جلد 11، شماره 1 - ( بهار 93 1393 )
جلد 11 شماره 1 صفحات 86-77 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Khani S, Kioumarsi H. Effect of iron deficiency anemia on educational performance and mathematics skills of the third-year guidance school female students in Garmsar 2010-2011. Sci J Iran Blood Transfus Organ 2015; 11 (1) :77-86
URL: http://bloodjournal.ir/article-1-679-fa.html
URL: http://bloodjournal.ir/article-1-679-fa.html
خانی سارا، کیومرثی حوریه. تاثیر کم خونی ناشی از فقر آهن بر عملکرد تحصیلی و مهارت ریاضی در دانش‌آموزان دختر سال سوم راهنمایی شهرستان گرمسار. فصلنامه پژوهشی خون. 1393; 11 (1) :77-86
مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و پایگاه منطقه‌ای انتقال خون گرمسار
متن کامل [PDF 307 kb]
(3123 دریافت)
| چکیده (HTML) (8448 مشاهده)
مقدمه
کم خونی به معنی کمبود تعداد گلبول‌های قرمز خون است و دارای انواع مختلفی است که می‌تواند به علت عدم ساخت هموگلوبین، کمبود آهن در ساختار هموگلوبین، دفع بسیار سریع یا تولید بسیار آهسته گلبول‌های قرمز باشد(1). طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، حدود 2 میلیارد نفر(بیش از 30%) از جمعیت جهان کم خونند که این میزان در دانش‌آموزان 4/25 درصد می‌باشد(2). شیوع کم خونی در بین دانش‌آموزان کشورهای صنعتی 9 درصد و در کشورهای غیر صنعتی 53 درصد است و در ایران حدود 30 تا 50 درصد از زنان و کودکان به ویژه در خانواده‌های کم درآمد, دچار کمبود آهن می‌باشند(3). شیوع کم خونی در دختران نوجوان در جهان تقریباً 3/24 درصد می‌باشد و از طرفی با توجه به آسیب‌پذیری این قشر عظیم از جمعیت به دلیل این که اولاً در مرحله جهش رشدی و ثانیاً در سن بلوغ قرار دارند و ثالثاً در سن شروع قاعدگی هستند و نیز به دلیل واقع شدن در سن تحصیل و یادگیری, آنمی فقر آهن می‌تواند در آن‌ها باعث کاهش قدرت یادگیری, ابتلای مکرر به بیماری‌ها, خستگی و هم چنین کاهش بازده فردی آن‌ها گردد(4). کاهش دریافت آهن حتی در مراحل اولیه و خفیف، باعث ایجاد بحران انرژی در سلول و تغییرات رفتاری مثل تحریک‌پذیری, بی‌قراری, کاهش تمرکز و توانایی یادگیری و هم‌چنین کاهش انگیزه برای فعالیت‌های فکری می‌شود(5).
کم خونی خصوصاً کم خونی ناشی از فقر آهن، یکی از مشکلات تغذیه‌ای است که کودکان و نوجوانان به ویژه دختران نوجوان گریبانگیر آن هستند و موجب کاهش تمرکز، یادگیری و افت تحصیلی خواهد شد(7، 6). چرا که تحت تاثیر کمبود آهن، آنزیم‌ها و نوروترانسمیترهای مغزی قرار دارد و نتیجه آن به صورت کاهش تمرکز و توانایی یادگیری بروز می‌کنـد(9، 8).
در تحقیقات متعددی تفاوت‌های مشهودی از نظر انجام تکالیف مدرسه, توانایی‌های حسی, حرکتی, توجه, یادگیری و حافظه در دانش‌آموزان مبتلا به فقر آهن در مقایسه با دانش‌آموزان سالم دیده می‌شود(10). فقر آهن قدرت تشخیص و حـل مسالـه را در دانش‌آمـوزان کاهش می‌دهد(11).
کودکان و نوجوانانی که آهن کمتری دریافت کرده‌اند, در آزمون‌های هوش نیز به مراتب نمرات پایین‌تری کسب می‌نمایند(13، 12).
علی‌رغم فعالیت‌های متعدد انجام شده جهت تحقق پیشرفت تحصیلی و جلوگیری از افت تحصیلی, شاهد آمار منتشره‌ای هستیم که گواهی بر وجود افت تحصیلی و سطح پایین کیفیت تحصیل در ایران می‌باشد. این موضوع امری نیست که بتوان به سادگی از کنار آن گذشت و ما باید به دنبال دلایل پنهان این مساله باشیم(14). عملکرد تحصیلی به مقدار یادگیری فرد که توسط آزمون‌های مختلف درسی سنجیده می‌شود اشاره دارد و منظور از عملکرد تحصیلی در این تحقیق، معدل نهایی کلیه دروس هر یک از دانش‌آموزان شرکت‌کننده در تحقیق می‌باشد(15). دانش‌آموزان ایرانی در مطالعه تیمز که با هدف سنجش عملکرد دانش‌آموزان کشورهای گوناگون جهان در دو درس ریاضی و علوم طراحی شده بود، در سال 1995 و تکرار آن در سال‌های 1999، 2003 و 2007 شرکت کردند و در همه این مطالعه‌ها، عملکرد آن‌ها به طور معناداری زیر میانگین بین‌المللی بود(16). به طور کلی، نظر بیشتر معلمان این بود که بر اثر عوامل متعدد دیگری به غیر از محتوای درسی، احتمالاً دانش‌آموزان ایرانی در رویارویی با پرسش‌های زمینه مدار مبتنی بر زندگی واقعی که هدفش سنجش سواد ریاضی است، عملکرد خوبی ندارند(17).
در مطالعه ارزیابی مهارت حساب دانش‌آموزان دارای اختلال یادگیری ریاضی(mathematic disorder)، از مدل سیستم پردازش عددی مک کلوسکی، کارامازا و باسیلی استفاده شد(18). کلوسکی اشاره کرده است که بیشترین علائمی که کودکان دارای اختلال یادگیری را مشخص می‌کند، می‌تواند به مشکلات حیطه حساب مربوط باشد، آشفتگی در ادراک فضایی، ناهنجاری در ادراک بینایی، مداومت بی دلیل، دشواری در فهم نمادها و اختلالات شناختی همه پیامدهای آشکار برای یادگیری عمومی هستند(19). از آن جا که مطالعه حاضر در نمونه دانش‌آموزان عادی که در مدارس یکسان در حال تحصیل هستند انجام شده و هم چنین از آن جا که تمامی صاحب نظران حیطه آزمون‌های روانی, آزمون هوشی وکسلر را, جزو معتبرترین و پر استفاده‌ترین آزمون‌های هوشی می‌دانند و در تمامی جداول مربوط به ده آزمون معتبر روانشناسی(top ten) همواره نام این آزمون قید شده است، در این مطالعه از آزمون هوشی وکسلر کودکان استفاده شده است(19، 18). مقیاسی را که وکسلر در سال 1967 ساخته است, رضویه و شهیم در سال 1371 در ایران هنجاریابی کرده‌اند. خرده آزمون‌های آزمایش هوش وکسلر کودکان عبارتند از: 1- اطلاعات 2- تکمیل تصاویر 3- تشابهات 4- تنظیم تصاویر 5- محاسبه عددی 6- طراحی با مکعب‌ها 7- لغات 8- الحاق قطعات 9- ادراک و 10- حافظه عددی. عملیات محاسبه، همان توانایی انجام محاسبات عددی می‌باشد که در خرده آزمون محاسبه عددی وکسلر سنجیده می‌شود(20).
یکی از اجزای مهم فرآیند یادگیری و درک اعداد حافظه است. به گونه‌ای که بدون حافظه، ما به رویداد به گونه‌ای واکنش نشان می‌دهیم که انگار بیش از این آن‌ها را تجربه نکرده‌ایم(21). از انواع آن می‌توان به حافظه عددی اشاره کرد، لذا به منظور سنجش دقیق‌تر, حافظه عددی نیز آزمون شد و توسط خرده آزمون، حافظه عددی وکسلر مورد سنجش قرار گرفت(22).
از آن جا که عمده تحقیقات صورت گرفته در گذشته با تاکید بر یافته‌های پزشکی و پیراپزشکی و یا تاثیر مواد مغذی بر روی عملکرد ذهنی بود، تاثیر یک نوع ویتامین خاص و یا تاثیر املاح معدنی خاص بر ذهن و حافظه صورت گرفته است نیز مطالعه‌هایی در رابطه با اثرات تغذیه دوران بارداری به ویژه مصرف آهن و اسید فولیک به طور خاص روی عملکرد ذهنی انجام شده‌اند(32-23).
کمتـر تحقیقـی بـه جنبـه‌هـای روان شناختی کم خونی توجه کرده لذا هدف اصلی این مطالعه، بررسی اثر کم خونی فقر آهن بر عملکرد تحصیلی و مهارت حساب دانش‌آموزان دختر دوره سوم راهنمایی بود که با توجه به عوارض شدید کم خونی بر توانایی یادگیری دانش‌آموزان, این پژوهش از این منظر دارای اهمیت است.
مواد و روش‌ها
این تحقیق از نوع کاربردی و به شیوه توصیفی و علمی
ـ همبستگی بود. جامعه آماری، دانش‌آموزان دختر سال سوم راهنمایی شهرستان گرمسار در سال تحصیلی 1390-1389 بودند که نمونه پژوهش با توجه به انجام آزمایش‌های خون به صورت داوطلبانه برای مشارکت در تحقیق استفاده شد و حدود 54 نفر از دانش‌آموزان در انجام طرح، مشارکت نمودند.
در گام نخست با هماهنگی مسؤولان مدارس، پرسشنامه مقدماتی در بین معلمان درس ریاضی دانش‌آموزان با هدف کنترل برخی متغیرهای تاثیرگذار بر روایی درونی تحقیق توزیع گردید. هم چنین پرسشنامه‌ای که بر گرفته از سؤالات متعدد شامل تعداد افراد خانواده, رتبه تولد دانش‌آموز, وضعیت اشتغال و تحصیل پدر و مادر, سابقه بیماری‌های زمینه‌ای دانش‌آموز، استفاده از امکانات کمک درسی، استفاده از کامپیوتر و اینترنت، وضعیت اجاره یا رهن منزل و... بود پر شد و در نهایت پس از جمع‌آوری پرسشنامه و تجزیه و تحلیل پاسخ‌ها، از 45 دانش‌آموز که در شرایط یکسانی از یادگیری ریاضی و شرایط اقتصادی و اجتماعی و ... بودند برای انجام آزمایش‌ها دعوت به عمل آمد. سپس بر اساس نتایج آزمایش‌ها به دو گروه کم خون و غیر کم خون تقسیم‌بندی شدند. به این ترتیب که طبق استانداردهای سازمان جهانی بهداشت، هموگلوبین کمتر از g/dL 1/12 ، هماتوکریت کمتر از 35% ، fL 90 < MCV < 60 ، 30 < آهن سرم، µg/L 15< فریتین و 106 * 5 RBC< به عنوان ملاک آنمی فقر آهن در نظر گرفته شد(33).
به منظور جمع‌آوری اطلاعات پیرامون میزان عملکرد تحصیلی، از معدل دانش‌آموزان استفاده شد و جهت ارزیابی توانایی عددی از سه مؤلفه آزمون ریاضی، آزمون حافظه عددی وکسلر و آزمون محاسبه عددی وکسلر استفاده شد. نمره‌های خام حاصل از ده خرده آزمون مقیاس وکسلر به کمک جداول و توضیحات راهنمای آزمون به نمره‌های تراز تبدیل شدند و نتاج نمرات با نتایج آزمایش‌هــای زیـر مقایسه شدند:
RBC- Hb- Hct- MCV- MCH- MCHC- Retic- RDW- Ferritin- Serum Iron- Iron Binding
به منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها از روش آماری پیرسـون، رگرسیـون و آنـوا در نـرم‌افزار 19 SPSS استفاده
شد.
یافته‌ها
در پژوهش حاضر چهار فرضیه مورد آزمون قرار گرفت:
1- کم خونی ناشـی از فقـر آهـن، بـر عملکـرد تحصیلـی
دانش‌آموزان دختر سال سوم راهنمایی تاثیرگذار است.
2- کم خونی ناشی از فقر آهن، بر نتایج آزمون محاسبه عددی دانش‌آموزان دختر سال سوم راهنمایی تاثیرگذار است.
3- کم خونی ناشی از فقر آهن، بر نتایج نمرات امتحان ریاضی دانش‌آموزان دختر سال سوم راهنمایی تاثیرگذار است.
4- کم خونی ناشی از فقر آهن، بر نتایج آزمون حافظه عددی دانش‌آموزان دختر سال سوم راهنمایی تاثیرگذار است.
همان گونه که جدول 1 نشان می‌دهد، ضریب همبستگی بین میزان فریتین، آهن سرم، هماتوکریت و هموگلوبین مثبت به دست آمده و در سطح 01/0 معنادار است. بدین معنا که با افزایش مقادیر این آزمایش‌ها، سطح نمرات ریاضی دانش‌آموزان افزایش پیدا می‌کند. اما ضریب همبستگی بین میزان آهن باند شده(Iron Binding) و RDW منفی محاسبه شده است و بیانگر این است که با افزایش مقادیر این آزمایش‌ها، سطح نمرات ریاضی دانش‌آموزان کاهش پیدا می‌کند. همان طور که مشاهده می‌شود، بیشترین میزان ارتباط بین نمرات ریاضی با نتایج آهن سرم و کمترین ارتباط با آزمایش(TIBC) Total Iron-Binding Capacity وجود دارد. این در حالی است که ضریب همبستگی بین میزان آهن باند شده، حجم متوسط گلبولی، هماتوکریت و هموگلوبین منفی و فریتین مثبت به دست آمده و در سطح 01/0 معنادار است. بدین معنا که با افزایش مقادیر این آزمایش‌ها، سطح موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان افزایش پیدا می‌کند. اما ضریب همبستگی بین میزان آهن باند شده، RDW ، Retic و MCHC منفی محاسبه شده است و بیانگر این است که با افزایش مقادیر این آزمایش‌ها، سطح موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان کاهش پیدا می‌کند. همان طور که مشاهده می‌شود، بیشترین میزان ارتباط بین معدل با نتایج آهن سرم و کمترین ارتباط با آزمایشRDW وجود دارد.
ضریب همبستگی بین میزان فریتین، هموگلوبین متوسط گلبولی، هماتوکریـت و هموگلوبیـن مثبت به دست آمده و
در سطح 01/0 معنادار است. بدین‌معنا که با افزایش مقادیر این آزمایش‌ها، سطح نمرات آزمون محاسبه عددی دانش‌آموزان افزایش پیدا می‌کند. اما ضریب همبستگی بین میزان آهن باند شده و RDWمنفی محاسبه شده و بیانگر این است که با افزایش مقادیر این آزمایش‌ها، سطح نمرات آزمون محاسبـه عـددی دانش‌آموزان کاهش پیدا می‌کند(جدول 1).
بیشترین میزان ارتباط بین نتایج خرده آزمون محاسبه عددی با نتایج آزمایش فریتین و کمترین ارتباط با آزمایش TIBC وجود دارد. هم چنین تنها بین میزان فریتین و آزمون حافظه عددی، ضریب همبستگی مثبت به دست آمده و در سطح 01/0 معنادار است. بدین معنا که با افزایش مقادیر این آزمایش، سطح نمرات آزمون حافظه عددی دانش‌آموزان افزایش پیدا می‌کند. بیشترین میزان ارتباط بین نتایج خرده آزمون حافظه عددی با نتایج فریتین وجود دارد. مقدار مجذور ضریب همبستگی استاندارد شده نشان می‌دهد که نتایج آزمایشگاهی، 23 درصد تغییرات نمرات ریاضی را تبیین می‌کند. از آن جا که سطح معناداری به دست آمده کوچکتر از 05/0 است، فرض با اطمینان 95 درصد معنادار می‌باشد(05/0 p<)(جدول 2).
مقدار بتای مربوط به آهن سرم از مقدار بتای سایر متغیرها بزرگتر است(347/0) اما سطح معناداری آن کوچکتر از 05/0 نیست(جدول 3). بنابراین می‌توان گفت از بین مؤلفه‌های آزمایشگاهی, مؤلفه آهن سرم به تنهایی پیش‌بینی‌کننده معناداری برای نمرات ریاضی نمی‌باشد. مقدار مجذور ضریب همبستگی استاندارد شده نشان می‌دهد که نتایج آزمایشگاهی، 24% تغییرات نمرات آزمون محاسبات را تبیین می‌کند. از آن جا که سطح معناداری به دست آمده کوچکتر از 05/0 است، فرض با اطمینان 95% معنادار است(05/0 p<). مقدار بتای مربوط به هموگلوبین از مقـدار بتـای سایـر متغیرهـا بزرگتر است(687/1) و هم
جدول 1: نتایج ضریب همبستگی پیرسون بین آزمایش‌های هماتولوژی با معدل نهایی، نمرات امتحان ریاضی، نتایج خرده آزمون محاسبه عددی و حافظه عددی دانش‌آموزان
جدول 2: ضرایب مدل رگرسیونی مربوط به معدل
جدول 3: ضرایب مدل رگرسیونی مربوط به ریاضیات
جدول 4: ضرایب مدل رگرسیونی مربوط به محاسبات
چنیـن سطح معناداری آن کوچکتر از 05/0 است(جدول 4). بنابراین می‌توان گفت از بین مؤلفه‌های آزمایشگاهی, مولفه هموگلوبین، پیش‌بینی‌کننده معناداری برای نمرات آزمون محاسبات می‌باشد.
بحث
یافته‌های مطالعه حاضر حاکی از آن است که کم خونی فقر آهن، بر عملکرد تحصیلی و توانایی عددی در دانش‌آموزان تاثیرگذار می‌باشد.
ویس‌کوف و همکاران در محدوده تغییرات هموگلوبین به دست آمده در مطالعه‌های خود، تغییری در حافظه مشاهده نکردند(34). آن‌ها با ایجاد کم خونی حاد بدون کاهش حجم گلبول قرمز در 9 فرد داوطلب سالم، کاهش حافظه فوری و تاخیری را در غلظت کمتر از 1/5 گرم در دسی‌لیتر هموگلوبین مشاهده کردند ولی در غلظت 2/7-6 گرم در دسی‌لیتر، تفاوتی در نمره حافظه نسبت به قبل از ایجاد کم خونی ذکرشده، ندیدند.
در مطالعه حاضر نیز بین شاخص هموگلوبین و حافظه کوتاه مدت رابطه معناداری یافت نشد که مؤید تحقیقات قبلی است.
برونر و همکاران برخلاف مطالعه‌های قبلی، در مطالعه خود به این نتیجه رسیدند که تجویز آهن خوراکی منجر به بهبود حافظه نمونه‌های دریافت‌کننده قرص آهن شده بود، ولی تفاوت بین گروه دریافت‌کننده قرص آهن و گروه کنترل معنادار نبود .برونر نیز بین فریتین سرم و حافظه همبستگی مشاهده کرد که با مطالعه حاضر موافق می‌باشد چرا که بین شاخص فریتین و حافظه کوتاه مدت رابطه‌ای معنادار مشاهده گردید(35).
کرچ و همکاران تغییرات هموگلوبین و عملکرد شناختی را به دنبال کاهش وزن در زنان چاق مشاهده کردند(36). بدین صورت که نمونه‌هایی که غلظت هموگلوبین آن‌ها در طول مدت به کارگیری رژیم کاهنده وزن(علی‌رغم مکمل یاری با قرص فروسولفات) کاهش یافته بود، در مقایسه با نمونه‌هایی که غلظت هموگلوبین آن‌ها افزایش یافته بود، نمره کمتری در آزمایش ارزیابی حافظه کسب کردند.
مانکوسو و همکاران، یک ارتباط مثبت بین میزان هموگلوبین با شاخص‌های ذهنی در بیماران مسن مبتلا به سرطان ریه تحت درمان مشاهده کردند(37). به دلیل این که در مراحل اولیه کم خونی فقر آهن، کاهش در رسپتورهای D2 در مغز و به دنبال آن افزایش دوپامین رخ می‌دهد، لذا قبل از بروز کم خونی فقر آهن، کاهش عملکرد ذهنی مغز مشاهده می‌شود، در مطالعه حاضر نتایج آزمون‌های محاسبه و ریاضیات با شاخص هموگلوبین بیشترین ارتباط معنادار را دار بود.
نتایج مطالعه‌های میدانی هال و همکاران در 8 کشور آسیایی، میزان شیوع کم خونی بین نوجوانان را بیشتر از 40% گزارش کرده و نیز نشان داد، که میزان افت تحصیلی، کاهـش قـدرت تمـرکـز و کـاهـش میـزان یـادگیـری این
دانش‌آموزان بیشتر از سایر همسالان آن‌ها بوده است(38).
در مطالعه حاضر نیز بین شاخص‌های آهن سرم، حجم متوسط گلبولی، هماتوکریت، هموگلوبین و فریتین و معدل تحصیلی دانش‌آموزان رابطه معنادار وجود داشت که بیشترین رابطه با هموگلوبین مشاهده شد.
تحقیقی توسط هاکان و همکاران بر روی 180 فرد مسن در ترکیه انجام شد و هدف مطالعه اثرات کم خونی بر عملکردهای شناختی و فعالیت‌های زندگی روزمره در افراد بود. نتایج حاصل نشان داد میانگین سطح هموگلوبین افراد کم خون g/dL 4/10 بود در حالی که میانگین هموگلوبین در گروه غیر کم خون g/dL 6/13 بود و آسیب‌های زیادی از لحاظ عملکردی و شناختی در گروه کم خون وجود داشت به طوری که آن‌ها را در انجام کارهای شخصی به دیگران وابسته کرده بود(39).
شفیر و همکاران در تحقیقی نشان دادند که میان کم خونی ناشی از فقر آهن و تاخیر در رشد عصب‌های اندام فوقانی در کودکان 9 تا 10 ماهه، ارتباط معناداری وجود دارد(40).
تحقیقی در ایران با هدف تعیین تاثیر درمان با آهـن خوراکی بر عملکردهای شناختی زنان مبتلا به کم خونی فقر آهن انجام شد(41). این مطالعه بر روی 42 خانم 18 تا 49 ساله که بر اساس معیارهای تشخیص کم خونی سازمان جهانی بهداشت، مبتلا به کم خونی فقر آهن بودند، انجام گرفت. علاوه بر معیارهای هماتولوژی، شاخص‌های بیوشیمیایی شامل غلظت فریتین و آهن سرم، ظرفیت تام اتصال‌پذیری آهن و درصد اشباع ترانسفرین نیز اندازه‌گیری شدند. عملکرد شناختی هر فرد با استفاده از مقیاس تجدید نظر شده حافظه وکسلر شامل حافظه تصویری، حافظه کلامی، حافظه بصری و تمرکز /توجه ارزیابی شد. سپس به هر نمونه، تحت نظر پزشک معالج به مدت 8 هفته، به میزان 2 عدد قرص فروسولفات تجویز شده و در پایان هفته هشتم، مجدداً شاخص‌های مذکور مطابق روز اول ارزیابی گردیدند. یافته‌ها نشان داد که تمامی شاخص‌های هماتولوژیک و بیوشیمیایی که قبل از مصرف قرص فروسولفات کمتر از مقادیر طبیعی بودند، در پایان هفته هشتم به میزان معناداری افزایش یافتند(001/0 p<).
میزان دریافت آهن از طریق غذا در 3 روز ثبت شد که با یکدیگر اختلاف معنادار آماری نداشت و به میزان 8/28 میلی‌گرم بود. در مطالعه حاضر، هر چهار آزمایش حافظه کلامی، تصویری، بصری و تمرکز /توجه به ترتیب 7/43%، 5/34%، 2/27% و 3/43% افزایش یافتند و تفاوت نمرات آن‌ها نسبت به قبل از درمان، معنادار بود(001/0 p<). هم چنین بین افزایش غلظت هموگلوبین با حافظه تصویری (05/0 p< ، 31/0 r=)، هماتوکریت با حافظه تصویری (05/0 p< ، 32/0 r=) و MCH با حافظه کلامی همبستگی معنادار وجود داشت(05/0 p< ، 33/0 r=).
مطالعه‌ای در سال 2010 به بررسی اثرات کم خونی فقر آهن(IDA) در حوزه‌های خاصی از عملکرد شناختی شیرخواران و نیز نقش کمبودهای اجتماعی - هیجانی وابسته به کم خونی فقر آهن در تعدیل یا تسهیل این اثرات پرداخته است. شیرخواران در طول 9 ماه طی ویزیت‌های روتین در کلینیک داخل شهری مورد ارزیابی قرار گرفتند و کم خونی فقر آهن به عنوان سطح هموگلوبین کمتر و مساوی 10 و شاخص‌های غیر طبیعی کمبود آهن با انحراف معیار بیشتر و مساوی 2(متوسط حجم هر گلبول قرمز، گستره توزیع گلبول، روی، پروتوپورفیرین، اشباع ترانسفرین، و فریتین) تعریف شد. در 9 و 12 ماهگی، آزمایش هوش شیرخوار(FTII = The Fagan Test of Infant Intelligence) آزمایش بررسی هیجانات، فعالیت و جامعه‌پذیری و مقیاس درجه‌بندی رفتار اجرا شد. تجزیه و تحلیل عوامل مخدوش‌کننده بالقوه، از جمله سن و متغیرهای دموگرافیک اجتماعی تعدیل شد. یافته‌ها نشان داد شیرخواران مبتلا به کم خونی فقر آهن(IDA) و نیز نوزادان با سطح هموگلوبین کمتر یا مساوی g/dL 5/10، حافظه ضعیف‌تر شناختی در آزمایش FTII نسبت به شیرخواران بدون کم خونی فقر آهن نشان دادند. هم چنین اثرات قوی‌تر کم خونی فقر آهن بر روی این نتایج، در شیرخواران در آزمایش‌های اجتماعی ـ هیجانی به صورت پاسخ‌های ضعیف‌تر دیده شد که کودکان با عملکرد اجتماعی ـ هیجانی فقیر به نظر می‌رسند بیشتر در معرض خطر اثرات آنمی فقر آهن، در عملکرد شناختی باشند(42).
بنابرایـن بـا توجـه بـه مطالعه‌هـای انجام شده، کم خونی
فقرآهن منجر به کاهش حافظه، افت تحصیلی و یادگیری در افراد گردیده و نتایج تحقیقاتی در رابطه با درمان با داروی مکمل آهن، منجر به بهبود عملکرد مغز شده است؛ لذا فرضیه مورد بررسی در مطالعه حاضر (کم خونی فقر آهن در دانـش‌آمـوزان منجـر بـه افت تحصیلی و کاهش توانایی
حساب آن‌ها می‌گردد) تایید گردید.
نتیجه‌گیری
پیامدهای اقتصادی و اجتماعی کم خونی فقر آهن به صورت کمی محاسبه شده است به طوری که 10 درصد کاهش غلظت هموگلوبین باعث 10 تا 20 درصد کاهش در عملکرد می‌شود. کم خونی فقر آهن هم چنین باعث اتلاف منابع آموزشی و مراقبت‌های بهداشتی، کاهش بهره‌وری در اثر افزایش مرگ و میر به دنبال ابتلا به بیماری در مادران و بالاخره کاهش ظرفیت جسمی و روانی در بخش بزرگی از جامعه می‌شود.
با توجه به تاثیر قابل توجه کم خونی بر توانایی یادگیری، عملکرد تحصیلی و توانایی محاسبه و حل مساله و ... در دانش‌آموزان و با توجه به شیوع آن به خصوص در دانش‌آموزان دختر نوجوان، یک طرح کلان غربالگری و شناسایی افراد کم خون تحت نظر وزارت بهداشت و درمان و سازمان آموزش و پرورش الزامی به نظر می‌رسد. هم چنین نظارت بر اجرای صحیح برنامه‌های آهن یاری و اجرای برنامه‌های آموزشی جهت آگاهی از عوارض کمبود آهن و فواید تغذیه سالم در مدارس سراسر کشور پیشنهاد می‌گردد. از آن جا که پژوهش حاضر در بین دانش‌آموزان دختر پایه سوم راهنمایی انجام شده، نتایج آن صرفاً قابلیت تعمیم به همین گروه را دارد. به دلیل محدودیت زمانی و عدم همکاری تعداد افراد بیشتر در نمونه‌گیری، انجام مرحله پی‌گیری به منظور بررسی تاثیر آهن در طول زمان میسر نشد. در این پژوهش اثر کم خونی فقر آهن بر حافظه عددی و محاسبات که تنها دو بخش از عملکردهای شناختی می‌باشند بررسی شد. پیشنهاد می‌شود تاثیر این روش‌ها بر سایر حیطه‌های عملکرد شناختی مانند ادراک و تجسم فضایی و هم چنین انگیزش و عزت نفس نیز مورد بررسی قرار گیرد.
هم چنین، پیشنهاد می‌شود پژوهش‌های آتی با هدف بررسی تاثیر کم خونی فقر آهن بر عملکردهای شناختی در گروه‌های مختلف سنی و جنسی دانش‌آموزان انجام گیرند تا قابلیـت تعمیـم نتایـج بـه گروه‌های دیگر نیز مشخص گردد.
تشکر و قدردانی
در نهایت بر خود لازم می‌دانیم تا از تمامی دانش‌آموزان و اولیا و مربیان محترمی که ما را در انجام این تحقیق یاری رساندند کمال تشکر و قدردانی را ابراز نماییم.
متن کامل: (13353 مشاهده)
تاثیر کم خونی ناشی از فقر آهن بر عملکرد تحصیلی و مهارت ریاضی در
دانش‌آموزان دختر سال سوم راهنمایی شهرستان گرمسار
سارا خانی، حوریه کیومرثی
چکیده
سابقه و هدف
طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، بیش از 30% از جمعیت جهان کم خونند که این میزان در دانش‌آموزان 4/25% می‌باشد. کم خونی فقر آهن یکی از مشکلات تغذیه‌ای است که موجب افت تحصیلی در دختران نوجوان می‌گردد. هدف این مطالعه، بررسی اثر کم خونی فقر آهن بر عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان بود.
مواد و روش‌ها
این تحقیق از نوع کاربردی- توصیفی و همبستگی بود. جامعه آماری، 45 دانش‌آموز داوطلب دختر سال سوم راهنمایی شهرستان گرمسار در سال تحصیلی 1390-1389 بودند که بر اساس آزمایش‌ها به دو گروه کم خون و غیر کم خون تقسیم‌بندی شدند. برای پی‌گیری عملکرد تحصیلی از معدل و جهت ارزیابی مهارت ریاضی از سه مؤلفه آزمون ریاضی، آزمون حافظه عددی و محاسبه عددی وکسلر استفاده شد و نتایج با نتایج آزمایش‌ها مقایسه شدند. به منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها از روش آماری پیرسون، رگرسیون و آنوا در نرم‌افزار 19 SPSS استفاده شد.
یافته‌ها
ضریب همبستگی بین میزان معدل و شاخص‌های فریتین، آهن باند شده، حجم متوسط گلبولی، هماتوکریت، هموگلوبین، نمره ریاضیات و شاخص‌های هماتوکریت سرم، هموگلوبین و فریتین، بین محاسبه عددی و فریتین، هموگلوبین متوسط گلبولی، هماتوکریت و هموگلوبین و حافظه کوتاه مدت و فریتین در سطح 01/0 معنادار بود(05/0 p<). مقدار بتای مربوط به هموگلوبین از مقدار بتای سایر متغیرها بزرگتر و سطح معناداری آن کوچکتر از 05/0 بود. بنابراین هموگلوبین، پیش‌بینی‌کننده معناداری برای نمرات آزمون محاسبات و معدل دانش‌آموزان می‌باشد.
نتیجه گیری
با توجه به نتایج، کم خونی به خصوص از نوع فقر آهن بر عملکردهای تحصیلی و توانایی حساب دانش‌آموزان تاثیرگذار می‌باشد.
کلمات کلیدی: زنان، کم خونی فقر آهن، ریاضیات
تاریخ دریافت : 20/8/91
تاریخ پذیرش : 26/5/92
1- مؤلف مسؤول: کارشناس ارشد مدیریت آموزشی ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و پایگاه منطقه‌ای انتقال خون گرمسار ـ گرمسار ـ ایران ـ صندوق پستی: 3581889394
2- پزشک عمومی ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و پایگاه منطقه‌ای انتقال خون گرمسار ـ گرمسار ـ ایران
دانش‌آموزان دختر سال سوم راهنمایی شهرستان گرمسار
سارا خانی، حوریه کیومرثی
چکیده
سابقه و هدف
طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، بیش از 30% از جمعیت جهان کم خونند که این میزان در دانش‌آموزان 4/25% می‌باشد. کم خونی فقر آهن یکی از مشکلات تغذیه‌ای است که موجب افت تحصیلی در دختران نوجوان می‌گردد. هدف این مطالعه، بررسی اثر کم خونی فقر آهن بر عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان بود.
مواد و روش‌ها
این تحقیق از نوع کاربردی- توصیفی و همبستگی بود. جامعه آماری، 45 دانش‌آموز داوطلب دختر سال سوم راهنمایی شهرستان گرمسار در سال تحصیلی 1390-1389 بودند که بر اساس آزمایش‌ها به دو گروه کم خون و غیر کم خون تقسیم‌بندی شدند. برای پی‌گیری عملکرد تحصیلی از معدل و جهت ارزیابی مهارت ریاضی از سه مؤلفه آزمون ریاضی، آزمون حافظه عددی و محاسبه عددی وکسلر استفاده شد و نتایج با نتایج آزمایش‌ها مقایسه شدند. به منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها از روش آماری پیرسون، رگرسیون و آنوا در نرم‌افزار 19 SPSS استفاده شد.
یافته‌ها
ضریب همبستگی بین میزان معدل و شاخص‌های فریتین، آهن باند شده، حجم متوسط گلبولی، هماتوکریت، هموگلوبین، نمره ریاضیات و شاخص‌های هماتوکریت سرم، هموگلوبین و فریتین، بین محاسبه عددی و فریتین، هموگلوبین متوسط گلبولی، هماتوکریت و هموگلوبین و حافظه کوتاه مدت و فریتین در سطح 01/0 معنادار بود(05/0 p<). مقدار بتای مربوط به هموگلوبین از مقدار بتای سایر متغیرها بزرگتر و سطح معناداری آن کوچکتر از 05/0 بود. بنابراین هموگلوبین، پیش‌بینی‌کننده معناداری برای نمرات آزمون محاسبات و معدل دانش‌آموزان می‌باشد.
نتیجه گیری
با توجه به نتایج، کم خونی به خصوص از نوع فقر آهن بر عملکردهای تحصیلی و توانایی حساب دانش‌آموزان تاثیرگذار می‌باشد.
کلمات کلیدی: زنان، کم خونی فقر آهن، ریاضیات
تاریخ دریافت : 20/8/91
تاریخ پذیرش : 26/5/92
1- مؤلف مسؤول: کارشناس ارشد مدیریت آموزشی ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و پایگاه منطقه‌ای انتقال خون گرمسار ـ گرمسار ـ ایران ـ صندوق پستی: 3581889394
2- پزشک عمومی ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و پایگاه منطقه‌ای انتقال خون گرمسار ـ گرمسار ـ ایران
مقدمه
کم خونی به معنی کمبود تعداد گلبول‌های قرمز خون است و دارای انواع مختلفی است که می‌تواند به علت عدم ساخت هموگلوبین، کمبود آهن در ساختار هموگلوبین، دفع بسیار سریع یا تولید بسیار آهسته گلبول‌های قرمز باشد(1). طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، حدود 2 میلیارد نفر(بیش از 30%) از جمعیت جهان کم خونند که این میزان در دانش‌آموزان 4/25 درصد می‌باشد(2). شیوع کم خونی در بین دانش‌آموزان کشورهای صنعتی 9 درصد و در کشورهای غیر صنعتی 53 درصد است و در ایران حدود 30 تا 50 درصد از زنان و کودکان به ویژه در خانواده‌های کم درآمد, دچار کمبود آهن می‌باشند(3). شیوع کم خونی در دختران نوجوان در جهان تقریباً 3/24 درصد می‌باشد و از طرفی با توجه به آسیب‌پذیری این قشر عظیم از جمعیت به دلیل این که اولاً در مرحله جهش رشدی و ثانیاً در سن بلوغ قرار دارند و ثالثاً در سن شروع قاعدگی هستند و نیز به دلیل واقع شدن در سن تحصیل و یادگیری, آنمی فقر آهن می‌تواند در آن‌ها باعث کاهش قدرت یادگیری, ابتلای مکرر به بیماری‌ها, خستگی و هم چنین کاهش بازده فردی آن‌ها گردد(4). کاهش دریافت آهن حتی در مراحل اولیه و خفیف، باعث ایجاد بحران انرژی در سلول و تغییرات رفتاری مثل تحریک‌پذیری, بی‌قراری, کاهش تمرکز و توانایی یادگیری و هم‌چنین کاهش انگیزه برای فعالیت‌های فکری می‌شود(5).
کم خونی خصوصاً کم خونی ناشی از فقر آهن، یکی از مشکلات تغذیه‌ای است که کودکان و نوجوانان به ویژه دختران نوجوان گریبانگیر آن هستند و موجب کاهش تمرکز، یادگیری و افت تحصیلی خواهد شد(7، 6). چرا که تحت تاثیر کمبود آهن، آنزیم‌ها و نوروترانسمیترهای مغزی قرار دارد و نتیجه آن به صورت کاهش تمرکز و توانایی یادگیری بروز می‌کنـد(9، 8).
در تحقیقات متعددی تفاوت‌های مشهودی از نظر انجام تکالیف مدرسه, توانایی‌های حسی, حرکتی, توجه, یادگیری و حافظه در دانش‌آموزان مبتلا به فقر آهن در مقایسه با دانش‌آموزان سالم دیده می‌شود(10). فقر آهن قدرت تشخیص و حـل مسالـه را در دانش‌آمـوزان کاهش می‌دهد(11).
کودکان و نوجوانانی که آهن کمتری دریافت کرده‌اند, در آزمون‌های هوش نیز به مراتب نمرات پایین‌تری کسب می‌نمایند(13، 12).
علی‌رغم فعالیت‌های متعدد انجام شده جهت تحقق پیشرفت تحصیلی و جلوگیری از افت تحصیلی, شاهد آمار منتشره‌ای هستیم که گواهی بر وجود افت تحصیلی و سطح پایین کیفیت تحصیل در ایران می‌باشد. این موضوع امری نیست که بتوان به سادگی از کنار آن گذشت و ما باید به دنبال دلایل پنهان این مساله باشیم(14). عملکرد تحصیلی به مقدار یادگیری فرد که توسط آزمون‌های مختلف درسی سنجیده می‌شود اشاره دارد و منظور از عملکرد تحصیلی در این تحقیق، معدل نهایی کلیه دروس هر یک از دانش‌آموزان شرکت‌کننده در تحقیق می‌باشد(15). دانش‌آموزان ایرانی در مطالعه تیمز که با هدف سنجش عملکرد دانش‌آموزان کشورهای گوناگون جهان در دو درس ریاضی و علوم طراحی شده بود، در سال 1995 و تکرار آن در سال‌های 1999، 2003 و 2007 شرکت کردند و در همه این مطالعه‌ها، عملکرد آن‌ها به طور معناداری زیر میانگین بین‌المللی بود(16). به طور کلی، نظر بیشتر معلمان این بود که بر اثر عوامل متعدد دیگری به غیر از محتوای درسی، احتمالاً دانش‌آموزان ایرانی در رویارویی با پرسش‌های زمینه مدار مبتنی بر زندگی واقعی که هدفش سنجش سواد ریاضی است، عملکرد خوبی ندارند(17).
در مطالعه ارزیابی مهارت حساب دانش‌آموزان دارای اختلال یادگیری ریاضی(mathematic disorder)، از مدل سیستم پردازش عددی مک کلوسکی، کارامازا و باسیلی استفاده شد(18). کلوسکی اشاره کرده است که بیشترین علائمی که کودکان دارای اختلال یادگیری را مشخص می‌کند، می‌تواند به مشکلات حیطه حساب مربوط باشد، آشفتگی در ادراک فضایی، ناهنجاری در ادراک بینایی، مداومت بی دلیل، دشواری در فهم نمادها و اختلالات شناختی همه پیامدهای آشکار برای یادگیری عمومی هستند(19). از آن جا که مطالعه حاضر در نمونه دانش‌آموزان عادی که در مدارس یکسان در حال تحصیل هستند انجام شده و هم چنین از آن جا که تمامی صاحب نظران حیطه آزمون‌های روانی, آزمون هوشی وکسلر را, جزو معتبرترین و پر استفاده‌ترین آزمون‌های هوشی می‌دانند و در تمامی جداول مربوط به ده آزمون معتبر روانشناسی(top ten) همواره نام این آزمون قید شده است، در این مطالعه از آزمون هوشی وکسلر کودکان استفاده شده است(19، 18). مقیاسی را که وکسلر در سال 1967 ساخته است, رضویه و شهیم در سال 1371 در ایران هنجاریابی کرده‌اند. خرده آزمون‌های آزمایش هوش وکسلر کودکان عبارتند از: 1- اطلاعات 2- تکمیل تصاویر 3- تشابهات 4- تنظیم تصاویر 5- محاسبه عددی 6- طراحی با مکعب‌ها 7- لغات 8- الحاق قطعات 9- ادراک و 10- حافظه عددی. عملیات محاسبه، همان توانایی انجام محاسبات عددی می‌باشد که در خرده آزمون محاسبه عددی وکسلر سنجیده می‌شود(20).
یکی از اجزای مهم فرآیند یادگیری و درک اعداد حافظه است. به گونه‌ای که بدون حافظه، ما به رویداد به گونه‌ای واکنش نشان می‌دهیم که انگار بیش از این آن‌ها را تجربه نکرده‌ایم(21). از انواع آن می‌توان به حافظه عددی اشاره کرد، لذا به منظور سنجش دقیق‌تر, حافظه عددی نیز آزمون شد و توسط خرده آزمون، حافظه عددی وکسلر مورد سنجش قرار گرفت(22).
از آن جا که عمده تحقیقات صورت گرفته در گذشته با تاکید بر یافته‌های پزشکی و پیراپزشکی و یا تاثیر مواد مغذی بر روی عملکرد ذهنی بود، تاثیر یک نوع ویتامین خاص و یا تاثیر املاح معدنی خاص بر ذهن و حافظه صورت گرفته است نیز مطالعه‌هایی در رابطه با اثرات تغذیه دوران بارداری به ویژه مصرف آهن و اسید فولیک به طور خاص روی عملکرد ذهنی انجام شده‌اند(32-23).
کمتـر تحقیقـی بـه جنبـه‌هـای روان شناختی کم خونی توجه کرده لذا هدف اصلی این مطالعه، بررسی اثر کم خونی فقر آهن بر عملکرد تحصیلی و مهارت حساب دانش‌آموزان دختر دوره سوم راهنمایی بود که با توجه به عوارض شدید کم خونی بر توانایی یادگیری دانش‌آموزان, این پژوهش از این منظر دارای اهمیت است.
مواد و روش‌ها
این تحقیق از نوع کاربردی و به شیوه توصیفی و علمی
ـ همبستگی بود. جامعه آماری، دانش‌آموزان دختر سال سوم راهنمایی شهرستان گرمسار در سال تحصیلی 1390-1389 بودند که نمونه پژوهش با توجه به انجام آزمایش‌های خون به صورت داوطلبانه برای مشارکت در تحقیق استفاده شد و حدود 54 نفر از دانش‌آموزان در انجام طرح، مشارکت نمودند.
در گام نخست با هماهنگی مسؤولان مدارس، پرسشنامه مقدماتی در بین معلمان درس ریاضی دانش‌آموزان با هدف کنترل برخی متغیرهای تاثیرگذار بر روایی درونی تحقیق توزیع گردید. هم چنین پرسشنامه‌ای که بر گرفته از سؤالات متعدد شامل تعداد افراد خانواده, رتبه تولد دانش‌آموز, وضعیت اشتغال و تحصیل پدر و مادر, سابقه بیماری‌های زمینه‌ای دانش‌آموز، استفاده از امکانات کمک درسی، استفاده از کامپیوتر و اینترنت، وضعیت اجاره یا رهن منزل و... بود پر شد و در نهایت پس از جمع‌آوری پرسشنامه و تجزیه و تحلیل پاسخ‌ها، از 45 دانش‌آموز که در شرایط یکسانی از یادگیری ریاضی و شرایط اقتصادی و اجتماعی و ... بودند برای انجام آزمایش‌ها دعوت به عمل آمد. سپس بر اساس نتایج آزمایش‌ها به دو گروه کم خون و غیر کم خون تقسیم‌بندی شدند. به این ترتیب که طبق استانداردهای سازمان جهانی بهداشت، هموگلوبین کمتر از g/dL 1/12 ، هماتوکریت کمتر از 35% ، fL 90 < MCV < 60 ، 30 < آهن سرم، µg/L 15< فریتین و 106 * 5 RBC< به عنوان ملاک آنمی فقر آهن در نظر گرفته شد(33).
به منظور جمع‌آوری اطلاعات پیرامون میزان عملکرد تحصیلی، از معدل دانش‌آموزان استفاده شد و جهت ارزیابی توانایی عددی از سه مؤلفه آزمون ریاضی، آزمون حافظه عددی وکسلر و آزمون محاسبه عددی وکسلر استفاده شد. نمره‌های خام حاصل از ده خرده آزمون مقیاس وکسلر به کمک جداول و توضیحات راهنمای آزمون به نمره‌های تراز تبدیل شدند و نتاج نمرات با نتایج آزمایش‌هــای زیـر مقایسه شدند:
RBC- Hb- Hct- MCV- MCH- MCHC- Retic- RDW- Ferritin- Serum Iron- Iron Binding
به منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها از روش آماری پیرسـون، رگرسیـون و آنـوا در نـرم‌افزار 19 SPSS استفاده
شد.
یافته‌ها
در پژوهش حاضر چهار فرضیه مورد آزمون قرار گرفت:
1- کم خونی ناشـی از فقـر آهـن، بـر عملکـرد تحصیلـی
دانش‌آموزان دختر سال سوم راهنمایی تاثیرگذار است.
2- کم خونی ناشی از فقر آهن، بر نتایج آزمون محاسبه عددی دانش‌آموزان دختر سال سوم راهنمایی تاثیرگذار است.
3- کم خونی ناشی از فقر آهن، بر نتایج نمرات امتحان ریاضی دانش‌آموزان دختر سال سوم راهنمایی تاثیرگذار است.
4- کم خونی ناشی از فقر آهن، بر نتایج آزمون حافظه عددی دانش‌آموزان دختر سال سوم راهنمایی تاثیرگذار است.
همان گونه که جدول 1 نشان می‌دهد، ضریب همبستگی بین میزان فریتین، آهن سرم، هماتوکریت و هموگلوبین مثبت به دست آمده و در سطح 01/0 معنادار است. بدین معنا که با افزایش مقادیر این آزمایش‌ها، سطح نمرات ریاضی دانش‌آموزان افزایش پیدا می‌کند. اما ضریب همبستگی بین میزان آهن باند شده(Iron Binding) و RDW منفی محاسبه شده است و بیانگر این است که با افزایش مقادیر این آزمایش‌ها، سطح نمرات ریاضی دانش‌آموزان کاهش پیدا می‌کند. همان طور که مشاهده می‌شود، بیشترین میزان ارتباط بین نمرات ریاضی با نتایج آهن سرم و کمترین ارتباط با آزمایش(TIBC) Total Iron-Binding Capacity وجود دارد. این در حالی است که ضریب همبستگی بین میزان آهن باند شده، حجم متوسط گلبولی، هماتوکریت و هموگلوبین منفی و فریتین مثبت به دست آمده و در سطح 01/0 معنادار است. بدین معنا که با افزایش مقادیر این آزمایش‌ها، سطح موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان افزایش پیدا می‌کند. اما ضریب همبستگی بین میزان آهن باند شده، RDW ، Retic و MCHC منفی محاسبه شده است و بیانگر این است که با افزایش مقادیر این آزمایش‌ها، سطح موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان کاهش پیدا می‌کند. همان طور که مشاهده می‌شود، بیشترین میزان ارتباط بین معدل با نتایج آهن سرم و کمترین ارتباط با آزمایشRDW وجود دارد.
ضریب همبستگی بین میزان فریتین، هموگلوبین متوسط گلبولی، هماتوکریـت و هموگلوبیـن مثبت به دست آمده و
در سطح 01/0 معنادار است. بدین‌معنا که با افزایش مقادیر این آزمایش‌ها، سطح نمرات آزمون محاسبه عددی دانش‌آموزان افزایش پیدا می‌کند. اما ضریب همبستگی بین میزان آهن باند شده و RDWمنفی محاسبه شده و بیانگر این است که با افزایش مقادیر این آزمایش‌ها، سطح نمرات آزمون محاسبـه عـددی دانش‌آموزان کاهش پیدا می‌کند(جدول 1).
بیشترین میزان ارتباط بین نتایج خرده آزمون محاسبه عددی با نتایج آزمایش فریتین و کمترین ارتباط با آزمایش TIBC وجود دارد. هم چنین تنها بین میزان فریتین و آزمون حافظه عددی، ضریب همبستگی مثبت به دست آمده و در سطح 01/0 معنادار است. بدین معنا که با افزایش مقادیر این آزمایش، سطح نمرات آزمون حافظه عددی دانش‌آموزان افزایش پیدا می‌کند. بیشترین میزان ارتباط بین نتایج خرده آزمون حافظه عددی با نتایج فریتین وجود دارد. مقدار مجذور ضریب همبستگی استاندارد شده نشان می‌دهد که نتایج آزمایشگاهی، 23 درصد تغییرات نمرات ریاضی را تبیین می‌کند. از آن جا که سطح معناداری به دست آمده کوچکتر از 05/0 است، فرض با اطمینان 95 درصد معنادار می‌باشد(05/0 p<)(جدول 2).
مقدار بتای مربوط به آهن سرم از مقدار بتای سایر متغیرها بزرگتر است(347/0) اما سطح معناداری آن کوچکتر از 05/0 نیست(جدول 3). بنابراین می‌توان گفت از بین مؤلفه‌های آزمایشگاهی, مؤلفه آهن سرم به تنهایی پیش‌بینی‌کننده معناداری برای نمرات ریاضی نمی‌باشد. مقدار مجذور ضریب همبستگی استاندارد شده نشان می‌دهد که نتایج آزمایشگاهی، 24% تغییرات نمرات آزمون محاسبات را تبیین می‌کند. از آن جا که سطح معناداری به دست آمده کوچکتر از 05/0 است، فرض با اطمینان 95% معنادار است(05/0 p<). مقدار بتای مربوط به هموگلوبین از مقـدار بتـای سایـر متغیرهـا بزرگتر است(687/1) و هم
جدول 1: نتایج ضریب همبستگی پیرسون بین آزمایش‌های هماتولوژی با معدل نهایی، نمرات امتحان ریاضی، نتایج خرده آزمون محاسبه عددی و حافظه عددی دانش‌آموزان
| آزمایش‌ها | معدل | ریاضیات | محاسبه عددی | حافظه عددی | ||||
| ضریب همبستگی | سطح معناداری | ضریب همبستگی | سطح معناداری | ضریب همبستگی | سطح معناداری | ضریب همبستگی | سطح معناداری | |
| RBC | 15/0 | 296/0 | 12/0 | 391/0 | 01/0- | 945/0 | 07/0 | 621/0 |
| Hb | 54/0 | 0001/0 | 48/0 | 0001/0 | 49/0 | 001/0 | 27/0 | 069/0 |
| Hct | 56/0 | 0001/0 | 47/0 | 0001/0 | 37/0 | 008/0 | 21/0 | 150/0 |
| MCV | 33/0 | 024/0 | 15/0 | 290/0 | 18/0 | 209/0 | 02/0 | 892/0 |
| MCH | 30/0 | 042/0 | 24/0 | 098/0 | 34/0 | 019/0 | 17/0 | 255/0 |
| MCHC | 10/0- | 47/0 | 02/0- | 878/0 | 26/0 | 073/0 | 07/0 | 624/0 |
| Retic | 21/0- | 146/0 | 07/0- | 632/0 | 03/0- | 808/0 | 04/0 | 765/0 |
| RDW | 66/0- | 00001/0 | 37/0- | 01/0 | 22/0- | 129/0 | 18/0- | 220/0 |
| Serum Iron | 67/0 | 0001/0 | 52/0 | 0001/0 | 32/0 | 027/0 | 19/0 | 190/0 |
| Ferritin | 60/0 | 0001/0 | 46/0 | 001/0 | 28/0 | 054/0 | 31/0 | 035/0 |
| Iron Binding | 58/0- | 0001/0 | 43/0- | 03/0 | 29/0- | 045/0 | 05/0- | 718/0 |
جدول 2: ضرایب مدل رگرسیونی مربوط به معدل
| متغیر | مقدار بتای استاندارد شده | T | سطح معناداری |
| Hb | 084/1 | 769/2 | 009/0 |
| Hct | 715/0- | 138/2- | 039/0 |
| MCV | 027/0- | 178/0- | 860/0 |
| MCH | 700/0- | 926/2- | 006/0 |
| RDW | 617/0- | 215/3- | 003/0 |
| Serum Iron | 141/0 | 864/0 | 393/0 |
| Ferritin | 166/0 | 122/1 | 269/0 |
| Iron Binding | 172/0- | 119/1- | 270/0 |
جدول 3: ضرایب مدل رگرسیونی مربوط به ریاضیات
| متغیر | مقدار بتای استاندارد شده | T | سطح معناداری |
| Hb | 268/0 | 712/0 | 481/0 |
| Hct | 028/0 | 064/0 | 949/0 |
| RDW | 237/0 | 949/0 | 349/0 |
| Ferritin | 103/0 | 517/0 | 608/0 |
| Serum Iron | 347/0 | 576/1 | 123/0 |
| Iron Binding | 123/0- | 604/0- | 549/0 |
جدول 4: ضرایب مدل رگرسیونی مربوط به محاسبات
| متغیر | مقدار بتای استاندارد شده | T | سطح معناداری |
| Hb | 687/1 | 351/3 | 002/0 |
| Hct | 885/0- | 184/2- | 035/0 |
| MCH | 505/0- | 836/1- | 074/0 |
| Ferritin | 086/0- | 453/0- | 653/0 |
| Iron Binding | 197/0- | 014/1- | 317/0 |
چنیـن سطح معناداری آن کوچکتر از 05/0 است(جدول 4). بنابراین می‌توان گفت از بین مؤلفه‌های آزمایشگاهی, مولفه هموگلوبین، پیش‌بینی‌کننده معناداری برای نمرات آزمون محاسبات می‌باشد.
بحث
یافته‌های مطالعه حاضر حاکی از آن است که کم خونی فقر آهن، بر عملکرد تحصیلی و توانایی عددی در دانش‌آموزان تاثیرگذار می‌باشد.
ویس‌کوف و همکاران در محدوده تغییرات هموگلوبین به دست آمده در مطالعه‌های خود، تغییری در حافظه مشاهده نکردند(34). آن‌ها با ایجاد کم خونی حاد بدون کاهش حجم گلبول قرمز در 9 فرد داوطلب سالم، کاهش حافظه فوری و تاخیری را در غلظت کمتر از 1/5 گرم در دسی‌لیتر هموگلوبین مشاهده کردند ولی در غلظت 2/7-6 گرم در دسی‌لیتر، تفاوتی در نمره حافظه نسبت به قبل از ایجاد کم خونی ذکرشده، ندیدند.
در مطالعه حاضر نیز بین شاخص هموگلوبین و حافظه کوتاه مدت رابطه معناداری یافت نشد که مؤید تحقیقات قبلی است.
برونر و همکاران برخلاف مطالعه‌های قبلی، در مطالعه خود به این نتیجه رسیدند که تجویز آهن خوراکی منجر به بهبود حافظه نمونه‌های دریافت‌کننده قرص آهن شده بود، ولی تفاوت بین گروه دریافت‌کننده قرص آهن و گروه کنترل معنادار نبود .برونر نیز بین فریتین سرم و حافظه همبستگی مشاهده کرد که با مطالعه حاضر موافق می‌باشد چرا که بین شاخص فریتین و حافظه کوتاه مدت رابطه‌ای معنادار مشاهده گردید(35).
کرچ و همکاران تغییرات هموگلوبین و عملکرد شناختی را به دنبال کاهش وزن در زنان چاق مشاهده کردند(36). بدین صورت که نمونه‌هایی که غلظت هموگلوبین آن‌ها در طول مدت به کارگیری رژیم کاهنده وزن(علی‌رغم مکمل یاری با قرص فروسولفات) کاهش یافته بود، در مقایسه با نمونه‌هایی که غلظت هموگلوبین آن‌ها افزایش یافته بود، نمره کمتری در آزمایش ارزیابی حافظه کسب کردند.
مانکوسو و همکاران، یک ارتباط مثبت بین میزان هموگلوبین با شاخص‌های ذهنی در بیماران مسن مبتلا به سرطان ریه تحت درمان مشاهده کردند(37). به دلیل این که در مراحل اولیه کم خونی فقر آهن، کاهش در رسپتورهای D2 در مغز و به دنبال آن افزایش دوپامین رخ می‌دهد، لذا قبل از بروز کم خونی فقر آهن، کاهش عملکرد ذهنی مغز مشاهده می‌شود، در مطالعه حاضر نتایج آزمون‌های محاسبه و ریاضیات با شاخص هموگلوبین بیشترین ارتباط معنادار را دار بود.
نتایج مطالعه‌های میدانی هال و همکاران در 8 کشور آسیایی، میزان شیوع کم خونی بین نوجوانان را بیشتر از 40% گزارش کرده و نیز نشان داد، که میزان افت تحصیلی، کاهـش قـدرت تمـرکـز و کـاهـش میـزان یـادگیـری این
دانش‌آموزان بیشتر از سایر همسالان آن‌ها بوده است(38).
در مطالعه حاضر نیز بین شاخص‌های آهن سرم، حجم متوسط گلبولی، هماتوکریت، هموگلوبین و فریتین و معدل تحصیلی دانش‌آموزان رابطه معنادار وجود داشت که بیشترین رابطه با هموگلوبین مشاهده شد.
تحقیقی توسط هاکان و همکاران بر روی 180 فرد مسن در ترکیه انجام شد و هدف مطالعه اثرات کم خونی بر عملکردهای شناختی و فعالیت‌های زندگی روزمره در افراد بود. نتایج حاصل نشان داد میانگین سطح هموگلوبین افراد کم خون g/dL 4/10 بود در حالی که میانگین هموگلوبین در گروه غیر کم خون g/dL 6/13 بود و آسیب‌های زیادی از لحاظ عملکردی و شناختی در گروه کم خون وجود داشت به طوری که آن‌ها را در انجام کارهای شخصی به دیگران وابسته کرده بود(39).
شفیر و همکاران در تحقیقی نشان دادند که میان کم خونی ناشی از فقر آهن و تاخیر در رشد عصب‌های اندام فوقانی در کودکان 9 تا 10 ماهه، ارتباط معناداری وجود دارد(40).
تحقیقی در ایران با هدف تعیین تاثیر درمان با آهـن خوراکی بر عملکردهای شناختی زنان مبتلا به کم خونی فقر آهن انجام شد(41). این مطالعه بر روی 42 خانم 18 تا 49 ساله که بر اساس معیارهای تشخیص کم خونی سازمان جهانی بهداشت، مبتلا به کم خونی فقر آهن بودند، انجام گرفت. علاوه بر معیارهای هماتولوژی، شاخص‌های بیوشیمیایی شامل غلظت فریتین و آهن سرم، ظرفیت تام اتصال‌پذیری آهن و درصد اشباع ترانسفرین نیز اندازه‌گیری شدند. عملکرد شناختی هر فرد با استفاده از مقیاس تجدید نظر شده حافظه وکسلر شامل حافظه تصویری، حافظه کلامی، حافظه بصری و تمرکز /توجه ارزیابی شد. سپس به هر نمونه، تحت نظر پزشک معالج به مدت 8 هفته، به میزان 2 عدد قرص فروسولفات تجویز شده و در پایان هفته هشتم، مجدداً شاخص‌های مذکور مطابق روز اول ارزیابی گردیدند. یافته‌ها نشان داد که تمامی شاخص‌های هماتولوژیک و بیوشیمیایی که قبل از مصرف قرص فروسولفات کمتر از مقادیر طبیعی بودند، در پایان هفته هشتم به میزان معناداری افزایش یافتند(001/0 p<).
میزان دریافت آهن از طریق غذا در 3 روز ثبت شد که با یکدیگر اختلاف معنادار آماری نداشت و به میزان 8/28 میلی‌گرم بود. در مطالعه حاضر، هر چهار آزمایش حافظه کلامی، تصویری، بصری و تمرکز /توجه به ترتیب 7/43%، 5/34%، 2/27% و 3/43% افزایش یافتند و تفاوت نمرات آن‌ها نسبت به قبل از درمان، معنادار بود(001/0 p<). هم چنین بین افزایش غلظت هموگلوبین با حافظه تصویری (05/0 p< ، 31/0 r=)، هماتوکریت با حافظه تصویری (05/0 p< ، 32/0 r=) و MCH با حافظه کلامی همبستگی معنادار وجود داشت(05/0 p< ، 33/0 r=).
مطالعه‌ای در سال 2010 به بررسی اثرات کم خونی فقر آهن(IDA) در حوزه‌های خاصی از عملکرد شناختی شیرخواران و نیز نقش کمبودهای اجتماعی - هیجانی وابسته به کم خونی فقر آهن در تعدیل یا تسهیل این اثرات پرداخته است. شیرخواران در طول 9 ماه طی ویزیت‌های روتین در کلینیک داخل شهری مورد ارزیابی قرار گرفتند و کم خونی فقر آهن به عنوان سطح هموگلوبین کمتر و مساوی 10 و شاخص‌های غیر طبیعی کمبود آهن با انحراف معیار بیشتر و مساوی 2(متوسط حجم هر گلبول قرمز، گستره توزیع گلبول، روی، پروتوپورفیرین، اشباع ترانسفرین، و فریتین) تعریف شد. در 9 و 12 ماهگی، آزمایش هوش شیرخوار(FTII = The Fagan Test of Infant Intelligence) آزمایش بررسی هیجانات، فعالیت و جامعه‌پذیری و مقیاس درجه‌بندی رفتار اجرا شد. تجزیه و تحلیل عوامل مخدوش‌کننده بالقوه، از جمله سن و متغیرهای دموگرافیک اجتماعی تعدیل شد. یافته‌ها نشان داد شیرخواران مبتلا به کم خونی فقر آهن(IDA) و نیز نوزادان با سطح هموگلوبین کمتر یا مساوی g/dL 5/10، حافظه ضعیف‌تر شناختی در آزمایش FTII نسبت به شیرخواران بدون کم خونی فقر آهن نشان دادند. هم چنین اثرات قوی‌تر کم خونی فقر آهن بر روی این نتایج، در شیرخواران در آزمایش‌های اجتماعی ـ هیجانی به صورت پاسخ‌های ضعیف‌تر دیده شد که کودکان با عملکرد اجتماعی ـ هیجانی فقیر به نظر می‌رسند بیشتر در معرض خطر اثرات آنمی فقر آهن، در عملکرد شناختی باشند(42).
بنابرایـن بـا توجـه بـه مطالعه‌هـای انجام شده، کم خونی
فقرآهن منجر به کاهش حافظه، افت تحصیلی و یادگیری در افراد گردیده و نتایج تحقیقاتی در رابطه با درمان با داروی مکمل آهن، منجر به بهبود عملکرد مغز شده است؛ لذا فرضیه مورد بررسی در مطالعه حاضر (کم خونی فقر آهن در دانـش‌آمـوزان منجـر بـه افت تحصیلی و کاهش توانایی
حساب آن‌ها می‌گردد) تایید گردید.
نتیجه‌گیری
پیامدهای اقتصادی و اجتماعی کم خونی فقر آهن به صورت کمی محاسبه شده است به طوری که 10 درصد کاهش غلظت هموگلوبین باعث 10 تا 20 درصد کاهش در عملکرد می‌شود. کم خونی فقر آهن هم چنین باعث اتلاف منابع آموزشی و مراقبت‌های بهداشتی، کاهش بهره‌وری در اثر افزایش مرگ و میر به دنبال ابتلا به بیماری در مادران و بالاخره کاهش ظرفیت جسمی و روانی در بخش بزرگی از جامعه می‌شود.
با توجه به تاثیر قابل توجه کم خونی بر توانایی یادگیری، عملکرد تحصیلی و توانایی محاسبه و حل مساله و ... در دانش‌آموزان و با توجه به شیوع آن به خصوص در دانش‌آموزان دختر نوجوان، یک طرح کلان غربالگری و شناسایی افراد کم خون تحت نظر وزارت بهداشت و درمان و سازمان آموزش و پرورش الزامی به نظر می‌رسد. هم چنین نظارت بر اجرای صحیح برنامه‌های آهن یاری و اجرای برنامه‌های آموزشی جهت آگاهی از عوارض کمبود آهن و فواید تغذیه سالم در مدارس سراسر کشور پیشنهاد می‌گردد. از آن جا که پژوهش حاضر در بین دانش‌آموزان دختر پایه سوم راهنمایی انجام شده، نتایج آن صرفاً قابلیت تعمیم به همین گروه را دارد. به دلیل محدودیت زمانی و عدم همکاری تعداد افراد بیشتر در نمونه‌گیری، انجام مرحله پی‌گیری به منظور بررسی تاثیر آهن در طول زمان میسر نشد. در این پژوهش اثر کم خونی فقر آهن بر حافظه عددی و محاسبات که تنها دو بخش از عملکردهای شناختی می‌باشند بررسی شد. پیشنهاد می‌شود تاثیر این روش‌ها بر سایر حیطه‌های عملکرد شناختی مانند ادراک و تجسم فضایی و هم چنین انگیزش و عزت نفس نیز مورد بررسی قرار گیرد.
هم چنین، پیشنهاد می‌شود پژوهش‌های آتی با هدف بررسی تاثیر کم خونی فقر آهن بر عملکردهای شناختی در گروه‌های مختلف سنی و جنسی دانش‌آموزان انجام گیرند تا قابلیـت تعمیـم نتایـج بـه گروه‌های دیگر نیز مشخص گردد.
تشکر و قدردانی
در نهایت بر خود لازم می‌دانیم تا از تمامی دانش‌آموزان و اولیا و مربیان محترمی که ما را در انجام این تحقیق یاری رساندند کمال تشکر و قدردانی را ابراز نماییم.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
