیلی افراد گروه آموزشی نمایش فیلم و آگاهی قبل از آموزش آنها رابطه معنادار آماری وجود داشته است. از نظر آگاهی قبل از آموزش، 5/11% افراد گروه آموزشی نمایش فیلم که میزان تحصیلات پدر آنها زیر دیپلم بوده و 40% افرادی که تحصیلات پدر آنها بالاتر از دیپلم بوده دارای آگاهی قبل از آموزش مطلوب بودهاند، بین تحصیلات پدر و آگاهی قبل از آموزش افراد گروه آموزشی نمایش فیلم رابطه معنادار آماری وجود داشته است. گروه آموزشی نمایش فیلم در 3/33% افراد رشته عمومی 4/54% افراد رشته ریاضی و 75% افراد رشته تجربی و 34/0% افراد رشته انسانی دارای نگرش قبل از آموزش مطلوب بودهاند. بین رشته تحصیلی افراد گروه آموزشی نمایش فیلم و نگرش قبل از آموزش آنها، رابطه معنادار آماری وجود داشته است. 3/42% افراد گروه نمایش فیلم که میزان تحصیلات پدر آنها زیر دیپلم بوده و 70% افرادی که تحصیلات پدر آنها بالاتر از دیپلم بوده است دارای نگرش قبل از آموزش مطلوب بودهاند و بین تحصیلات پدر و نگرش قبل آموزش افراد گروه آموزشی نمایش فیلم، رابطه معنادار آماری وجود داشته است. 30% افراد گروه نمایش فیلم که میزان تحصیلات پدر آنها زیر دیپلم بوده و 9/57% افرادی که تحصیلات پدر آنها بالاتر از دیپلم بوده است، دارای آگاهی بعد از آموزش مطلوب بودهاند و بین تحصیلات پدر و آگاهی بعد از آموزش افراد گروه آموزشی نمایش فیلم، رابطه معنادار وجود داشته است .
گروه آموزشی نمایش فیلم در 1/32% افراد رشته عمومی، 5/54% افراد رشته ریاضی، 9/40% رشته تجربی و 1/11% افراد رشته انسانی دارای آگاهی بعد از آموزش مطلوب بودهاند و بین رشته تحصیلی افراد گروه آموزشی نمایش فیلم و آگاهی بعد از آموزش، رابطه معنادار آماری وجود داشته است. گروه نمایش فیلم در 9/42% افراد رشته عمومی، 3/77% افراد رشته ریاضی، 50% رشته تجربی و 7/40% افراد رشته انسانی دارای نگرش بعد از آموزش مطلوب بودهاند و بین رشته تحصیلی افراد گروه نمایش فیلم و نگرش بعد از آموزش، رابطه معنادار آماری وجود داشته است. گروه نمایش فیلم در 9/42% افراد پایه اول، 6/78% افراد پایه دوم، 7/40% افراد پایه سوم و 5/60% افراد پایه پیشدانشگاهی دارای نگرش بعد از آموزش مطلوب بودهاند و بین پایه تحصیلی افراد گروه نمایش فیلم و نگرش بعد از آموزش آنها، رابطه معنادار آماری وجود داشته است. بین پایه تحصیلی و رشته تحصیلی و آگاهی بعد از آموزش در گروه شاهد، رابطه آماری معنادار وجود نداشت. بین تحصیلات پدر و نگرش قبل از آموزش، رشته تحصیلی و آگاهی بعد از آموزش، پایه تحصیلی و آگاهی بعد از آموزش در گروه جزوه آموزشی، رابطه آماری معناداری وجود نداشت. بین پایه تحصیلی و رشته تحصیلی با نگرش قبل از آموزش و پایه تحصیلی با آگاهی بعد از آموزش و تحصیلات پدر با نگرش بعد از آموزش در گروه نمایش فیلم، رابطه آماری معناداری وجود نداشت.
گروه شاهد: بـا تـوجـه بـه ایـن کـه، نمره حیطه آگاهی
سنجی از هشت سؤال مربوطه، از صفر تا 8 بود، میانگین آگاهی قبل از آموزش افراد گروه شاهد 84/5 و میانگین آگاهی بعد آنها 42/6 و تفاوت بین آگاهی قبل و بعد 58273/0- بوده است، که فاصله(00668/1- تا15879/0-) با اطمینان 95% میانگین را در بر میگیرد. در نتیجه این اختلاف بین آگاهی قبل و بعد از آموزش گروه شاهد از نظر آماری معنادار بود(007/0 =p).
در گروه جزوه آموزشی؛ میانگین آگاهی قبل از آموزش افراد گروه آموزشی به روش جزوه آموزشی 2734/5 و میانگین آگاهی بعد آنها 4245/6 و تفاوت بین آگاهی قبل و بعد 58273/0- بوده است(که فاصله 62498/1- تا 6771/0-) با اطمینان 95% میانگین را در بر میگیرد. در نتیجه این اختلاف بین آگاهی قبل و بعد از آموزش گروه آموزشی به روش جزوه آموزشی از نظر آماری معنادار میباشد(001/0 p≤).
در گروه نمایش فیلم؛ میانگین آگاهی قبل از آموزش افراد گروه آموزشی به روش نمایش فیلم 2 و میانگین آگاهی بعد آنها 4245/6 و تفاوت بین آگاهی قبل و بعد 58273/0- بوده است؛ که فاصله(62498/1- تـا 67718/0-) با اطمینان 95% میانگین را در بر میگیرد. در نتیجه این اختلاف بین آگاهی قبل و بعد از آموزش گروه آموزشی به روش نمایش فیلم از نظر آماری معنادار میباشد(001/0 p≤).
بین نگرش قبل و بعد از آموزش در هر سه گروه شاهد، جزوه آموزشی و نمایش فیلم رابطه آماری معنادار وجود نداشت. اختلاف میانگین آگاهی قبل از آموزش گروه شاهد و جزوه آموزشی 428/0 بوده است، که این اختلاف از نظر آماری معنادار نمیباشد. اختلاف میانگین آگاهی قبل از آموزش گروه شاهد و فیلم 073/0 بوده است، که این اختلاف نیز از نظر آماری معنادار نمیباشد. اختلاف میانگین آگاهی قبل از آموزش گروه نمایش فیلم و جزوه آموزشی 355/0 بوده است، که این اختلاف از نظر آماری معنادار نمیباشد.
در سه گروه، قبل از آموزش تفاوتی از نظر آگاهی وجود نداشت. اختلاف میانگین آگاهی بعد از آموزش در گروه جزوه آموزشی و شاهد 551/0 بوده است، که این اختلاف از نظر آماری معنادار میباشد(035/0 =p). اختلاف میانگین آگاهی بعد از آموزش در گروه فیلم و شاهد 769/0 بوده است، که این اختلاف از نظر آماری معنادار میباشد(001/0 =p). اختلاف میانگین آگاهی بعد از آموزش در گروه نمایش فیلم و جزوه آموزشی 218/0 بوده است، که این اختلاف از نظر آماری معنادار نمیباشد. در نتیجه آموزش به روش جزوه آموزشی و نمایش فیلم در مقایسه با گروه شاهد، مؤثر بوده است، اما بین این دو روش از نظر تاثیرگذاری تفاوت معناداری وجود ندارد(جدول 1).
مطالعه‌های بسیاری به بررسی علل ایجاد خطاهای گزارش شده در زمینه طب انتقال خون پرداخته که به تجویز غلط فرآورده‌های خونی منجر شده است. علل ایجاد این خطاها، خطاهای انسانی، نمونهگیری اشتباه از بیمار، نمونهگیری نادرست از بیمار، جابه‌جایی نمونهها، ثبت ناصحیح مشخصات بیمار بر روی نمونه خون، عدم کنترل هویت بیمار در هنگام تزریق خون، مراقبت‌های ناکافی از بیمار حین تزریق، عدم آگاهی از نحوه آماده‌سازی خون در شرایط اورژانس، آموزش ناکافی یا نامناسب پزشکان و پرستاران در زمینه طب انتقال خون و کمبود پرسنل میباشد(18، 17، 15).
با توجه به این که، نمره حیطه نگرش سنجی از 9 سؤال مربوطه، از صفر تا 9 بود، اختلاف میانگین نگرش قبل از آموزش در گروه جزوه آموزشی و شاهد 590/0 بوده است، که این اختلاف از نظر آماری معنادار میباشد(16/0 = p). اختـلاف میانگیـن نگــرش قبل از آموزش در گروه فیلم و شاهـد 442/0 بـوده اسـت کـه ایـن اختلاف از نظر آماری معنادار نمیباشد. اختلاف میانگین نگرش قبل از آموزش در گروه جزوه آموزشی و نمایش فیلم 147/0 بـوده اسـت
جدول 1: رابطه بین آگاهی قبل و بعد از آموزش در گروه شاهد، جزوه آموزشی و نمایش فیلم
| گروه 1 | گروه 2 | تفاوت میانگین ( 2-1) گروه |
خطای معیار | P | فاصله اطمینان 95% | |||
| حد بالا | حد پایین | |||||||
| آگاهی قبل از آموزش | شاهد | جزوه آموزشی | 428/0 | 213/0 | 112/0 | 07/0- | 93/0 | |
| فیلم | 073/0 | 206/0 | 933/0 | 41/0- | 56/0- | |||
| جزوه آموزشی | شاهد | 428/0- | 213/0 | 112/0 | 93/0- | 07/0 | ||
| فیلم | 355/0- | 214/0 | 223/0 | 86/0- | 15/0 | |||
| نمایش فیلم | شاهد | 073/0- | 213/0 | 933/0 | 56/0- | 41/0 | ||
| جزوه آموزشی | 355/0 | 206/0 | 223/0 | 15/0- | 86/0 | |||
| آگاهی بعد از آموزش | شاهد | جزوه آموزشی | 551/0- | 222/0 | 035/0 | 07/1- | 03/0- | |
| فیلم | 769/0- | 209/0 | 001/0 | 26/1- | 28/0- | |||
| جزوه آموزشی | شاهد | 551/0 | 222/0 | 035/0 | 03/0- | 07/1 | ||
| فیلم | 218/0- | 224/0 | 593/0 | 74/0- | 31/0 | |||
| نمایش فیلم | شاهد | 769/0 | 209/0 | 001/0 | 28/0- | 26/1 | ||
| جزوه آموزشی | 218/0 | 224/0 | 593/0 | 31/0- | 74/0 | |||
جدول 2: رابطه بین نگرش قبل و بعد از آموزش در گروه شاهد، جزوه آموزشی و نمایش فیلم
| گروه 1 | گروه 2 | تفاوت میانگین (2-1) گروه |
خطای معیار | P | فاصله اطمینان 95% | |||
| حد پایین | حد بالا | |||||||
| آگاهی قبل از آموزش | شاهد | جزوه آموزشی | 590/0- | 213/0 | 016/0 | 09/1- | 09/0- | |
| فیلم | 442/0- | 205/0 | 079/0 | 92/0- | 04/0 | |||
| جزوه آموزشی | شاهد | 590/0 | 213/0 | 016/0 | 09/0 | 09/1 | ||
| فیلم | 147/0 | 214/0 | 770/0 | 35/0- | 65/0 | |||
| نمایش فیلم | شاهد | 442/0 | 205/0 | 079/0 | 04/0- | 92/0 | ||
| جزوه آموزشی | 147/0- | 214/0 | 770/0 | 65/0- | 35/0 | |||
| آگاهی بعد از آموزش | شاهد | جزوه آموزشی | 005/0- | 256/0 | 000/1 | 61/0- | 60/0 | |
| فیلم | 564/0- | 242/0 | 053/0 | 31/1- | 01/0 | |||
| جزوه آموزشی | شاهد | 005/0 | 256/0 | 000/1 | 60/0- | 61/0 | ||
| فیلم | 559/0- | 259/0 | 080/0 | 17/1- | 05/0 | |||
| نمایش فیلم | شاهد | 564/0 | 242/0 | 053/0 | 00/0 | 13/1 | ||
| جزوه آموزشی | 559/0 | 259/0 | 080/0 | 05/0- | 17/1 | |||
که این اختلاف از نظر آماری معنادار نمیباشد. اختلاف میانگین نگرش بعد از آموزش در گروه جزوه آموزشی و شاهد از نظرآماری معنادار نمیباشد. اختلاف میانگین نگرش بعد از آموزش در گروه فیلم و شاهد 564/0 بوده است که این اختلاف از نظر آماری معنادار نمیباشد. اختلاف میانگین نگرش بعــد از آموزش در گروه نمایش فیلم و جزوه آموزشی 564/0 بوده است که این اختلاف از نظر آماری معنادار نمیباشد(جدول 2). مقایسه نتایج بین سـه گروه مورد بررسی نشان داد آگاهی قبل از آموزش در سه گروه تفاوت نداشته در حالی که بعد از مداخله، نتایج گروه جزوه آموزشی و فیلم متفاوت از گروه شاهد بوده و این حاکی از تاثیر احتمالی این دو روش آموزشی بر آگاهی دانشآموزان بوده است)جدول 3).
جدول 3: مقایسه میانگین آگاهی و نگرش سه گروه مورد بررسی قبل و بعد از مداخله
| گروه‌ها | آگاهی قبل از مداخله | آگاهی بعد از مداخله | نگرش قبل از مداخله | نگرش بعد از مداخله |
| شاهد | 8/5 | 4/6 | 5/6 | 6/6 |
| جزوه آموزشی | 2/5 | 4/6 | 0/7 | 6/6 |
| نمایش فیلم | 8/5 | 7/6 | 9/6 | 2/7 |
| p | 10/0 | 001/0 | 01/0 | 03/0 |
بحث
در این مطالعه اثر بخشی دو روش آموزشی نمایش فیلم و جزوه آموزشی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج مداخله روشهای آموزشی نشان از افزایش آگاهی در هر 3 گروه مورد بررسی بود، در حالی که تاثیر مداخلات در مورد نگرش، نشان از عدم تاثیر آموزش در نگرش دانشآموزان بوده است.
نتیجه مطالعه منصور عرب و عباس عباس‌زاده با عنوان تاثیر آموزش تالاسمی بر آگاهی دانشآموزان شهر بم، نشان داد که میانگین نمره آگاهی دانشآموزان قبل از آموزش 42/2 و بعد از آموزش 56/2 بوده و این اختلاف از نظر آماری معنادار بوده است(18). در مطالعه مؤمنی و همکاران نیز نتایح حاکی از تاثیر آموزش بر آگاهی رابطین بهداشتی بود و اشاره شده که جزوه آموزشی در صورت طراحی مناسب میتواند به عنوان وسیله‌ای آموزشی قابل رؤیت باشد(16). در مطالعهای که توسط عزیزی و همکاران در کرمانشاه انجام شد، نتایج حاکی از مؤثر بودن آموزش به روش جزوه آموزشی بر میزان آگاهی دانشآموزان بوده است(17).
در مطالعهای که توسط حاجیان و همکاران انجام گردید نشان داده شد که منبع کسب آگاهی 64% افراد رادیو و تلویزیون بوده و با درصد افزایش سطح سواد، میزان آگاهی از پیشگیری و ماهیت بیماری تالاسمی به طور معناداری افزایش داشته است. نتیجه طرح، دلالت بر آموزش وسیع‌تر و مداوم جهت ارتقاء فرهنگ پیشگیری از بیماری تالاسمی دارد و با توجه به مشغله‌های افزون افراد جامعه و توجه کمتر به وسایل ارتباط جمعی(تلویزیون و رادیو)، آموزش به شیوه‌های دیگر نقش مؤثرتری را در این زمینه ایفا می‌کند(19). در پژوهش صدقیانی و فرشیدفر که به منظور سنجش سطح آگاهی، نگرش و عملکرد زوج‌های در شرف ازدواج در رابطه با تالاسمی در سطح شهرستان بندرعباس انجام گردید، نتایج دلالت بر این داشت که آگاهی با میزان تحصیلات ارتباط معناداری داشته و نیز همبستگی آگاهی با سن و نگرش با سن معنادار میباشد(20). در مطالعهای که توسط کریمی و همکارانش انجام شد، نتیجهگیری شد که برای افزایش آگاهی از روش آموزش به کمک سخنرانی و جزوه آموزشی و هم چنین جهت ارتقای نگرش، آموزش به روش سخنرانی پیشنهاد میگردد(15).
نتایج مداخله روشهای آموزشی در این طرح نشان از افزایش آگاهی در هر 3 گروه مورد بررسی داشته است در حالی که تاثیر مداخلات در مورد نگرش نشان از عدم تاثیر آموزش در نگرش دانشآموزان بوده است. مقایسه نتایج بین 3 گروه مورد بررسی نشان داد آگاهی قبل از آموزش در 3 گروه تفاوت نداشته در حالیکه بعد از مداخله، نتایج گروه جزوه آموزشی و نمایش فیلم متفاوت از گروه شاهد بوده و این حاکی از تاثیر احتمالی این 2 روش آموزشی بر آگاهی دانشآموزان بوده است. لازم به ذکر است بین گروه جزوه آموزشی و نمایش فیلم تفاوت معناداری در این زمینه مشاهده نشده است. نگرش قبل از مداخله دانشآموزان در زمینه تالاسمی بین 3 گروه تفاوت داشته (طبق آزمون آنالیز واریانس)که این تفاوت فقط بین گروه شاهد و جزوه آموزشی بوده است. گروه جزوه آموزشی نگرش بهتری داشته و بعد از آموزش، نگرش بین 3 گروه متفاوت بوده ولی بر حسب آزمونهای آنالیز واریانس، بین گروه‌ها تفاوت چشمگیری مشاهده نشده است. به طور کلی آموزش بر آگاهی تاثیر داشته ولی در نگرش تاثیری نداشته است. یک دلیل احتمالی این است که، همیشه بین آگاهی و نگرش و رفتار رابطه خطی وجود ندارد، چون تعیین‌کنندهای نگرش فراتر از آگاهی است. آگاهی فقط یکی از چند عاملی است که باعث شکل گرفتن یک نگرش می شود. عوامل تعیین‌کننده دیگر خصوصاً در ارتباط با نگرش سلامتی شامل موارد زیر می‍‌باشند: عدم درک شدت پیامدهای منفی رفتارهای غلط توسط افراد، حساسیت درک شده، که تصور کنند مشکلات فقط برای دیگران است و تا زمانی که خودشان مبتلا نشوند متوجه مساله نمی‌شوند، خود کارآمدی متفاوت در افراد که قادر به جایگزینی و یا انجام برخی از رفتارهای سالم نیستند، وجود باورهای غلط و عوامل محیطی و فرهنگی - اجتماعی.
با این وجود اگر فردی به درستی آگاه گردد، انگیزش بالایی داشته باشد و مهارتهای رفتاری لازم را داشته باشد، احتمال در پیش گرفتن و حفظ رفتارهای پیشگیرانه در مقابل مشکلات سلامتی را خواهد داشت. بدین جهت پیشنهاد میگردد مداخلات ارتقادهنده خودکارآمدی و حساسسازی افراد نسبت به موارد مرتبط با حفظ سلامتی انجام گیرد و با توجه به تاثیر غیر قابل اجتناب جامعه و فرهنگ بر نگرش، علاوه بر مؤسسات وابسته به حفظ و ارتقاء بهداشت و سلامت، سایر ارگانها نیز در این راستا تلاش نمایند. برگزاری مسابقات و نمایشگاه‌ها در سطح کشور، میتواند حساسسازی همراه با آگاه‌سازی را ایجاد کند(21).
نتیجهگیری
با توجه به یافتههای این مطالعه میتوان دریافت که، انتخاب راه‌کارهای مناسب آموزشی به منظور افزایش آگاهی دانشآموزان و کسب اطلاعات جدید و به روز در سطح وسیع، یکی از کارآمدترین و مقرون به صرفهترین اقدامات برای پیشگیری از بیماری تالاسمی محسوب میشود و نکته حایز اهمیت این است که، علاوه بر آگاه‌سازی، حساسسازی و تغییر در نگرش نیز از طریق تعامل بین سازمان‌های مختلف وابسته یا غیر وابسته به سیستمهای بهداشتی انجام میشود. امید است با انجام این طرح توانسته باشیم در جلب عنایت مسؤولین و برنامه‌ریزان وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی و وزارت آموزش و پرورش مؤثر واقع شده وتوجه آنان را به اهمیت تهیه و ارایه برنامههای آموزشی متنوع در مورد بیماری تالاسمی جلب نماییم.
تشکر وقدردانی
بر خود لازم میدانیم مراتب تشکر خود را از معاونت محترم تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی به سبب حمایت مالی و تصویب طرح مذکور به عمل آوریم، هم چنین از مدیریت محترم شبکه بهداشت و درمان و ریاست و پرسنل محترم اداره آموزش و پرورش شهرستان گرمه و جاجرم و دانشآموزان عزیزی که در اجرای این طرح ما را یاری نمودند، صمیمانه تشکر می‌نماییم.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
