جلد 21، شماره 3 - ( پاییز 1403 )
جلد 21 شماره 3 صفحات 244-236 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Vafaee H, Pourmotabed S, Amiri F. Impact of blood cell count on disease severity in Covid-19 inpatients in an educational hospital of Hamadan. Sci J Iran Blood Transfus Organ 2024; 21 (3) :236-244
URL: http://bloodjournal.ir/article-1-1551-fa.html
URL: http://bloodjournal.ir/article-1-1551-fa.html
وفایی حورا، پورمتعبد سمیرامیس، امیری فاطمه. تأثیر شمارش سلول های خون بر شدت بیماری در مبتلایان کووید-۱۹ بستری در یک بیمارستان آموزشی شهر همدان. فصلنامه پژوهشی خون. 1403; 21 (3) :236-244
استادیار گروه علوم آزمایشگاهی دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی همدان
متن کامل [PDF 607 kb]
(155 دریافت)
| چکیده (HTML) (420 مشاهده)
مقدمه
کووید-19 از جمله عفونت‌های ویروسی قابل سرایت میباشد. جهت بررسی این بیماری آزمایش‌های گوناگون از جمله شمارش کامل خون درخواست می‌شود. گلبول‌های قرمز خون نقش بسیار مهمی در انتقال گازهای تنفسی و اکسیژن‌رسانی بر عهده دارند. یکی از دلایل مهم مرگ در بیماری کووید-19، کاهش میزان اکسیژن خون میباشد (2، 1). در بیماری خفیف کووید-19 تعداد گلبول‌های قرمز تا حدودی کاهش می‌یابد اما در فرم شدید درجات بیشتری از کاهش مشاهده می‌شود (3). مکانیسم‌های متفاوتی برای تغییرات گلبول قرمز و شاخص‌های آن ارائه شده است که تغییر در متابولیسم آهن و انعقاد خون از جمله آن‌ها میباشد (7-4).
تعداد گلبول سفید خون بیماران مبتلا به کووید-19 ممکن است طبیعی، کاهش یافته یا افزایش یافته باشد (6). تغییر در زیر گروه‌های گلبول سفید، هم‌چون لنفوسیت‌ها، با علائم بالینی بیماران مرتبط بوده و حتی به عنوان شاخصی در پیش‌بینی مرگ بیماران مطرح است (9، 8). شمارش گلبول‌های سفید در بدو بستری بیماران و طول روزهای بستری از عوامل پیش‌بینی کننده سطح درمان و نحوه مدیریت بیماران میباشد (9، 6).
پلاکت‌ها دیگر سلول‌های خون هستند که ضمن ایفای نقش حیاتی در انعقاد، در دفاع ضد میکروبی، القای التهاب و ترمیم بافت نقش دارند. پلاکت‌ها در صورت تحریک توسط عوامل بیماری‌زا فعال می‌شوند. در افراد مبتلا به کووید-19، شواهدی از ترومبوسیتوز یا ترومبوسیتوپنی مشاهده می‌شود (11-9).
از طرفی ترومبوز، مصرف پلاکت و کاهش شمارش آن‌ها نیز محتمل است (1). در بیماران مبتلا به کووید-19 تغییر شمارش سلول‌های خون و شاخص‌های مرتبط با آن‌ها، طی فرآیند التهاب و تولید سیتوکین‌هایی مانند اینترلوکین 6 ایجاد می‌شود (16-12، 6، 5). این تغییرات می‌تواند در تشخیص یا پیگیری وضعیت بیماری کمک‌کننده باشد (12، 11). البته زمان شمارش این سلول‌ها، نحوه درمان، سابقه بیماری زمینهای و واکسیناسیون از عوامل دخیل در این تغییـرات می‌باشند (9،
6، 5). شدت بیماری و مبنای طبقه‌بندی آن نیز در این زمینه باید مد نظر قرار گیرد.
در مطالعه‌های مختلف سطح‌بندی شدت بیماری کووید-19 بیان شده است (16، 14، 11، 9). تفاوت مبنای در نظر گرفته شده و نحوه این سطح‌بندی باعث گزارش نتایج متفاوت شده است. استفاده از علائم بالینی و توصیه سازمان بهداشت جهانی جهت سطح‌بندی بیماری می‌تواند کمک‌کننده باشد. از طرفی عوامل دخیل در نتیجه شمارش سلولی و نحوه مدیریت آن باید مورد توجه قرار گیرد. در مطالعه‌های موجود این نکات کمتر لحاظ شده‌اند.
لذا لزوم انجام پژوهش بیشتر و استاندارد سازی نحوه مدیریت اطلاعات بیمار در زمینه شدت بیماری و آزمایش‌های معمول درخواستی مشهود است. این مطالعه با هدف تعیین ارتباط شمارش سلول‌های خون و شدت بیماری کووید-19 در بیماران مبتلا و بستری در یک بیمارستان در همدان انجام شد.
مواد و روش‌ها
پس از تصویب این مطالعه مقطعی گذشته‌نگر و اخذ مجوز از کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی همدان (IR.UMSHA.REC.1400.598)، پرونده 370 بیمار مبتلا به کووید-19 بستری در بیمارستان مورد نظر بررسی شد. حفظ محرمانگی و رعایت مفاد اخلاق پژوهش مد نظر قرار گرفت. معیارهای ورود مطالعه شامل تائید ابتلا به بیماری، بستری بودن، در دسترس بودن اطلاعات مورد نظر و معیارهای خروجی عدم دسترسی به اطلاعات، سابقه بیماری خونی خوش‌خیم یا بدخیم و سابقه اختلالات سیستم هموستاز بودند. با توجه به مطالعه‌های قبلی گروه نویسندگان در زمینه تغییرات شمارش سلول‌های خون جهت یکسان‌سازی/ طبیعی‌سازی اطلاعات و رفع نواقص گذشته و به منظور حتی‌الامکان حذف متغیرهای مخدوش‌گر، افرادی که (علی‌رغم واکسیناسیون) مجدداً به بیماری مبتلا شده بودند، دارای علائم بالینی بودند و در کمتر از یک هفته از شروع علائم بستری شده بودند و روند درمان یکسان داشتند (به همین علت تنها در یک بیمارستان مطالعه انجام شد) از بین بیماران بستری شده انتخاب شدند (7-5). از طرفی با توجه به وجود نتایج شمارش سلول‌های خون به دفعات و در روزهای مختلف، نتایج هفته اول بستری (یک هفته پس از بستری) مورد استفاده قرار گرفت. کلیه آزمایش‌های شمارش سلولی با استفاده از دستگاه شمارشگر سلول خودکار Sysmex kx-21n انجام شده بود و نتایج در پرونده بیماران موجود بود. اطلاعات شامل سن، جنس، سابقه بیماری زمینهای، طول مدت بستری، شدت بیماری کووید-19، تعداد گلبول‌های قرمز خون، تعداد گلبول‌های سفید خون و تعداد پلاکت خون در چک لیست ثبت گردید.
شدت بیماری باتوجه به علائم بالینی، تجربه‌های گذشته نویسندگان و طبق راهنمای سازمان بهداشت جهانی تعیین سطح گردید (16، 6، 5). بیماران از نظر شدت بیماری در دو گروه بیماری حاد و پرخطر (سطح 1) و بیماری شدید (سطح 2) قرار گرفتند. سطح 1: علائم بیماری حاد و پرخطر (تنگی نفس شدید نیاز به ونتیلاتور، نیاز به بیهوشی، سیاه شدن بدن، ضعف در کلیه امور حیاتی بدن) نیاز به مراقبت‌های ویژه. سطح 2: علائم بیماری شدید (تنگی نفس، تب شدید، بدن درد شدید، سرگیجه و خواب آلودگی، سرفه شدید، حالت تهوع و عدم تعادل) و نیاز به مراقبت‌های بیمارستانی در سایر بخش‌ها. شمارش هر کدام از سلول‌های خون (گلبول سفید، گلبول قرمز و پلاکت) با توجه به محدوده طبیعی تعریف شده در آزمایش، در گروه در محدوده طبیعی (نرمال)، کمتر از محدوده طبیعی (کاهش یافته) و بیشتر از محدوده طبیعی (افزایش یافته) تقسیم‌بندی شدند.
تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 24 و با استفاده از روشهای آمار توصیفی- تحلیلی انجام شد. توصیف دادههای کیفی با درصد و فراوانی و توصیف دادههای کمی با میانگین و انحراف معیار انجام شد. جهت مقایسه متغیرهای کمی بین دو گروه از آزمون تی مستقل استفاده شد. جهت مقایسه متغیرهای کیفی بین دو گروه از آزمون کای‌دو استفاده شد. جهت بررسی ارتباط با شدت بیماری از رگرسیون لجستیک استفاده شد. سطح معناداری نیز در همه موارد کمتر از 05/0 در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
میانگین سن بیماران مبتلا 1/55 سال با انحراف معیار 4/15 سال بود. در تقسیم‌بندی گروه‌های سنی مشخص شد که بیشتر بیماران (177 مورد، 9/47 درصد) بالاتر از 60 سال سن دارند. با سطح‌بندی شدت بیماری مشخص شد که 117 بیمار (6/31 درصد) به فرم حاد و پرخطر کووید-19 و 253 بیمار (4/68 درصد) به فرم شدید مبتلا بودند. مقایسه فراوانی بیماران در گروه‌های سنی بررسی گردید. 79 نفر (8/44 درصد) از بیماران بالای 60 سال به فرم شدید و 98 نفر (2/55 درصد) از آن‌ها به فرم حاد و پرخطر مبتلا بودند. فراوانی بیماری حاد و پر خطر در بیماران مسن بیشتر بود اما از نظر آماری معنادار نبود. 5/53 درصد بیماران (198 نفر) مرد و 5/46 درصد (172 نفر) زن بودند. بیشتر بیماران در هر دو سطح شدت بیماری مرد بودند. بدین صورت که 4/51 درصد (60 نفر) از بیماران مبتلا به فرم حاد و پرخطر مرد بودند و مابقی ( 6/48 درصد، 57 نفر) زن بودند. در فرم شدید بیماری نیز به ترتیب 1/55 درصد (139 نفر) مرد و 9/44 درصد (114 نفر) زن بودند. از نظر آماری تفاوت معناداری بین دو سطح شدت بیماری در خصوص ترکیب جنسیت بیماران وجود نداشت.
پر فشاری خون 155 مورد (9/41 درصد)، دیابت 129 مورد (9/34 درصد) و بیماری قلبی 84 مورد (7/22 درصد) به ترتیب بیشترین بیماری‌های زمینهای در بیماران تحت مطالعه بودند. توزیع بیماری زمینهای در دو گروه (فرم حاد و پرخطر و فرم شدید) به این شرح بود. 80 مورد (6/51 درصد) از افراد دارای پرفشاری خون در گروه شدید و 75 مورد (4/48 درصد) در گروه حاد و پر خطر قرار داشتند. 66 بیمار (1/51 درصد) مبتلا به دیابت در سطح شدید و 63 بیمار (9/48 درصد) در سطح حاد و پرخطر طبقه‌بندی شدند. در بین بیماران قلبی 44 نفر (4/52 درصد) مبتلا به فرم شدید و مابقی (40نفر، 6/47 درصد) مبتلا به فرم حاد و پر خطر بودند. بین دو سطح شدت بیماری و ترکیب بیماری زمینهای افراد تحت مطالعه تفاوت معناداری مشاهده نشد. با مقایسه میانگین روزهای بستری در بیماران تحت مطالعه برحسب شدت بیماری مشخص شد میانگین مدت بستری در بیماران مبتلا به فرم حاد و پرخطر کووید-19 (2/9 روز) با فرم شدید بیماری (6/8 روز) مشابه بوده و از این نظر تفاوت معنـاداری بیـن دو گروه وجود نداشت.
مقایسه میانگین گلبول قرمز خون در بیماران تحت مطالعه برحسب شدت بیماری در نمودار ارائه شده است (نمودار 1). میانگین گلبول قرمز خون در بیماران مبتلا به فرم حاد و پرخطر کووید-19 (49/0 ± 41/4) کمتر از بیماران مبتلا به فرم شدید (64/0 ± 73/4) بود. بر اساس نتایج آزمون تی مستقل تفاوت در میانگین گلبول قرمز خون بین دو گروه تحت مطالعه معنادار میباشد که نشان‌دهنده ارتباط بین شدت بیماری کووید-19 با تعداد گلبول قرمز خون میباشد (001/0 =p).
نمودار 2 مبین مقایسه میانگین گلبول سفید خون در بیماران تحت مطالعه برحسب شدت بیماری است. میانگین گلبول سفید خون در بیماران مبتلا به فرم حاد و پرخطر کووید-19 (61/3 ± 45/7) بیشتر از بیماران مبتلا به فرم شدید (45/4 ± 23/6) بود. طبق نتایج آزمون تی مستقل تفاوت در میانگین گلبول سفید خون بین دو گروه معنادار میباشد (005/0 p=).
میانگین شمارش پلاکت نیز در دو سطح شدت بیماری با استفاده از آزمون آماری تی مستقل مقایسه گردید (نمودار 3). میانگین پلاکت در بیماران مبتلا به فرم حاد و پرخطر کووید-19 (30/85 ± 24/184) کمتر از بیماران مبتلا به فرم شدید (21/98 ± 56/254) بود و این تفاوت در میانگین سطح پلاکت بین دو گروه تحت مطالعه معنادار بود (001/0 p=).
در جدول 1 نتایج بررسی عوامل مرتبط با شدت بیماری کووید-19 در بیماران تحت مطالعه ارائه شده است. بر اساس نتایج رگرسیون لجستیک بالا رفتن سن بیمار (960/1 = OR)، مدت بستری (780/1 = OR)، تعداد گلبول قرمز خون (241/2 = OR)، تعداد گلبول سفید خون (915/1 = OR)، و تعداد پلاکت (183/1 = OR) از عوامل معنادار تعیین‌کننده شدت بیماری در بیماران مبتلا به کووید-19 بستری در بیمارستان بودند.
بحث
نتایج مطالعه حاضر که با هدف بررسی ارتباط شمارش سلول‌های خونی با شدت بیماری کووید-19 انجام شده بود، نشان داد که بیشتر بیماران مرد بوده و بالاتر از 60 سال سن داشتند. پرفشاری خون، دیابت و بیماری قلبی به ترتیب بیشترین بیماری‌های زمینهای در بیماران تحت مطالعه بودند. 6/31 درصد بیماران تحت مطالعه مبتلا به فرم حاد و پرخطر کووید و 4/68 درصد به فرم شدید مبتلا بودند. میانگین گلبول قرمز خون و پلاکت در بیماران مبتلا
به فرم حاد و پرخطر کووید-19 کمتر از بیماران مبتـلا بــه
فرم شدید بود. اما میانگین گلبول سفید خون در بیماران مبتلا به فرم حاد و پرخطر کووید-19 بیشتر از بیماران مبتلا به فرم شدید بود. هر سه متغیر بررسی شده از عوامل تأثیرگذار بر سطح شدت بیماری بودند و با شدت بیماری ارتباط معناداری داشتند.
در مطالعه حاضر ابتلا به بیماری کووید-19در گروه سنی بالاتر از 60 سال بیشتر از سایر گروه‌های سنی بود. نتایج مطالعه حاضر با نتایج حاصل از پژوهش‌های گذشته مشابه است (19-17). علت شیوع بیماری در سنین بالا می‌تواند به دلیل شیوع بیشتر بیماری‌های زمینهای و ضعف سیستم ایمنی در این گروه سنی باشد. این افراد در برخورد با بیماری‌های عفونی مقاومت کمتری داشته و احتمال این که به فرم شدید بیماری مبتلا شوند بیشتر است.
در این مطالعه میانگین گلبول قرمز خون در بیماران مبتلا به فرم حاد و پرخطر کووید-19 کمتر از بیماران مبتلا به فرم شدید بود و گلبول قرمز خون ارتباط معناداری با شدت بیماری کووید-19 داشت. این نتایج با یافته‌های مطالعه‌های گذشته هم‌خوانی دارد. در مطالعه انجام شده توسط ال‌وی و همکاران، تعداد گلبول قرمز در بیماران مبتلا به کووید-19 به طور معناداری کمتر از افراد سالم بود (20).
در مطالعه لو و همکاران، بیمارانی که با علائم شدیدتری در بیمارستان بستری شدند کاهش میزان گلبول‌های قرمز خون بیشتری نشان دادند (21). در مطالعه وانگ و همکاران در بررسی علائم بالینی بیماران مبتلا به کووید-19 مشخص شد که در مبتلایان به فرم شدید بیماری، میزان گلبول قرمز کاهش یافته است (22). هم‌چنین در مطالعه پوزنیاکوا و همکاران مشاهده شد که میزان گلبول قرمز بیماران مبتلا به کووید-19 در مقایسه با افراد غیر مبتلا کاهش دارد و این کاهش در بیماران فوت شده بیشتر است (23). در مطالعه امیری و همکاران میزان گلبول قرمز در بیمارانی که مدت کمتری در بیمارستان بستری بودند نسبت به بیماران شدیدتر که مدت بیشتری بستری بودند به طور معناداری بیشتر بود (6). هم‌چنین در مطالعه موریرا و همکاران مقادیر گلبول‌های قرمز، هموگلوبین، هماتوکریت و میانگین هموگلوبین گلبولی به طور معناداری در بیماران مبتلا به کووید-19 کمتر از افراد غیرمبتلا بود (24). گلبول‌های قرمز خون نقش بسیار مهمی در انتقال گازهای تنفسی بر عهده دارند (1). یکی از دلایل مهم مرگ در بیماری کووید-19 کاهش میزان اکسیژن خون میباشد (2). کاهش تعداد گلبول قرمز در شدت‌های مختلف بیماری، متفاوت گزارش شده است (3). شلاته شدن آهن موجود در سرم توسط ویروس، فعال شدن سیستم انعقادی، تشکیل ترومبوز، ایجاد التهاب و تولید سیتوکین‌ها از مکانیسم‌های احتمالی کاهش تعداد گلبول قرمز و اندکس‌های آن در این
بیماران می‌باشند (7-4).
در مطالعه حاضـر ارتبـاط معناداری بیـن گلبـول سفیـد
خون با شدت بیماری کووید-19 وجود داشت و تعداد گلبول سفید خون در بیماران مبتلا به فرم حاد و پرخطر کووید-19 بیشتر از بیماران مبتلا به فرم شدید بود. در مطالعه امیری و همکاران میزان گلبول سفید در بیمارانی که مدت کمتری در بیمارستان بستری بودند نسبت به بیماران شدیدتر که مدت بیشتری بستری بودن به طور معناداری بیشتر بود (6). در مطالعه ال‌وی و همکاران تعداد گلبول سفید در بیماران مبتلا به کووید-19 بیشتر از افراد سالم بود اما تفاوت معنادار نبود. ولی با افزایش شدت بیماری تعداد گلبول سفید به طور معناداری افزایش یافته بود (20). لو و همکاران در مطالعه خود نشان دادند که با افزایش مدت بستری و شدت بیماری میزان گلبول‌های سفید افزایش بیشتری دارد (21). پیرصالحی و همکاران با پیگیری روند تغییر تعداد گلبول‌های سفید و مونوسیت‌ها در بیماران مبتلا به کووید-19 شدید و غیر شدید به مدت یک هفته، نشان دادند که میانگین تعداد گلبول‌های سفید در موارد شدید به طور معناداری بیشتر بود (25). در بیماران مبتلا به کووید-19 تعداد گلبول‌های سفید خون ممکن است طبیعی، کاهش یافته یا افزایش یافته باشد (8). برخلاف مطالعه‌های ذکر شده، کاساریزا کاهش تعداد گلبول‌های سفید خون در افراد مبتلا به کووید-19 را گزارش نمود. علت کاهش تعداد گلبول‌های سفید، اتصال ویروس به این سلول‌ها، لیز آن‌ها، ایجاد التهاب سیستمیک و آپوپتوز سلول‌ها است (26، 8).
در مطالعه حاضر ارتباط معناداری بین تعداد پلاکت با شدت بیماری کووید-19 وجود داشت. تعداد پلاکت در بیماران مبتلا به فرم حاد و پرخطر کووید-19 کمتر از بیماران مبتلا به فرم شدید بود. این یافته با نتایج مطالعه‌های گذشته هم راستا میباشد. در مطالعه پوزنیاکوا و همکاران در بیماران مبتلا به فرم بحرانی کووید-19 در مقایسه با فرم خفیف، میزان پلاکت به طور معناداری کمتر گزارش شده است (23). در مطالعه امیری و همکاران سطح پلاکت مبتلایان به کووید-19 در طول مدت بستری در بیمارستان کاهش داشته است (6). زو و همکاران با بررسی شاخص‌های پلاکتی بیماران مبتلا به کووید-19 خفیف، متوسط و شدید نشان دادند که با افزایش شدت بیماری، شاخص‌های پلاکتی به طور معناداری کاهش می‌یابند (27). مطالعه مرادی و همکاران نیز مبین این نکته است که تعداد پلاکت در بیماران کووید-19 شدید کاهش یافته و متوسط حجم پلاکتی افزایش می‌یابد (7). پلاکت‌ها در انعقاد خون، دفاع ضد میکروبی، القای التهاب و ترمیم بافت نقش ایفا می‌کنند. پلاکت‌ها در برخورد با عوامل عفونی به عنوان جزئی از سیستم ایمنی ذاتی عمل کرده و فعال می‌شوند. نتیجه این فعالیت و مصرف پلاکت می‌تواند منجر به ترومبوسیتوپنی، ترومبوسیتوز و یا حتی ترومبوز شود (11، 10). با مصرف پلاکت و تشکیل لخته میزان پلاکت کاهش می‌یابد (1).
مهم‌ترین محدودیت مطالعه حاضر گذشته‌نگر بودن مطالعه میباشد. اطلاعات مربوط به متغیرهای مورد بررسی با استفاده از پرونده بیماران جمع‌آوری شده است. با توجه به این که اطلاعات با هدف انجام تحقیق در پرونده ثبت نشده و هم‌چنین با توجه به شرایط بیمارستانی در دوره همه‌گیری کووید-19، عدم دقت لازم در ثبت اطلاعات و تأثیر نامطلوب آن بر نتایج محتمل است. لذا جهت دستیابی به اطلاعات و نتایج دقیق تر، انجام مطالعه‌های بیشتر توصیه می‌گردد.
نتیجه‌گیری
به طور کلی نتایج مطالعه حاضر نشان داد که ارتباط معناداری بین شمارش گلبول قرمز، گلبول سفید و پلاکت با شدت بیماری کووید-19 وجود دارد. در بیماران مبتلا به فرم حاد و پرخطر کووید-19 شمارش گلبول قرمز خون و سطح پلاکت کمتر از بیماران مبتلا به فرم شدید میباشد و میانگین گلبول سفید خون در بیماران مبتلا به فرم حاد و پرخطر کووید-19 بیشتر از بیماران مبتلا به فرم شدید است. لذا شمارش گلبول قرمز و سفید خون و پلاکت در بیماران مبتلا به کووید-19 بستری در بیمارستان ممکن است به عنوان یک شاخص در تعیین شدت بیماری و در نتیجه مدیریت بهتر درمان در این بیماران به کار رود.
حمایت مالی
این تحقیق با استفاده از حمایت مالی و معنوی دانشگاه علوم پزشکی همدان انجام شده است.
ملاحظات اخلاقی
این مقاله حاصل پایان نامه با کد اخلاق IR.UMSHA.REC.1400.598 مصوب در دانشگاه علوم پزشکی ابن‌سینا همدان میباشد. اصل رازداری و محرمانگی اطلاعات رعایت شده است.
عدم تعارض منافع
نویسندگان اذعان می دارند که هیچ گونه تضاد منافعی وجود ندارد.
نقش نویسندگان
حورا وفایی: جمع‌آوری اطلاعات، تهیه گزارش و نسخه ابتدایی مقاله
دکتر سمیرامیس پورمتعبد: معرفی بیماران، نمونه‌گیری، تجزیه و تحلیل اطلاعات و ویرایش مقاله
دکتر فاطمه امیری: اجرای طرح، تجزیه و تحلیل اطلاعات، روش‌شناسی و ویرایش مقاله
تشکر و قدردانی
بدین‌وسیله از معاونت تحقیقات و فناوری اطلاعات دانشگاه علوم پزشکی همدان و کارکنان مدارک پزشکی بیمارستان تشکر می‌نماید.
متن کامل: (206 مشاهده)
تأثیر شمارش سلول های خون بر شدت بیماری در مبتلایان کووید-۱۹
بستری در یک بیمارستان آموزشی شهر همدان
حورا وفایی1، سمیرامیس پورمتعبد2، فاطمه امیری3
چکیده
سابقه و هدف
در مبتلایان کووید-19، شمارش سلول‌های خون تغییر می‌کند که با تعیین ارتباط آن با شدت بیماری، زمینه درمان مناسب‌تر فراهم می‌گردد. مطالعه حاضر با هدف بررسی ارتباط شمارش سلول‌های خون با شدت بیماری کووید-19 انجام شد.
مواد و روش‌ها
این مطالعه مقطعی گذشته‌نگر بر روی پرونده 370 بیمار کووید-19 بستری در بیمارستانی در همدان انجام شد. شدت بیماری در بیماران بستری بر اساس راهنمای سازمان بهداشت جهانی و مطالعه‌های پیشین نویسندگان در دو سطح حاد پر خطر و شدید تقسیم بندی شد. شمارش سلولی از اطلاعات پرونده و شمارشگر سلولی به دست آمد. دادههای جمع‌آوری شده با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 24 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. از آزمون‌های تی مستقل، مربع‌کای و رگرسیون لجستیک و سطح معناداری 05/0 p< جهت تحلیل دادهها استفاده شد.
یافته‌ها
میانگین شمارش گلبول قرمز خون، گلبول سفید خون و پلاکت بیماران حاد و پرخطر در مقایسه با بیماران سطح شدید به ترتیب کمتر (001/0 p=)، بیشتر (005/0 p=) و کمتر (001/0 p=) بود. طبق نتایج رگرسیون لجستیک، تعداد گلبول قرمز، گلبول سفید و پلاکت بر شدت بیماری کووید-19 به طور معناداری تأثیرگذار بود (p به ترتیب 003/0 ، 004/0 ، 003/0).
نتیجه گیری
شمارش سلول‌های خون از عوامل تأثیرگذار بر شدت بیماری کووید-19 میباشد. لذا این پارامترها می‌توانند به عنوان شاخص در تعیین شدت بیماری و در نتیجه مدیریت بهتر درمان در این بیماران به کار روند.
کلمات کلیدی: کووید-19، گلبول‌های قرمز خون، گلبول‌های سفید خون، پلاکت‌ها
تاریخ دریافت: 31/05/1403
تاریخ پذیرش: 24/06/1403
1- دانشجوی پزشکی ـ دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی همدان ـ همدان ـ ایران
2- متخصص طب اورژانس ـ استادیار گروه طب اورژانس دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی همدان ـ بیمارستان بعثت ـ همدان ـ ایران
3- مؤلف مسئول: PhD خون‌شناسی آزمایشگاهی و بانک خون ـ استادیار گروه علوم آزمایشگاهی دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی همدان ـ همدان ـ ایران ـ کد پستی: 6517838741
بستری در یک بیمارستان آموزشی شهر همدان
حورا وفایی1، سمیرامیس پورمتعبد2، فاطمه امیری3
چکیده
سابقه و هدف
در مبتلایان کووید-19، شمارش سلول‌های خون تغییر می‌کند که با تعیین ارتباط آن با شدت بیماری، زمینه درمان مناسب‌تر فراهم می‌گردد. مطالعه حاضر با هدف بررسی ارتباط شمارش سلول‌های خون با شدت بیماری کووید-19 انجام شد.
مواد و روش‌ها
این مطالعه مقطعی گذشته‌نگر بر روی پرونده 370 بیمار کووید-19 بستری در بیمارستانی در همدان انجام شد. شدت بیماری در بیماران بستری بر اساس راهنمای سازمان بهداشت جهانی و مطالعه‌های پیشین نویسندگان در دو سطح حاد پر خطر و شدید تقسیم بندی شد. شمارش سلولی از اطلاعات پرونده و شمارشگر سلولی به دست آمد. دادههای جمع‌آوری شده با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 24 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. از آزمون‌های تی مستقل، مربع‌کای و رگرسیون لجستیک و سطح معناداری 05/0 p< جهت تحلیل دادهها استفاده شد.
یافته‌ها
میانگین شمارش گلبول قرمز خون، گلبول سفید خون و پلاکت بیماران حاد و پرخطر در مقایسه با بیماران سطح شدید به ترتیب کمتر (001/0 p=)، بیشتر (005/0 p=) و کمتر (001/0 p=) بود. طبق نتایج رگرسیون لجستیک، تعداد گلبول قرمز، گلبول سفید و پلاکت بر شدت بیماری کووید-19 به طور معناداری تأثیرگذار بود (p به ترتیب 003/0 ، 004/0 ، 003/0).
نتیجه گیری
شمارش سلول‌های خون از عوامل تأثیرگذار بر شدت بیماری کووید-19 میباشد. لذا این پارامترها می‌توانند به عنوان شاخص در تعیین شدت بیماری و در نتیجه مدیریت بهتر درمان در این بیماران به کار روند.
کلمات کلیدی: کووید-19، گلبول‌های قرمز خون، گلبول‌های سفید خون، پلاکت‌ها
تاریخ دریافت: 31/05/1403
تاریخ پذیرش: 24/06/1403
1- دانشجوی پزشکی ـ دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی همدان ـ همدان ـ ایران
2- متخصص طب اورژانس ـ استادیار گروه طب اورژانس دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی همدان ـ بیمارستان بعثت ـ همدان ـ ایران
3- مؤلف مسئول: PhD خون‌شناسی آزمایشگاهی و بانک خون ـ استادیار گروه علوم آزمایشگاهی دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی همدان ـ همدان ـ ایران ـ کد پستی: 6517838741
مقدمه
کووید-19 از جمله عفونت‌های ویروسی قابل سرایت میباشد. جهت بررسی این بیماری آزمایش‌های گوناگون از جمله شمارش کامل خون درخواست می‌شود. گلبول‌های قرمز خون نقش بسیار مهمی در انتقال گازهای تنفسی و اکسیژن‌رسانی بر عهده دارند. یکی از دلایل مهم مرگ در بیماری کووید-19، کاهش میزان اکسیژن خون میباشد (2، 1). در بیماری خفیف کووید-19 تعداد گلبول‌های قرمز تا حدودی کاهش می‌یابد اما در فرم شدید درجات بیشتری از کاهش مشاهده می‌شود (3). مکانیسم‌های متفاوتی برای تغییرات گلبول قرمز و شاخص‌های آن ارائه شده است که تغییر در متابولیسم آهن و انعقاد خون از جمله آن‌ها میباشد (7-4).
تعداد گلبول سفید خون بیماران مبتلا به کووید-19 ممکن است طبیعی، کاهش یافته یا افزایش یافته باشد (6). تغییر در زیر گروه‌های گلبول سفید، هم‌چون لنفوسیت‌ها، با علائم بالینی بیماران مرتبط بوده و حتی به عنوان شاخصی در پیش‌بینی مرگ بیماران مطرح است (9، 8). شمارش گلبول‌های سفید در بدو بستری بیماران و طول روزهای بستری از عوامل پیش‌بینی کننده سطح درمان و نحوه مدیریت بیماران میباشد (9، 6).
پلاکت‌ها دیگر سلول‌های خون هستند که ضمن ایفای نقش حیاتی در انعقاد، در دفاع ضد میکروبی، القای التهاب و ترمیم بافت نقش دارند. پلاکت‌ها در صورت تحریک توسط عوامل بیماری‌زا فعال می‌شوند. در افراد مبتلا به کووید-19، شواهدی از ترومبوسیتوز یا ترومبوسیتوپنی مشاهده می‌شود (11-9).
از طرفی ترومبوز، مصرف پلاکت و کاهش شمارش آن‌ها نیز محتمل است (1). در بیماران مبتلا به کووید-19 تغییر شمارش سلول‌های خون و شاخص‌های مرتبط با آن‌ها، طی فرآیند التهاب و تولید سیتوکین‌هایی مانند اینترلوکین 6 ایجاد می‌شود (16-12، 6، 5). این تغییرات می‌تواند در تشخیص یا پیگیری وضعیت بیماری کمک‌کننده باشد (12، 11). البته زمان شمارش این سلول‌ها، نحوه درمان، سابقه بیماری زمینهای و واکسیناسیون از عوامل دخیل در این تغییـرات می‌باشند (9،
6، 5). شدت بیماری و مبنای طبقه‌بندی آن نیز در این زمینه باید مد نظر قرار گیرد.
در مطالعه‌های مختلف سطح‌بندی شدت بیماری کووید-19 بیان شده است (16، 14، 11، 9). تفاوت مبنای در نظر گرفته شده و نحوه این سطح‌بندی باعث گزارش نتایج متفاوت شده است. استفاده از علائم بالینی و توصیه سازمان بهداشت جهانی جهت سطح‌بندی بیماری می‌تواند کمک‌کننده باشد. از طرفی عوامل دخیل در نتیجه شمارش سلولی و نحوه مدیریت آن باید مورد توجه قرار گیرد. در مطالعه‌های موجود این نکات کمتر لحاظ شده‌اند.
لذا لزوم انجام پژوهش بیشتر و استاندارد سازی نحوه مدیریت اطلاعات بیمار در زمینه شدت بیماری و آزمایش‌های معمول درخواستی مشهود است. این مطالعه با هدف تعیین ارتباط شمارش سلول‌های خون و شدت بیماری کووید-19 در بیماران مبتلا و بستری در یک بیمارستان در همدان انجام شد.
مواد و روش‌ها
پس از تصویب این مطالعه مقطعی گذشته‌نگر و اخذ مجوز از کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی همدان (IR.UMSHA.REC.1400.598)، پرونده 370 بیمار مبتلا به کووید-19 بستری در بیمارستان مورد نظر بررسی شد. حفظ محرمانگی و رعایت مفاد اخلاق پژوهش مد نظر قرار گرفت. معیارهای ورود مطالعه شامل تائید ابتلا به بیماری، بستری بودن، در دسترس بودن اطلاعات مورد نظر و معیارهای خروجی عدم دسترسی به اطلاعات، سابقه بیماری خونی خوش‌خیم یا بدخیم و سابقه اختلالات سیستم هموستاز بودند. با توجه به مطالعه‌های قبلی گروه نویسندگان در زمینه تغییرات شمارش سلول‌های خون جهت یکسان‌سازی/ طبیعی‌سازی اطلاعات و رفع نواقص گذشته و به منظور حتی‌الامکان حذف متغیرهای مخدوش‌گر، افرادی که (علی‌رغم واکسیناسیون) مجدداً به بیماری مبتلا شده بودند، دارای علائم بالینی بودند و در کمتر از یک هفته از شروع علائم بستری شده بودند و روند درمان یکسان داشتند (به همین علت تنها در یک بیمارستان مطالعه انجام شد) از بین بیماران بستری شده انتخاب شدند (7-5). از طرفی با توجه به وجود نتایج شمارش سلول‌های خون به دفعات و در روزهای مختلف، نتایج هفته اول بستری (یک هفته پس از بستری) مورد استفاده قرار گرفت. کلیه آزمایش‌های شمارش سلولی با استفاده از دستگاه شمارشگر سلول خودکار Sysmex kx-21n انجام شده بود و نتایج در پرونده بیماران موجود بود. اطلاعات شامل سن، جنس، سابقه بیماری زمینهای، طول مدت بستری، شدت بیماری کووید-19، تعداد گلبول‌های قرمز خون، تعداد گلبول‌های سفید خون و تعداد پلاکت خون در چک لیست ثبت گردید.
شدت بیماری باتوجه به علائم بالینی، تجربه‌های گذشته نویسندگان و طبق راهنمای سازمان بهداشت جهانی تعیین سطح گردید (16، 6، 5). بیماران از نظر شدت بیماری در دو گروه بیماری حاد و پرخطر (سطح 1) و بیماری شدید (سطح 2) قرار گرفتند. سطح 1: علائم بیماری حاد و پرخطر (تنگی نفس شدید نیاز به ونتیلاتور، نیاز به بیهوشی، سیاه شدن بدن، ضعف در کلیه امور حیاتی بدن) نیاز به مراقبت‌های ویژه. سطح 2: علائم بیماری شدید (تنگی نفس، تب شدید، بدن درد شدید، سرگیجه و خواب آلودگی، سرفه شدید، حالت تهوع و عدم تعادل) و نیاز به مراقبت‌های بیمارستانی در سایر بخش‌ها. شمارش هر کدام از سلول‌های خون (گلبول سفید، گلبول قرمز و پلاکت) با توجه به محدوده طبیعی تعریف شده در آزمایش، در گروه در محدوده طبیعی (نرمال)، کمتر از محدوده طبیعی (کاهش یافته) و بیشتر از محدوده طبیعی (افزایش یافته) تقسیم‌بندی شدند.
تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 24 و با استفاده از روشهای آمار توصیفی- تحلیلی انجام شد. توصیف دادههای کیفی با درصد و فراوانی و توصیف دادههای کمی با میانگین و انحراف معیار انجام شد. جهت مقایسه متغیرهای کمی بین دو گروه از آزمون تی مستقل استفاده شد. جهت مقایسه متغیرهای کیفی بین دو گروه از آزمون کای‌دو استفاده شد. جهت بررسی ارتباط با شدت بیماری از رگرسیون لجستیک استفاده شد. سطح معناداری نیز در همه موارد کمتر از 05/0 در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
میانگین سن بیماران مبتلا 1/55 سال با انحراف معیار 4/15 سال بود. در تقسیم‌بندی گروه‌های سنی مشخص شد که بیشتر بیماران (177 مورد، 9/47 درصد) بالاتر از 60 سال سن دارند. با سطح‌بندی شدت بیماری مشخص شد که 117 بیمار (6/31 درصد) به فرم حاد و پرخطر کووید-19 و 253 بیمار (4/68 درصد) به فرم شدید مبتلا بودند. مقایسه فراوانی بیماران در گروه‌های سنی بررسی گردید. 79 نفر (8/44 درصد) از بیماران بالای 60 سال به فرم شدید و 98 نفر (2/55 درصد) از آن‌ها به فرم حاد و پرخطر مبتلا بودند. فراوانی بیماری حاد و پر خطر در بیماران مسن بیشتر بود اما از نظر آماری معنادار نبود. 5/53 درصد بیماران (198 نفر) مرد و 5/46 درصد (172 نفر) زن بودند. بیشتر بیماران در هر دو سطح شدت بیماری مرد بودند. بدین صورت که 4/51 درصد (60 نفر) از بیماران مبتلا به فرم حاد و پرخطر مرد بودند و مابقی ( 6/48 درصد، 57 نفر) زن بودند. در فرم شدید بیماری نیز به ترتیب 1/55 درصد (139 نفر) مرد و 9/44 درصد (114 نفر) زن بودند. از نظر آماری تفاوت معناداری بین دو سطح شدت بیماری در خصوص ترکیب جنسیت بیماران وجود نداشت.
پر فشاری خون 155 مورد (9/41 درصد)، دیابت 129 مورد (9/34 درصد) و بیماری قلبی 84 مورد (7/22 درصد) به ترتیب بیشترین بیماری‌های زمینهای در بیماران تحت مطالعه بودند. توزیع بیماری زمینهای در دو گروه (فرم حاد و پرخطر و فرم شدید) به این شرح بود. 80 مورد (6/51 درصد) از افراد دارای پرفشاری خون در گروه شدید و 75 مورد (4/48 درصد) در گروه حاد و پر خطر قرار داشتند. 66 بیمار (1/51 درصد) مبتلا به دیابت در سطح شدید و 63 بیمار (9/48 درصد) در سطح حاد و پرخطر طبقه‌بندی شدند. در بین بیماران قلبی 44 نفر (4/52 درصد) مبتلا به فرم شدید و مابقی (40نفر، 6/47 درصد) مبتلا به فرم حاد و پر خطر بودند. بین دو سطح شدت بیماری و ترکیب بیماری زمینهای افراد تحت مطالعه تفاوت معناداری مشاهده نشد. با مقایسه میانگین روزهای بستری در بیماران تحت مطالعه برحسب شدت بیماری مشخص شد میانگین مدت بستری در بیماران مبتلا به فرم حاد و پرخطر کووید-19 (2/9 روز) با فرم شدید بیماری (6/8 روز) مشابه بوده و از این نظر تفاوت معنـاداری بیـن دو گروه وجود نداشت.
مقایسه میانگین گلبول قرمز خون در بیماران تحت مطالعه برحسب شدت بیماری در نمودار ارائه شده است (نمودار 1). میانگین گلبول قرمز خون در بیماران مبتلا به فرم حاد و پرخطر کووید-19 (49/0 ± 41/4) کمتر از بیماران مبتلا به فرم شدید (64/0 ± 73/4) بود. بر اساس نتایج آزمون تی مستقل تفاوت در میانگین گلبول قرمز خون بین دو گروه تحت مطالعه معنادار میباشد که نشان‌دهنده ارتباط بین شدت بیماری کووید-19 با تعداد گلبول قرمز خون میباشد (001/0 =p).
نمودار 2 مبین مقایسه میانگین گلبول سفید خون در بیماران تحت مطالعه برحسب شدت بیماری است. میانگین گلبول سفید خون در بیماران مبتلا به فرم حاد و پرخطر کووید-19 (61/3 ± 45/7) بیشتر از بیماران مبتلا به فرم شدید (45/4 ± 23/6) بود. طبق نتایج آزمون تی مستقل تفاوت در میانگین گلبول سفید خون بین دو گروه معنادار میباشد (005/0 p=).
میانگین شمارش پلاکت نیز در دو سطح شدت بیماری با استفاده از آزمون آماری تی مستقل مقایسه گردید (نمودار 3). میانگین پلاکت در بیماران مبتلا به فرم حاد و پرخطر کووید-19 (30/85 ± 24/184) کمتر از بیماران مبتلا به فرم شدید (21/98 ± 56/254) بود و این تفاوت در میانگین سطح پلاکت بین دو گروه تحت مطالعه معنادار بود (001/0 p=).
در جدول 1 نتایج بررسی عوامل مرتبط با شدت بیماری کووید-19 در بیماران تحت مطالعه ارائه شده است. بر اساس نتایج رگرسیون لجستیک بالا رفتن سن بیمار (960/1 = OR)، مدت بستری (780/1 = OR)، تعداد گلبول قرمز خون (241/2 = OR)، تعداد گلبول سفید خون (915/1 = OR)، و تعداد پلاکت (183/1 = OR) از عوامل معنادار تعیین‌کننده شدت بیماری در بیماران مبتلا به کووید-19 بستری در بیمارستان بودند.
|
001/0 p-value =
|
|
6
5 4 3 2 1 0 |
|
میلیون در میکرولیتر
|
|
حاد و پرخطر شدید
49/0 ± 41/4 64/0 ± 73/4 |
|
RBC
|
بحث
نتایج مطالعه حاضر که با هدف بررسی ارتباط شمارش سلول‌های خونی با شدت بیماری کووید-19 انجام شده بود، نشان داد که بیشتر بیماران مرد بوده و بالاتر از 60 سال سن داشتند. پرفشاری خون، دیابت و بیماری قلبی به ترتیب بیشترین بیماری‌های زمینهای در بیماران تحت مطالعه بودند. 6/31 درصد بیماران تحت مطالعه مبتلا به فرم حاد و پرخطر کووید و 4/68 درصد به فرم شدید مبتلا بودند. میانگین گلبول قرمز خون و پلاکت در بیماران مبتلا
به فرم حاد و پرخطر کووید-19 کمتر از بیماران مبتـلا بــه
فرم شدید بود. اما میانگین گلبول سفید خون در بیماران مبتلا به فرم حاد و پرخطر کووید-19 بیشتر از بیماران مبتلا به فرم شدید بود. هر سه متغیر بررسی شده از عوامل تأثیرگذار بر سطح شدت بیماری بودند و با شدت بیماری ارتباط معناداری داشتند.
در مطالعه حاضر ابتلا به بیماری کووید-19در گروه سنی بالاتر از 60 سال بیشتر از سایر گروه‌های سنی بود. نتایج مطالعه حاضر با نتایج حاصل از پژوهش‌های گذشته مشابه است (19-17). علت شیوع بیماری در سنین بالا می‌تواند به دلیل شیوع بیشتر بیماری‌های زمینهای و ضعف سیستم ایمنی در این گروه سنی باشد. این افراد در برخورد با بیماری‌های عفونی مقاومت کمتری داشته و احتمال این که به فرم شدید بیماری مبتلا شوند بیشتر است.
در این مطالعه میانگین گلبول قرمز خون در بیماران مبتلا به فرم حاد و پرخطر کووید-19 کمتر از بیماران مبتلا به فرم شدید بود و گلبول قرمز خون ارتباط معناداری با شدت بیماری کووید-19 داشت. این نتایج با یافته‌های مطالعه‌های گذشته هم‌خوانی دارد. در مطالعه انجام شده توسط ال‌وی و همکاران، تعداد گلبول قرمز در بیماران مبتلا به کووید-19 به طور معناداری کمتر از افراد سالم بود (20).
در مطالعه لو و همکاران، بیمارانی که با علائم شدیدتری در بیمارستان بستری شدند کاهش میزان گلبول‌های قرمز خون بیشتری نشان دادند (21). در مطالعه وانگ و همکاران در بررسی علائم بالینی بیماران مبتلا به کووید-19 مشخص شد که در مبتلایان به فرم شدید بیماری، میزان گلبول قرمز کاهش یافته است (22). هم‌چنین در مطالعه پوزنیاکوا و همکاران مشاهده شد که میزان گلبول قرمز بیماران مبتلا به کووید-19 در مقایسه با افراد غیر مبتلا کاهش دارد و این کاهش در بیماران فوت شده بیشتر است (23). در مطالعه امیری و همکاران میزان گلبول قرمز در بیمارانی که مدت کمتری در بیمارستان بستری بودند نسبت به بیماران شدیدتر که مدت بیشتری بستری بودند به طور معناداری بیشتر بود (6). هم‌چنین در مطالعه موریرا و همکاران مقادیر گلبول‌های قرمز، هموگلوبین، هماتوکریت و میانگین هموگلوبین گلبولی به طور معناداری در بیماران مبتلا به کووید-19 کمتر از افراد غیرمبتلا بود (24). گلبول‌های قرمز خون نقش بسیار مهمی در انتقال گازهای تنفسی بر عهده دارند (1). یکی از دلایل مهم مرگ در بیماری کووید-19 کاهش میزان اکسیژن خون میباشد (2). کاهش تعداد گلبول قرمز در شدت‌های مختلف بیماری، متفاوت گزارش شده است (3). شلاته شدن آهن موجود در سرم توسط ویروس، فعال شدن سیستم انعقادی، تشکیل ترومبوز، ایجاد التهاب و تولید سیتوکین‌ها از مکانیسم‌های احتمالی کاهش تعداد گلبول قرمز و اندکس‌های آن در این
بیماران می‌باشند (7-4).
در مطالعه حاضـر ارتبـاط معناداری بیـن گلبـول سفیـد
خون با شدت بیماری کووید-19 وجود داشت و تعداد گلبول سفید خون در بیماران مبتلا به فرم حاد و پرخطر کووید-19 بیشتر از بیماران مبتلا به فرم شدید بود. در مطالعه امیری و همکاران میزان گلبول سفید در بیمارانی که مدت کمتری در بیمارستان بستری بودند نسبت به بیماران شدیدتر که مدت بیشتری بستری بودن به طور معناداری بیشتر بود (6). در مطالعه ال‌وی و همکاران تعداد گلبول سفید در بیماران مبتلا به کووید-19 بیشتر از افراد سالم بود اما تفاوت معنادار نبود. ولی با افزایش شدت بیماری تعداد گلبول سفید به طور معناداری افزایش یافته بود (20). لو و همکاران در مطالعه خود نشان دادند که با افزایش مدت بستری و شدت بیماری میزان گلبول‌های سفید افزایش بیشتری دارد (21). پیرصالحی و همکاران با پیگیری روند تغییر تعداد گلبول‌های سفید و مونوسیت‌ها در بیماران مبتلا به کووید-19 شدید و غیر شدید به مدت یک هفته، نشان دادند که میانگین تعداد گلبول‌های سفید در موارد شدید به طور معناداری بیشتر بود (25). در بیماران مبتلا به کووید-19 تعداد گلبول‌های سفید خون ممکن است طبیعی، کاهش یافته یا افزایش یافته باشد (8). برخلاف مطالعه‌های ذکر شده، کاساریزا کاهش تعداد گلبول‌های سفید خون در افراد مبتلا به کووید-19 را گزارش نمود. علت کاهش تعداد گلبول‌های سفید، اتصال ویروس به این سلول‌ها، لیز آن‌ها، ایجاد التهاب سیستمیک و آپوپتوز سلول‌ها است (26، 8).
در مطالعه حاضر ارتباط معناداری بین تعداد پلاکت با شدت بیماری کووید-19 وجود داشت. تعداد پلاکت در بیماران مبتلا به فرم حاد و پرخطر کووید-19 کمتر از بیماران مبتلا به فرم شدید بود. این یافته با نتایج مطالعه‌های گذشته هم راستا میباشد. در مطالعه پوزنیاکوا و همکاران در بیماران مبتلا به فرم بحرانی کووید-19 در مقایسه با فرم خفیف، میزان پلاکت به طور معناداری کمتر گزارش شده است (23). در مطالعه امیری و همکاران سطح پلاکت مبتلایان به کووید-19 در طول مدت بستری در بیمارستان کاهش داشته است (6). زو و همکاران با بررسی شاخص‌های پلاکتی بیماران مبتلا به کووید-19 خفیف، متوسط و شدید نشان دادند که با افزایش شدت بیماری، شاخص‌های پلاکتی به طور معناداری کاهش می‌یابند (27). مطالعه مرادی و همکاران نیز مبین این نکته است که تعداد پلاکت در بیماران کووید-19 شدید کاهش یافته و متوسط حجم پلاکتی افزایش می‌یابد (7). پلاکت‌ها در انعقاد خون، دفاع ضد میکروبی، القای التهاب و ترمیم بافت نقش ایفا می‌کنند. پلاکت‌ها در برخورد با عوامل عفونی به عنوان جزئی از سیستم ایمنی ذاتی عمل کرده و فعال می‌شوند. نتیجه این فعالیت و مصرف پلاکت می‌تواند منجر به ترومبوسیتوپنی، ترومبوسیتوز و یا حتی ترومبوز شود (11، 10). با مصرف پلاکت و تشکیل لخته میزان پلاکت کاهش می‌یابد (1).
مهم‌ترین محدودیت مطالعه حاضر گذشته‌نگر بودن مطالعه میباشد. اطلاعات مربوط به متغیرهای مورد بررسی با استفاده از پرونده بیماران جمع‌آوری شده است. با توجه به این که اطلاعات با هدف انجام تحقیق در پرونده ثبت نشده و هم‌چنین با توجه به شرایط بیمارستانی در دوره همه‌گیری کووید-19، عدم دقت لازم در ثبت اطلاعات و تأثیر نامطلوب آن بر نتایج محتمل است. لذا جهت دستیابی به اطلاعات و نتایج دقیق تر، انجام مطالعه‌های بیشتر توصیه می‌گردد.
نتیجه‌گیری
به طور کلی نتایج مطالعه حاضر نشان داد که ارتباط معناداری بین شمارش گلبول قرمز، گلبول سفید و پلاکت با شدت بیماری کووید-19 وجود دارد. در بیماران مبتلا به فرم حاد و پرخطر کووید-19 شمارش گلبول قرمز خون و سطح پلاکت کمتر از بیماران مبتلا به فرم شدید میباشد و میانگین گلبول سفید خون در بیماران مبتلا به فرم حاد و پرخطر کووید-19 بیشتر از بیماران مبتلا به فرم شدید است. لذا شمارش گلبول قرمز و سفید خون و پلاکت در بیماران مبتلا به کووید-19 بستری در بیمارستان ممکن است به عنوان یک شاخص در تعیین شدت بیماری و در نتیجه مدیریت بهتر درمان در این بیماران به کار رود.
حمایت مالی
این تحقیق با استفاده از حمایت مالی و معنوی دانشگاه علوم پزشکی همدان انجام شده است.
ملاحظات اخلاقی
این مقاله حاصل پایان نامه با کد اخلاق IR.UMSHA.REC.1400.598 مصوب در دانشگاه علوم پزشکی ابن‌سینا همدان میباشد. اصل رازداری و محرمانگی اطلاعات رعایت شده است.
عدم تعارض منافع
نویسندگان اذعان می دارند که هیچ گونه تضاد منافعی وجود ندارد.
نقش نویسندگان
حورا وفایی: جمع‌آوری اطلاعات، تهیه گزارش و نسخه ابتدایی مقاله
دکتر سمیرامیس پورمتعبد: معرفی بیماران، نمونه‌گیری، تجزیه و تحلیل اطلاعات و ویرایش مقاله
دکتر فاطمه امیری: اجرای طرح، تجزیه و تحلیل اطلاعات، روش‌شناسی و ویرایش مقاله
تشکر و قدردانی
بدین‌وسیله از معاونت تحقیقات و فناوری اطلاعات دانشگاه علوم پزشکی همدان و کارکنان مدارک پزشکی بیمارستان تشکر می‌نماید.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
