جلد 13، شماره 3 - ( پاييز 1395 )
جلد 13 شماره 3 صفحات 206-197 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Yazhan S, Sohrabi E, Jamili P, Saffari S, Mojaddadi M. Frequency of HBV, HCV and HIV infections among Sabzevar blood donors based on demographic characteristics during 2009-2013. Sci J Iran Blood Transfus Organ 2016; 13 (3) :197-206
URL: http://bloodjournal.ir/article-1-998-fa.html
URL: http://bloodjournal.ir/article-1-998-fa.html
یاژن سعید، سهرابی احسان، جمیلی پرستو، صفاری سید احسان، مجددی محمدشفیع. فراوانی هپاتیت B ، C و HIV در اهداکنندگان خون شهرستان سبزوار بر حسب شاخص‌های دموگرافیک، بین سال‌های 88 تا 92. فصلنامه پژوهشی خون. 1395; 13 (3) :197-206
سبزوار ـ ایران ـ صندوق پستی: 319
متن کامل [PDF 384 kb]
(1461 دریافت)
| چکیده (HTML) (6244 مشاهده)
مقدمه
هر سالـه میلیون‌ها انسان با تزریق خون و فرآورده‌های خونی از کام مرگ نجات می‌یابند(1). خون به عنوان ماده حیات‌بخش و قابل اهدا، در عین حال که باعث تجدید حیات در گیرنده می‌شود، گاه عامل ابتلا به بیماری‌های خطرناک و غیرقابل درمان است(2). از جمله عفونت‌هایی که از طریق انتقال خون منتقل می‌شوند می‌توان به هپاتیت B ، هپاتیت C و HIV اشاره کرد(3).
حدود 44 میلیون بیمار آلوده به ویروس HIV در جهان زندگی می‌کنند و تقریباَ روزانه ۱۴ هزار نفر در سطح جهان به این ویـروس آلوده می‌شوند که ۹۰% این موارد در کشورهای در حال توسعه اتفاق می‌افتد، از سوی دیگر تا بـه حـال حـدود 2 میلیارد نفـر در سراسر جهان به ویروس هپاتیت B آلوده شده که 35 میلیون نفر از آنان دچار نوع مزمن بیماری شده‌اند(4). یکی از اهداف سازمان انتقال خون، تأمین خون سالم است زیرا با افزایش روز افزون عفونت‌های منتقله، هم چون هپاتیت‌ها و HIV ، از طریق انتقال خون، رو به رو هستیم. این موضوع باعث شده است نگاه ویژه‌ای به خون و فرآورده‌های خونی معطوف شود(7-5).
در ایران، آمار مختلفی از میزان فراوانی عفونت‌های هپاتیت B ، C و HIV گزارش شده است. رضوان و همکاران، فراوانی عفونت هپاتیت C در بین اهداکنندگان خون در ایران را 25/0% گزارش کرده‌اند؛ در حالی که فراوانی این عفونت در جمعیت عادی، 5/0% گزارش شده است(9، 8). هم چنین، علویان و همکاران با انجام آزمون‌های تاییدی، فراوانی هپاتیت C را در بین اهداکنندگان خون کمتر از 2/0% گزارش کرده‌اند(10). در مطالعه شاکری و همکاران، شیوع عفونت هپاتیت C در شهر مشهد پس از انجام آزمایش تاییدی RT-PCR ، 13/0% گزارش شد(11). در سـال 1987 ، شیوع هپاتیتB در میان اهداکنندگان خون قزوین 7/1% گزارش شد(12). در حالی‌که فراوانی این عفونت در استان سیستان و بلوچستان، 38/3% گزارش شده است و 25% مردم این استان سابقه قبلی عفونت هپاتیتB را داشته‌اند(13). در مطالعه‌ای دیگر، فراوانی عفونت هپاتیت B در استان کرمانشاه، 1% و سابقه قبلی این عفونت در جمعیت عادی 8% گزارش شده است(14). امینی کافی‌آباد و همکاران، در مطالعه شیوع و روند عفونت‌های هپاتیت B ، C و HIV در اهداکنندگان خون بین سال‌های 2004 تا 2007، شیوع کلی این عفونت‌ها را به ترتیب 56/0% ، 13/0% و 004/0% گزارش کرده‌اند؛ هم چنین، آن‌ها روند شیوع عفونت‌های مذکور را طی این سال‌ها، نزولی گزارش نموده‌اند(15). علاوه بر این، کسراییان و همکاران در مطالعه‌ای مقطعی گذشته‌نگر، گزارش کردند که فراوانی عفونت‌های هپاتیت B ، C و HIV در طی سال‌های 82 تا 85 در اهداکنندگان خون شیراز افزایش نیافته که این امر می‌تواند نشان‌دهنده مؤثر بودن روش‌های غربالگری و انتخاب صحیح اهداکنندگان و یا فراوانی کمتر این عفونت‌ها در اهداکنندگان خون باشد. از طرفی، پایین‌تر بودن فراوانی عفونت‌های قابل انتقال از طریق خون در اهداکنندگان مستمر نشانه نقش اهداکنندگان مستمر در تامین خون سالم و کافی می‌باشد(16).
مطالعه‌های مختلف جهانی، فراوانی HCV را در بین اهداکنندگان خون 16/0% تا 6% نشان داده است. در مطالعه‌ای در هند، خطر ابتلا به هپاتیت B و C متعاقب انتقال خون، 10% ذکر شده در حالی که فراوانی این بیماری‌ها در آن جامعه به ترتیب 5% و 1% گزارش گردیده است(17).
بنابراین بـا توجـه بـه اهمیـت موضوع انتقال خون و سلامت خون‌های اهدایی و با توجه به این که گزارشی از میزان فراوانی عفونت‌های هپاتیت B ، C و HIV در اهداکنندگان خون شهرستان سبزوار وجود ندارد، این مطالعه با هدف بررسی فراوانی عفونت‌های هپاتیت B ، C و HIV در اهداکنندگان خون شهرستان سبزوار بر حسب شاخص‌های دموگرافیک، بین سال‌های 88 تا 92 انجام گرفت.
مواد و روش‌ها
مطالعه از نوع توصیفی ـ مقطعی ـ تحلیلی و دارای مجوز از کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی سبزوار با کد اخلاق (Medsab.Rec.1393.96) می‌باشد. این مطالعه بر روی پرونده تمامی اهداکنندگان خون که بین سال‌های 88 تا 92 به مرکز انتقال خون شهرستان سبزوار مراجعه کرده بودند، انجام شد. در مرکز انتقال خون سبزوار، روند اهدای خون بر اساس دستورالعمل‌های استاندارد و ابلاغی از طرف سازمان انتقال خون ایران و با دقت کامل صورت می‌گیرد. پس از کسب مجوزهای لازم از سازمان مرکزی انتقال خون استان خراسان رضوی، اطلاعات مورد نیاز شامل تعداد کل اهداکنندگان خون و خصوصیات دموگرافیک(سن، جنس، وضعیت تأهل، سطح تحصیلات، دفعات اهدای خون و شغل) مبتلایان به هر یک از عفونت‌های هپاتیت B ، هپاتیت C وHIV در فاصله زمانی 1388 تا 1392 ، از بانک اطلاعاتی نرم افزار نگاره نسخه 4 استخراج گردید. لازم به ذکر است در سال‌های مذکور، غربالگری خون‌های اهدایی از نظـر HBsAg ، anti-HCV و anti-HIV به روش الایزا و با استفاده از کیت‌های تجاری مختلف و بر اساس دستورالعمل شرکت سازنده کیت انجام گرفته بود(جدول 1).
هم چنین، تایید موارد مثبت HBV بر اساس روش نوترالیزاسیون آنتی‌بادی اختصاصی در دستگاه کمی‌‌لومینسانس ADVIA Centaur@ Instrument ، تایید موارد مثبت HCV با استفاده از آزمایش ریبا نسل 3 (0/3 ، RIBA، Recombinant ImmunoBlot) و تایید موارد مثبت HIV با استفاده از روش وسترن بلات و بر اساس دستورالعمل شرکت سازنده کیت انجام گرفت(جدول 2).
در این مطالعه، اهداکنندگان خون بر اساس سطح تحصیلات به دو گروه تحصیلات دیپلم و کمتر از دیپلم، و بالاتر از دیپلم؛ و از نظر دفعات اهدا به سه گروه اهداکنندگان بار اول، با سابقه و مستمر تقسیم شدند. اهداکنندگان بار اول، کسانی بودند که در فاصله سال‌های 88 تا 92 تنها یک‌بار، خون اهدا کرده بودند.
اهداکنندگان با سابقه، کسانی بودند که در فاصله زمانی مذکور، بیش از یک بار و با فاصله زمانی حداقل یک سال، خون اهدا کرده بودند و در نهایت، اهداکنندگان مستمر کسانی بودند که در هر سال، بیش از یک بار خون اهدا کرده بودند.
از نظر شغلی نیز اهداکنندگان خون به دو طبقه شغل‌های مهارتی(شامل اداری، فرهنگی، نظامی و راننده) و غیر مهارتی(شامل بازنشسته، کارگر، کشاورز، دامدار، بیکار،
سرباز، دانشجو، محصل و خانه‌دار) تقسیم شدند. جهت تعیین فراوانی هر یک از عفونت‌های هپاتیت B ، هپاتیت C وHIV در فاصله زمانی 1388 تا 1392، تعداد موارد مثبت سالانه هر عفونت بر تعداد کل اهداکنندگان خون همان سال تقسیم شد و نتیجه، به صورت تعداد در هر هزار نفر گزارش شد. در پایان، اطلاعات جمع‌آوری شده وارد نرم‌افزار SPSS نسخه 18 شد و از روش‌های آمار توصیفی(شامل فراوانی و درصد) جهت ارایه داده‌ها استفاده شد.
جدول 1: مشخصات کیت‌های مورد استفاده جهت غربالگری عفونت‌های هپاتیت B ، هپاتیت C و HIV در فاصله زمانی 1392-1388
جدول 2: مشخصات کیت‌های مورد استفاده جهت تایید عفونت‌های هپاتیت B ، هپاتیت C و HIV در فاصله زمانی 1392-1388
جدول 3: توزیع فراوانی و درصد فراوانی عفونت‌های هپاتیت B و C در اهداکنندگان خون سبزوار بر حسب متغیرهای دموگرافیک
جدول 4: فراوانی عفونت‌های هپاتیت B ، C و HIV در اهداکنندگان خون شهرستان سبزوار در سال‌های 1388 تا 1392
بر حسب سابقه اهدای خون، فراوانی عفونت‌های هپاتیت B و C در اهداکنندگان بار اول(به ترتیب 62/10 و 82/0 در هزار نفر)، در مقایسه با اهداکنندگان با سابقه اهدای خون(به ترتیب 08/0 و 0 در هزار نفر) و مستمر (به ترتیب 1/0 و 0 در هزار نفر)، بیشتر بود (001/0p<) (جدول 3).
بر حسب شغل، فراوانی عفونت‌های هپاتیت B و C در اهداکنندگان دارای شغل غیر مهارتی(به ترتیب 1/5 و 68/0 در هزار نفر) به طور قابل ملاحظه‌ای بیشتر از اهداکنندگان دارای شغل مهارتی(به ترتیب 1/2 و 04/0 در هزار نفر) بود (001/0p<)(جدول 3).
بحث
مطالعه حاضر، با هدف بررسی فراوانی عفونت‌های هپاتیت B ، C و HIV در اهداکنندگان خون شهرستان سبزوار، بین سال‌های 88 تا 92 انجام شد. نتایج مطالعه حاضر نشان داد فراوانی عفونت هپاتیت B در نمونه‌های خون اهدایی، در سال‌های مورد مطالعه به ترتیب 4، 1/4، 2/3، 2 و 4/1 نفر در هزار نفر(به طور میانگین 3 در هزار نفر) بود که روند رو به کاهش این عفونت را در طی این سال‌ها نشان می‌دهد. هم‌چنین، فراوانی عفونت هپاتیت C در سال‌های مذکور، به ترتیب 1/0 ، 1/0 ، 1/0 ، 2/0 و 3/0 در هزار نفر(به طور میانگین 2/0 در هزار نفر) بود که اگر چه نشان دهنده فراوانی بسیار کم این عفونت در بین اهداکنندگان خون سبزوار می‌باشد، با این حال به نظر می‌رسد این عفونت در دو سال آخر مطالعه، روند نسبتاً رو به رشدی داشته است. این که افزایش موارد عفونت هپاتیت C در سال‌های 91 و 92 در اهداکنندگان خون شهرستان سبزوار به چه علت می‌باشد، دقیقاً مشخص نیست. با این حال، چند احتمال می‌توان در این مورد مطرح کرد: احتمال اول این که شاید افزایش موارد عفونت هپاتیت C در سال 92 نسبت به سال 91، به علت تفاوت کیت‌های غربالگری anti-HCV مورد استفاده در این دو سال باشد(جدول 1). احتمال دوم می‌تواند افزایش تعداد اهداکنندگان خون در سال 92 نسبت به سال 91 (افزایش 3 درصدی) و بـه تبـع آن افزایش نسبی اهداکنندگان بار اول،
باشد. همان طور که در جدول 3 مشاهده می‌شود، تمام موارد مثبت HCV در اهداکنندگان خون شهرستان سبزوار، مربوط به اهداکنندگان بار اول است. لذا احتمال این که افزایش موارد عفونت هپاتیت C در سال 92 ناشی از این موضوع باشد، چندان بعید به نظر نمی‌رسد. به علاوه این که با توجه به جدول 3 ، اکثر موارد مثبت HCV در بین اهداکنندگان خون شهرستان سبزوار، مربوط به مجردها، تحصیلات زیر دیپلم و شغل‌های غیر مهارتی(نظیر کارگر، کشاورز، دامدار، بیکار، سرباز و ...) بود. این موضوع نیز می‌تواند یکی دیگر از علل احتمالی فراوانی عفونت هپاتیت C در اهداکنندگان سبزواری باشد، زیرا مجرد بودن، تحصیلات کم و طبقه شغلی پایین می‌تواند از عوامل خطر عفونت هپاتیت C باشد(9). با این حال، افزایش موارد عفونت هپاتیت C در اهداکنندگان شهرستان سبزوار می‌تواند تا حدودی منعکس‌کننده وضعیت شهرستان باشد. از این رو، این موضوع باید مورد توجه مسئولین بهداشتی شهرستان قرار گیرد تا با انجام مطالعه‌های تکمیلی، علاوه بر آگاهی از میزان شیوع دقیق HCV در شهرستان سبزوار، علل افزایش احتمالی این عفونت را شناسایی کرده و برای آن چاره‌اندیشی نمایند. خوشبختانه در سال‌های 88 تا 92، موردی از عفونت HIV در بین اهداکنندگان خون شهرستان سبزوار گزارش نشده است که احتمالاً دلیل آن فرهنگ‌سازی و آشنایی بیشتر مردم با بیماری ایدز و نحوه پیشگیری از این بیماری می‌باشد. هم چنین علت دیگر آن می‌تواند دقیق بودن و مؤثر بودن روش‌های غربالگری اهداکنندگان خون باشد.
در مطالعه‌های مشابهی که در داخل کشور انجام گرفته است، فراوانی عفونت‌های هپاتیت B ، C و HIV در اهداکنندگان خون شهرهای مختلف ایران گزارش شده است. به عنوان مثال، در مطالعه زنجانی فراوانی عفونت‌های هپاتیت B ، C و HIV در اهداکنندگان خون زنجان، به ترتیب 3 در هزار، 1 در هزار و صفر گزارش شده است که در مقایسه با این مطالعه، تفاوت چندانی در فراوانی عفونت‌های مذکور مشاهده نمی‌شود(18). در مطالعه کسراییان و همکاران، فراوانی عفونت‌های هپاتیت B ، C و HIV در اهداکنندگان خون شیراز بین سال‌های 81
تا 85 ، به طور میانگین 9/4 در هزار، 4/1 در هزار و 11/0 در هزار نفر گزارش شده است(16). مقایسه مطالعه ما با مطالعه مذکور نشان می‌دهد که فراوانی همه عفونت‌های مورد مطالعه در اهداکنندگان خون شهرستان سبزوار بسیار کمتر از اهداکنندگان خون شیراز می‌باشد که علت این امر می‌تواند کیفیت بیشتر روش‌های غربالگری در شهرستان سبزوار باشد.
در مطالعه‌های مشابهی که در سایر کشورها انجام گرفته است، فراوانی عفونت‌های هپاتیت B ، C وHIV در اهداکنندگان خون متفاوت گزارش شده است. در مطالعه پیلونل و همکارانش، فراوانی عفونت‌های هپاتیت B ، C و HIV در اهداکنندگان خون فرانسه، به ترتیب 18/0 در هزار، 8/0 در هزار و 6 درصد هزار گزارش شده است(19). مقایسه مطالعه ما با مطالعه مذکور نشان می‌دهد فراوانی عفونت هپاتیت B در اهداکنندگان خون شهرستان سبزوار در مقایسه با کشور فرانسه، بیشتر و فراوانی عفونت هپاتیت C کمتر می‌باشد. به علاوه این که خوشبختانه همه نمونه‌های خون اهدایی شهرستان سبزوار از نظر عفونت HIV ، منفی بودند. این مقایسه، نشان می‌دهد که مراکز انتقال خون کشور ما، هم‌چنان نیاز به ارتقای هر چه بیشتر روش‌های غربالگری مبتلایان به عفونت هپاتیت B دارند. از طرفی، به دلایل فرهنگی و پایبندی که مردم کشور ما نسبت به مسائل اسلامی و شرعی دارند، خوشبختانه فراوانی عفونت HIV در کل جامعه و به تبع آن در اهداکنندگان خون، بسیار کمتر از کشورهای غربی می‌باشد. در مطالعه یاناسا و همکاران، فراوانی عفونـت‌های هپاتیت B ، C و HIV در اهداکنندگان خون فیلیپین، در فاصله سال‌های 2002 تا 2004 میلادی، به ترتیب 42 در هزار، 3 در هزار و 6 درصد هزار گزارش شده است که در مقایسه با مطالعه ما، نشان از فراوانی بیشتر همه عفونت‌های مورد مطالعه دارد(20). در مطالعه دیگری که در عربستان انجام گرفته، فراوانی عفونت‌های هپاتیت B و C در اهداکنندگان خون، به ترتیب 7/16 در هزار و 9/5 در هزار گزارش شده است(21). مقایسه مطالعه حاضر با مطالعه مذکور نشان می‌دهد که فراوانی عفونت‌های هپاتیتB و C در سبزوار، به طور قابل ملاحظه‌ای کمتر از عربستان می‌باشد.
در ایـن مطالعـه، فراوانی عفونت‌های هپاتیتB و C در
بین افراد سالمند بیشتر از سایر رده‌های سنی بود که با نتایج مطالعه زنجانی هم‌خوانی داشت(18). علت این امر را می‌توان عدم آگاهی افراد سالمند از روش‌های منتقله عفونت‌های هپاتیتB و C دانست چرا که جوانان امروزه بیشتر با رسانه‌ها در ارتباط هستند و در نتیجه میزان آگاهی آنان به مراتب بیشتر از سالمندان است.
در این مطالعه، فراوانی عفونت هپاتیتB در بین اهداکنندگان زن نسبت به اهداکنندگان مرد بیشتر بود. مطالعه‌های انجام شده تاکنون، ارتباط بین جنسیت و هپاتیت B را متفاوت گزارش کرده‌اند. در حالی که کسرائیان و همکاران و ویلیامز و همکاران، فراوانی هپاتیت B را در مردان بیشتر از زنان گزارش نموده‌اند(22، 16). در تطابق با یافته‌های این مطالعه، شهشهانی و همکاران و ناسیمنتو و همکاران فراوانی عفونت هپاتیت B را در زنان بیشتر از مردان گزارش کرده‌اند(24، 23). البته در مطالعه ناسیمنتو، اگر چه فراوانی عفونت هپاتیت B در زنان بیشتر از مردان بود، ولی این تفاوت از نظر آماری قابل ملاحظه نبود. این در حالی‌است که در مطالعه‌های دیگر، ارتباطی بین جنسیت و عفونت هپاتیت B گزارش نشده است(25، 18). در مطالعه حاضر، بین اهداکنندگان زن و مرد، از نظر فراوانی عفونت هپاتیتC ، تفاوتی مشاهده نشد. این یافته، در تطابق با یافته‌های شهشهانی و همکاران و الهازمی و همکاران بود(26، 23). در حالی‌که مرآت و همکاران و کسرائیان و همکاران فراوانی عفونت هپاتیت C را در مردان بیشتر از زنان گزارش کرده‌اند(16، 9).
در این مطالعه، فراوانی عفونت‌های هپاتیتB و C در افراد متأهل بیشتر از مجردها بود که با مطالعه بنی‌عقیل، طاهری ازبرمی و چند مطالعه مشابه دیگر هم‌خوانی داشت(27، 18، 16، 1). علت بیشتر بودن عفونت‌ها در بین متأهلین را می‌توان به جدی نگرفتن مشاوره‌های جنسی و آزمایش‌های لازم قبل از ازدواج مربوط دانست.
هم‌چنین در مطالعه ما، فراوانی عفونت‌های هپاتیت B و C در بین اهداکنندگان بار اول بیشتر از اهداکنندگان باسابقه و مستمر بود که با مطالعه زو در آمریکا و سولدان در انگلیس و چند مطالعه مشابه دیگر هم‌خوانی داشت (30-28، 18، 16). فراوانی عفونت‌های هپاتیتB و C در بین اهداکنندگان بار اول، اهمیت و دقت روش‌های غربالگری و هم‌چنین بررسی نگرش این گونه افراد را از اهدای خون مضاعف می‌کند. شاید یکی از دلایل اهدای خون توسط این افراد، بررسی وضعیت سلامتی خود باشد، یا این که این افراد در هنگام مراجعه برای اهدای خون، سابقه رفتارهای پر خطر خود را از نظر پزشک پنهان می‌دارند.
در بررسی سطح تحصیلات، بیشترین فراوانی عفونت‌های هپاتیتB و C در رده دیپلم و پایین‌تر ازدیپلم بود، به عبارت دیگر بر اساس نتایج حاصله، هر چه سطح تحصیلات پایین‌تر باشد، فراوانی عفونت‌های هپاتیتB و C نیز بیشتر مشاهده می‌شود. در مطالعه زنجانی بالاترین نسبت موارد عفونت هپاتیت C در افراد بی‌سواد بود(18). بنی عقیل بیشترین فراوانی این عفونت‌ها را در بین اهداکنندگان زیر دیپلم و دیپلم بیان کرده است که با مطالعه حاضر هم‌خوانی داشت(27). بنابراین با توجه به این که در این مطالعه، بیشترین فراوانی عفونت‌های هپاتیتB و C در بین افراد دارای تحصیلات کم مشاهده شد، آگاه ساختن بیشتر این افراد در رابطه با عفونت‌های منتقله از طریق خون از اهمیت زیادی برخوردار است.
بیشترین فراوانی مبتلایان به عفونت‌های هپاتیتB و C در این مطالعه، در افرادی بود که دارای شغل غیرمهارتی بودند یا به عبارتی افرادی که دارای شغل اداری یا ارگانی
خاصی نبودند؛ که با مطالعه‌های مشابه هم‌خوانی داشت (31، 27). علت احتمالی این امر می‌تواند انجام رفتارهای پرخطر بیشتر در این طبقه شغلی باشد.
نتیجه‌گیری
به طور خلاصه، نتایج مطالعه حاضر بیانگر شیوع کم عفونت‌های منتقله از طریق خون در بین اهداکنندگان شهرستان سبزوار می‌باشد. با این حال، به منظور ارتقای هر چه بیشتر سلامت خون‌های اهدایی، آگاه‌سازی افراد میانسال از طریق برگزاری کارگاه‌های آموزشی(حداقل ویژه اهداکنندگان خون)، فرهنگ‌سازی اهدای خون سالم از طریق گنجاندن مطالب مرتبط در کتب درسی دانش‌آموزان، آموزش ویژه به متأهلین در رابطه با عفونت‌های منتقله از طریق خون، تسهیل شرایط مصون‌سازی نسبت به عفونت هپاتیت B به ویژه برای مشاغل غیر مهارتی و ارتقای روش‌های غربالگری، پیشنهاد می‌شود.
تشکر و قدردانی
این مقاله حاصل طرح شماره 93038 مصوب شورای پژوهشی کمیته تحقیقات دانشجویی دانشگاه علوم پزشکی سبزوار می‌باشد. بدین‌وسیله از همکاری پایگاه انتقال خون شهرستان سبزوار، معاونت تحقیقات و فناوری و کمیته تحقیقات دانشجویی دانشگاه علوم پزشکی سبزوار تقدیر و تشکر می‌نماییم.
متن کامل: (2622 مشاهده)
فراوانی هپاتیت B ، C و HIV در اهداکنندگان خون شهرستان سبزوار
بر حسب شاخص‌های دموگرافیک، بین سال‌های 88 تا 92
سعید یاژن1، احسان سهرابی2، پرستو جمیلی3، سید احسان صفاری4، محمد شفیع مجددی5
چکیده
سابقه و هدف
عفونت‌های خطرناکی نظیر هپاتیت B، C و HIV از طریق خون قابل انتقال می‌باشند. هدف این مطالعه بررسی فراوانی هپاتیت B، C و HIV در اهداکنندگان خون شهرستان سبزوار بر حسب شاخص‌های دموگرافیک، بین سال‌های 88 تا 92 بود.
مواد و روش‌ها
در این مطالعه توصیفی ـ مقطعی، اطلاعات مورد نیاز شامل خصوصیات دموگرافیک و نتایج آزمایش‌های سرولوژیک(HBsAg ، Anti-HCV و Anti-HIV) اهداکنندگان خون شهرستان سبزوار بین سال‌های 88 تا 92 از بانک اطلاعاتی نرم‌افزار نگاره استخراج شد. داده‌ها با روش‌های آمار توصیفی(فراوانی و درصد)، آزمون کای‌دو و در نرم‌افزار SPSS نسخه 18 آنالیز شدند.
یافته‌ها
تعداد کل اهداکنندگان خون، 57335 نفر بود. فراوانی هپاتیت B ، C و HIV به ترتیب 3، 2/0 و صفر نفر در هزار بود. بیشترین و کمترین فراوانی عفونت‌ها به ترتیب در اهداکنندگان بالای 50 سال(1/7 در هزار) و 21 تا 30 سال(1/2 در هزار) بود. فراوانی عفونت‌ها در زنان بیشتر از مردان(به ترتیب 1/4 و 1/3 نفر در هزار) و در متأهلین بیشتر از مجردین بود(به ترتیب 3/3 و 5/2 نفر در هزار). فراوانی عفونت‌ها در اهداکنندگان بار اول نسبت به اهداکنندگان مستمر و با سابقه بیشتر بود(به ترتیب 4/11، 1/0 و 08/0 نفر در هزار).
نتیجه‌گیری
نتایج، نشان‌دهنده فراوانی کم هپاتیت B ، C و عدم وجود عفونت HIV در اهداکنندگان خون شهرستان سبزوار بود که این امر، نشان از دقیق و موثربودن روش‌های غربالگری و در نتیجه سلامت فرآورده‌های خونی سبزوار دارد.
کلمات کلیدی: هپاتیت B ، هپاتیت C، HIV ، انتقال خون، اهداکنندگان خون، سلامت خون
تاریخ دریافت : 2 /9 /94
تاریخ پذیرش : 22/2/95
1- دانشجوی کارشناسی هوشبری ـ کمیته تحقیقات دانشجویی ـ دانشگاه علوم پزشکی سبزوار ـ سبزوار ـ ایران
2- کارشناس علوم آزمایشگاهی ـ کمیته تحقیقات دانشجویی ـ دانشگاه علوم پزشکی سبزوار ـ سبزوار ـ ایران
3- پزشک عمومی ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و پایگاه منطقه‌ای آموزشی انتقال خون سبزوار ـ سبزوار ـ ایران
4- دکترای تخصصی آمار ـ دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی سبزوار ـ سبزوار ـ ایران
5- مؤلف مسئول: PhD ایمونولوژی ـ استادیار گروه ایمونولوژی ـ دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی سبزوار ـ سبزوار ـ ایران ـ صندوق پستی: 319
بر حسب شاخص‌های دموگرافیک، بین سال‌های 88 تا 92
سعید یاژن1، احسان سهرابی2، پرستو جمیلی3، سید احسان صفاری4، محمد شفیع مجددی5
چکیده
سابقه و هدف
عفونت‌های خطرناکی نظیر هپاتیت B، C و HIV از طریق خون قابل انتقال می‌باشند. هدف این مطالعه بررسی فراوانی هپاتیت B، C و HIV در اهداکنندگان خون شهرستان سبزوار بر حسب شاخص‌های دموگرافیک، بین سال‌های 88 تا 92 بود.
مواد و روش‌ها
در این مطالعه توصیفی ـ مقطعی، اطلاعات مورد نیاز شامل خصوصیات دموگرافیک و نتایج آزمایش‌های سرولوژیک(HBsAg ، Anti-HCV و Anti-HIV) اهداکنندگان خون شهرستان سبزوار بین سال‌های 88 تا 92 از بانک اطلاعاتی نرم‌افزار نگاره استخراج شد. داده‌ها با روش‌های آمار توصیفی(فراوانی و درصد)، آزمون کای‌دو و در نرم‌افزار SPSS نسخه 18 آنالیز شدند.
یافته‌ها
تعداد کل اهداکنندگان خون، 57335 نفر بود. فراوانی هپاتیت B ، C و HIV به ترتیب 3، 2/0 و صفر نفر در هزار بود. بیشترین و کمترین فراوانی عفونت‌ها به ترتیب در اهداکنندگان بالای 50 سال(1/7 در هزار) و 21 تا 30 سال(1/2 در هزار) بود. فراوانی عفونت‌ها در زنان بیشتر از مردان(به ترتیب 1/4 و 1/3 نفر در هزار) و در متأهلین بیشتر از مجردین بود(به ترتیب 3/3 و 5/2 نفر در هزار). فراوانی عفونت‌ها در اهداکنندگان بار اول نسبت به اهداکنندگان مستمر و با سابقه بیشتر بود(به ترتیب 4/11، 1/0 و 08/0 نفر در هزار).
نتیجه‌گیری
نتایج، نشان‌دهنده فراوانی کم هپاتیت B ، C و عدم وجود عفونت HIV در اهداکنندگان خون شهرستان سبزوار بود که این امر، نشان از دقیق و موثربودن روش‌های غربالگری و در نتیجه سلامت فرآورده‌های خونی سبزوار دارد.
کلمات کلیدی: هپاتیت B ، هپاتیت C، HIV ، انتقال خون، اهداکنندگان خون، سلامت خون
تاریخ دریافت : 2 /9 /94
تاریخ پذیرش : 22/2/95
1- دانشجوی کارشناسی هوشبری ـ کمیته تحقیقات دانشجویی ـ دانشگاه علوم پزشکی سبزوار ـ سبزوار ـ ایران
2- کارشناس علوم آزمایشگاهی ـ کمیته تحقیقات دانشجویی ـ دانشگاه علوم پزشکی سبزوار ـ سبزوار ـ ایران
3- پزشک عمومی ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و پایگاه منطقه‌ای آموزشی انتقال خون سبزوار ـ سبزوار ـ ایران
4- دکترای تخصصی آمار ـ دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی سبزوار ـ سبزوار ـ ایران
5- مؤلف مسئول: PhD ایمونولوژی ـ استادیار گروه ایمونولوژی ـ دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی سبزوار ـ سبزوار ـ ایران ـ صندوق پستی: 319
مقدمه
هر سالـه میلیون‌ها انسان با تزریق خون و فرآورده‌های خونی از کام مرگ نجات می‌یابند(1). خون به عنوان ماده حیات‌بخش و قابل اهدا، در عین حال که باعث تجدید حیات در گیرنده می‌شود، گاه عامل ابتلا به بیماری‌های خطرناک و غیرقابل درمان است(2). از جمله عفونت‌هایی که از طریق انتقال خون منتقل می‌شوند می‌توان به هپاتیت B ، هپاتیت C و HIV اشاره کرد(3).
حدود 44 میلیون بیمار آلوده به ویروس HIV در جهان زندگی می‌کنند و تقریباَ روزانه ۱۴ هزار نفر در سطح جهان به این ویـروس آلوده می‌شوند که ۹۰% این موارد در کشورهای در حال توسعه اتفاق می‌افتد، از سوی دیگر تا بـه حـال حـدود 2 میلیارد نفـر در سراسر جهان به ویروس هپاتیت B آلوده شده که 35 میلیون نفر از آنان دچار نوع مزمن بیماری شده‌اند(4). یکی از اهداف سازمان انتقال خون، تأمین خون سالم است زیرا با افزایش روز افزون عفونت‌های منتقله، هم چون هپاتیت‌ها و HIV ، از طریق انتقال خون، رو به رو هستیم. این موضوع باعث شده است نگاه ویژه‌ای به خون و فرآورده‌های خونی معطوف شود(7-5).
در ایران، آمار مختلفی از میزان فراوانی عفونت‌های هپاتیت B ، C و HIV گزارش شده است. رضوان و همکاران، فراوانی عفونت هپاتیت C در بین اهداکنندگان خون در ایران را 25/0% گزارش کرده‌اند؛ در حالی که فراوانی این عفونت در جمعیت عادی، 5/0% گزارش شده است(9، 8). هم چنین، علویان و همکاران با انجام آزمون‌های تاییدی، فراوانی هپاتیت C را در بین اهداکنندگان خون کمتر از 2/0% گزارش کرده‌اند(10). در مطالعه شاکری و همکاران، شیوع عفونت هپاتیت C در شهر مشهد پس از انجام آزمایش تاییدی RT-PCR ، 13/0% گزارش شد(11). در سـال 1987 ، شیوع هپاتیتB در میان اهداکنندگان خون قزوین 7/1% گزارش شد(12). در حالی‌که فراوانی این عفونت در استان سیستان و بلوچستان، 38/3% گزارش شده است و 25% مردم این استان سابقه قبلی عفونت هپاتیتB را داشته‌اند(13). در مطالعه‌ای دیگر، فراوانی عفونت هپاتیت B در استان کرمانشاه، 1% و سابقه قبلی این عفونت در جمعیت عادی 8% گزارش شده است(14). امینی کافی‌آباد و همکاران، در مطالعه شیوع و روند عفونت‌های هپاتیت B ، C و HIV در اهداکنندگان خون بین سال‌های 2004 تا 2007، شیوع کلی این عفونت‌ها را به ترتیب 56/0% ، 13/0% و 004/0% گزارش کرده‌اند؛ هم چنین، آن‌ها روند شیوع عفونت‌های مذکور را طی این سال‌ها، نزولی گزارش نموده‌اند(15). علاوه بر این، کسراییان و همکاران در مطالعه‌ای مقطعی گذشته‌نگر، گزارش کردند که فراوانی عفونت‌های هپاتیت B ، C و HIV در طی سال‌های 82 تا 85 در اهداکنندگان خون شیراز افزایش نیافته که این امر می‌تواند نشان‌دهنده مؤثر بودن روش‌های غربالگری و انتخاب صحیح اهداکنندگان و یا فراوانی کمتر این عفونت‌ها در اهداکنندگان خون باشد. از طرفی، پایین‌تر بودن فراوانی عفونت‌های قابل انتقال از طریق خون در اهداکنندگان مستمر نشانه نقش اهداکنندگان مستمر در تامین خون سالم و کافی می‌باشد(16).
مطالعه‌های مختلف جهانی، فراوانی HCV را در بین اهداکنندگان خون 16/0% تا 6% نشان داده است. در مطالعه‌ای در هند، خطر ابتلا به هپاتیت B و C متعاقب انتقال خون، 10% ذکر شده در حالی که فراوانی این بیماری‌ها در آن جامعه به ترتیب 5% و 1% گزارش گردیده است(17).
بنابراین بـا توجـه بـه اهمیـت موضوع انتقال خون و سلامت خون‌های اهدایی و با توجه به این که گزارشی از میزان فراوانی عفونت‌های هپاتیت B ، C و HIV در اهداکنندگان خون شهرستان سبزوار وجود ندارد، این مطالعه با هدف بررسی فراوانی عفونت‌های هپاتیت B ، C و HIV در اهداکنندگان خون شهرستان سبزوار بر حسب شاخص‌های دموگرافیک، بین سال‌های 88 تا 92 انجام گرفت.
مواد و روش‌ها
مطالعه از نوع توصیفی ـ مقطعی ـ تحلیلی و دارای مجوز از کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی سبزوار با کد اخلاق (Medsab.Rec.1393.96) می‌باشد. این مطالعه بر روی پرونده تمامی اهداکنندگان خون که بین سال‌های 88 تا 92 به مرکز انتقال خون شهرستان سبزوار مراجعه کرده بودند، انجام شد. در مرکز انتقال خون سبزوار، روند اهدای خون بر اساس دستورالعمل‌های استاندارد و ابلاغی از طرف سازمان انتقال خون ایران و با دقت کامل صورت می‌گیرد. پس از کسب مجوزهای لازم از سازمان مرکزی انتقال خون استان خراسان رضوی، اطلاعات مورد نیاز شامل تعداد کل اهداکنندگان خون و خصوصیات دموگرافیک(سن، جنس، وضعیت تأهل، سطح تحصیلات، دفعات اهدای خون و شغل) مبتلایان به هر یک از عفونت‌های هپاتیت B ، هپاتیت C وHIV در فاصله زمانی 1388 تا 1392 ، از بانک اطلاعاتی نرم افزار نگاره نسخه 4 استخراج گردید. لازم به ذکر است در سال‌های مذکور، غربالگری خون‌های اهدایی از نظـر HBsAg ، anti-HCV و anti-HIV به روش الایزا و با استفاده از کیت‌های تجاری مختلف و بر اساس دستورالعمل شرکت سازنده کیت انجام گرفته بود(جدول 1).
هم چنین، تایید موارد مثبت HBV بر اساس روش نوترالیزاسیون آنتی‌بادی اختصاصی در دستگاه کمی‌‌لومینسانس ADVIA Centaur@ Instrument ، تایید موارد مثبت HCV با استفاده از آزمایش ریبا نسل 3 (0/3 ، RIBA، Recombinant ImmunoBlot) و تایید موارد مثبت HIV با استفاده از روش وسترن بلات و بر اساس دستورالعمل شرکت سازنده کیت انجام گرفت(جدول 2).
در این مطالعه، اهداکنندگان خون بر اساس سطح تحصیلات به دو گروه تحصیلات دیپلم و کمتر از دیپلم، و بالاتر از دیپلم؛ و از نظر دفعات اهدا به سه گروه اهداکنندگان بار اول، با سابقه و مستمر تقسیم شدند. اهداکنندگان بار اول، کسانی بودند که در فاصله سال‌های 88 تا 92 تنها یک‌بار، خون اهدا کرده بودند.
اهداکنندگان با سابقه، کسانی بودند که در فاصله زمانی مذکور، بیش از یک بار و با فاصله زمانی حداقل یک سال، خون اهدا کرده بودند و در نهایت، اهداکنندگان مستمر کسانی بودند که در هر سال، بیش از یک بار خون اهدا کرده بودند.
از نظر شغلی نیز اهداکنندگان خون به دو طبقه شغل‌های مهارتی(شامل اداری، فرهنگی، نظامی و راننده) و غیر مهارتی(شامل بازنشسته، کارگر، کشاورز، دامدار، بیکار،
سرباز، دانشجو، محصل و خانه‌دار) تقسیم شدند. جهت تعیین فراوانی هر یک از عفونت‌های هپاتیت B ، هپاتیت C وHIV در فاصله زمانی 1388 تا 1392، تعداد موارد مثبت سالانه هر عفونت بر تعداد کل اهداکنندگان خون همان سال تقسیم شد و نتیجه، به صورت تعداد در هر هزار نفر گزارش شد. در پایان، اطلاعات جمع‌آوری شده وارد نرم‌افزار SPSS نسخه 18 شد و از روش‌های آمار توصیفی(شامل فراوانی و درصد) جهت ارایه داده‌ها استفاده شد.
جدول 1: مشخصات کیت‌های مورد استفاده جهت غربالگری عفونت‌های هپاتیت B ، هپاتیت C و HIV در فاصله زمانی 1392-1388
| سال | HBsAg | Anti-HCV | Anti-HIV |
| 1388 | Enzygnost® HBsAg 6.0 (Siemens Healthcare Diagnostics Products, Marburg, Germany) | ORTHO 3.0 (Ortho Clinical Diagnostics, USA) | Murex HIV Ag/Ab Combination (DiaSorin) |
| 1389 | Enzygnost® HBsAg 6.0 (Siemens Healthcare Diagnostics Products, Marburg, Germany) | ORTHO 3.0 (Ortho Clinical Diagnostics, USA) | Murex HIV Ag/Ab Combination (DiaSorin) |
| 1390 | Enzygnost® HBsAg 6.0 (Siemens Healthcare Diagnostics Products, Marburg, Germany) | Hepanostika® HCV Ultra (Shanghai, China) | Murex HIV Ag/Ab Combination (DiaSorin) |
| 1391 | Enzygnost® HBsAg 6.0 (Siemens Healthcare Diagnostics Products, Marburg, Germany) | Hepanostika® HCV Ultra (Shanghai, China) | Murex HIV Ag/Ab Combination (DiaSorin) |
| 1392 | Murex HBsAg 3.0 (DiaSorin) | Murex anti-HCV 4.0 (DiaSorin) | Murex HIV Ag/Ab Combination (DiaSorin) |
جدول 2: مشخصات کیت‌های مورد استفاده جهت تایید عفونت‌های هپاتیت B ، هپاتیت C و HIV در فاصله زمانی 1392-1388
| سال | HBsAg | HCV | HIV |
| 1388 | ADVIA Centaur HBsAg Confirmatory Assay (Siemens Healthcare Diagnostics Products, Marburg, Germany) | HCV Blot 3.0 (MP Biomedicals, Santa Ana, California, USA) | INNO-LIA™ HIV I/II Score (Fujirebio, Belgium) |
| 1389 | ADVIA Centaur HBsAg Confirmatory Assay (Siemens Healthcare Diagnostics Products, Marburg, Germany) | HCV Blot 3.0 (MP Biomedicals, Santa Ana, California, USA) | INNO-LIA™ HIV I/II Score (Fujirebio, Belgium) |
| 1390 | ADVIA Centaur HBsAg Confirmatory Assay (Siemens Healthcare Diagnostics Products, Marburg, Germany) | HCV Blot 3.0 (MP Biomedicals, Santa Ana, California, USA) | INNO-LIA™ HIV I/II Score (Fujirebio, Belgium) |
| 1391 | ADVIA Centaur HBsAg Confirmatory Assay (Siemens Healthcare Diagnostics Products, Marburg, Germany) | HCV Blot 3.0 (MP Biomedicals, Santa Ana, California, USA) | INNO-LIA™ HIV I/II Score (Fujirebio, Belgium) |
| 1392 | ADVIA Centaur HBsAg Confirmatory Assay (Siemens Healthcare Diagnostics Products, Marburg, Germany) | HCV Blot 3.0 (MP Biomedicals, Santa Ana, California, USA) | INNO-LIA™ HIV I/II Score (Fujirebio, Belgium) |
هم‌چنین، جهت بررسی ارتباط بین فراوانی عفونت‌های مذکور با شاخص‌های دموگرافیک، از آزمون آماری کای اسکوئر استفاده شد. در تمامی موارد، سطح معنا‌داری کمتر از 05/0 در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
تعداد کل مراجعه‌کنندگان به مرکز انتقال خون شهرستان سبزوار بین سال‌های 88 تا 92 ، 74156 نفر بود که از این تعداد، 57335 نفر(31/77%) پس از غربالگری اولیه موفق به اهدای خون شده بودند. اکثریت اهداکنندگان (47/36%) در گروه سنی 21 تا 30 سال قرار داشتند. 50/91% اهداکنندگان مرد و 50/8% آن‌ها زن بودند. 13/81% اهداکنندگان متأهل و 86/18% آن‌ها مجرد بودند. بیشتر اهداکنندگان(71/70%) دارای مدرک تحصیلی دیپلم و پایین‌تر و بقیه(27/29%) دارای مدرک دیپلم و بالاتر بودند. از نظر سابقه اهدا، 58/27% اهداکننده بار اول، 86/20% با سابقه اهدای خون و 54/51% اهداکننده مستمر بودند (جدول 3).
فراوانی عفونت هپاتیت B بین اهداکنندگان در سال‌های 88 تا 92 به ترتیب 4 ، 1/4 ، 2/3 ، 2 و 4/1 نفر در هر هزار نفر(به طور کلی 3 در هزار نفر، با فراوانی مطلق 172 نفر) بود. فراوانی هپاتیت C بین سال‌های 88 تا 92 به ترتیب 1/0 ، 1/0 ، 1/0 ، 2/0 و 3/0 در هر هزار نفر (به طور کلی 2/0 در هزار نفر، با فراوانی مطلق 13 نفر) بود. موردی از HIV در سال‌های مورد مطالعه وجود نداشت (جدول 4). بر حسب سن، از 172 مورد عفونت هپاتیت B، بیشترین فراوانی مربوط به رده سنی 50 سال به بالا (64/6 در هزار) و کمترین آن مربوط به رده سنی 21 تا 30 سال (86/1 در هزار) بود (001/0p<). از 13 مورد عفونت هپاتیت C، بیشترین فراوانی عفونت به رده سنی بالای 50 سال (45/0 در هزار) مربوط می‌شد. در حالی که در رده سنی زیر 20 سال، موردی از هپاتیت C مشاهده نشد(جدول 3). بر حسب جنسیت، فراوانی هپاتیت B در زنان بیشتر از مردان بود (به ترتیب با فراوانی 9/3 و 9/2 در هزار نفر)؛ اگر چـه ایـن اختـلاف از نظـر آماری معنا‌دار نبود. فراوانی هپاتیت C در زنان و مردان برابر بود(2/0 در هزار نفر)(جدول 3).
بر حسب وضعیت تأهل، فراوانی هپاتیتB ، در متأهلین بیشتر از مجردها بود(به ترتیب با فراوانی 18/3 و 21/2 در هزار). اما در بین مبتلایان به هپاتیت C ، بیشترین فراوانی مربوط به مجردها بود(36/0 در هزار)؛ با این حال، این تفاوت‌ها از نظر آماری معنا‌دار نبود. برحسب میزان تحصیلات، فراوانی عفونت‌های هپاتیت B و Cدر رده دیپلم و کمتر، بیشتر از رده بالاتر از دیپلم بود.
یافته‌ها
تعداد کل مراجعه‌کنندگان به مرکز انتقال خون شهرستان سبزوار بین سال‌های 88 تا 92 ، 74156 نفر بود که از این تعداد، 57335 نفر(31/77%) پس از غربالگری اولیه موفق به اهدای خون شده بودند. اکثریت اهداکنندگان (47/36%) در گروه سنی 21 تا 30 سال قرار داشتند. 50/91% اهداکنندگان مرد و 50/8% آن‌ها زن بودند. 13/81% اهداکنندگان متأهل و 86/18% آن‌ها مجرد بودند. بیشتر اهداکنندگان(71/70%) دارای مدرک تحصیلی دیپلم و پایین‌تر و بقیه(27/29%) دارای مدرک دیپلم و بالاتر بودند. از نظر سابقه اهدا، 58/27% اهداکننده بار اول، 86/20% با سابقه اهدای خون و 54/51% اهداکننده مستمر بودند (جدول 3).
فراوانی عفونت هپاتیت B بین اهداکنندگان در سال‌های 88 تا 92 به ترتیب 4 ، 1/4 ، 2/3 ، 2 و 4/1 نفر در هر هزار نفر(به طور کلی 3 در هزار نفر، با فراوانی مطلق 172 نفر) بود. فراوانی هپاتیت C بین سال‌های 88 تا 92 به ترتیب 1/0 ، 1/0 ، 1/0 ، 2/0 و 3/0 در هر هزار نفر (به طور کلی 2/0 در هزار نفر، با فراوانی مطلق 13 نفر) بود. موردی از HIV در سال‌های مورد مطالعه وجود نداشت (جدول 4). بر حسب سن، از 172 مورد عفونت هپاتیت B، بیشترین فراوانی مربوط به رده سنی 50 سال به بالا (64/6 در هزار) و کمترین آن مربوط به رده سنی 21 تا 30 سال (86/1 در هزار) بود (001/0p<). از 13 مورد عفونت هپاتیت C، بیشترین فراوانی عفونت به رده سنی بالای 50 سال (45/0 در هزار) مربوط می‌شد. در حالی که در رده سنی زیر 20 سال، موردی از هپاتیت C مشاهده نشد(جدول 3). بر حسب جنسیت، فراوانی هپاتیت B در زنان بیشتر از مردان بود (به ترتیب با فراوانی 9/3 و 9/2 در هزار نفر)؛ اگر چـه ایـن اختـلاف از نظـر آماری معنا‌دار نبود. فراوانی هپاتیت C در زنان و مردان برابر بود(2/0 در هزار نفر)(جدول 3).
بر حسب وضعیت تأهل، فراوانی هپاتیتB ، در متأهلین بیشتر از مجردها بود(به ترتیب با فراوانی 18/3 و 21/2 در هزار). اما در بین مبتلایان به هپاتیت C ، بیشترین فراوانی مربوط به مجردها بود(36/0 در هزار)؛ با این حال، این تفاوت‌ها از نظر آماری معنا‌دار نبود. برحسب میزان تحصیلات، فراوانی عفونت‌های هپاتیت B و Cدر رده دیپلم و کمتر، بیشتر از رده بالاتر از دیپلم بود.
جدول 3: توزیع فراوانی و درصد فراوانی عفونت‌های هپاتیت B و C در اهداکنندگان خون سبزوار بر حسب متغیرهای دموگرافیک
| متغیر | گروه | تعداد (درصد) |
هپاتیت B تعداد (در هزار نفر) |
p value | هپاتیت C تعداد (در هزار نفر) |
p value | فراوانی کل تعداد (در هزار نفر) |
| سن | کمتر از 20 | 3782(59/6) | 11(9/2) | 001/0 < | 0 | 538/0 | 11 (9/2) |
| 30-21 | 20911(47/36) | 39(86/1) | 5 (23/0) | 44 (1/2) | |||
| 40-31 | 17229(04/30) | 44(55/2) | 5 (29/0) | 49 (8/2) | |||
| 50-41 | 11052(27/19) | 49(43/4) | 1 (09/0) | 50 (5/4) | |||
| بیشتر از 50 | 4361(60/7) | 29(64/6) | 2 (45/0) | 31 (1/7) | |||
| جنس | مرد | 52465(50/91) | 153(91/2) | 229/0 | 12 (2/0) | 1 | 165 (1/3) |
| زن | 4870(5/8) | 19(9/3) | 1 (2/0) | 20 (1/4) | |||
| وضعیت تأهل | متأهل | 46517(13/81) | 148(18/3) | 118/0 | 9 (19/0) | 245/0 | 157 (3/3) |
| مجرد | 10818(86/18) | 24(21/2) | 4 (36/0) | 28 (5/2) | |||
| تحصیلات | دیپلم و کمتر | 40544(71/70) | 132(25/3) | 064/0 | 11 (27/0) | 370/0 | 143 (5/3) |
| بالاتر از دیپلم | 16791(27/29) | 39(32/2) | 2 (11/0) | 41 (44/2) | |||
| سابقه اهدای خون | بار اول | 15816(58/27) | 168(62/10) | 001/0< | 13 (82/0) | 001/0 < | 181 (44/11) |
| با سابقه | 11965(86/20) | 1(08/0) | 0 | 1 (08/0) | |||
| مستمر | 29554(54/51) | 3(1/0) | 0 | 3 (1/0) | |||
| شغل | مشاغل مهارتی | 41303(72) | 89(1/2) | 001/0< | 2 (04/0) | 001/0 < | 91 (2/2) |
| مشاغل غیر مهارتی | 16032(28) | 83(1/5) | 11 (68/0) | 94 (86/5) | |||
| جمع | 57335 | 172(3) | 13 (2/0) | 185 (2/3) |
جدول 4: فراوانی عفونت‌های هپاتیت B ، C و HIV در اهداکنندگان خون شهرستان سبزوار در سال‌های 1388 تا 1392
| سال | تعداد اهداکنندگان | تعداد موارد مثبت | ||
| هپاتیت B (در هزار نفر) |
هپاتیت C (در هزار نفر) |
HIV (در هزار نفر) |
||
| 1388 | 11491 | 46 (4) | 2 (1/0) | 0 |
| 1389 | 11959 | 50 (1/4) | 2 (1/0) | 0 |
| 1390 | 11617 | 38 (2/3) | 2 (1/0) | 0 |
| 1391 | 10948 | 22 (2) | 3 (2/0) | 0 |
| 1392 | 11320 | 16 (4/1) | 4 (3/0) | 0 |
| جمع کل | 57335 | 172 (3) | 13 (2/0) | 0 |
بر حسب سابقه اهدای خون، فراوانی عفونت‌های هپاتیت B و C در اهداکنندگان بار اول(به ترتیب 62/10 و 82/0 در هزار نفر)، در مقایسه با اهداکنندگان با سابقه اهدای خون(به ترتیب 08/0 و 0 در هزار نفر) و مستمر (به ترتیب 1/0 و 0 در هزار نفر)، بیشتر بود (001/0p<) (جدول 3).
بر حسب شغل، فراوانی عفونت‌های هپاتیت B و C در اهداکنندگان دارای شغل غیر مهارتی(به ترتیب 1/5 و 68/0 در هزار نفر) به طور قابل ملاحظه‌ای بیشتر از اهداکنندگان دارای شغل مهارتی(به ترتیب 1/2 و 04/0 در هزار نفر) بود (001/0p<)(جدول 3).
بحث
مطالعه حاضر، با هدف بررسی فراوانی عفونت‌های هپاتیت B ، C و HIV در اهداکنندگان خون شهرستان سبزوار، بین سال‌های 88 تا 92 انجام شد. نتایج مطالعه حاضر نشان داد فراوانی عفونت هپاتیت B در نمونه‌های خون اهدایی، در سال‌های مورد مطالعه به ترتیب 4، 1/4، 2/3، 2 و 4/1 نفر در هزار نفر(به طور میانگین 3 در هزار نفر) بود که روند رو به کاهش این عفونت را در طی این سال‌ها نشان می‌دهد. هم‌چنین، فراوانی عفونت هپاتیت C در سال‌های مذکور، به ترتیب 1/0 ، 1/0 ، 1/0 ، 2/0 و 3/0 در هزار نفر(به طور میانگین 2/0 در هزار نفر) بود که اگر چه نشان دهنده فراوانی بسیار کم این عفونت در بین اهداکنندگان خون سبزوار می‌باشد، با این حال به نظر می‌رسد این عفونت در دو سال آخر مطالعه، روند نسبتاً رو به رشدی داشته است. این که افزایش موارد عفونت هپاتیت C در سال‌های 91 و 92 در اهداکنندگان خون شهرستان سبزوار به چه علت می‌باشد، دقیقاً مشخص نیست. با این حال، چند احتمال می‌توان در این مورد مطرح کرد: احتمال اول این که شاید افزایش موارد عفونت هپاتیت C در سال 92 نسبت به سال 91، به علت تفاوت کیت‌های غربالگری anti-HCV مورد استفاده در این دو سال باشد(جدول 1). احتمال دوم می‌تواند افزایش تعداد اهداکنندگان خون در سال 92 نسبت به سال 91 (افزایش 3 درصدی) و بـه تبـع آن افزایش نسبی اهداکنندگان بار اول،
باشد. همان طور که در جدول 3 مشاهده می‌شود، تمام موارد مثبت HCV در اهداکنندگان خون شهرستان سبزوار، مربوط به اهداکنندگان بار اول است. لذا احتمال این که افزایش موارد عفونت هپاتیت C در سال 92 ناشی از این موضوع باشد، چندان بعید به نظر نمی‌رسد. به علاوه این که با توجه به جدول 3 ، اکثر موارد مثبت HCV در بین اهداکنندگان خون شهرستان سبزوار، مربوط به مجردها، تحصیلات زیر دیپلم و شغل‌های غیر مهارتی(نظیر کارگر، کشاورز، دامدار، بیکار، سرباز و ...) بود. این موضوع نیز می‌تواند یکی دیگر از علل احتمالی فراوانی عفونت هپاتیت C در اهداکنندگان سبزواری باشد، زیرا مجرد بودن، تحصیلات کم و طبقه شغلی پایین می‌تواند از عوامل خطر عفونت هپاتیت C باشد(9). با این حال، افزایش موارد عفونت هپاتیت C در اهداکنندگان شهرستان سبزوار می‌تواند تا حدودی منعکس‌کننده وضعیت شهرستان باشد. از این رو، این موضوع باید مورد توجه مسئولین بهداشتی شهرستان قرار گیرد تا با انجام مطالعه‌های تکمیلی، علاوه بر آگاهی از میزان شیوع دقیق HCV در شهرستان سبزوار، علل افزایش احتمالی این عفونت را شناسایی کرده و برای آن چاره‌اندیشی نمایند. خوشبختانه در سال‌های 88 تا 92، موردی از عفونت HIV در بین اهداکنندگان خون شهرستان سبزوار گزارش نشده است که احتمالاً دلیل آن فرهنگ‌سازی و آشنایی بیشتر مردم با بیماری ایدز و نحوه پیشگیری از این بیماری می‌باشد. هم چنین علت دیگر آن می‌تواند دقیق بودن و مؤثر بودن روش‌های غربالگری اهداکنندگان خون باشد.
در مطالعه‌های مشابهی که در داخل کشور انجام گرفته است، فراوانی عفونت‌های هپاتیت B ، C و HIV در اهداکنندگان خون شهرهای مختلف ایران گزارش شده است. به عنوان مثال، در مطالعه زنجانی فراوانی عفونت‌های هپاتیت B ، C و HIV در اهداکنندگان خون زنجان، به ترتیب 3 در هزار، 1 در هزار و صفر گزارش شده است که در مقایسه با این مطالعه، تفاوت چندانی در فراوانی عفونت‌های مذکور مشاهده نمی‌شود(18). در مطالعه کسراییان و همکاران، فراوانی عفونت‌های هپاتیت B ، C و HIV در اهداکنندگان خون شیراز بین سال‌های 81
تا 85 ، به طور میانگین 9/4 در هزار، 4/1 در هزار و 11/0 در هزار نفر گزارش شده است(16). مقایسه مطالعه ما با مطالعه مذکور نشان می‌دهد که فراوانی همه عفونت‌های مورد مطالعه در اهداکنندگان خون شهرستان سبزوار بسیار کمتر از اهداکنندگان خون شیراز می‌باشد که علت این امر می‌تواند کیفیت بیشتر روش‌های غربالگری در شهرستان سبزوار باشد.
در مطالعه‌های مشابهی که در سایر کشورها انجام گرفته است، فراوانی عفونت‌های هپاتیت B ، C وHIV در اهداکنندگان خون متفاوت گزارش شده است. در مطالعه پیلونل و همکارانش، فراوانی عفونت‌های هپاتیت B ، C و HIV در اهداکنندگان خون فرانسه، به ترتیب 18/0 در هزار، 8/0 در هزار و 6 درصد هزار گزارش شده است(19). مقایسه مطالعه ما با مطالعه مذکور نشان می‌دهد فراوانی عفونت هپاتیت B در اهداکنندگان خون شهرستان سبزوار در مقایسه با کشور فرانسه، بیشتر و فراوانی عفونت هپاتیت C کمتر می‌باشد. به علاوه این که خوشبختانه همه نمونه‌های خون اهدایی شهرستان سبزوار از نظر عفونت HIV ، منفی بودند. این مقایسه، نشان می‌دهد که مراکز انتقال خون کشور ما، هم‌چنان نیاز به ارتقای هر چه بیشتر روش‌های غربالگری مبتلایان به عفونت هپاتیت B دارند. از طرفی، به دلایل فرهنگی و پایبندی که مردم کشور ما نسبت به مسائل اسلامی و شرعی دارند، خوشبختانه فراوانی عفونت HIV در کل جامعه و به تبع آن در اهداکنندگان خون، بسیار کمتر از کشورهای غربی می‌باشد. در مطالعه یاناسا و همکاران، فراوانی عفونـت‌های هپاتیت B ، C و HIV در اهداکنندگان خون فیلیپین، در فاصله سال‌های 2002 تا 2004 میلادی، به ترتیب 42 در هزار، 3 در هزار و 6 درصد هزار گزارش شده است که در مقایسه با مطالعه ما، نشان از فراوانی بیشتر همه عفونت‌های مورد مطالعه دارد(20). در مطالعه دیگری که در عربستان انجام گرفته، فراوانی عفونت‌های هپاتیت B و C در اهداکنندگان خون، به ترتیب 7/16 در هزار و 9/5 در هزار گزارش شده است(21). مقایسه مطالعه حاضر با مطالعه مذکور نشان می‌دهد که فراوانی عفونت‌های هپاتیتB و C در سبزوار، به طور قابل ملاحظه‌ای کمتر از عربستان می‌باشد.
در ایـن مطالعـه، فراوانی عفونت‌های هپاتیتB و C در
بین افراد سالمند بیشتر از سایر رده‌های سنی بود که با نتایج مطالعه زنجانی هم‌خوانی داشت(18). علت این امر را می‌توان عدم آگاهی افراد سالمند از روش‌های منتقله عفونت‌های هپاتیتB و C دانست چرا که جوانان امروزه بیشتر با رسانه‌ها در ارتباط هستند و در نتیجه میزان آگاهی آنان به مراتب بیشتر از سالمندان است.
در این مطالعه، فراوانی عفونت هپاتیتB در بین اهداکنندگان زن نسبت به اهداکنندگان مرد بیشتر بود. مطالعه‌های انجام شده تاکنون، ارتباط بین جنسیت و هپاتیت B را متفاوت گزارش کرده‌اند. در حالی که کسرائیان و همکاران و ویلیامز و همکاران، فراوانی هپاتیت B را در مردان بیشتر از زنان گزارش نموده‌اند(22، 16). در تطابق با یافته‌های این مطالعه، شهشهانی و همکاران و ناسیمنتو و همکاران فراوانی عفونت هپاتیت B را در زنان بیشتر از مردان گزارش کرده‌اند(24، 23). البته در مطالعه ناسیمنتو، اگر چه فراوانی عفونت هپاتیت B در زنان بیشتر از مردان بود، ولی این تفاوت از نظر آماری قابل ملاحظه نبود. این در حالی‌است که در مطالعه‌های دیگر، ارتباطی بین جنسیت و عفونت هپاتیت B گزارش نشده است(25، 18). در مطالعه حاضر، بین اهداکنندگان زن و مرد، از نظر فراوانی عفونت هپاتیتC ، تفاوتی مشاهده نشد. این یافته، در تطابق با یافته‌های شهشهانی و همکاران و الهازمی و همکاران بود(26، 23). در حالی‌که مرآت و همکاران و کسرائیان و همکاران فراوانی عفونت هپاتیت C را در مردان بیشتر از زنان گزارش کرده‌اند(16، 9).
در این مطالعه، فراوانی عفونت‌های هپاتیتB و C در افراد متأهل بیشتر از مجردها بود که با مطالعه بنی‌عقیل، طاهری ازبرمی و چند مطالعه مشابه دیگر هم‌خوانی داشت(27، 18، 16، 1). علت بیشتر بودن عفونت‌ها در بین متأهلین را می‌توان به جدی نگرفتن مشاوره‌های جنسی و آزمایش‌های لازم قبل از ازدواج مربوط دانست.
هم‌چنین در مطالعه ما، فراوانی عفونت‌های هپاتیت B و C در بین اهداکنندگان بار اول بیشتر از اهداکنندگان باسابقه و مستمر بود که با مطالعه زو در آمریکا و سولدان در انگلیس و چند مطالعه مشابه دیگر هم‌خوانی داشت (30-28، 18، 16). فراوانی عفونت‌های هپاتیتB و C در بین اهداکنندگان بار اول، اهمیت و دقت روش‌های غربالگری و هم‌چنین بررسی نگرش این گونه افراد را از اهدای خون مضاعف می‌کند. شاید یکی از دلایل اهدای خون توسط این افراد، بررسی وضعیت سلامتی خود باشد، یا این که این افراد در هنگام مراجعه برای اهدای خون، سابقه رفتارهای پر خطر خود را از نظر پزشک پنهان می‌دارند.
در بررسی سطح تحصیلات، بیشترین فراوانی عفونت‌های هپاتیتB و C در رده دیپلم و پایین‌تر ازدیپلم بود، به عبارت دیگر بر اساس نتایج حاصله، هر چه سطح تحصیلات پایین‌تر باشد، فراوانی عفونت‌های هپاتیتB و C نیز بیشتر مشاهده می‌شود. در مطالعه زنجانی بالاترین نسبت موارد عفونت هپاتیت C در افراد بی‌سواد بود(18). بنی عقیل بیشترین فراوانی این عفونت‌ها را در بین اهداکنندگان زیر دیپلم و دیپلم بیان کرده است که با مطالعه حاضر هم‌خوانی داشت(27). بنابراین با توجه به این که در این مطالعه، بیشترین فراوانی عفونت‌های هپاتیتB و C در بین افراد دارای تحصیلات کم مشاهده شد، آگاه ساختن بیشتر این افراد در رابطه با عفونت‌های منتقله از طریق خون از اهمیت زیادی برخوردار است.
بیشترین فراوانی مبتلایان به عفونت‌های هپاتیتB و C در این مطالعه، در افرادی بود که دارای شغل غیرمهارتی بودند یا به عبارتی افرادی که دارای شغل اداری یا ارگانی
خاصی نبودند؛ که با مطالعه‌های مشابه هم‌خوانی داشت (31، 27). علت احتمالی این امر می‌تواند انجام رفتارهای پرخطر بیشتر در این طبقه شغلی باشد.
نتیجه‌گیری
به طور خلاصه، نتایج مطالعه حاضر بیانگر شیوع کم عفونت‌های منتقله از طریق خون در بین اهداکنندگان شهرستان سبزوار می‌باشد. با این حال، به منظور ارتقای هر چه بیشتر سلامت خون‌های اهدایی، آگاه‌سازی افراد میانسال از طریق برگزاری کارگاه‌های آموزشی(حداقل ویژه اهداکنندگان خون)، فرهنگ‌سازی اهدای خون سالم از طریق گنجاندن مطالب مرتبط در کتب درسی دانش‌آموزان، آموزش ویژه به متأهلین در رابطه با عفونت‌های منتقله از طریق خون، تسهیل شرایط مصون‌سازی نسبت به عفونت هپاتیت B به ویژه برای مشاغل غیر مهارتی و ارتقای روش‌های غربالگری، پیشنهاد می‌شود.
تشکر و قدردانی
این مقاله حاصل طرح شماره 93038 مصوب شورای پژوهشی کمیته تحقیقات دانشجویی دانشگاه علوم پزشکی سبزوار می‌باشد. بدین‌وسیله از همکاری پایگاه انتقال خون شهرستان سبزوار، معاونت تحقیقات و فناوری و کمیته تحقیقات دانشجویی دانشگاه علوم پزشکی سبزوار تقدیر و تشکر می‌نماییم.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
