جلد ۱۳، شماره ۱ - ( بهار ۱۳۹۵ )
جلد ۱۳ شماره ۱ صفحات ۱۸-۱۱ |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Barzegar S, Nadali F, Pourfatollah A, Abbaspour A, Farokhinia S, Shiravand Y. Oxidative stress changes in blood bags in consecutive weeks after donation. Sci J Iran Blood Transfus Organ 2016; 13 (1) :11-18
URL: http://bloodjournal.ir/article-1-944-fa.html
URL: http://bloodjournal.ir/article-1-944-fa.html
برزگر سعید، نادعلی فاطمه، پورفتح الله علی اکبر، عباسپور علیرضا، فرخی‌نیا سمیه، شیرآوند یاور. تغییرات استرس اکسیداتیو در کیسه‌های خون در هفته‌های متوالی پس از اهدا. فصلنامه پژوهشی خون. ۱۳۹۵; ۱۳ (۱) :۱۱-۱۸
بلوار کشاورز، خیابان قدس، تهران ـ ایران ـ صندوق پستی: ۴۴۳۶۱-۱۴۱۷۷
متن کامل [PDF 231 kb]
(۲۰۴۲ دریافت)
| چکیده (HTML) (6933 مشاهده)
مقدمه
در حالت کلی زندگی کردن با رادیکال‌های آزاد اکسیژن می‌تواند خطراتی را به همراه داشته باشد. بر هم خوردن تعادل بین پرواکسیدان - آنتی‌اکسیدان در جهت افزایش پرواکسیدان‌ها، به عنوان استرس اکسیداتیو مطرح است(1). به این ترتیب استرس اکسیداتیو می‌تواند نتیجه افزایش اکسیدان‌ها و یا کاهش محافظت در برابر آن‌ها باشد(2). سلامت خون‌های تزریقی یکی از اهداف اصلی انتقال خون است. گلبول‌های قرمز فاقد پراکسیزوم برای حذف رادیکال‌های پراکسید بوده و از طرفی مسئول حمل و نقل اکسیژن هستند و به این ترتیب در معرض آسیب توسط این اکسیدان قوی می‌باشند. بنابراین گلبول‌های قرمز مجهز به سیستم‌های آنتی اکسیدانی دیگر از جمله دو آنزیم سوپر اکسید دیسموتاز و گلوتاتیون پراکسیداز شده‌اند که به ترتیب مراحل ابتدایی حذف رادیکال‌های سوپراکسید و پراکسید را بر عهده دارند(4، 3). بر اساس مطالعه‌های گسترده‌ای که در رابطه با استرس اکسیداتیو صورت گرفته، مشخص شده است که آنزیم‌های آنتی‌اکسیدان سوپر اکسید دیسموتاز و گلوتاتیون پراکسیداز دچار تغییرات معناداری می‌شوند(6، 5).
سوپر اکسید دیسموتازها خانواده‌ای از آنزیم‌ها هستند که نقش خنثی‌سازی آنیون‌های سوپر اکسید را بر عهده دارند. در پستانداران سه نوع سوپر اکسید دیسموتاز وجود دارد که از نظر مولکولی و بیوشیمیایی طبقه‌بندی شده‌اند. نوع اول یا Cu-Zn SOD اولین آنزیمی بود که شناخته شد و بیشتر در فضای داخلی سیتوپلاسم وجود دارد. نوع دوم یا Mn SOD تترامر است و به علت داشتن یک توالی رهبر به میتوکندری منتقل می‌شود و نوع سوم یا SOD3 اخیراً کشف شده و تترامر است. آنزیم نوع سوم همانند نوع اول شامل مس و روی است و به علت داشتن توالی نشانه، به فضای خارج سلولی هدایت می‌شود(7). در گلبول قرمز، آنزیم سوپر اکسید دیسموتاز از نوع یک است(8).
گلوتاتیون پراکسیداز نیز از آنزیم‌های مهم در خنثی‌سازی واسطه‌های فعال اکسیژنی است و شامل 5 نوع می‌باشد(9). GPX1 تترامر است و آب اکسیژنه و هیدروپراکسیدهای ارگانیک را خنثی می‌کند و در دفاع ضد
واسطه‌های فعال اکسیژنی نقش مهمی دارد.GPX2 در کبد بیان می‌شود و در دفاع آنتی‌اکسیدانی دستگاه گوارش نقش دارد. GPX3 نوع پلاسمایی گلوتاتیون پراکسیداز است و هیدروپراکسیدهای فسفولیپیدی را خنثی می‌کند. GPX4 نوع فسفولیپیدی آنزیم و از نوع منومر است و در سیتوزول، هیدروپراکسیدهای فسفولیپیدی را خنثی می‌کند و GPX5 که ابتدا در موش یافت شد و در سلول‌های اپی‌دیدیم وجود دارد، در فرآیند تولید مثل مؤثر است(10). گلوتاتیون پراکسیداز نوع یک و چهار که سیتوزولی هستند، بیشتر در گلبول قرمز یافت می‌شوند(11). در گلبول‌های قرمز طبیعی، یون سوپراکسید تولید شده توسط آنزیم سوپر اکسید دیسموتاز به پراکسید هیدروژن تبدیل می‌شود و بدین وسیله از سمیت آن کاسته می‌شود و مجدداً این پراکسید هیدروژن تولید شده توسط آنزیم گلوتاتیون پراکسیداز به آب تبدیل می‌گردد.
با توجه به این که انتقال خون ، یکی از انواع پیوند بافت است، امروزه به طور وسیعی برای نجات جان افراد نیازمند مورد استفاده قرار می‌گیرد(12). با پیشرفت‌های اخیر علم و فناوری و افزایش آگاهی از فرآیند متابولیسم گلبول‌های قرمز، شرایط نگهداری آن‌ها در خارج از بدن فراهم شده است. امروزه استفاده از ضد انعقادها و سایر ترکیبات سبب افزایش زمان و بهبود شرایط نگهداری گلبول‌های قرمز شده است. با این وجود هنوز اختلالاتی در روند ذخیره گلبول قرمز ایجاد می‌شود که تحت عنوان "عوارض ذخیره‌سازی" از آن‌ها یاد می‌شود و در مواردی سبب ایجاد اختلالات شدید در بیماران نیازمند خون می‌گردد(13). از جمله عوارض ذخیره‌سازی می‌توان به استرس اکسیداتیو اشاره کرد که سبب ناکارآمد شدن کیسه‌های خون اهدایی می‌شود. یکی از روش‌های تخمین استرس اکسیداتیو، استفاده از روش بالانس اکسیدان - آنتی‌اکسیدان است که در آن به طور هم زمان اکسیدان‌ها و آنتی‌اکسیدان‌ها در یک روش آنزیمی ـ شیمیایی بررسی می‌شوند. بنابراین تخمین بالانس اکسیدان‌ـ آنتی‌اکسیدان و اندازه‌گیری فعالیت آنزیم‌های آنتی‌اکسیدان سوپر اکسید دیسموتاز و گلوتاتیون پراکسیداز در کیسه‌های خون ارزشمند بوده و می‌تواند تا حدی ایجاد استرس اکسیداتیو در کیسه‌های خون را مشخص نماید. از این رهگذر می‌توان توصیه‌هایی در رابطه با بهترین زمان تزریق خون در بیماران نیازمند به دست آورد.
مواد و روش‌ها
در یک مطالعه توصیفی، از افراد مراجعه‌کننده برای اهدای خون در شهرستان بجنورد تعداد 100 نفر به صورت تصادفی انتخاب شده و پس از تکمیل فرم رضایت آگاهانه، کیسه خون‌های اهدایی آنان برای انجام پژوهش مورد استفاده قرار گرفت. پس از غربالگری و تایید عدم وجود بیماری‌های هپاتیت، ایدز و سیفلیس، نمونه‌ها وارد مطالعه شدند. محدوده سنی افراد مورد مطالعه 18 تا 55 سال با میانگین سنی 5/35 سال بود. کلیه کیسه‌های خون از جنس پلی‌وینیل کلراید و از نوع گلبول قرمز متراکم بودند.
با احتساب روز اول اهدا از هر کیسه خون 6 بار نمونه‌گیری طی 5 هفته متوالی انجام شد. کیسه‌های خون پس از هر بار نمونه‌گیری مجدداً در شرایط نگهداری در دمای بانک خون (اتاق 4 درجه سانتی‌گراد) قرار گرفتند. آزمایش‌های هموگلوبین، هماتوکریت و تعداد گلبول‌های قرمز در تمام نمونه‌های گرفته شده انجام شد. سپس نمونه‌های جمع‌آوری شده در هر مرحله به مدت 10 دقیقه در 3500 دور سانتریفیوژ شدند. در نهایت پلاسما از گلبول‌های قرمز جدا و آزمایش‌های قند، اسید اوریک و PAB در پلاسما و آزمایش‌های SOD وGPX بر روی گلبول قرمز انجام شد.
روش انجام آزمایش SOD و GPX : آزمایش SOD و GPX با استفاده از کیت‌های شرکت رندوکس و با اصول گفته شده در آن انجام شد.
روش انجام آزمایش PAB : آزمایش PABاز طریق استفاده از پودرتترا متیل بنزیدین و انجام دو واکنش آنزیمی و شیمیایی قابل اجراست. در واکنش آنزیمی کروموژن تترا متیل بنزیدین توسط پراکسید هیدروژن(اکسیدان) به تترا متیل بنزیدین کاتیون‌دار اکسید می‌شود و در واکنش شیمیایی تترا متیل بنزیدین کاتیون دار توسط اسید اوریک (آنتی‌اکسیدان) احیا می‌شود(14).
آزمایش‌های بیوشیمیایی توسط آنالیزور Peremium 24i
و آزمایش‌های هماتولوژی با دستگاه آنالیزور سیس‌مکس (Sysmax) Kx21N انجام شد. نتایج با کمک نرم‌افزار 20 SPSS Version و با آزمون آماری Repeated Measure برای بررسی تغییرات پارامترها در هفته‌های متوالی انجام شد.
یافته‌ها
بررسی بر روی 100 کیسه خون اهدایی در افراد 18 تا 57 ساله با میانگین سنی 5/35 سال که به پایگاه اهدای خون شهرستان بجنورد مراجعه کرده بودند، انجام شد. آزمایش‌ها نشان داد میزان هموگلوبین، هماتوکریت، تعداد گلبول قرمز، قند و اسیداوریک طی هفته‌های متوالی بعد از اهدا کاهش معناداری دارد(001/0 p<)(جداول 1 و 2).
در طی نگهداری خون، میزان لیز گلبول‌های قرمز افزایش و سبب تخریب هموگلوبین و آزاد شدن محتویات آن‌ها در کیسه خون خواهد شد که می‌تواند خود به عنوان عاملی برای افزایش استرس اکسیداتیو باشد. این یافته در کاهش میزان هموگلوبین، هماتوکریت و تعداد گلبول‌های قرمز نیز دیده شد. اسید اوریک موجود در کیسه‌های خون نیز به عنوان یک عامل آنتی‌اکسیدانی کاهش پیدا می‌کند. وجود مقدار بالای قند در کیسه‌ها نیز می‌تواند یکی از دلایل افزایش استرس اکسیداتیو باشد که هم از طریق افزایش اکسیداسیون و هم از طریق افزایش متابولیسم و تولید مـواد اکسیدانـی بیشتـر در افزایـش استرس اکسیداتیو نقش دارد. از طرفی کاهش فعالیت‌ها را در آنزیم‌های سوپر اکسید دیسموتاز و گلوتاتیون پراکسیداز شاهد هستیم.
آزمایش‌های انجام شده نشان داد طی هفته‌های متوالی پس از اهدای خون، میزان فعالیت آنزیم سوپر اکسید دیسموتاز تغییرات معناداری را در جهت کاهش نشان داد(جدول 3).
هم چنین میزان آنزیم‌های آنتی‌اکسیدان SOD و GPX در هفته‌های متوالی بعد از اهدای خون به تدریج کاهش معناداری را نشان داد(001/0 p<)(جدول 3). آزمایش بالانس اکسیدان - آنتی‌اکسیدان(PAB) نیز طی هفته‌های متوالی افزایش معناداری را نشان داد(001/0 p<)(جدول 2).
جدول 1: نتایج آزمایش‌های هموگلوبین، هماتوکریت و تعداد گلبول‌های قرمز در هفته‌های متوالی
جدول 2: نتایج آزمایش‌های قند و اسید اوریک در هفته‌های متوالی پس از اهدای خون
جدول 3: نتایج آزمایش‌های استرس اکسیداتیو در هفته‌های متوالی
بحث
مهم‌ترین یافته مطالعه حاضر، تغییر معنادار بالانس اکسیدان ـ آنتی اکسیدان و آنزیم‌های آنتی‌اکسیدان سوپر اکسید دیسموتاز و گلوتاتیون پراکسیداز طی هفته‌های متوالی بعد از اهدای خون بود(001/0 p<). بیشترین تغییرات در هفته دوم پس از اهدای خون دیده شد. نگهداری کیسه‌های خون می‌تواند سبب ایجاد تغییراتی در آن شود. گلبول قرمز طبیعی دارای آنزیم‌های مهمی مانند سوپر اکسید دیسموتاز و گلوتاتیون پراکسیداز می‌باشد که واسطه‌های فعال اکسیژنی تولید شده از منابع مختلف را خنثی می‌کند و در نهایت سبب حفظ تعادل بین اکسیدان‌ها و دفاع آنتی‌اکسیدانی در گلبول قرمز می شود. جداسازی گلبول قرمز از شرایط داخل بدن و پلاسما در کیسه‌های گلبول قرمز متراکم به عنوان منابع عوامل ضد اکسیدان می‌تواند سبب افزایش استرس اکسیداتیو در گلبول‌های قرمز گردد. بنابراین به تدریج با افزایش زمان نگهداری کیسه‌ها علاوه بر کاهش فعالیت آنزیم‌های سوپر اکسید دیسموتاز و گلوتاتیون پراکسیداز، عوارض ناشی از تزریق خون نیز می‌تواند بیشتر شود. آگاهی از زمان این کاهش می‌تواند خون‌های سالم‌تری را برای افراد نیازمند مهیا کند. از روش‌های مفید برای بررسی استرس اکسیداتیو اندازه‌گیری آنزیم‌های آنتی اکسیدان و تغییرات بالانس اکسیدان ـ آنتی اکسیدان در گلبول قرمز است.
بـر اسـاس نتایج حاصل از آزمایش‌های حاضـر، میـزان
بالانس اکسیدان - آنتی اکسیدان در طی هفته‌های متوالی بعد از اهدا به تدریج افزایش می‌یابد(001/0 p<). این یافته با نتایج بسیاری از مطالعه‌ها همسو بود از جمله جزویک و همکارانش در بررسی‌هایی که در 8 کیسه خون اهدایی در لهستان انجام دادند، بیان کردند میزان آنتی‌اکسیدان کل در طی نگهداری کیسه‌های خون کاهش می‌یابد(15). هم چنین کرباردیس و همکارانش در مطالعه‌ای که در 5 کیسه خون اهدایی انجام دادند، عنوان کردند که در طی نگهداری خون میزان استرس اکسیداتیو در آن افزایش پیدا می‌کند که یکی از مارکرهای این افزایش میزان کربونیله شدن پروتئین‌های غشایی گلبول قرمز در کیسه خون است(16). در مطالعه‌ای که شازیا و همکارانش در مالزی انجام دادند، اعلام کردند که استرس اکسیداتیو در بیماران تالاسمی در اثر تزریق خون افزایش می‌یابد و این افزایش ناشی از وجود آهن اضافی موجود در کیسه‌های خون می‌باشد که سبب استرس اکسیداتیو در کیسه‌های خون می‌شود(17). سارا رینالدوسی و همکارانش در سال 2012 در ایتالیا با بررسی 4 کیسه خون، افزایش استرس اکسیداتیو و در نتیجه تخریب گلبول قرمز در اثر این افزایش را گزارش کردند(18). چوداری و همکارانش نیز در سال 2012 با بررسی 3 کیسه خون، اکسیداسیون هموگلوبین را دلیلی برای استرس اکسیداتیو و تخریب غشای گلبول قرمز در داخل کیسه‌های خون اعلام کردند(19). در مطالعه ما نیز میزان استرس اکسیداتیو در آزمایشPAB تغییرات بالانس اکسیدان ـ آنتی‌اکسیدان به سمت افزایش مواد اکسیدان را نشان داد. با کمک این آزمایش می‌توان تخمین بالانس اکسیدان ـ آنتی‌اکسیدان را انجام داد. تاکنون چندین مطالعه در رابطه با ارزیابی استرس اکسیداتیو با استفاده از این روش انجام شده است. اولین بار این روش تخمین بالانس اکسیدان- آنتی‌اکسیدان جهت ارزیابی استرس اکسیداتیو در ایران توسط علمداری و همکارانش در سال 2008 در بیماران قلبی و عروقی آنژیوگرافی شده به کار رفت و نتایج آن تفاوت معناداری را در گروه‌های مطالعه نشان داد(001/0< p)(14). هم چنین غیور و همکارانش در سال 2009 جهت سنجش استرس اکسیداتیو در بیماران مبتلا به سندروم حاد کرونری از این روش استفاده کردند(20). پریزاده و همکارانش نیز در سال 2011 مطالعه‌ای در ارتباط با تاثیر استاتین‌ها بر بالانس اکسیدان- آنتی‌اکسیدان در بیماران دیس لیپیدمی انجام دادند که از این روش استفاده کردند(21).
در مطالعه‌ای که جزویک و همکارانش بر روی کیسه‌های خون انجام دادند، اعلام کردند که میزان آنزیم گلوتاتیون پراکسیداز 30% و سوپر اکسید دیسموتاز 10% کاهش پیدا می‌کند(15). در نتایج آزمایش‌های ما نیز میزان هر دو آنزیم گلوتاتیون پراکسیداز و سوپر اکسید دیسموتاز کاهش معناداری را نشان داد.
در بسیاری از مطالعه‌های انجام شده نیز چنین نتیجه‌ای حاصل شده است. در مطالعه‌ای که کورگان و همکارانش در ترکیه در سال 2000 بر روی کیسه‌های خون اهدایی انجام دادند، اعلام کردند میزان آنزیم سوپر اکسید دیسموتاز به تدریج با نگهداری خون کاهش می‌یابد(22). در مطالعه‌ای مشابه در ترکیه که توسط اصلان و همکارانش بر روی 6 کیسه خون اهدایی در مردان انجام شد، کاهش فعالیت آنزیم سوپراکسید دیسموتاز در روزهای 13 تا 27 بعد از اهدای خون گزارش شد(23). جزویک و همکارانش نیز در سال 1997 کاهش 10 درصدی میزان فعالیت آنزیم سوپر اکسید دیسموتاز را پس از اهدای خون گزارش کرده بودند(15). بارتوز و همکارانش نیز کاهش 65 درصدی میزان سوپر اکسید دیسموتاز را در گلبول‌های قرمز مانده شده نسبت به گلبول‌های قرمز جوان گزارش کردند(24). در یافته‌های ما نیز میزان سوپر اکسید دیسموتاز کاهش پیدا کرد و بیشترین میزان کاهش نیز در دو هفته اول پس از خونگیری اتفاق افتاد که با مطالعه اصلان و همکارانش مشابه می‌باشد. البته لیپا و همکارانش در ایتالیا بهترین زمان تزریق خون را با توجه به کاهش آنزیم‌های آنتی اکسیدانی نظیر سوپر اکسید دیسموتاز تا 21 روز بعد از اهدای خون اعلام کردند(25). اوگونرو و همکارانش در سال 2010 در نیجریه با مطالعه 15 کیسه خون، کاهش آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی از جمله سوپر اکسید دیسموتاز را گزارش کردند(6). با توجه به کاهش میزان آنتی‌اکسیدان سوپر اکسید دیسموتاز و نتایج آزمایش‌های ما و گزارش اصلان و همکارانش در ترکیه، به نظر می‌رسد تزریق خون تا دو هفته اول بعد از اهدای خون مناسب‌تر باشد. کاهش در میزان آنزیم با افزایش میزان استرس اکسیداتیو نیز هم‌خوانی دارد. به طوری که با کاهش آنتی‌اکسیدان(سوپر اکسید دیسموتاز)، افزایش در میزان اکسیدان‌ها را شاهد بودیم.
هم چنین فعالیت آنزیم گلوتاتیون پراکسیداز طی مدت نگهداری کیسه خون به تدریج کاهش پیدا کرد(جدول 3). اصلان و همکارانش با بررسی کیسه خون‌های اهدایی کاهش فعالیت گلوتاتیون پراکسیداز را در روز نهم پس از اهدای خون گزارش کردند(23). کورگان و همکارانش نیز در ترکیه کاهش گلوتاتیون پراکسیداز را در مردان اهداکننده خون اعلام کردند(22). هم چنین جزویک کاهش 30 درصدی میزان گلوتاتیون پراکسیداز را در خون‌های اهدایی گزارش کرد(15). مرجانی و همکارانش نیز با بررسی 67 کیسه خون اهدایی در سال 2007 ، کاهش گلوتاتیون پراکسیداز را گزارش کردند. آن‌ها هم چنین بهترین زمان برای تزریق خون را تا روز 14 بعد از خونگیری اعلام کردند(26) .اوگونرو و همکارانش در سال 2010 با بررسی نمونه 15 فرد اهدا کننده خون متوجه شدند میزان آنزیم گلوتاتیون پراکسیداز در مدت دو هفته بعد از اهدا، 1/17% کاهش دارد(6). گلاتکن و همکارانش در سال 2000 کاهش گلوتاتیون پراکسیداز را در مدت 7 تا 14 روز گزارش کردند(27). احتمال آن می‌رود که ادامه روند متابولیسم گلبول‌های قرمز و تولید مواد زائد توسط آن‌ها، بر روی شرایط کیسه خون تاثیرگذار باشد به طوری که از یک سو سبب تولید مواد اکسیدانی در گلبول قرمز و مصرف آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی گردد و از سویی دیگر با کاهش pH کیسه خون، سبب کاهش فعالیت آنزیم‌های مذکور شود. هم چنین به تدریج با افزایش لیز گلبول‌های قرمز و آزاد شده، آهن موجود در هموگلوبین و ایجاد شرایط افزایش استرس اکسیداتیو، توانایی سلول‌ها برای دفاع بر ضد اکسیدان‌ها کاهش می‌یابد و سبب افت میزان آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی می‌گردد. بنابراین ممکن است علاوه بر افزایش مواد اکسیدان در کیسه خون، کاهش در آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی هم دلیلی برای افزایش استرس
اکسیداتیو در کیسه‌های خون باشد. با توجه به این که میزان این کاهش در دو هفته اول بعد از اهدا کاهش چشمگیری دارد، احتمالاً زمان مناسب‌تر برای تزریق خون مشابه با مطالعه مرجانی و همکارانش تا 14 روز اول بعد از اهدای خون است.
نتیجه‌گیری
با کاهش آنزیم‌های آنتی‌اکسیدان سوپر اکسید دیسموتاز و گلوتاتیون پراکسیداز، میزان استرس اکسیداتیو افزایش پیدا می‌کند. درنتیجه تغییرات بالانس اکسیدان - آنتی‌اکسیدان به سمت اکسیدان‌ها افزایش می‌یابد. با توجه به این که تغییرات چشمگیر آنتی‌اکسیدان‌ها و استرس اکسیداتیو در دو هفته اول بعد از اهدا صورت می‌گیرد، بنابراین پیشنهاد می‌گردد در بیماران مستعد استرس اکسیداتیو نظیر بیمارن دیابتی، سرطان‌ها و افراد مبتلا به بیماری قلبی ـ عروقی، از کیسه‌های خون با زمان اهدای کمتر از دو هفته استفاده شود.
تشکر و قدردانی
بـدیـن وسیلـه از کلیـه پرسنـل سازمـان انتقـال خون و همکاران و مدیریت پایگاه انتقـال خـون بجنـورد)دکتـر احسـان روشن روان) تشکر و قدردانی صمیمانه می‌گردد. کد تصویب طرح به شماره 31/3/92-924385 و متولی مالی آن دانشگاه علوم پزشکی تهران می باشد.
متن کامل: (۱۹۳۵ مشاهده)
تغییرات استرس اکسیداتیو در کیسه‌های خون در هفته‌های متوالی پس از اهدا
سعید برزگر1، فاطمه نادعلی2، علی‌اکبر پورفتح‌اله3، علیرضا عباسپور4، سمیه فرخی‌نیا5، یاور شیراوند1
چکیده
سابقه و هدف
اهدای خون و جداسازی فرآورده‌های آن سالانه زندگی بسیاری از افراد را نجات می‌دهد. یکی از عوارض ذخیره‌سازی کیسه‌های اهدایی، افزایش تدریجی استرس اکسیداتیو است که سبب تخریب گلبول‌های قرمز در طی نگهداری می‌شود. در این راستا، بررسی وضعیت استرس اکسیداتیو در کیسه‌های خون دارای اهمیت می‌باشد. بنابراین بر آن شدیم تا میزان بالانس اکسیدان - آنتی‌اکسیدان(PAB) و آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی سوپر اکسید دیسموتاز(SOD) و گلوتاتیون پراکسیداز(GPX) را در هفته‌های متوالی بعد از اهدای خون بررسی نماییم.
مواد و روش‌ها
در یک مطالعه توصیفی، تعداد 100 کیسه خون از افراد 18 تا 57 سال با میانگین سنی 5/35 سال مراجعه کننده به پایگاه انتقال خون شهر بجنورد دریافت گردید. کیسه‌ها برای مدت 6 هفته در شرایط استاندارد بانک خون قرار گرفتند. طی هفته‌های متوالی از کیسه‌ها نمونه‌گیری به عمل آمد. آزمایش‌های PAB ، SOD و GPX بر روی نمونه‌های هر هفته انجام و توسط آزمون‌های آماری Repeated major و 16 SPSS اندازه‌های تکراری بررسی شد.
یافته‌ها
میزان بالانس اکسیدان- آنتی‌اکسیدان طی هفته‌های متوالی افرایش معناداری را نشان داد در حالی که میزان فعالیت آنزیم سوپر اکسید دیسموتاز و گلوتاتیون پراکسیداز طی هفته‌های متوالی به تدریج کاهش معناداری را نشان داد(001/0< p).
نتیجه گیری
نتایج نشان داد که بیشترین کاهش فعالیت آنزیم‌های آنتی‌اکسیدان و افزایش استرس اکسیداتیو در دو هفته اول بعد از اهدا بوده است. بنابراین به نظر می‌رسد در بیماران مرتبط با استرس اکسیداتیو نظیر بیماران قلبی - عروقی، تجویز خون‌هایی با زمان نگهداری کمتر از دو هفته اثر بخشی بیشتری داشته باشد.
کلمات کلیدی: سوپر اکسید دیسموتاز، گلوتاتیون پراکسیداز، اهدای خون
تاریخ دریافت: 12/12/93
تاریخ پذیرش : 6 /8 /94
1- کارشناس ارشد هماتولوژی و بانک خون ـ دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران ـ تهران ـ ایران
2- مؤلف مسئول: PhD خون‌شناسی و بانک خون ـ دانشیار دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران ـ بلوار کشاورز ـ خیابان قدس ـ تهران ـ ایران ـ صندوق پستی: 44361-14177
3- PhD ایمونولوژی ـ استاد مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و دانشکده پزشکی دانشگاه تربیت مدرس ـ تهران ـ ایران
4- PhD بیوشیمی بالینی ـ استادیار گروه بیوشیمی دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی ـ بجنورد ـ ایران
5- کارشناس علوم آزمایشگاهی ـ دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی ـ بیمارستان امام علی(ع) ـ بجنورد ـ ایران
سعید برزگر1، فاطمه نادعلی2، علی‌اکبر پورفتح‌اله3، علیرضا عباسپور4، سمیه فرخی‌نیا5، یاور شیراوند1
چکیده
سابقه و هدف
اهدای خون و جداسازی فرآورده‌های آن سالانه زندگی بسیاری از افراد را نجات می‌دهد. یکی از عوارض ذخیره‌سازی کیسه‌های اهدایی، افزایش تدریجی استرس اکسیداتیو است که سبب تخریب گلبول‌های قرمز در طی نگهداری می‌شود. در این راستا، بررسی وضعیت استرس اکسیداتیو در کیسه‌های خون دارای اهمیت می‌باشد. بنابراین بر آن شدیم تا میزان بالانس اکسیدان - آنتی‌اکسیدان(PAB) و آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی سوپر اکسید دیسموتاز(SOD) و گلوتاتیون پراکسیداز(GPX) را در هفته‌های متوالی بعد از اهدای خون بررسی نماییم.
مواد و روش‌ها
در یک مطالعه توصیفی، تعداد 100 کیسه خون از افراد 18 تا 57 سال با میانگین سنی 5/35 سال مراجعه کننده به پایگاه انتقال خون شهر بجنورد دریافت گردید. کیسه‌ها برای مدت 6 هفته در شرایط استاندارد بانک خون قرار گرفتند. طی هفته‌های متوالی از کیسه‌ها نمونه‌گیری به عمل آمد. آزمایش‌های PAB ، SOD و GPX بر روی نمونه‌های هر هفته انجام و توسط آزمون‌های آماری Repeated major و 16 SPSS اندازه‌های تکراری بررسی شد.
یافته‌ها
میزان بالانس اکسیدان- آنتی‌اکسیدان طی هفته‌های متوالی افرایش معناداری را نشان داد در حالی که میزان فعالیت آنزیم سوپر اکسید دیسموتاز و گلوتاتیون پراکسیداز طی هفته‌های متوالی به تدریج کاهش معناداری را نشان داد(001/0< p).
نتیجه گیری
نتایج نشان داد که بیشترین کاهش فعالیت آنزیم‌های آنتی‌اکسیدان و افزایش استرس اکسیداتیو در دو هفته اول بعد از اهدا بوده است. بنابراین به نظر می‌رسد در بیماران مرتبط با استرس اکسیداتیو نظیر بیماران قلبی - عروقی، تجویز خون‌هایی با زمان نگهداری کمتر از دو هفته اثر بخشی بیشتری داشته باشد.
کلمات کلیدی: سوپر اکسید دیسموتاز، گلوتاتیون پراکسیداز، اهدای خون
تاریخ دریافت: 12/12/93
تاریخ پذیرش : 6 /8 /94
 |
1- کارشناس ارشد هماتولوژی و بانک خون ـ دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران ـ تهران ـ ایران
2- مؤلف مسئول: PhD خون‌شناسی و بانک خون ـ دانشیار دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران ـ بلوار کشاورز ـ خیابان قدس ـ تهران ـ ایران ـ صندوق پستی: 44361-14177
3- PhD ایمونولوژی ـ استاد مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و دانشکده پزشکی دانشگاه تربیت مدرس ـ تهران ـ ایران
4- PhD بیوشیمی بالینی ـ استادیار گروه بیوشیمی دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی ـ بجنورد ـ ایران
5- کارشناس علوم آزمایشگاهی ـ دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی ـ بیمارستان امام علی(ع) ـ بجنورد ـ ایران
مقدمه
در حالت کلی زندگی کردن با رادیکال‌های آزاد اکسیژن می‌تواند خطراتی را به همراه داشته باشد. بر هم خوردن تعادل بین پرواکسیدان - آنتی‌اکسیدان در جهت افزایش پرواکسیدان‌ها، به عنوان استرس اکسیداتیو مطرح است(1). به این ترتیب استرس اکسیداتیو می‌تواند نتیجه افزایش اکسیدان‌ها و یا کاهش محافظت در برابر آن‌ها باشد(2). سلامت خون‌های تزریقی یکی از اهداف اصلی انتقال خون است. گلبول‌های قرمز فاقد پراکسیزوم برای حذف رادیکال‌های پراکسید بوده و از طرفی مسئول حمل و نقل اکسیژن هستند و به این ترتیب در معرض آسیب توسط این اکسیدان قوی می‌باشند. بنابراین گلبول‌های قرمز مجهز به سیستم‌های آنتی اکسیدانی دیگر از جمله دو آنزیم سوپر اکسید دیسموتاز و گلوتاتیون پراکسیداز شده‌اند که به ترتیب مراحل ابتدایی حذف رادیکال‌های سوپراکسید و پراکسید را بر عهده دارند(4، 3). بر اساس مطالعه‌های گسترده‌ای که در رابطه با استرس اکسیداتیو صورت گرفته، مشخص شده است که آنزیم‌های آنتی‌اکسیدان سوپر اکسید دیسموتاز و گلوتاتیون پراکسیداز دچار تغییرات معناداری می‌شوند(6، 5).
سوپر اکسید دیسموتازها خانواده‌ای از آنزیم‌ها هستند که نقش خنثی‌سازی آنیون‌های سوپر اکسید را بر عهده دارند. در پستانداران سه نوع سوپر اکسید دیسموتاز وجود دارد که از نظر مولکولی و بیوشیمیایی طبقه‌بندی شده‌اند. نوع اول یا Cu-Zn SOD اولین آنزیمی بود که شناخته شد و بیشتر در فضای داخلی سیتوپلاسم وجود دارد. نوع دوم یا Mn SOD تترامر است و به علت داشتن یک توالی رهبر به میتوکندری منتقل می‌شود و نوع سوم یا SOD3 اخیراً کشف شده و تترامر است. آنزیم نوع سوم همانند نوع اول شامل مس و روی است و به علت داشتن توالی نشانه، به فضای خارج سلولی هدایت می‌شود(7). در گلبول قرمز، آنزیم سوپر اکسید دیسموتاز از نوع یک است(8).
گلوتاتیون پراکسیداز نیز از آنزیم‌های مهم در خنثی‌سازی واسطه‌های فعال اکسیژنی است و شامل 5 نوع می‌باشد(9). GPX1 تترامر است و آب اکسیژنه و هیدروپراکسیدهای ارگانیک را خنثی می‌کند و در دفاع ضد
واسطه‌های فعال اکسیژنی نقش مهمی دارد.GPX2 در کبد بیان می‌شود و در دفاع آنتی‌اکسیدانی دستگاه گوارش نقش دارد. GPX3 نوع پلاسمایی گلوتاتیون پراکسیداز است و هیدروپراکسیدهای فسفولیپیدی را خنثی می‌کند. GPX4 نوع فسفولیپیدی آنزیم و از نوع منومر است و در سیتوزول، هیدروپراکسیدهای فسفولیپیدی را خنثی می‌کند و GPX5 که ابتدا در موش یافت شد و در سلول‌های اپی‌دیدیم وجود دارد، در فرآیند تولید مثل مؤثر است(10). گلوتاتیون پراکسیداز نوع یک و چهار که سیتوزولی هستند، بیشتر در گلبول قرمز یافت می‌شوند(11). در گلبول‌های قرمز طبیعی، یون سوپراکسید تولید شده توسط آنزیم سوپر اکسید دیسموتاز به پراکسید هیدروژن تبدیل می‌شود و بدین وسیله از سمیت آن کاسته می‌شود و مجدداً این پراکسید هیدروژن تولید شده توسط آنزیم گلوتاتیون پراکسیداز به آب تبدیل می‌گردد.
با توجه به این که انتقال خون ، یکی از انواع پیوند بافت است، امروزه به طور وسیعی برای نجات جان افراد نیازمند مورد استفاده قرار می‌گیرد(12). با پیشرفت‌های اخیر علم و فناوری و افزایش آگاهی از فرآیند متابولیسم گلبول‌های قرمز، شرایط نگهداری آن‌ها در خارج از بدن فراهم شده است. امروزه استفاده از ضد انعقادها و سایر ترکیبات سبب افزایش زمان و بهبود شرایط نگهداری گلبول‌های قرمز شده است. با این وجود هنوز اختلالاتی در روند ذخیره گلبول قرمز ایجاد می‌شود که تحت عنوان "عوارض ذخیره‌سازی" از آن‌ها یاد می‌شود و در مواردی سبب ایجاد اختلالات شدید در بیماران نیازمند خون می‌گردد(13). از جمله عوارض ذخیره‌سازی می‌توان به استرس اکسیداتیو اشاره کرد که سبب ناکارآمد شدن کیسه‌های خون اهدایی می‌شود. یکی از روش‌های تخمین استرس اکسیداتیو، استفاده از روش بالانس اکسیدان - آنتی‌اکسیدان است که در آن به طور هم زمان اکسیدان‌ها و آنتی‌اکسیدان‌ها در یک روش آنزیمی ـ شیمیایی بررسی می‌شوند. بنابراین تخمین بالانس اکسیدان‌ـ آنتی‌اکسیدان و اندازه‌گیری فعالیت آنزیم‌های آنتی‌اکسیدان سوپر اکسید دیسموتاز و گلوتاتیون پراکسیداز در کیسه‌های خون ارزشمند بوده و می‌تواند تا حدی ایجاد استرس اکسیداتیو در کیسه‌های خون را مشخص نماید. از این رهگذر می‌توان توصیه‌هایی در رابطه با بهترین زمان تزریق خون در بیماران نیازمند به دست آورد.
مواد و روش‌ها
در یک مطالعه توصیفی، از افراد مراجعه‌کننده برای اهدای خون در شهرستان بجنورد تعداد 100 نفر به صورت تصادفی انتخاب شده و پس از تکمیل فرم رضایت آگاهانه، کیسه خون‌های اهدایی آنان برای انجام پژوهش مورد استفاده قرار گرفت. پس از غربالگری و تایید عدم وجود بیماری‌های هپاتیت، ایدز و سیفلیس، نمونه‌ها وارد مطالعه شدند. محدوده سنی افراد مورد مطالعه 18 تا 55 سال با میانگین سنی 5/35 سال بود. کلیه کیسه‌های خون از جنس پلی‌وینیل کلراید و از نوع گلبول قرمز متراکم بودند.
با احتساب روز اول اهدا از هر کیسه خون 6 بار نمونه‌گیری طی 5 هفته متوالی انجام شد. کیسه‌های خون پس از هر بار نمونه‌گیری مجدداً در شرایط نگهداری در دمای بانک خون (اتاق 4 درجه سانتی‌گراد) قرار گرفتند. آزمایش‌های هموگلوبین، هماتوکریت و تعداد گلبول‌های قرمز در تمام نمونه‌های گرفته شده انجام شد. سپس نمونه‌های جمع‌آوری شده در هر مرحله به مدت 10 دقیقه در 3500 دور سانتریفیوژ شدند. در نهایت پلاسما از گلبول‌های قرمز جدا و آزمایش‌های قند، اسید اوریک و PAB در پلاسما و آزمایش‌های SOD وGPX بر روی گلبول قرمز انجام شد.
روش انجام آزمایش SOD و GPX : آزمایش SOD و GPX با استفاده از کیت‌های شرکت رندوکس و با اصول گفته شده در آن انجام شد.
روش انجام آزمایش PAB : آزمایش PABاز طریق استفاده از پودرتترا متیل بنزیدین و انجام دو واکنش آنزیمی و شیمیایی قابل اجراست. در واکنش آنزیمی کروموژن تترا متیل بنزیدین توسط پراکسید هیدروژن(اکسیدان) به تترا متیل بنزیدین کاتیون‌دار اکسید می‌شود و در واکنش شیمیایی تترا متیل بنزیدین کاتیون دار توسط اسید اوریک (آنتی‌اکسیدان) احیا می‌شود(14).
آزمایش‌های بیوشیمیایی توسط آنالیزور Peremium 24i
و آزمایش‌های هماتولوژی با دستگاه آنالیزور سیس‌مکس (Sysmax) Kx21N انجام شد. نتایج با کمک نرم‌افزار 20 SPSS Version و با آزمون آماری Repeated Measure برای بررسی تغییرات پارامترها در هفته‌های متوالی انجام شد.
یافته‌ها
بررسی بر روی 100 کیسه خون اهدایی در افراد 18 تا 57 ساله با میانگین سنی 5/35 سال که به پایگاه اهدای خون شهرستان بجنورد مراجعه کرده بودند، انجام شد. آزمایش‌ها نشان داد میزان هموگلوبین، هماتوکریت، تعداد گلبول قرمز، قند و اسیداوریک طی هفته‌های متوالی بعد از اهدا کاهش معناداری دارد(001/0 p<)(جداول 1 و 2).
در طی نگهداری خون، میزان لیز گلبول‌های قرمز افزایش و سبب تخریب هموگلوبین و آزاد شدن محتویات آن‌ها در کیسه خون خواهد شد که می‌تواند خود به عنوان عاملی برای افزایش استرس اکسیداتیو باشد. این یافته در کاهش میزان هموگلوبین، هماتوکریت و تعداد گلبول‌های قرمز نیز دیده شد. اسید اوریک موجود در کیسه‌های خون نیز به عنوان یک عامل آنتی‌اکسیدانی کاهش پیدا می‌کند. وجود مقدار بالای قند در کیسه‌ها نیز می‌تواند یکی از دلایل افزایش استرس اکسیداتیو باشد که هم از طریق افزایش اکسیداسیون و هم از طریق افزایش متابولیسم و تولید مـواد اکسیدانـی بیشتـر در افزایـش استرس اکسیداتیو نقش دارد. از طرفی کاهش فعالیت‌ها را در آنزیم‌های سوپر اکسید دیسموتاز و گلوتاتیون پراکسیداز شاهد هستیم.
آزمایش‌های انجام شده نشان داد طی هفته‌های متوالی پس از اهدای خون، میزان فعالیت آنزیم سوپر اکسید دیسموتاز تغییرات معناداری را در جهت کاهش نشان داد(جدول 3).
هم چنین میزان آنزیم‌های آنتی‌اکسیدان SOD و GPX در هفته‌های متوالی بعد از اهدای خون به تدریج کاهش معناداری را نشان داد(001/0 p<)(جدول 3). آزمایش بالانس اکسیدان - آنتی‌اکسیدان(PAB) نیز طی هفته‌های متوالی افزایش معناداری را نشان داد(001/0 p<)(جدول 2).
جدول 1: نتایج آزمایش‌های هموگلوبین، هماتوکریت و تعداد گلبول‌های قرمز در هفته‌های متوالی
| آزمایش هفته | Hb (g/dL) Mean ± SD |
HCT (%) Mean ± SD |
RBC (106) Mean ± SD |
| اول | 79/0 ± 61/25 | 15/4 ± 23/80 | 0/35 ± 53/8 |
| دوم | 1 ± 06/24 | 4 ± 73/78 | 35/0 ± 49/8 |
| سوم | 2/1 ± 35/23 | 38/4 ± 15/71 | 51/0 ± 89/7 |
| چهارم | 14/1 ± 97/22 | 29/4 ± 73/70 | 56/0 ± 91/7 |
| پنجم | 11/1 ± 73/22 | 34/4 ± 71/70 | 53/0 ± 90/7 |
| ششم | 18/1 ± 13/22 | 11/4 ± 23/70 | 52/0 ± 85/7 |
جدول 2: نتایج آزمایش‌های قند و اسید اوریک در هفته‌های متوالی پس از اهدای خون
| آزمایش هفته | BS (mg/dL) | Uric Acid (mg/dL) |
| اول | 78/15 ± 54/287 | 55/0 ± 27/3 |
| دوم | 55/22 ± 06/261 | 75/0 ± 12/3 |
| سوم | 15/40 ± 14/217 | 81/0 ± 78/2 |
| چهارم | 84/38 ± 66/195 | 70/0 ± 92/2 |
| پنجم | 97/36 ± 04/167 | 60/0 ± 69/2 |
| ششم | 34/37 ± 26/154 | 61/0 ± 28/2 |
جدول 3: نتایج آزمایش‌های استرس اکسیداتیو در هفته‌های متوالی
| آزمایش هفته | PAB Mean ± SD |
SOD (IU/gHb) Mean ± SD |
GPX(IU/gHb) Mean ± SD |
| اول | 18/60 ± 444 | 14/16 ± 43/39 | 33/19 ± 95/596 |
| دوم | 53/59 ± 40/471 | 16 ± 17/28 | 33/18 ± 95/550 |
| سوم | 33/55 ± 70/497 | 99/7 ± 60/18 | 16/13 ± 32/444 |
| چهارم | 50/59 ± 10/520 | 64/6 ± 41/16 | 745/14 ± 38/395 |
| پنجم | 10/62 ± 535 | 54/5 ± 4/12 | 82/10 ± 22/389 |
| ششم | 48/55 ± 7/552 | 83/4 ± 03/12 | 09/52 ± 76/338 |
مهم‌ترین یافته مطالعه حاضر، تغییر معنادار بالانس اکسیدان ـ آنتی اکسیدان و آنزیم‌های آنتی‌اکسیدان سوپر اکسید دیسموتاز و گلوتاتیون پراکسیداز طی هفته‌های متوالی بعد از اهدای خون بود(001/0 p<). بیشترین تغییرات در هفته دوم پس از اهدای خون دیده شد. نگهداری کیسه‌های خون می‌تواند سبب ایجاد تغییراتی در آن شود. گلبول قرمز طبیعی دارای آنزیم‌های مهمی مانند سوپر اکسید دیسموتاز و گلوتاتیون پراکسیداز می‌باشد که واسطه‌های فعال اکسیژنی تولید شده از منابع مختلف را خنثی می‌کند و در نهایت سبب حفظ تعادل بین اکسیدان‌ها و دفاع آنتی‌اکسیدانی در گلبول قرمز می شود. جداسازی گلبول قرمز از شرایط داخل بدن و پلاسما در کیسه‌های گلبول قرمز متراکم به عنوان منابع عوامل ضد اکسیدان می‌تواند سبب افزایش استرس اکسیداتیو در گلبول‌های قرمز گردد. بنابراین به تدریج با افزایش زمان نگهداری کیسه‌ها علاوه بر کاهش فعالیت آنزیم‌های سوپر اکسید دیسموتاز و گلوتاتیون پراکسیداز، عوارض ناشی از تزریق خون نیز می‌تواند بیشتر شود. آگاهی از زمان این کاهش می‌تواند خون‌های سالم‌تری را برای افراد نیازمند مهیا کند. از روش‌های مفید برای بررسی استرس اکسیداتیو اندازه‌گیری آنزیم‌های آنتی اکسیدان و تغییرات بالانس اکسیدان ـ آنتی اکسیدان در گلبول قرمز است.
بـر اسـاس نتایج حاصل از آزمایش‌های حاضـر، میـزان
بالانس اکسیدان - آنتی اکسیدان در طی هفته‌های متوالی بعد از اهدا به تدریج افزایش می‌یابد(001/0 p<). این یافته با نتایج بسیاری از مطالعه‌ها همسو بود از جمله جزویک و همکارانش در بررسی‌هایی که در 8 کیسه خون اهدایی در لهستان انجام دادند، بیان کردند میزان آنتی‌اکسیدان کل در طی نگهداری کیسه‌های خون کاهش می‌یابد(15). هم چنین کرباردیس و همکارانش در مطالعه‌ای که در 5 کیسه خون اهدایی انجام دادند، عنوان کردند که در طی نگهداری خون میزان استرس اکسیداتیو در آن افزایش پیدا می‌کند که یکی از مارکرهای این افزایش میزان کربونیله شدن پروتئین‌های غشایی گلبول قرمز در کیسه خون است(16). در مطالعه‌ای که شازیا و همکارانش در مالزی انجام دادند، اعلام کردند که استرس اکسیداتیو در بیماران تالاسمی در اثر تزریق خون افزایش می‌یابد و این افزایش ناشی از وجود آهن اضافی موجود در کیسه‌های خون می‌باشد که سبب استرس اکسیداتیو در کیسه‌های خون می‌شود(17). سارا رینالدوسی و همکارانش در سال 2012 در ایتالیا با بررسی 4 کیسه خون، افزایش استرس اکسیداتیو و در نتیجه تخریب گلبول قرمز در اثر این افزایش را گزارش کردند(18). چوداری و همکارانش نیز در سال 2012 با بررسی 3 کیسه خون، اکسیداسیون هموگلوبین را دلیلی برای استرس اکسیداتیو و تخریب غشای گلبول قرمز در داخل کیسه‌های خون اعلام کردند(19). در مطالعه ما نیز میزان استرس اکسیداتیو در آزمایشPAB تغییرات بالانس اکسیدان ـ آنتی‌اکسیدان به سمت افزایش مواد اکسیدان را نشان داد. با کمک این آزمایش می‌توان تخمین بالانس اکسیدان ـ آنتی‌اکسیدان را انجام داد. تاکنون چندین مطالعه در رابطه با ارزیابی استرس اکسیداتیو با استفاده از این روش انجام شده است. اولین بار این روش تخمین بالانس اکسیدان- آنتی‌اکسیدان جهت ارزیابی استرس اکسیداتیو در ایران توسط علمداری و همکارانش در سال 2008 در بیماران قلبی و عروقی آنژیوگرافی شده به کار رفت و نتایج آن تفاوت معناداری را در گروه‌های مطالعه نشان داد(001/0< p)(14). هم چنین غیور و همکارانش در سال 2009 جهت سنجش استرس اکسیداتیو در بیماران مبتلا به سندروم حاد کرونری از این روش استفاده کردند(20). پریزاده و همکارانش نیز در سال 2011 مطالعه‌ای در ارتباط با تاثیر استاتین‌ها بر بالانس اکسیدان- آنتی‌اکسیدان در بیماران دیس لیپیدمی انجام دادند که از این روش استفاده کردند(21).
در مطالعه‌ای که جزویک و همکارانش بر روی کیسه‌های خون انجام دادند، اعلام کردند که میزان آنزیم گلوتاتیون پراکسیداز 30% و سوپر اکسید دیسموتاز 10% کاهش پیدا می‌کند(15). در نتایج آزمایش‌های ما نیز میزان هر دو آنزیم گلوتاتیون پراکسیداز و سوپر اکسید دیسموتاز کاهش معناداری را نشان داد.
در بسیاری از مطالعه‌های انجام شده نیز چنین نتیجه‌ای حاصل شده است. در مطالعه‌ای که کورگان و همکارانش در ترکیه در سال 2000 بر روی کیسه‌های خون اهدایی انجام دادند، اعلام کردند میزان آنزیم سوپر اکسید دیسموتاز به تدریج با نگهداری خون کاهش می‌یابد(22). در مطالعه‌ای مشابه در ترکیه که توسط اصلان و همکارانش بر روی 6 کیسه خون اهدایی در مردان انجام شد، کاهش فعالیت آنزیم سوپراکسید دیسموتاز در روزهای 13 تا 27 بعد از اهدای خون گزارش شد(23). جزویک و همکارانش نیز در سال 1997 کاهش 10 درصدی میزان فعالیت آنزیم سوپر اکسید دیسموتاز را پس از اهدای خون گزارش کرده بودند(15). بارتوز و همکارانش نیز کاهش 65 درصدی میزان سوپر اکسید دیسموتاز را در گلبول‌های قرمز مانده شده نسبت به گلبول‌های قرمز جوان گزارش کردند(24). در یافته‌های ما نیز میزان سوپر اکسید دیسموتاز کاهش پیدا کرد و بیشترین میزان کاهش نیز در دو هفته اول پس از خونگیری اتفاق افتاد که با مطالعه اصلان و همکارانش مشابه می‌باشد. البته لیپا و همکارانش در ایتالیا بهترین زمان تزریق خون را با توجه به کاهش آنزیم‌های آنتی اکسیدانی نظیر سوپر اکسید دیسموتاز تا 21 روز بعد از اهدای خون اعلام کردند(25). اوگونرو و همکارانش در سال 2010 در نیجریه با مطالعه 15 کیسه خون، کاهش آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی از جمله سوپر اکسید دیسموتاز را گزارش کردند(6). با توجه به کاهش میزان آنتی‌اکسیدان سوپر اکسید دیسموتاز و نتایج آزمایش‌های ما و گزارش اصلان و همکارانش در ترکیه، به نظر می‌رسد تزریق خون تا دو هفته اول بعد از اهدای خون مناسب‌تر باشد. کاهش در میزان آنزیم با افزایش میزان استرس اکسیداتیو نیز هم‌خوانی دارد. به طوری که با کاهش آنتی‌اکسیدان(سوپر اکسید دیسموتاز)، افزایش در میزان اکسیدان‌ها را شاهد بودیم.
هم چنین فعالیت آنزیم گلوتاتیون پراکسیداز طی مدت نگهداری کیسه خون به تدریج کاهش پیدا کرد(جدول 3). اصلان و همکارانش با بررسی کیسه خون‌های اهدایی کاهش فعالیت گلوتاتیون پراکسیداز را در روز نهم پس از اهدای خون گزارش کردند(23). کورگان و همکارانش نیز در ترکیه کاهش گلوتاتیون پراکسیداز را در مردان اهداکننده خون اعلام کردند(22). هم چنین جزویک کاهش 30 درصدی میزان گلوتاتیون پراکسیداز را در خون‌های اهدایی گزارش کرد(15). مرجانی و همکارانش نیز با بررسی 67 کیسه خون اهدایی در سال 2007 ، کاهش گلوتاتیون پراکسیداز را گزارش کردند. آن‌ها هم چنین بهترین زمان برای تزریق خون را تا روز 14 بعد از خونگیری اعلام کردند(26) .اوگونرو و همکارانش در سال 2010 با بررسی نمونه 15 فرد اهدا کننده خون متوجه شدند میزان آنزیم گلوتاتیون پراکسیداز در مدت دو هفته بعد از اهدا، 1/17% کاهش دارد(6). گلاتکن و همکارانش در سال 2000 کاهش گلوتاتیون پراکسیداز را در مدت 7 تا 14 روز گزارش کردند(27). احتمال آن می‌رود که ادامه روند متابولیسم گلبول‌های قرمز و تولید مواد زائد توسط آن‌ها، بر روی شرایط کیسه خون تاثیرگذار باشد به طوری که از یک سو سبب تولید مواد اکسیدانی در گلبول قرمز و مصرف آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی گردد و از سویی دیگر با کاهش pH کیسه خون، سبب کاهش فعالیت آنزیم‌های مذکور شود. هم چنین به تدریج با افزایش لیز گلبول‌های قرمز و آزاد شده، آهن موجود در هموگلوبین و ایجاد شرایط افزایش استرس اکسیداتیو، توانایی سلول‌ها برای دفاع بر ضد اکسیدان‌ها کاهش می‌یابد و سبب افت میزان آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی می‌گردد. بنابراین ممکن است علاوه بر افزایش مواد اکسیدان در کیسه خون، کاهش در آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی هم دلیلی برای افزایش استرس
اکسیداتیو در کیسه‌های خون باشد. با توجه به این که میزان این کاهش در دو هفته اول بعد از اهدا کاهش چشمگیری دارد، احتمالاً زمان مناسب‌تر برای تزریق خون مشابه با مطالعه مرجانی و همکارانش تا 14 روز اول بعد از اهدای خون است.
نتیجه‌گیری
با کاهش آنزیم‌های آنتی‌اکسیدان سوپر اکسید دیسموتاز و گلوتاتیون پراکسیداز، میزان استرس اکسیداتیو افزایش پیدا می‌کند. درنتیجه تغییرات بالانس اکسیدان - آنتی‌اکسیدان به سمت اکسیدان‌ها افزایش می‌یابد. با توجه به این که تغییرات چشمگیر آنتی‌اکسیدان‌ها و استرس اکسیداتیو در دو هفته اول بعد از اهدا صورت می‌گیرد، بنابراین پیشنهاد می‌گردد در بیماران مستعد استرس اکسیداتیو نظیر بیمارن دیابتی، سرطان‌ها و افراد مبتلا به بیماری قلبی ـ عروقی، از کیسه‌های خون با زمان اهدای کمتر از دو هفته استفاده شود.
تشکر و قدردانی
بـدیـن وسیلـه از کلیـه پرسنـل سازمـان انتقـال خون و همکاران و مدیریت پایگاه انتقـال خـون بجنـورد)دکتـر احسـان روشن روان) تشکر و قدردانی صمیمانه می‌گردد. کد تصویب طرح به شماره 31/3/92-924385 و متولی مالی آن دانشگاه علوم پزشکی تهران می باشد.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
