چکیده سابقه و هدف سیستم گروه خون Rh یکی از پیچیده‌ترین سیستمهای گروههای خونی و دارای حدود 50 آنتی ژن است. دو ژن Rh D و Rh CE مسئول کد کردن آنتی‌ژن‌های سیستمRh هستند. فنوتیپ Rh null قادر به عرضه هیچ یک از این آنتیژنها نیست و شیوع آن یک در شش میلیون نفر است. می‌توان با تعیین فنوتیپ سایر افراد خانواده، خون مناسب را در موارد مورد نیاز تهیه کرد. مورد در سال 1392 خانمی 39 ساله با گروه A منفی با آنمی همولیتیک به بیمارستان بوعلی قزوین مراجعه کرد. به علت ناسازگاری در کراس‌مچ، نمونه وی مورد بررسی قرار گرفت و بعد از بررسی‌های تکمیلی، گروه خونی Rh null او مشخص شد. مورد به وسیله انجام آزمایش غربالگری آنتی‌بادی سرم بیمار و تعیین فنوتیپ آنتی‌ژن‌های Rh شناسایی شد. پس از بررسی سایر افراد خانواده، برادر وی به عنوان دومین موردRh null شناسایی گردید. نتیجه گیری دو فرد شناسایی شده در این مطالعه، اولین موارد Rh null در ایران بودند که به وسیله غربالگری آنتی‌بادی سرم بیمار شناسایی شدند. کلمات کلیدی: انتقال خون، فنوتیپ، آنتی‌ژن، ایران
تاریخ دریافت: 26/5 /94 تاریخ پذیرش: 14/11/96
1- مؤلف مسئول: کارشناس ارشد هماتولوژی و بانک خون ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و پایگاه منطقه‌ای انتقال خون قزوین ـ قزوین ـ ایران ـ کد پستی: 3416613445 2- کارشناس ارشد انگل‌شناسی ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و پایگاه منطقه‌ای انتقال خون قزوین ـ قزوین ـ ایران 3- کارشناس علوم آزمایشگاهی ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون ـ تهران ـ ایران 4- پزشک عمومی ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و پایگاه منطقه‌ای انتقال خون قزوین ـ قزوین ـ ایران 5- دانشجوی کارشناسی ارشد میکروب‌شناسی پزشکی ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و پایگاه منطقه‌ای انتقال خون قزوین ـ قزوین ـ ایران 6- کارشناس ارشد ژنتیک ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و پایگاه منطقه‌ای انتقال خون قزوین ـ قزوین ـ ایران 7- کارشناس علوم آزمایشگاهی ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و پایگاه منطقه‌ای انتقال خون قزوین ـ قزوین ـ ایران
مقدمه سیستم گروه خون Rh یکی از سیستمهای پیچیده گروههای خونی است و دارای کد 004 از سوی کمیته بین‌المللی انتقال خون(ISBT) می‌باشد. لوکوس Rh در روی کروموزوم 1(1p34.3p36.13) قرار گرفته است. دو ژن مجاور در لکوس Rh ، مسئول کد کردن پروتئین Rh شامل RHD و RHCE می‌باشند(1). علاوه بر ژن‌های Rh ، ژن دیگری به نام RHAG (گلیکوپروتئین مرتبط با Rh) بر روی کروموزوم 6(6p11p21.1) قرار دارد و در سطح غشای گویچه قرمز با پروتئین Rh واکنش می‌دهد(3، 2). فنوتیپ Rh null قادر به عرضه هیچ یک از آنتی‌ژن‌های Rh نیست و از رویداد ژنتیکی متفاوتی به وجود می‌آید که باعث ایجاد دو نوع تنظیمی و آمورف می‌گردد(1).افراد با فنوتیپ Rh null بسیار نادر هستند و فراوانی آن در حدود یک در شش میلیون نفر است(4). سندرمRh null می‌تواند با علایم بالینی شدید تا بسیار خفیف بروز کند، این تفاوت‌ها در یک خانواده نیز قابل مشاهده است(5). در این افراد ممکن است، آنتیRh29 (آنتی‌بادی بر علیه کل سیستم Rh) و آنتیRh17 (آنتی‌بادی بر علیه پروتئین‌های RhCc/Ee) وجود داشته باشد(2). با توجه به نادر بودن این فنوتیپ و دشواری یافتن خون سازگار برای این افراد، شناسایی و تشویق آن‌ها به اهدای اتولوگ جهت بر طرف کردن نیاز خود و دیگران بسیار با ارزش است.
مورد مورد شناسایی شده خانمی 39 ساله با گروه خونی A منفی بود. بیمار با مشخصات mg/dL 6/6 Hb = ، 5/5% Retic cell = ، mg/dL 9/2 Total bilirubin = ، mg/dL 812 LDH = ، اسپلنومگالی و احتمال وجود آنمی همولیتیک ارثی از بیمارستان رازی شهرستان قزوین جهت ادامه روند درمانی و مشاوره هماتولوژی به بیمارستان بوعلی سینای شهرستان قزوین منتقل شد. بیمار دو واحد گلبول قرمز دریافت کرد که با سرم بیمار دارای واکنش سازگار بود و هموگلوبین او را به mg/dL 3/9 افزایش داد. پس از دریافت خون، کراس‌مچ سرم بیمار با تمامی واحدهای موجود در بانک خون بیمارستان ناسازگار شد، هموگلوبین فرد کاهش یافت و بعد از چند روز به مقدار mg/dL 6 رسید. برای یافتن خون مناسب، نمونه به آزمایشگاه سرولوژی پایگاه انتقال خون استان قزوین فرستاده شد. نتایج بررسی نمونه بیمار، با استفاده از کیت غربالگری آنتی‌بادی و پانل سلولی، نشان‌دهنده وجود آنتی‌بادی ناخواسته در سرم او بود. نتایج به این شرح بود که سرم بیمار با تمامی سلول‌های پانل سلولی در همه مراحل واکنش مثبت داشت و در مورد لوله اتوسل، واکنش منفی بود و نتایج آزمایش‌ها در بخش هماتولوژی ستاد مرکزی نیز مشابه بود. با توجه به این که، امکان شناسایی آنتی‌بادی با الگوی ذکر شده وجود نداشت، لذا فنوتیپ کامل گلبول‌های قرمز بیمار با استفاده از آنتیسرمهای اختصاصی انجام شد و عدم واکنش گلبول‌های قرمز بیمار با آنتیسرمهای اختصاصی سیستم Rh، فنوتیپ Rh null او را نشان داد. شایان ذکر است در این مورد، پانل سلول‌های انتخابی در شناسایی آنتی‌بادی، کمکی نمی‌کرد. در ادامه از بستگان بیمار(شامل سه برادر و یک خواهر) نمونه گرفته و مشخص شد که تنها یکی از برادران دارای گروه خونی A منفی است. نتایج آزمایش‌ها مشخص کرد که این فرد نیز، Rh null می‌باشد. در نهایت 2 واحد خون از او در طول یک هفته با درخواست و مسئولیت پزشک معالج گرفته شد و به بیمار تزریق شد که هموگلوبین بیمار را افزایش داد.
بحث مورد خانمی با آنمی‌همولیتیک با اتیولوژی نامشخص بود که با دریافت دو واحد خون A منفی، دچار نوعی آنتی‌بادی غیر منتظره در سرم خود شد که با تمامی سلول‌های پانل سلولی واکنش مثبت داشت. بعد از آزمایش گلبول‌های قرمز با آنتیسرمهای اختصاصی، گروه خونی او، Rh null تشخیص داده شد . مواردی مشابه در امریکا(1986) و پاکستان(2010) شناسایی شده‌اند. مورد اول خانمی 52 ساله با سابقه تزریق خون و دارای گروه خونی O منفی و مورد دوم خانمی 22 ساله با گروه خونی A منفی و بدون سابقه تزریق خون بود و هر دو دارای آنمی‌همولیتیک با اتیولوژی نامشخص و بارداری‌های متعدد بودند. بررسی‌ها نشان‌دهنده وجود آنتی‌بادی غیر منتظره در سرم آن‌ها بود که بعد از آزمایش‌های لازم، گروه خونی آن‌ها نیز، Rh null تشخیص داده شد(7، 6). مورد شناسایی شده در پایگاه قزوین نیز مانند موارد یادشده دارای آنمی با اتیولوژی نامشخص بود که با دریافت چند واحد A منفی دچار آنتی بادی غیرمنتظره شده بود. تشخیص گروه خونی این بیمار به روش آگلوتیناسیون با استفاده از آنتیسرمهای اختصاصی انجام شد؛ از آن جایی که این روش به تنهایی قادر به تعیین ژنوتیپ صحیح افراد به ویژه در سیستم گروه خونی Rh نمی‌باشد، لازم است با استفاده از روش‌های مولکولی نسبت به تایید
ژنوتیپ بیمار اقدام شود(8). هم چنین شایان ذکر است که این افراد فاقد گروههای دیگر از جمله دافی، LW، و بیان بسیار پایین از آنتی‌بادی U و S/s نیز می‌باشند. شناسایی آنتی‌بادی بر علیه این گروه‌ها در افراد Rh null که واحدهای خون دریافت کرده‌اند نیز محتمل است(10، 9).
نتیجه‌گیری دو فرد شناسایی شده دارای گروه خونی Rh null در این مقاله، اولین موارد شناسایی شده از این گروه خونی نادر در ایران بودند. مورد اول به وسیله انجام آزمایش غربالگری آنتی‌بادی سرم بیمار و تعیین فنوتیپ آنتی‌ژن‌هایRh شناسایی شد. پس از بررسی سایر افراد خانواده ، برادر وی به عنوان دومین موردRh null شناسایی شد.
Sabzikar E, Baghernejad neshel A, Hasani F, Kiani A, Alijani S, Nezami M et al . Identification of an Iranian family with Rh null phenotype . Sci J Iran Blood Transfus Organ 2018; 15 (1) :55-58 URL: http://bloodjournal.ir/article-1-982-fa.html
سبزیکار عفت، باقرنژاد نشل عسگر، حسنی فاطمه، کیانی علی اکبر، علیجانی سمیه، نظامی مجید و همکاران.. شناسایی خانواده ایرانی دارای فنوتیپ Rh null. فصلنامه پژوهشی خون. 1397; 15 (1) :55-58
