نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله: اهدا خون انتشار: 1395/3/25
متن کامل: (1561 مشاهده)
مقایسه عوامل مؤثر بر اهدای خون در مراجعین مرکز انتقال خون تهران و مهاباد در سال 1393-1392
شایسته عنایتالهی1، محمدرضا سهرابی2
چکیده سابقه و هدف باتوجهبهنیازروزافزونبهخونوفرآوردههای آن،نیازمندمنابعخونلازمو کافیواهداکنندگانسالمومستمربیشتری هستیم.هدفازانجاماینپژوهش،بررسیانگیزههاو اثراتجسمی- روانیاهداکنندگانخونو هم چنینمقایسهآنبینتهرانومهاباد با شرایطفرهنگی،اقتصادیو اجتماعی متفاوتبود. مواد و روشها این مطالعه مقطعی در زمستان 1392 بر روی 258 نفر از اهداکنندگان خون در مراکز انتقالخون تهران(123 نفر) و مهاباد(135 نفر) صورت گرفت. نمونهگیری به صورت افراد در دسترس در روزهایی که به صورت تصادفی انتخاب شدند، انجام شد. ابزار جمعآوری دادهها فرمی شامل 44 سؤال بود. برای تجزیه و تحلیل دادهها از آمار توصیفی، آزمونهای مقایسه میانگینها، کایدو و نرمافزار SPSS ویرایش18 استفاده شد. یافتهها در این مطالعه 242 مرد(8/93%) و 16 زن(2/6%) شرکت داشتند. بیشترین انگیزههای اهدای خون نوع دوستی (مهاباد80% و تهران 93%)، اثرات مثبت اهدای خون روی سلامتی(مهاباد 80% و تهران 66%) و اهدای خون جهت بررسی سلامتی(مهاباد 69% و تهران 52%) بود. در بین اثرات کوتاه مدت، احساس مفید بودن، هوشیاری، شادابی و آرامش روانی، در بین اثرات بلند مدت، افزایش قدرت کاری، بهبود وضعیت جسمانی و کاهش فشار عصبی از فراوانی بیشتری برخوردار بودند. نتیجه گیری مهمترین انگیزه اهدای خون نوع دوستی، اثرات مثبت اهدای خون و اهدای خون جهت بررسی سلامتی بود که دو انگیزه اخیر در مهاباد بیشتر از تهران بود. بیشترین اثرات ذکر شده نیز آرامش روانی، هوشیاری و شادابی و احساس مفید بودن با فراوانی بیشتر در مهاباد بود. کلمات کلیدی:اهدای خون، عوارض روانی، انگیزه، انتقال خون
تاریخ دریافت : 2 /12/93 تاریخ پذیرش : 17/11/94
1- دانشجوی پزشکی ـ دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ـ تهران ـ ایران 2- مؤلف مسئول: متخصص پزشکی اجتماعی ـ استاد مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت ـ دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ـ بلوار دانشجو ـ خیابان کودکیار ـ تهران ـ ایران ـ کدپستی: 193954719
مقدمه اهدای خون اهدای زندگی است. در هر ثانیه یک نفر از ساکنان کره زمین برای ادامه حیات به خون نیاز پیدا میکند و سالانه حدود 120 هزار مادر حامله در اثر خونریزی و عدم دسترسی به خون جان خود را از دست میدهند بنابراین نیاز روز افزون به خون، ما را در مورد این مسأله نگران میکند چرا که در برخی از کشورها از جمله کشور ما سیر صعودی نیاز به خون از سیر صعودی اهداکنندگان خون بیشتر است(1). این بدان معناست که ما در آیندهای نزدیک با مشکل کمبود خون مواجه خواهیم بود. مهمترین گامی که برای رفع این مشکل میتوان برداشت، تشویق مردم و ایجاد انگیزه در آنان برای اهدای خون و هم چنین سعی در حفظ اهداکنندگان سالم و مستمر خون است زیرا در این میان دسترسی به خون سالم نیز حائز اهمیت میباشد که تقریباً 80% اهداکنندگان واجد آن هستند(2). این امر به خصوص در افرادی که برای اولین بار مراجعه کردهاند اهمیت دارد زیرا اضطراب و دلهره ناشی از اولین تجربه در بسیاری از موارد مانع مراجعه مجدد میشود(3). مسأله نگرانکننده دیگری که وجود دارد و اهدای مستمر خون و فرآوردههای خونی را تهدید میکند، اهدای خون جهت بررسی سلامتی به خصوص بیماریهایی مانند ایدز میباشد، این امر باعث کاهش تعداد اهداکنندگان مستمر که مهمترین منبع خون سالم هستند، خواهد شد )بهایندلیلکهافرادبعدازآگاهیازوضعسلامتخود کمتر برای اهدای خونمراجعهمیکنند[m1] (. در مقابل آن اهدای خون به دلایل مذهبی به خصوص در کشور ما حائز اهمیت میباشد که بیشترین انگیزه افراد برای اهدای خون است(4). با شناخت این انگیزهها و تقویت انگیزههای مثبت از طریق روشنسازی اثرات اهدای خون بر روی سلامت جسمی و روانی و هم چنین اصلاح نگرشهای نادرست، میتوان میزان مشارکت در اهدای مستمر خون را افزایش داد. این انگیزهها میتواند تحت تاثیر عوامل فرهنگی و اقتصادی اجتماعی قرار گیرد. اگر چه مطالعههای متعددی در زمینه شناخت این انگیزهها و اثرات آن انجام شده اما شواهد مرتبـط کـه مناطـق مختلـف فرهنگـی و اقتصـادی - اجتماعـی کشـور را با هم مقایسه کند به اندازه کافی وجود ندارد. هدف از انجام این پژوهش، بررسی مقایسهای انگیزهها و اثرات جسمی- روانی اهدای خون بین اهداکنندگان خون در تهران و مهاباد به عنوان دو شهر متفاوت از نظر وضعیت اقتصادی- اجتماعی و فرهنگی و درواقعتا حدودیتاثیراینشرایطبرانگیزههاواثراتاهدایخون بود.
مواد و روشها پژوهش انجام شده یک مطالعه تحلیلی- توصیفی از نوع مقطعی بود که در زمستان 1392 بر روی 259 نفر از اهداکنندگان خون در مرکز انتقال خون تهران و مهاباد انجام شد. در ابتدا افراد مورد مطالعه جهت شرکت در پژوهش توجیه شده و رضایتنامه کتبی را امضا کردند. ابتدا یک نمونه فرم جمعآوری اطلاعات در اختیار 15 نفر قرار داده شد و قابلیت فهم سؤالات آن بررسی شد. بعد از آن تغییرات لازم اعمال شد. فرم جمعآوری اطلاعاتی که در اختیار نمونه قرار داده شد بدون نام بود، افراد در صورت برخورد با مشکل در تکمیل فرم از مجری پژوهش میپرسیدند ودر مورد افرادیکهاطلاعاتویاسوادکافینداشتند،فرم توسطپژوهشگرتکمیلمیشدودرصورتیکه افراد،مایل بهپاسخبه تمامسؤالات نبودند،اصراریدرتکمیلکردن فرموجودنداشت.اینفرمباتوجهبهمطالعههایقبلیتهیه شده بود. فرم جمعآوری اطلاعات شامل 44 سؤال بود که علاوه بر خصوصیات دموگرافیک افراد، دربرگیرنده سؤالاتی در مورد انگیزههای مثبت اهدای خون شامل حس کمک به هم نوع، اهدای خون جهت بررسی سلامتی، اثرات مثبت اهدای خون روی سلامتی، نیاز خود و خانواده، حس کنجکاوی و غلظت بالای خون؛ انگیزههای منفی نیز شامل ضعف و سرگیجه، ترس از به وجود آمدن بیماری، ترس از سوزن، ترس از آلودگی و عفونت، نداشتن وقت کافی، احساس بد ناشی از دیدن خون و کم خونی بود. هم چنین در فرم جمعآوری اطلاعات اثرات کوتاه مدت شامل احساس مفید بودن، هوشیاری و شادابی، آرامش روانی، افزایش ترس، احساس خستگی، درد و سوزش و اثرات بلند مدت شامل افزایش قدرت کاری، کاهش فشار عصبی و استرس، بهبود وضعیت جسمانی، کاهش خون دماغ، روشن شدن صورت و بهبود جوشها، کاهش قدرت کاری و ضعف و خواب آلودگی مورد مطالعه قرار گرفتند. تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از آمار توصیفی، آزمونهای مقایسه میانگینها، آزمون کایدو و نرمافزار SPSS ویرایش 18 انجام شد.
یافتهها در این مطالعه 243 مرد(8/93%) و 16 زن(2/6%) شرکت داشتند(جدول 1). میانگین سنی افراد 5/9 ± 5/34 سال بود. تفاوت زمینهای مهاباد و تهران در سطح تحصیلات و شغل معنادار بود(هر دو 001/0 p=). در این میان بین شغل و سابقه اهدای خون با جنسیت رابطه معناداری وجود داشت(به ترتیب 001/0 p= و 007/0 p=). سابقه اهدای خون در مردان بیشتر از زنان بود. سابقـه مصرف سیگـار در اهـداکنندگـان مهاباد بیشتر از تهران بود ولی این نسبت معنادار نبود(35% در مقابل 26%). بیشترین انگیزه اهدای خون، حس کمک به هم نوع(6/90%)، تاثیر مثبت اهدای خون روی سلامتی (7/77%) و اهدای خون جهت بررسی سلامتی(9/63%) بود(جدول 2). در بین انگیزهها، اهدای خون جهت بررسی سلامتی و حس کنجکاوی به طور معناداری در مهاباد بیشتر از تهران بود. هم چنین فراوانی انگیزه اهدای خون جهت بررسی سلامتی با سطح سواد رابطه عکس داشت؛ به طوری که در افراد زیر دیپلم بیشتر بود(001/0 p=). این انگیزه به طور معناداری در افراد با شغل آزاد بیشتر بود(002/0 p=). در بین انگیزههای منفی اهدای خون، ترس از آلودگی و عفونت از فراوانی بیشتری برخوردار بود. کم خونی در بین زنان اهداکننده بیشتر از مردان بود(06/0 p=). در بین اثرات کوتاه مدت، احساس مفید بودن ، آرامش روانی و هوشیاری و شادابی دارای بیشترین فراوانی بودند.
جدول 1: خصوصیات دموگرافیک و زمینهای اهداکنندگان مورد مطالعه مرکز انتقال خون تهران و مهاباد در سال 1392
متغیر
وضعیت
تهران
مهاباد
جمع کل
p value
تعداد (درصد)
تعداد (درصد)
جنس
مذکر
113 (47)
129 (53)
242
129/0
مؤنث
10 (63)
6 (38)
16
وضعیت تأهل
مجرد
37 (56)
29 (44)
66
105/0
متأهل
85 (45)
106 (55)
191
تحصیلات
زیر دیپلم
50 (32)
104 (68)
154
001/0
فوق دیپلم
68 (71)
28 (29)
96
شغل
کارمند
60 (69)
27 (71)
87
001/0
محصل
17 (71)
7 (29)
24
بیکار
14 (44)
18 (56)
32
آزاد
32 (28)
84 (72)
116
سابقه اهدای خون
اولین بار
20 (41)
29 (59)
49
466/0
با سابقه
55 (47)
62 (53)
117
مستمر
48 (52)
45 (48)
93
سابقه مصرف سیگار
دارند
33 (41)
48 (59)
81
141/0
ندارند
90 (51)
88 (49)
178
سابقه بیماری
دارند
5 (63)
3 (37)
8
209/0
ندارند
111 (46)
131 (54)
242
اظهار احساس هوشیاری و شادابی در مهاباد در مقایسه با تهران بیشتر بود. در بین اثرات بلند مدت بهبود وضعیت جسمانی، افزایش قدرت کاری و کاهش فشار عصبی و استرس از فراوانی بیشتری برخوردار بودند. فراوانی اظهار اثر افزایش قدرت کاری در مهاباد به طور معناداری بیشتر از تهران و در مردان بیشتر از زنان بود(به ترتیب 008/0 p= و 004/0 p=). بیشترین اثر منفی کاهش قدرت کاری بود. دادههای حاصل از مهمترین انگیزه اهدای خون(که به صورت سؤال تشریحی بود) به این صورت بود که 108 نفر نوع دوستی، 29 نفر اثرات مثبت اهدای خون، 13 نفر جلب رضای خدا و 68 نفر هم زمان نوع دوستی و اثرات
مثبت اهدای خون را ذکر کرده بودند(جدول 3). اکثر اهداکنندگان ترجیحی در انتخاب فصل یا مناسبتهای مختلف برای اهدای خون نداشتند. با این وجود در بین فصول مختلف 23 نفر(1/9%) بهار، 12 نفر(8/4%) تابستان، 4 نفر(6/1%) پاییز و 26 نفر(3/10%) زمستان را ترجیح داده بودند. در بین مناسبتهای مختلف سال نیز 18 نفر(4/7%) در رمضان، 6 نفر(5/2%) در محرم و 2 نفر(8/0%) در نوروز انگیزه بیشتری برای اهدای خون داشتند. افراد مورد مطالعه ضمن تاکید بر تاثیر توصیههای مستقیم اطرافیان بر اهدای خون، مهمتریـن منبـع اطلاعاتی را رسانهها ذکر کرده بودند.
جدول 2: انگیزهها و اثرات متفاوت در اهداکنندگان مرکز انتقال خون مهاباد و تهران در سال 1392
متغیر
وضعیت
تهران
مهاباد
جمع کل
p value
تعداد (درصد)
تعداد (درصد)
اهدای خون جهت بررسی سلامتی
زیاد
94 (60)
64 (40)
158 (100)
001/0
متوسط
26 (51)
25 (49)
51 (100)
کم
10 (26)
28 (74)
38 (100)
بر اساس نیاز خود و خانواده
زیاد
57 (64)
32 (36)
89 (100)
010/0
متوسط
24 (58)
17 (42)
41 (100)
کم
47 (43)
62 (57)
109 (100)
حس کنجکاوی
زیاد
40 (63)
23 (37)
63 (100)
001/0
متوسط
24 (73)
9 (27)
33 (100)
کم
63 (43)
82 (57)
145 (100)
هوشیاری و شادابی
زیاد
115 (61)
73 (39)
188 (100)
001/0
متوسط
17 (45)
21 (55)
38 (100)
کم
0 (0)
13 (100)
13 (100)
درد و سوزش
زیاد
5 (100)
0 (0)
5 (100)
040/0
متوسط
10 (48)
11 (52)
21 (100)
کم
112 (55)
91 (45)
203 (100)
افزایش قدرت کاری
زیاد
81 (63)
48 (37)
129 (100)
008/0
متوسط
35 (55)
29 (45)
64 (100)
کم
14 (35)
26 (65)
40 (100)
بهبود وضعیت جسمانی
زیاد
83 (59)
57 (41)
140 (100)
047/0
متوسط
32 (52)
29 (48)
61 (100)
کم
10 (34)
19 (66)
29 (100)
جدول 3: مهمترین انگیزه اهدای خون اهداکنندگان مرکز انتقال خون مهاباد و تهران در سال 1392
انگیزه شهر
نوع دوستی
اثرات مثبت اهدای خون
رضای خدا
نوع دوستی و اثرات مثبت اهدای خون
جمع کل
مهاباد
54 (45)
18 (15)
6 (5)
42 (35)
120 (100)
تهران
54 (57)
8 (6)
7 (5)
26 (27)
95 (100)
بحث یافتههای این پژوهش نشان داد که عوامل اقتصادی-اجتماعی و فرهنگی میتوانند در انگیزههای اهدای خون مؤثر باشند. بیشترین انگیزه اهدای خون کمک به هم نوع، اثرات مثبت اهدای خون روی سلامتی و بررسی سلامتی بود که اهدای خون جهت بررسی سلامتی به طور معناداری در مهاباد بیشتر از تهران بود. در بین اثرات، احساس مفید بودن، هوشیاری و شادابی، آرامش روانی و افزایش قدرت کاری از فراوانی بیشتری برخوردار بودند که هوشیاری و شادابی و افزایش قدرت کاری در مهاباد به طور قابل توجهی بیشتر از تهران بود. تفاوت زمینهای مهاباد و تهران در سطح تحصیلات و شغل معنادار بود. اگر چه سطح تحصیلات در اهداکنندگان تهران بیشتر از مهاباد بود، ولی نمیتوان گفت که در تهران در مقایسه با مهاباد افراد با تحصیلات بالاتر بیشتر خون اهدا میکنند چرا که به طور کلی سطح تحصیلات افراد در تهران بیشتر از مهاباد است(4). در مطالعهای که در سال 85-1384 توسط جوادزاده شهشهانی و همکارانش انجام شد، اکثر اهداکنندگان(80%) چند اثر مثبت را هم زمان ذکر کرده بودند و در بین اثرات اهدای خون، بیشترین تاثیر ذکر شده احساس رضایت، شادابی و نشاط و آرامش روانی بود که کاملاً شبیه مطالعه ما میباشد(1). مطالعه نریمانی نیز از جهت این که حس مسئولیتپذیری اجتماعی عامل اهدای خون میباشد، مؤید مطالعه ما بود(5). در مطالعه مسلمی، رابطه معناداری بین دفعات اهدای خون و ترس و دلهره وجود داشت که این نسبت در مطالعه ما معنادار نبود ولی از جهت این که بیشترین انگیزه اهدای خون رضایت خدا بود، تا حدودی به مطالعه ما شبیه بود(4). در مطالعهای که رخشانی انجام داد، سابقه اهدای خون در مردان بیشتر از زنان بود که در مطالعه ما نیز نتایج این گونه بود(007/0 p=)(6). هم چنین بیشتر منبع اطلاعاتی مردم همانند مطالعه ما رادیو و تلویزیون بود. در مطالعههایی که رابطه بین دفعات اهدای خون و واکنشهای وازووگال مورد بررسی قرار گرفته، مشاهده شده که بین دفعات اهدای خون و این واکنشها رابطه معناداری وجود دارد، اگر چه در پژوهش ما این متغیر مورد مطالعه قرار نگرفت ولی بین هیچ کدام از آثار منفی اهدای خون و تعداد دفعات مراجعه ارتباطی وجود نداشت(8، 7). در مطالعه کسراییان، متوسط سن اهداکنندگان 6/9 ± 7/32 سال بود و 1/92% اهداکنندگان مرد و 3/74% متاهل بودند. فراوانی انگیزه افراد برای اهدای خون شامل 3/65% کمک به دیگران ، 9/12% بررسی سلامتی، 9/8% تامین نیاز خود و خانواده، 9/8% اثر مثبت اهدای خون روی سلامتی و 4% کنجکاوی، 5/45% ضعف و سرگیجه و 3/27% ترس از ایجاد بیماری، 4/18% ترس از سوزن و 5/14% ترس از عفونت بود. فراوانی انگیزههای منفی در خانمها بیشتر و میانگین سنی افراد با انگیزه مثبت بالاتر بود(3). بسیاری از یافتههای این مطالعه در راستای مطالعه ما بود. ولی فراوانی انگیزههای اهدای خون جهت تامین نیاز خود و خانواده، اثر مثبت اهدای خون روی سلامتی و حس کنجکاوی در مطالعه ما بیشتر بود، اگر چه در بین انگیزههای منفی غیر از ترس از عفونت که در مطالعه ما 2/15% بود، فراوانی سایر انگیزهها کمتر بود. در مطالعهای که در سال 1388 در اصفهان انجام شد، میانگین سنی افرادی که اهدای خون مستمر داشتند نسبت به اولین مراجعهکنندگان و افراد با سابقه بیشتر بود که در مطالعه ما نیز تا حدودی میانگین سنی اهداکنندگان مستمر خون بیشتر بود(میانگین سنی افرادی که برای اولین بار خون داده بودند 1/30 سال ، افراد با سابقه 7/32 سال و اهداکنندگان مستمر 2/39 سال بود)(9). هم چنین مهمترین انگیزه افراد، خودکارآمدی ذکر شده بود. در مطالعهای که بر روی خانمها انجام شد، مهمترین انگیزه کمک به هم نوع و رضای خدا بود و انگیزههای منفی کم خونی، نداشتن وقت کافی، ترس و عدم دسترسی بودند که تا حدود زیادی شبیه مطالعه ما میباشند(10). در مطالعه دماری نیز انگیزههای منفی شامل کم خونی، انتقال عفونت و ضعف بودند و نگرش افراد برای اهدای خون، بیشتر در جهت بررسی سلامت بود(11). در مطالعهای مشخص شد که 8/14% افراد جهت بررسی خود از لحاظ ابتلا به بیماری ایدز مراجعه کرده بودند(12). همان طور که ذکر شد این انگیزه سلامت فرآوردههای خونی را تهدید میکند که در مطالعه ما نیز فراوان بود. در مطالعهای که توسط استیل و همکارانش در سال 2008 روی 12064 نفر انجام شد، انگیزه نوع دوستی به طور معناداری در زنان نسبت به مردان و در گروه سنی 55-46 ساله نسبت به گروههای سنی دیگر بیشتر بود(13). انگیزه نوع دوستی نیز در زنان و افراد تحصیل کرده بیشتر بود که در مطالعه ما عکس این رابطه مشاهده شد، به طوری که این انگیزه در افراد با تحصیلات کمتر، بیشتر بود(04/0 p=). در این مطالعه تفاوتی بین انگیزههای اهداکنندگان مستمر و غیر مستمر وجود نداشت که این تفاوت در مطالعه ما نیز معنادار نبود. در مطالعه کالارجیرو و همکارانش که روی 800 نفر در سال 2005 در یونان انجام شد، بین افرادی که تحصیلات پایینتر داشتند و توجه آنها به اهدای خون، رابطه معناداری وجود داشت(01/0 p=)(14). بیشترین انگیزه منفی افراد، ترس از عفونت و بیماری بود (36%). بیشتر اهداکنندگان را مردان، شهرنشینان، افراد 50-31 ساله، بازنشستهها وافراد دارای مدرک دانشگاهی تشکیل میدادند. عمده نتایج این مطالعه در راستای مطالعه ما بود به طوری که در مطالعه ما نیز افراد با تحصیلات پایینتر، انگیزه بیشتری برای اهدای خون داشتند و در بین انگیزههای منفی نیز بیشترین انگیزه مربوط به ترس از عفونت و بیماری بود. مهمترین ویژگی پژوهش حاضر مقایسه دو شهر کاملاً متفاوت ایران از لحاظ فرهنگی و اقتصادی - اجتماعی یعنی تهران و مهاباد بود که خود به نوعی میتواند بررسی عدالت در سلامت در جامعه باشد. بسیاری از متغیرها در مهاباد و تهران یکسان بود ولی تفاوتهای معناداری بین مهمترین انگیزه اهدای خون وجود داشت که در مهاباد اثرات مثبت اهدای خون و در تهران نوع دوستی بود. از دیگر ویژگیهای مثبت این پژوهش انجام این مطالعه در زمستان 1392 بود که مصادف با هیچ مناسبت مذهبی نبود و بنابراین انگیزههای مذهبی مطالعه ما را تحت تاثیر قرار نداد. در این پژوهش به دلیل در دسترس نبودن نمونههای غیر اهداکننده و در واقع تمایل کمتر آنها به شرکت در پژوهش، مطالعهای روی آنها انجام نشد که توصیه میشود در پژوهشهای دیگر افراد غیر اهداکننده نیز مورد مطالعه قرار بگیرند.
نتیجهگیری یافتههای این مطالعه مؤید تاثیر وضعیت اقتصادی-اجتماعی و فرهنگی بر اهدای خون بود. هم چنین نتایج این مطالعه نشان داد که بیشتر اهداکنندگان تحت تاثیر اثرات مثبت اهدای خون قرار گرفتهاند که بازگو کردن تجربه این افراد میتواند برای جذب اهداکنندگان جدید مفید باشد. هم چنین مهمترین انگیزه اهدای خون نوع دوستی و اثرات مثبت اهدای خون روی سلامتی بود که گسترش هر دوی این انگیزهها از اهمیت ویژهای برخوردار است. انگیزه اهدای خون جهت بررسی سلامتی در مطالعه ما(مخصوصاً در مهاباد) زیاد بود بنابراین حفظ اهداکنندگان مستمر خون که منبع خون سالم هستند، دارای اهمیت زیادی میباشد. هم چنین مطالعه ما نشان داد که مهمترین منبع اطلاعاتی مردم رادیو و تلویزیون است. بنابراین با استفاده از تبلیغات رسانهای میتوان اطلاعات مردم را در مورد اثرات و شرایط اهدای خون بالا برد و نگرشهای منفی را اصلاح کرد، چرا که در بسیاری از موارد عدم اطلاع از شرایط اهدای خون و نگرشهای نادرست، مانعاهدای خون میشود(16، 15).
تشکر و قدردانی بـدین وسیله از همکاری کلیه پزشکان و کارکنان مراکز انتقال خون تهران و مهاباد و هم چنین آقای دکتر داوود نصر ارکن کمال تشکر و قدردانی به عمل میآید.
Enayattollahi S, Sohrabi M. Comparative study on determinants of blood donation in blood transfusion centers in Tehran and Mahabad in 2014. Sci J Iran Blood Transfus Organ 2016; 13 (2) :98-105 URL: http://bloodjournal.ir/article-1-938-fa.html
عنایت اللهی شایسته، سهرابی محمدرضا. مقایسه عوامل مؤثر بر اهدای خون در مراجعین مرکز انتقال خون تهران و مهاباد در سال 1393-1392. فصلنامه پژوهشی خون. 1395; 13 (2) :98-105