نوع مطالعه: مروري |
موضوع مقاله: هماتولوژي انتشار: 1400/4/10
متن کامل: (1770 مشاهده)
تاثیر حاد و مزمن تمرینات ورزشی بر سطوح فیبرینوژن پلاسما در افراد سالم: یک فرا تحلیل
رسول اسلامی1، دیاکو حیدری2، عارف مهدی‌پور2، سروه حیدری3
چکیده سابقه و هدف هدف از این مطالعه، مقایسه تأثیر تمرینات ورزشی مختلف بر میزان فیبرینوژن پلاسما و بررسی پاسخ حاد و مزمن فیبرینوژن به فعالیت ورزشی بود. مواد و روش‌ها در یک مطالعه مروری فرا تحلیلی، برای بررسی مطالعه‌های انجام شده در مورد تأثیرات تمرینات ورزشی بر فیبرینوژن، جستجو در پایگاههای اطلاعاتی پابمد، ساینس دایرکت، اسکوپوس، و گوگل اسکولار با کلمات کلیدی مشخص شده بین مقالاتی که طی سال‌های 2010 تا 2020 منتشر شده بودند، انجام گرفت. پس از غربالگری اولیه، بررسی متن کامل و ارزیابی نقادانه مطالعه‌ها، مقالاتی که دارای معیارهای ورود به پژوهش بودند، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند و در نهایت، 22 پژوهش که شامل 33 کارآزمایی با معیارهای ورود به متاآنالیز بود، تجزیه و تحلیل گردید. یافتهها نتایج فراتحلیل نشان میدهد که پاسخ حاد فیبرینوژن به تمرینات ورزشی افزایشی میباشد اما این افزایش معنادار نیست. از طرفی پاسخ مزمن فیبرینوژن به تمرینات ورزشی به صورت معناداری کاهشی میباشد که این کاهش مربوط به تمرینات هوازی و اینتروال با شدت بالا است و پاسخ آن به تمرینات بیهوازی ناچیز میباشد. نتیجه گیری به طور کلی میتوان گفت که تمرینات ورزشی میتواند در تعدیل میزان فیبرینوژن عروق مؤثر باشد؛ در پژوهشهای مختلف، در پاسخ حاد به ورزش، عدم تغییر و یا افزایش سطح فیبرینوژن پلاسما و در پاسخ مزمن به تمرینات ورزشی، کاهش سطح فیبرینوژن پلاسما گزارش شده است. اگرچه باز هم نیاز به مطالعاتی با کیفیت بالا و حجم نمونهکافی در این زمینه احساس میشود. کلمات کلیدی: تمرینات استقامتی، تمرینات مقاومتی، تمرینات اینتروال با شدت بالا، فیبرینوژن، ویسکوزیته خون
تاریخ دریافت: 21/08/99 تاریخ پذیرش: 25/11/99
1- مؤلف مسئول: PhD فیزیولوژی ورزش ـ دانشیار دانشکده علوم ورزشی دانشگاه علامه طباطبائی ـ تهران ـ ایران ـ کد پستی: 1489684511 2- کارشناس ارشد فیزیولوژی ورزشی ـ دانشکده تربیت بدنی و علوم ورزشی دانشگاه علامه طباطبائی ـ تهران ـ ایران 3- کارشناس ارشد آمار زیستی ـ دانشکده علوم پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ـ تهران ـ ایران
مقدمه از میان نشانگرهای انعقادی، فیبرینوژن بهترین شاخص در ارزیابی احتمال مشکلات قلبی ـ عروقی معرفی شده است. فیبرینوژن، سوبسترای نهایی سیستم انعقاد است که به وسیله ترومبین تبدیل به فیبرین میشود. این فرآیند بستگی به مقادیر فیبرینوژن پلاسما دارد و بر اساس مطالعه‌های اپیدمیولوژیک، سطوح پلاسمایی فیبرینوژن بالا با افزایش خطر اختلالات قلبی ـ عروقی از جمله بیماری قلبی ایسکمیک، سکته مغزی و سایر بیماریهای انسداد عروقی با لخته همراه است(3-1). همچنین رابطه بین سطح بالای فیبرینوژن و افزایش ویسکوزیته خون و پلاسما به خوبی شناخته شده است. فیبرینوژن بزرگترین پروتئین پلاسما است که تقریباً 5/5 درصد غلظت پروتئین کل پلاسما را شامل میشود(4). هنگام التهاب که سطوح اینترلوکین-6 پلاسما افزایش مییابد، سـطوح فیبرینوژن نیز زیاد میشود. فیبرینوژن عملکرد چندگانه دارد و علاوه بر تولید فیبرین به عنوان یک کوفاکتور برای تجمع پلاکتها، تعیین‌کننده رئولوژی خون و چسبندگی لکوسیتها میباشد(5). محققین معتقدند که کـاهش 1/0گرم بر لیتر در غلظت فیبرینوژن، 15% احتمال بیمـاری قلبی ـ عروقی را کاهش، و افـزایش یـک گـرم بـر لیتـر در فیبرینوژن پلاسما، 8/1 برابر احتمال خطر را بـرای بیمـاری قلبی ـ عروقی افزایش مـیدهـد(6). همچنین در افراد سالم، سطح فیبرینوژن در هر دهه افزایش مییابد، که ممکن است افزایش خطر قلبی عروقی مشاهده شده در افراد مسن را توضیح دهد(7). از طرفی ورزش یک فعالیت بدنی منظم و هدفمند است که با هدف بهبود آمادگی جسمانی صورت میگیرد. فعالیت بدنی اغلب برای ارتقای سلامتی و پیشگیری از بیماریهای متعدد غیر واگیر توصیه شده است(8). تمرینات ورزشی انواع مختلفی دارند که میتوان در این میان به تمرینات بیهوازی(مقاومتی)، هوازی و اینتروال با شدت بالا(HIIT : High Intensity Interval Training) اشاره کرد(9). تمرینات مقاومتی به تمریناتی گفته میشود که حرکت بدن در برابر مقاومت انجام شود. این مقاومت ممکـن است وزن بـدن فـرد، کش، وزنه مانند دمبل یا هـر وسیله دیگری باشد که در برابر حرکت مقاومت ایجاد کند. تمرینات مقاومتی باعث افزایش هورمون رشد، عملکرد دستگاه عصبی، قدرت و توان عضلانی، همچنین باعث افزایش رشد و استحکام استخوان، عضله و بافت پیوندی میشود(10). از طرفی تمرینات هوازی شامل تمریناتی است که بدن انسان هنگام انجام آن برای تولید انرژی از سیستم هوازی استفاده کند و عمدتاٌ تمرینات استقامتی طولانی مدت با شدت متوسط را شامل میشود(11). همچنین تمرینات تناوبی نوعی از تمرینات ورزشی است که فرد یک وهله کوتاه فعالیت ورزشی انجام میدهد و سریعاً پس از آن استراحت فعال یا غیرفعال کوتاه دارد و این روند بسته به شدت و طول فعالیت چند بار تکرار میشود. اگر وهلههای فعالیت ورزشی با شدت زیاد انجام شود، فعالیت تناوبی با شدت بالا(HIIT) خوانده میشود (12). مطالعه‌هایی که در حال بررسی اثرات ورزش روی غلظت فیبرینوژن پلاسما هستند، دادههای متناقضی را نشان میدهند. برخی از این مطالعه‌ها، نشان‌دهنده این موضوع هستند که ورزش اثر معناداری بر فیبرینوژن پلاسما ندارد(13). مطالعه‌های دیگر نشان دادهاند که بعد از ورزش، هم افزایش و هم کاهش معناداری در میزان فیبرینوژن اتفاق میافتد(14). به عنوان مثال، اجرای30 دقیقه تمرین حاد زیر بیشینه بر روی ارگومتر، منجر به افزایش ملایم ولی معنادار سطوح فیبرینوژن زنان میانسال مبتلا به انفارکتوس قلبی و سالم شد(15). همچنین، سطوح فیبرینوژن پلاسمایی زنان فعال پس از یک جلسه تمرین شدید شامل 6 مرحله دویدن سرعتی در مسافت کوتاه 35 متری با فواصل زمانی 10 ثانیهای به طور معناداری افزایش یافت(16). به طور کلی مطالعه‌هایی که اثرات ورزش شدید بر روی غلظت فیبرینوژن پلاسما را بررسی کردهاند، دادههای متناقضی را نشان میدهند(17). برخی از این مطالعه‌ها، نشان‌دهنده این موضوع هستند که ورزش اثر معناداری بر فیبرینوژن پلاسما ندارد، اما مطالعه‌های دیگر نشان دادهاند که بعد از ورزش، کاهش معناداری در میزان فیبرینوژن اتفاق میافتد(19، 18). در بررسی تأثیرات مزمن فعالیتهای ورزشـی، کاهـش معنادار سطوح پلاسمایی فیبرینوژن زنان یائسه پس از اجرای ده هفته تمرینات منظم هوازی زیر بیشینه با شدت 70% ضربان قلب و به مدت 30 دقیقه مشاهده گردید(20). همچنین، سطوح فیبرینوژن مردان میانسال غیرفعال با شاخص توده بدنی 25 تا 30 کیلوگرم بر متر مربع پس از اجرای هشت هفته تمرینات منظم هوازی زیر بیشینه با شدت 50 تا 70 درصد ضربان قلب بیشینه، کاهش معناداری یافت(21). نتایج تحقیقات موجود بیانگر اثرات متغیرهای مختلف مانند تعداد آزمودنیها، نوع، شدت، مدت، حاد و مزمن بودن فعالیتهای ورزشی بر پاسخ این پروتئین التهابی است. اگر چه برخی از مزایای فعالیتهای جسمانی ممکن است ناشی از اثرات آن بر سیستم هموستاز باشند، اما عوارض قلبی ـ عروقی افزایش یافته و مرگهای ناگهانی حادث در طول و یا بلافاصله پس از فعالیتهای ورزشی، بررسی بیشتر برای یافتن ارتباط بین فعالیتهای ورزشی مختلف و عملکرد هموستازی را ضروری میسازد (22). لذا اگر چه پژوهشهای متعددی در خصوص فعالیتهای ورزشی مختلف و تاثیرات آن بر سطوح فیبرینوژن انجام شده است اما ضرورت وجود مطالعه جامعی که این یافتهها را نظم ببخشد و بر اساس نوع فعالیت ورزشی و تأثیر حاد و مزمن آن بر سطوح فیبرینوژن دسته بندی و تحلیل کند، احساس میشود، از این رو هدف از تحقیق حاضر، بررسی تأثیر انواع تمرینات ورزشی بر سطوح فیبرینوژن پلاسما و پاسخ حاد و مزمن فیبرینوژن به فعالیت ورزشی میباشد.
مواد و روش‌ها اینپژوهشازنوعمطالعههایمروری فراتحلیل بود. برایناساس،بااستفادهازیکاستراتژیجستجوی سیستماتیکدرپایگاههایاطلاعاتیپابمد(Pubmed)، ساینسدایرکت(Science Direct) واسکوپوس(Scopus)، مقالات مورد نظر استخراج شدند. همچنین در این جستجو ازکلماتکلیدی "Exercise"، "Training"، "Physical Activity" و "Fibrinogen" استفاده شد و کلیه مقالاتیکهبینسالهای 2010 تا 2020 بهچاپ رسیدهبودند،استخراجگردید. گفتنـی اسـت کـه بـه عنوان جستجوهای تکمیلی از پایگاه اطلاعاتی گوگل اسکولار(google Scholar) استفاده شد و تعدادی مقاله نیز از آن طریق به این طرح پژوهشی اضافه گردید. همچنین لازم به ذکر است که فرآیند جستجو در این پژوهش در تاریخ 1 سپتامبر 2020 به پایان رسید. بر اساسمعیارهایخروجازپژوهش کلیه مقالاتمروری،گزارشهایموردی، مقالاتهمایشهاو کنفرانسهاکهتنهاباچکیده مقالهارائهشدهبودند،مقالاتی که عنوانهای غیر مرتبط داشتند و یا غیر ورزشی بودند، مقالاتی که به زبانی غیر از زبان انگلیسی نوشته شده بودند، مقالاتی که روی آزمودنیهای حیوانی و افراد بیمار انجام شده بود و یا به طور دقیق فاکتور فیبرینوژن در آنها بررسی نشده بود، حذفگردیدند. سایر مقالات معیار ورود به پژوهش را پیدا کردند. در ادامهوپسازبررسیجامع،اطلاعاتکامل مقالاتیکهشرایطحضوردرپژوهشراداشتندشامل نوعمطالعه،حجمنمونه،مشخصات آزمودنیها(سن، جنسیت و وضعیت سلامت)، دادههایمربوطبهفاکتور فیبرینوژن قبل و بعد از مداخله ورزشی و مشخصاتبرنامه ورزشی(نوع ورزش،شدتومدتتمرینات) ازمقالاتاستخراج گردید. سپس این اطلاعات بر اساس نوع مطالعه، نوع تمرین ورزشی و نوع آزمودنیها دسته‌بندی شدند و همه آنها در قالب جدول و یا متن مقاله گزارش شدند. این دادهها توسط نرم افزار STATA نسخه 15 تحلیل شدند. افزون بر این،کیفیتمقالاتبااستفادهازچک لیست داونوبلک(Downs and Blck) مورد ارزیابیقرارگرفت. این چک لیستشامل 27آیتماست که 25آیتمآنامتیازاتصفریایک،یکآیتمامتیازصفرتادوو آیتمآخرامتیاز صفرتاپنجرابه خوداختصاصمیدهندو حداکثرامتیاز بر اساساینچک لیست، 31 میباشدکهدر این میان،مقالاتیکهنمرهبین 20 تا 25راکسبکردند،به عنوانمقالاتبا کیفیتمتوسطومقالاتیکهنمرههایبالاتراز 25راکسب نمودندبه عنوانمقالاتباکیفیتبالاوارد پژوهششدند. شایان ذکراستکهرواییوپایاییاینچک لیستدرپژوهشهایپیشینمورد تأیید قرارگرفتهاست(23). افزون بر این،کیفیتمقالاتواستخراجدادهها توسطدو نویسنده به صورت جداگانهانجامپذیرفت؛ درصورتعدم توافق،موضوعبیندونویسنده بهبحثگذاشته میشدو نظرنهاییاعمال میگردید(شکل 1).
شکل 1: مراحل استخراج مقالات جهت ورود به پژوهش
یافتهها بر اساسجستجوهایانجام شدهدر پایگاههای اطلاعاتی، تعداد 1397 مقاله پیدا شد. پس از بررسی اولیه عناوین و چکیده مقالات و حذف مقالات غیر مرتبط و تکراری، تعداد 110 مقاله وارد مرحله ارزیابی شدند. پس از بررسی متن کامل مقالات باقیمانده، در صورتی که مقاله شرایط ورود به پژوهش را داشت، اطلاعات آن استخراج شد. در این مرحله تعداد 75 مقاله که در مورد افراد بیمار بود و یا فاکتور فیبرینوژن به طور دقیق در آنها گزارش نشده بود، حذفگردید. همچنین در 6 پژوهش نحوه انجام تمرینات ورزشی ناقص گزارش شده بود. لازم به ذکر است که 7 مقاله به دلیل نمره پایین کیفیت از پژوهش
حذف شدند و در مجموع 22 مقاله وارد فراتحلیل شدند (شکل 1). با توجه به این که برخی از مقالات از چند شیوه تمرین مختلف استفاده کرده بودند، در نهایت 33 کارآزمایی در فرآیند متاآنالیز وارد شد که 7 مورد تأثیر تمرینات تک جلسهای(Acute)، 4 مورد تأثیر تمرینات اینتروال با شدت بالا(HIIT : High Intensity Interval Training)، 13 مورد تأثیر تمرینات هوازی و 9 مورد تأثیر تمرینات بیهوازی را مورد بررسی قرار داده بودند که موارد مربوط به تمرینات تک جلسهای به صورت جداگانه و سایر تمرینات ورزشی نیز در سه زیرگروه به صورت مجزا تحلیل و مقایسه شدند (جداول 1 و 2) و (شکل‌های 2 و 3).
جدول 1 : مشخصات مطالعه‌های آنالیز شده در بخش تمرینات تک جلسه(Acute)
جدول 2: مشخصات مطالعه‌های آنالیز شده در بخش تمرینات بلند مدت
نتایج فراتحلیل تمرینات تک جلسهای در مورد افراد سالم نشان داد که اختلاف میانگینهای غلظت فیبرینوژن به صورت کلی 44/2- میباشد و برآورد 95 درصد فاصله اطمینان آن بین 37/16 تا 26/20 است که خود نشان‌دهنده آن است که به طور کلی میتوان از مطالعه‌های مختلف نتیجه گرفت، پاسخ فیبرینوژن به تمرینات تک جلسه افزایشی است که البته این تغییرات معنادار نمیباشد(جدول 1). همچنین با توجه به نمره به دست آمده(0/0% I2 =) مشاهده میشود که ناهمگنی مطالعه‌های مختلف با یکدیگر معنادار نمیباشد(شکل2- a). از طرفی شکل 2 نمودار قیفی(Funnel Plot) برای بررسی وضعیت سوگیری انتشار(Publication Bios) در فراتحلیل را نشان میدهد که سوگیری قابل توجهی دیده نمیشود. به عبارت دیگر، این نتایـج تـا حـد زیـادی قابـل اطمینـان اسـت (شکل 2- b). نتایج فراتحلیل تمرینات طولانی مدت در مورد افراد سالم در سه زیر گروه نشان میدهند که اختلاف میانگینهای غلظت فیبرینوژن در تمرینات بیهوازی 97/12 میباشد و برآورد 95% فاصله اطمینان آن بین 03/6- تا 98/31 است که نشان‌دهنده پاسخ کاهشی فیبرینوژن به تمرینات بیهوازی میباشد اما این کاهش معنادار نمیباشد(جدول 2). همچنین با توجه به نمره به دست آمده(0/0% I2=) مشاهده میشود که ناهمگنی مطالعه‌ها معنادار نمیباشد. از طرفی اختلاف میانگین غلظتهای فیبرینوژن در پاسخ به تمرینات بیهوازی 66/27 میباشد و برآورد 95% فاصله اطمینان آن بین 31/4 تا 02/51 است و به معنای پاسخ کاهشی فیبرینوژن به تمرینات هوازی بلند مدت میباشد که این پاسخ کاهشی معنادار میباشد(020/0 p= ، 32/2 Z=). با توجه به نمره حاصل از آن(0/0% I2=) مشاهده میشود که ناهمگنی مطالعه‌ها معنادار نمیباشد. همچنین اختلاف میانگینهای غلظت فیبرینوژن در تمرینات اینتروال با شدت بالا 94/28 میباشد و برآورد 95% فاصله اطمینان آن بین 94/1تا 93/55 است و بیانگر پاسخ کاهشی فیبرینوژن به این نوع تمرین میباشد که این پاسخ کاهشی نیز معنادار میباشد(036/0 p= و 10/2 Z=). همچنین با توجه به نمره به دست آمده(0/0% I2=) مشاهده میشود که ناهمگنی مطالعه‌ها معنادار نمیباشد.
شکل 3: نمودار انباشت مطالعه‌های انجام شده در مورد تمرینات هوازی، بیهوازی و HIIT
نتایج فراتحلیل کلی هر سه زیرگروه نیز نشان میدهد که اختلاف میانگین غلظتهای فیبرینوژن 15/21 میباشد و برآورد 95% فاصله اطمینان آن بین 21/8 تا 08/34 است و به طور کلی پاسخ فیبرینوژن به تمرینات بلند مدت کاهشی میباشد که این پاسخ کاهشی کاملاٌ معنادار است (001/0 P= ، 20/3 Z=). با توجه به نمره حاصل از آن (0/0% I2= و 998/0 P=) مشاهده میشود که ناهمگنی مطالعه‌ها معنادار نمیباشد. به عبارت دیگر، این نتایج تا حد زیادی قابل اطمینان است(شکل 3). بحث هدف از پژوهش فراتحلیل حاضر، بررسی و شناخت پاسخهای حاد و مزمن فیبرینوژن به تمرینات ورزشی و همچنین مقایسه تأثیر انواع مختلف تمرینات ورزشی بر سطوح فیبرینوژن بود و نتایج تحقیق حاضر نشان میدهد کـه تمرینات ورزشی میتوانند باعث تعدیل مقادیر فیبرینوژن در انسان شونـد. پـاسخ حاد فیبرینوژن به فعالیت ورزشی، پاسخی افزایشی بود در حالی که سازگاریهای دراز مدت فعالیت ورزشی موجب کاهش مقادیر فیبرینوژن پلاسما میشود که البته این کاهش به تفکیک نوع فعالیت ورزشی میتواند متفاوت باشد. کاهش سطوح فیبرینوژن در فعالیتهای هوازی و اینتروال با شدت بالا معنادار بود در حالی که میزان این کاهش در تمرینات ورزشی بیهوازی معنادار نبود. به طور کلی انواع برنامههای تمرینی، تأکید بیشتری بر تمرینات مداوم دارند که به مدت زمان زیادی در طول چند هفته نیاز دارد و ممکن است خسته‌کننده و یا ناامید کننده به نظر برسد. اما تمرین‌های اینتروال ممکن است گزینه بهتری نسبت به تمرین مداوم باشد، زیرا شامل استراحت یا کاهش شدت تمرین در حین ورزش است. به عبارت دیگر، زمان کمتری برای انجام فعالیت صرف میشود تا خستگی کمتری در این مورد احساس شود(24). لذا میتوان گفت میان تمرین‌های هوازی و اینتروال با شدت بالا، تمرین‌های اینتروال با شدت بالا میتواند گزینه بهتری برای کاهش مقادیر فیبرینوژن باشد. اثر ورزش حاد بر سطوح فیبرینوژن همواره مورد بحث بوده است. در مطالعهای پلاکت و فیبرینوژن پس از ورزش فزاینده تا واماندگی در طی صبح و عصر(به صورت جداگانه) تغییر معنی داری پیدا نکردند و برخی مطالعه‌های دیگر نیز این یافتهها را تأیید میکنند و هیچ تأثیر قابل توجهی از ورزش بر پاسخ حاد مقدار و تعداد فیبرینوژن و پلاکت را نشان نمیدهند(25)، اما برخی مطالعه‌های دیگر نشان میدهند که فیبرینوژن افزایش یافته و تعداد پلاکتها نیز افزایش مییابد(27، 26). تفاوت در شدت ورزش، نوع، مدت و زمان ورزش در روز، سطح تناسب اندام، جنسیت و وضعیت سلامتی افراد ممکن است باعث اختلاف نظر در یافتههای تحقیقات قبلی شده باشد. لیپی و همکاران (2008) دریافتند که سطح پایه کورتیزول در صبح ممکن است فیبرینوژن بالاتر را در جمعیت عمومی پیش‌بینی کند. افزایش کورتیزول در نتیجه ورزش ممکن است با ریتم شبانه‌روزی آن در تعارض باشد و یافتهها را تحت تأثیر قرار دهد(28). اما بنابر یافتههای پژوهش حاضر، پاسخ حاد فیبرینوژن به فعالیت ورزشی افزایشی میباشد ولی این افزایش معنادار نبوده است. هر چند برخی اختلاف نظرها در متون علمی درباره مقدار فعالیت ورزشی مورد نیاز وجود دارد، اما بیشتر گزارش‌ها نشان میدهند فعالیت ورزشی شدید، فعالیت ورزشی با شدت متوسط خیلی طولانی مدت برای ایجاد این وضعیت قابلیت انعقاد زیاد و افزایش تشکیل فیبرین در داخل بدن موجود زنده ضروری است(5). این افزایش ناشی از فعالیت ورزشی در روند انعقاد به احتمال قوی با فعال‌شدن گیرنده‌های بتا آدرنرژی هنگام فعالیت ورزشی توجیه میشود. به علاوه، این پاسخ در نهایت با نیتریک اکساید تولیدی محقق میشود(29). همچنین وضعیت انعقاد پذیری فراوان ضمناٌ برای دوره زمانی پس از اتمام فعالیت ورزشی برقرار میماند که برخی از تغییرات شاخصهای انعقاد تا بیش از 21 ساعت پس از فعالیت ورزشی باقی میماند(30). در مورد تأثیرات ورزش بر سطح فیبرینوژن پلاسما و پاسخ مزمن فیبرینوژن به آن، ویسکوزیته خون و ارتباط آن با سایر شاخصهای متابولیک اختلاف نظر وجود دارد. برخی از محققان افزایش یا کاهش فیبرینوژن پلاسما را گزارش کردهاند(31)، در حالی که برخی از محققان دیگر مانند هیلبرگ و همکاران هیچ تغییر قابل توجهی در سطح فیبرینوژن پلاسما مشاهده نکردند(32). از آن جا که مکانیسم روشنی از عملکردهای فیبرینوژن و ارتباط آن با سایر عوامل متابولیکی هنوز مشخص نشده است، توضیح صحیح نتایج متناقض تحقیقها امکان‌پذیر نیست(31). اما بنابر یافتههای پژوهش حاضر، تمرینات هوازی و اینتروال با شدت بالا میتوانند در دراز مدت تأثیر کاهشی معناداری بر سطح فیبرینوژن پلاسما داشته باشند. تغییرات فیبرینوژن با فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک و تغییر در پروفایلهای لیپیدی افراد افزایش مییابد(33). برخی از کاهشهای جزئی فیبرینوژن را نیز میتوان ناشی از کاهش پروفایلهای چربی دانست. کاهش لیپوپروتئین با چگالی بالا و لیپوپروتئین با چگالی پایین و کاهش چربی در نتیجه ورزش هوازی حاصل میشود، که میتواند فیبرینوژن را کاهش دهد(31). همچنین چربی بیش از حد، یکی از دلایل افزایش عمومی سطح فیبرینوژن در بدن است، زیرا چربی میتواند باعث التهاب در بدن شود. بدین ترتیب، کاهش چربی بدن میتواند فرآیندهای التهابی و غلظت فیبرینوژن را در خون کاهش دهد(34). یافتههای مطالعه‌های مقطعی مقادیر فیبرینوژن کمتر در افراد ورزیده را در مقایسه با افراد غیر ورزیده نشان میدهند و یافتههای حاصل از مطالعه‌های تمرینی، افزایش، کاهش، یا عدم تغییر مقادیر فیبرینوژن پس از تمرین را نشان میدهند(35). با وجود این، تمرین استقامتی نقش محافظتی مهمی در بیماران قلبی دارد، در حالی که نشان داده شده است تمرین ورزشی، زمان ترومبوپلاستین نسبتاً فعال شده را طولانی میکند و فعالیت عامل انعقادی و مقادیر فیبرینوژن را کاهش میدهد(36). همچنین فعالیتهای هوازی منظم از طریق کاهش تحریکات کاتکولامینی، افزایش جریان خون در عضلات و افزایش کلی حجم خون منجر به کاهش سطوح فیبرینوژن میشوند(19). همه این یافتهها با نتایج پژوهش حاضر همسو میباشند و تاثیر کاهشی تمرینات هوازی و HIIT بر سطوح فیبرینوژن را نشان میدهند که تقریباٌ اندازه اثر یکسانی بر کاهش فیبرینوژن دارند و این تاثیر میتواند به علت نقشی باشد که این تمرین‌ها در چربی‌سوزی ایفا میکنند، زیرا همان طور که در شکل 4 قابل ملاحظه است، بیشترین تأثیر مربوط به تمرین‌های هوازی و یا HIIT با شدت متوسط میباشد اما در خصوص تأثیر مدت زمان تمرین، یافتهها تا حدی با یکدیگر متناقض است و نمیتوان در این باره اظهار نظر کرد. در خصوص ورزش بیهوازی، یافتههای پژوهشی نشان داد که ورزش بیهوازی متناوب بر فیبرینوژن پلاسما و CRP سرم تأثیر میگذارد. بر این اساس، در این دوره میزان فیبرینوژن پلاسما به طور قابل توجهی کاهش یافت. دلیل این امر را میتوان کنترل تولید گلیکوپروتئین کبدی پس از فعالیت بدنی دانست. از جمله دلایل دیگر، کاهش حجم پلاسما و غلظت خون را میتوان نام برد. همچنین میتوان اشاره کرد که ورزش با کاهش تولید سیتوکین از بافت چربی، افزایش حساسیت به انسولین و کاهش وزن، التهاب را کاهش میدهد که خود در کاهش سطوح فیبرینوژن میتواند مؤثر باشد. این یافتهها مشابه نتایج مطالعه توستو و همکاران، مارتینس و همکاران و کولاک و همکاران میباشد و البته، مخالف یافتههای سیمپسون و همکاران است(40-37). حال با توجه به یافتههای پژوهش حاضر با قاطعیت میتوان گفت که تمرینات بیهوازی در دراز مدت
میتوانند موجب کاهش سطوح فیبرینوژن شوند اما این کاهش معنادار نبوده، هرچند که بیشتر مطالعه‌های انجام شده کاهش سطح فیبرینوژن را در پاسخ به تمرین‌های بیهوازی نشان دادهاند اما مطالعه‌هایی نیز نتیجه خلاف آن را گزارش کردهاند و در این خصوص نیاز به مطالعه‌های بیشتر و با کیفیت بهتر احساس میشود. با این حال، محدودیتهایی ممکن است در انجام مطالعه حاضر وجود داشته باشد از جمله این که در این مطالعه فاکتور فیبرینوژن تنها از سال 2010 به بعد مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است، همچنین ممکن است مطالعه‌هایی وجود داشته باشد که با زبانهایی غیر از انگلیسی و فارسی چاپ شده باشند که مشمول این مطالعه نشدهاند. نتیجه‌گیری شدت بالا بیشترین اثر را بر کاهش فیبرینوژن دارند که این موضوع خود میتواند در جهت درمان و پیشگیری بیماریهای قلبی ـ عروقی به کار گرفته شود. اما پاسخ حاد فیبرینوژن به ورزش بدون تغییر و در برخی از مطالعه‌ها افزایشی بوده است که البته این موضوع نیاز به مطالعه‌های بیشتری در آینده دارد.
Eslami R, Heidary D, Mehdipour A, Heidari S. The Effects of Acute Exercise and Exercise Training onPlasma Fibrinogen Levels in Healthy Individuals:A Meta-Analysis. Sci J Iran Blood Transfus Organ 2021; 18 (2) :127-141 URL: http://bloodjournal.ir/article-1-1379-fa.html
اسلامی رسول، حیدری دیاکو، مهدی پور عارف، حیدری سروه. تاثیر حاد و مزمن تمرینات ورزشی بر سطوح فیبرینوژن پلاسما در افراد سالم: یک فرا تحلیل. فصلنامه پژوهشی خون. 1400; 18 (2) :127-141
