جلد 12، شماره 4 - ( زمستان 1394 )
جلد 12 شماره 4 صفحات 368-358 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Sltanifar O, Mahdavi Shahri N, Baharara J, Tehranipour M. The study of finger dermatoglyphic patterns and the relation with blood groups in Fars ethnic women of Khorasan Razavi . Sci J Iran Blood Transfus Organ 2016; 12 (4) :358-368
URL: http://bloodjournal.ir/article-1-926-fa.html
URL: http://bloodjournal.ir/article-1-926-fa.html
سلطانی فر اام البنین، مهدوی شهری ناصر، بهارآرا جواد، طهرانی‌ور مریم. مطالعه الگوهای خطوط پوستی انگشتان دست و ارتباط آن با گروههای خونی در زنان نژاد فارس خراسان رضوی. فصلنامه پژوهشی خون. 1394; 12 (4) :358-368
مشهد ـ ایران ـ کدپستی: 5138435050
متن کامل [PDF 349 kb]
(3560 دریافت)
| چکیده (HTML) (9648 مشاهده)
مقدمه
تقارن به عنوان یک ویژگی مورفولوژیکی است که در جهت استقرار محورهای بدن در طول دوران جنینی به وجود آمده است. تقارن در طی تکوین تعیین میشود و در ادامه مراحل تکوین و رشد، عدم تقارن(Asymmetry) هم ایجاد میگردد(1). اگر چه جزئیات این عدم تقارن در میان گونهها بسیار متنوع است، با این وجود همه افراد طبیعی یک گونه فرضی، عدم تقارن مشابهی دارند. جهت سنجش تقارن چپ و راست خطوط دست و پا، ازآنالیز الگوهای خطوط پوستی (Dermatoglyphic) استفاده میشود(3). شاخص عمده فنوتیپی بیثباتی تکوین در کل، وجود عدم تقارن بین اندام‌هایی است که به طور معمول دارای تقارن هستند. عدم تقارن بیش از حد بین انگشتان دست چپ و راست ممکن است بر کنترل ژنتیکی نسبتا ناپایدار در دوران جنینی دلالت کند که به نوبه خود میتواند در توسعه ناهنجاری‌های مادرزادی سهیم باشد(4).
اولین تحقیقات برای نوسانات عدم تقارن(FA) Fluctuating Asymmetry در انگشتان افراد اسکیزوفرن توسط مارکوف و واندلردر سال 1986، افزایش معناداری را برای نتایج خطشماری الگوهای انگشتان نشان داد(5). پس از آن مارکوف و گاتسمن نشان دادند که در دوقلوهای همسان اسکیزوفرن، نوسانات عدم تقارن در خط شماری کل انگشتان از دوقلوهای غیر همسان بالاتر بود(6).
از دیدگاه تکوینی باید گفت خطوط پوستی کف دست و پا در پایان ماه چهارم جنینی، یعنی در دورههای بحرانی و مهم تکامل و رشد مغز و دیگر مشتقات اکتودرمی شکل میگیرند(7). الگوهـای درماتوگلیفیـک اهمیـت فزاینــده‌ای در مطالعه‌های پزشکـی، آنتروپولوژیکی و ژنتیکی یافته‌اند، بالاخص در شرایطی که منجر به ناهنجاری‌های کروموزومی شوند(8).
"گالتون" در سال 1892 اشکال نوک انگشتان را به سه دسته کمانی، کیسهای و پیچی تقسیم کرد. در خط شماری الگوهای کیسهای، شمارش تعداد خطوط بین سه خطی و مرکز الگو تعیین میشود. در این محاسبات برای الگوی کمانی به سبب فقدان سه خطی عدد صفر و برای الگوی پیچی از دو سه خطی، تا مرکز الگو شمارش میشود، سپس میانگین دو عدد در نظر گرفته میشود(شکل 1). سه خطی نقطهای است که در آن سه گروه از خطوط که از سه جهت میآیند، با زاویه 120 درجه با یکدیگر تلاقی پیدا میکنند. مرکز اساساً خطی است که با میدانی از خطوط دیگر احاطه شده که با زاویه 180 درجه روی خود برمی‌گردند(9).
شکل1: انواع الگوهای نوک انگشتان به همراه خطشماری: پیچی، کمانی، کیسهای(10)
تعیین گروههای اصلی و فرعی خونی از جمله اولین روشهایی است که برای تشخیص هویت در پزشکی قانونی مورد استفاده قرار میگیرد، اساس آن استفاده از آنتیژنهای موجود بر روی گلبول قرمز بوده که مانند بسیاری از صفات دیگر انسانی هر کدام توسط ژنهایی بیان میشوند که از قوانین توارث مندلی پیروی میکنند و نمونههای مناسب و راحتی برای بررسیهای جنائی و تشخیص هویت هستند(12، 11).
گروههای خونی(ABO) به وسیله لندشتاینر در 1901 کشف شد. آنتیژنهای A و B به ترتیب به وسیله گلیکوزیل ترانسفراز A و B ساخته میشوند که توسط ژن ABO که بر روی بازوی بلند کروموزوم 9 قرار دارد، کد میگردد(13).
همان گونه که عنوان گردید، صفات درماتوگلیفیک در مراحل اولیه تکامل جنین تحت تاثیر عوامل ژنتیکی شکل میگیرند اما ممکن است در سه ماه اول بارداری تحت تاثیر فاکتورهای محیطی نیز قرار گیرند(16-14). اما بعد از آن دچار تغییرات بارزی نمی‌شوند و بنابراین تحت تاثیر سن قرار نمیگیرند. این الگوها ممکن است ساختمان ژنتیک یک فرد و احتمال ابتلا وی به بعضی بیماریها را مشخص کنند(16). الگوهای اختصاصی درماتوگلیفیک در برخی از بیماریهای جسمی و روانی از جمله بیماریهای عروق کرونر، دیابت نوع دو، اسکیزوفرنی، اختلالات دوقطبی، سرطان پستان و… مورد مطالعه قرار گرفته است که برخی از این مطالعه‌ها بین گروههای بیمار وسالم، اختلاف معناداری از نظر نقوش پوستی گزارش کردهاند(22-17).
نوع گروه خونی نیز، یک عامل دست یافتنی در آرایش ژنتیکی بیمار بوده و مشخص شده که با بسیاری از بیماریها در ارتباط میباشد، با وجود این که تفسیری برای ارتباط آن با برخی بیماریها تاکنون مشخص نشده است(23).
نظر به این که سیستم چند ژنی که پیدایش و تکوین خطوط پوستی را کنترل مینماید، هنوز مشخص نشده، این احتمال وجود دارد که در افرادی با گروههای خونی خاص، در تکوین الگوهای درماتوگلیفیکشان عدم تقارن اشکال پوستی ایجاد گردد(24).
از سوی دیگر، گستردگی مطالعه گروه خونی در نوع خود، تنها برای تزریق خون نیست، بلکه برای پیوند عضو، تحقیقات ژنتیکی و پیشگویی بیماری یا بدخیمی خاص در گروههای خونی مشخص بوده و در مطالعه‌های تکاملی به دانشمنـدان بـرای درک جایگاهـی کـه انسـان در درخــت
تکاملی اشغال میکند، کمک مینماید(25).
با توجه به مطالب گفته شده، این مطالعه جهت بررسی تقارن سنجی الگوهای خطوط پوستی و ارتباط آنها با گروههای خونی مختلف در جمعیتی از زنان فارس خراسان رضوی صورت گرفت.
مواد و روش‌ها
پژوهش حاضر مطالعهای توصیفی- تحلیلی به روش نمونهگیری تصادفی ساده بود که بر روی زنان فارس ساکن گناباد انجام شد. گروه مورد مطالعه شامل 53 زن باردار 18 تا 42 سال نژاد فارس(بر اساس پرسشنامه) بودند که با استناد به پرونده پزشکی و نظر پزشک متخصص به هیچ بیماری ژنتیکی و محیطی از جمله دیابت بارداری مبتلا نبودند. هم چنین افراد مذکور سابقه بیماریهای ژنتیکی هم چون دیابت، صرع و... را در اقوام درجه اول و دومشان نیز نداشتند. از آن جا که گروه خونی در زنان باردار به طور مستند تعیین و در پرونده پزشکی آنها موجود میباشد، جهت این مطالعه انتخاب شدند.
ثبت خطوط پوستی به روش ثبت با مرکب انگشتنگاری توسط افراد مجرب و آموزش دیده صورت گرفت. پس از آغشته کردن بند اول انگشتان دست چپ و راست با مرکب، انگشت از یک پهلو به پهلوی دیگر بر روی کاغذ گردانده شد تا تصویری واضح از اثر انگشت پدید آید(22). برای هر نمونه خوانا از اثر انگشت هر فرد کد ویژهای اختصاص داده شد. مطالعه نمونهها توسط کارشناس مربوطه با استفاده از ذرهبین و استرئومیکروسکوپ صورت گرفت و سهخطیهای انگشت مشخص گردید. ثبت دادهها در جدول مخصوصی انجام شد. برای تحلیل دادهها از دو نرمافزار 16 SPSS و 15 MINITAB استفاده شد.
در تقارنسنجی مربوطه بین دست راست و چپ گروههای مختلف خونی از آزمون t وابسته و به منظور مطالعه‌های کیفی الگوهای انگشت از آزمون کای‌دو بهره گرفته شد. در کلیه مراحل طرح، ملاحظات اخلاقی مانند رضایت آگاهانه شرکت در طرح و خروج از طرح به صورت اختیاری و حفظ محرمانه بودن اطلاعات اخذ شده
رعایت گردید.
یافتهها
خط شماری در بند اول انگشتان شست زنان به تفکیک گروههای خونی مشخص شد(جدول 1). با مقایسه میانگینها مشاهده گردید که در همه گروههای خونی، متوسط خط شماری در انگشت شست دست راست از متوسط خط شماری انگشت شست دست چپ آنها بیشتر است. جهت مقایسه وضعیت خط شماری شست راست و چپ زنان از آزمون t وابسته استفاده شد. نتایج نشان داد، در هیچ یک از گروههای خونی، اختلاف معناداری بین متوسط خط شماری شست راست با چپ در سطح پنج درصد وجود ندارد(جدول 2). به بیان دیگر، در همه گروههای خونی شاهد تقارن بودیم.
با مقایسه وضعیت خطشماری اشاره راست و چپ زنان در گروههای مختلف خونی، مشاهده گردید که تنها در
گروه خونی A مقدار احتمال کمتر از 05/0 میباشد(جدول 3). بنابراین میتوان نتیجه گرفت که از نظر خط شماری انگشت اشاره، در همه گروههای خونی به جز گروه خونی A تقارن وجود دارد. مقدار مثبت اختلاف میانگین در این گروه خونی نشان میدهد که متوسط خط شماری در انگشت اشاره دست راست از متوسط خط شماری دست چپ به طور معناداری بیشتر است. در مورد رابطه بین الگوهای اثر انگشت با نوع انگشتان دست راست افراد در گروههای خونی مختلف، مشاهده گردید که مقادیر احتمال در همه گروههای خونی به جز گروه خونی B بیش از 05/0 میباشد(جدول 4). بنابراین در این گروههای خونی بین الگوی اثر انگشت و نوع انگشتان در دست راست تفاوت معناداری وجود ندارد و از هم مستقلند. اما بین الگوی اثر انگشت و نوع انگشتان در دست راست افراد با گروه خونی B تفاوت معناداری در سطح 5% وجود دارد(004/0p=).
جدول 1: خط شماری انگشت شست در گروههای مختلف خونی
جدول 2: مقایسه میانگینهای خط شماری شست چپ با راست در گروههای خونی زنان
جدول 3: مقایسه میانگینهای خط شماری انگشت اشاره چپ با راست در گروههای خونی زنان
جدول 4: توزیع فراوانی الگوهای انگشتان دست راست به تفکیک گروههای خونی
جدول 5: توزیع فراوانی الگوهای انگشتان دست چپ به تفکیک گروههای خونی
جدول 6: توزیع فراوانی الگوهای انگشتان دست راست و چپ به تفکیک نوع Rh
بحث
جنین مهرهداران و بسیاری از بیمهرگان به صورت قابل توجهی در آناتومی و فیزیولوژی اندامهای خود دارای عدم تقارن هستند. این عدم تقارن در سرتاسر تکامل طنابداران حفظ شده است. اگرچه جزئیات این عدم تقارن در میان گونهها بسیار متنوع است، با این وجود همه افراد طبیعی یک گونه فرضی، عدم تقارن مشابهی دارند. این عدم تقارن از نظر پزشکی نیز ارزشمند است، زیرا برخی سندرمها در انسان، محورهای چپ و راست را تحت تاثیر قرار میدهند(26).
خطوط پوستی نیز مانند سایر اعضا و قسمتهای بدن یک فرد در دو طرف کاملا مشابه و یکسان نمی‌باشند(27). از تقارن چپ و راست خطوط دست و پا برای آنالیز درماتوگلیفیک این خطوط استفاده میشود(3). مطالعه گروه خونی نیز به علت نقش آن در ژنتیک، ژنتیک جمعیت، تزریق خون، پزشکی قانونی و هم چنین در ارتباط با برخی از بیماریها از اهمیت ویژهای برخوردار است(28).
نتایج حاصل از آمار توصیفی خطشماری شست، نشان میدهد که متوسط تعداد خطشماری در دست چپ کمتر از دست راست در همه گروههای خونی است. به نظر میرسد که یافته اخیر همسو با یافتههای سریدوی، سیلویا، کولکارنی و سشاگیری باشد که در سال 2010 بر روی زنان هندی در دو گروه مبتلا به سرطان پستان و سالم انجام دادند(29)(جدول 1). هم چنین همسو با مطالعه عطاریان و همکاران، در سال 1393 بر روی زنان خراسان رضوی در دو گروه سالم و ناشنوای مادرزاد است(10). نتایج این تحقیقات، خطشماری شست چپ را کمتر از شست راست گزارش نمود. به نظر میرسد شاید بتوان این ویژگی را به عنوان یک صفت عمومی در افراد هر جمعیتی به حساب آورد. اما در مورد علت و مکانیسم ژنتیکی آن تاکنون گزارشی ارایه نشده است.
با توجه به دادههای آماری جدول 3 که آزمون t وابسته مقایسه میانگینهای خط شماری اشاره چپ را با راست در گروه زنان نشان میدهد، مشاهده میگردد که تنها در گروه خونی A مقدار احتمال کمتر از 05/0 است. به بیان دیگر از نظر خطشماری انگشت اشاره، در همه گروههای خونی به جز گروه خونی A تقارن وجود دارد. مطالعه‌هایی بر روی تقارن طرحهای انگشتان و کف دست و پا انجام شده است. در مطالعه‌های تقارنسنجی مربوط به اثر انگشتان و کف دست و پا در جمعیتی از افراد لهستان در سال 2000، تفاوتهای معنیداری در فراوانی الگوی انگشتان مردان و زنان، بین اعضای خانواده و تقارن دو طرفه بین کف دست چپ و راست مردان و نیز زنان مشاهده شد. این عدم تقارن در پیش آگاهی از احتمال بروز بیماریها میتواند سودمند باشد(30). با توجه به این که یک سیستم چندژنی، پیدایش و تکوین خطوط پوستی را کنترل مینماید، اما ژن‌های مشارکت کننده در کنترل خطوط پوستی هنوز مشخص نشدهاند، احتمال میرود که عوامل موثر در تعیین گروه خونی بر تقارن الگوهای درماتوگلیفیک اثرگذار باشد. از این رو احتمالا تاثیر برخی از عوامل فوق موجب عدم تقارن در خطشماری انگشت شست گروه خونی A در طرح حاضر گردیده است.
از سوی دیگر در مطالعه‌های زیادی به وجود ارتباط بین
گروههای خونی و بیماریها اشاره شده از جمله در مطالعه صدرالدینی و همکاران در سال 1389 در مورد فراوانی توزیع گروههای خونی در بیماران مبتلا به ریفلاکس معده و مری، گروه خونی A+ بیشترین فراوانی را داشتند(31). یا در مطالعه قربانی و همکاران در سال 1390 مشخص شد که افراد دارای گروه خونی A ، سابقه خانوادگی بیماری قلبی بیشتری نسبت به گروههای خونی دیگر داشتند(32). مطالعه فرامینگهام نشان داد که افراد گروه خونی A، از نظر ابتلا به بیماری عروق کرونر، مستعدتر هستند(33). هندرسون و همکاران افزایش بروز گروه خونی A با تومورهای تخمدان و ال حج و همکارن افزایش بروز گروه خونی A را با سرطان معده گزارش کردهاند(35، 34). شاید بتوان این عدم تقارن در گروه خونی A را با فراوانی برخی بیماریها در این گروه خونی مرتبط دانست.
در مورد رابطه بین الگوی اثر انگشت با نوع انگشتان مشاهده میشود که تنها بین الگوی اثر انگشت و نوع انگشتان در دست راست افراد با گروه خونی B تفاوت معناداری در سطح پنج درصد وجود دارد. به طوری که فراوانی الگوی پیچی در انگشت اشاره و حلقه از سایر الگوها به مراتب بیشتر است در حالی که در سایر انگشتان فراوانی الگوی کیسهای بیشتر میباشد.
در دست چپ افراد نیز، بین الگوی اثر انگشت و نوع انگشتان دست چپ افراد دارای گروه خونی B و O تفاوت معناداری در سطح پنج درصد وجود دارد. چنان که در گروه خونی B فراوانی الگوی پیچی در انگشت اشاره از سایر الگوها به مراتب بیشتر است، در حالی که در سایر انگشتان فراوانی الگوی کیسهای بیشتر میباشد. در گروه خونی O نیز فراوانی الگوی پیچی در انگشت اشاره و حلقه از دو الگوی دیگر به مراتب بیشتر است در حالی که در سایر انگشتان، فراوانی الگوی کیسهای بیشتر میباشد.
نتایج یافتهها حاکی از آن است که در انگشت شست همه گروههای خونی، درصد فراوانی الگوی کیسهای از دو نوع الگوی دیگر بیشتر میباشد، که این مورد در مطالعه فیروز و همکاران در سال 2012 نیز دیده میشود(25).
معمـولاً در مطالعـه‌هـای خطـوط پـوستـی، عــلاوه بر مطالعه‌های کیفی، از خصوصیات کمی آن نیز استفاده میشود. مطالعه‌های انجام شده نشان داده است که با استفاده از خصوصیات کمی میتوان به نتایج بهتری در مطالعه رسید(9).
نتایج جدول 6 نشان داد که در نمونههای Rh مثبت بین الگوی اثر انگشت و شماره انگشتان هم در دست راست و هم چپ رابطه معناداری در سطح یک درصد وجود دارد. درصد الگوی کمانی در دست راست افراد Rh منفی (10%) در مقایسه با Rh مثبت (2/7%)، بیشتر است و در دست چپ نیز به ترتیب 7/6% در برابر 6% است. این مورد در مطالعه متا و همکاران در سال 2011 در جمعیت ناگپور، که بیان داشتند الگوی کمانی در گروه خونی Rh منفی بالاتر بوده و از نظر آماری اختلاف معنادار با Rh مثبت دارد، دیده میشود(36).
در مطالعه آنیلا و همکاران در سال 2014 بر روی 200
دانشجو در هندوستان، مشخص شد فراوانی الگوی کیسهای در موارد Rh مثبت و الگوی پیچی در موارد Rh منفی به طور معناداری بالاست. شاید این تناقض نتایج با مطالعه حاضر، به دلیل عدم تفکیک جنسیتی و عدم تفکیک انگشتان راست و چپ در مطالعه آنیلا بوده است(37).
نتایج مطالعه‌ها در مواردی با هم و با نتایج مطالعه حاضر متفاوت است، که درصدی از این موضوع میتواند به علت مواردی مانند حجم نمونه متفاوت و استفاده از روشهای مختلف انگشتنگاری در انجام هر مطالعه، مانند استفاده از اثر انگشتان یک دست یا هر دو دست و یا تنها یک انگشت، باشد. با این حال آن چه که در نتایج اکثر مطالعه‌ها مشابه است، هم عقیده بودن در رابطه با تفاوت فراوانی الگوهای اثر انگشت در گروههای خونی ABO است(37، 36، 25).
نتیجه‌گیری
مطالعه حاضر، وجود ارتباط بین الگوی اثر انگشت و گروه خونیABO و Rh را آشکار کرد. در مجموع به نظر میرسد که درماتوگلیفیک، علاوه بر اینکه در مسائل تشخیص هویت، جرمشناسی و پیشرفت تکنولوژی بیومتریک کاربرد وسیعی دارد، میتواند یک روش مطلوب برای مطالعه‌های ژنتیکی و احتمالاً پیش‌آگاهی در مورد شیوع بیماریهای خاص در برخی از گروههای خونی و بدخیمی بعضی گروههای خونی باشد.
تشکر و قدردانی
در راستای پیشبرد این طرح لازم میدانیم از همکاری صمیمانه معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی گناباد که در انجام این تحقیق ما را یاری نمودند، کمال قدردانی را داشته باشیم.
متن کامل: (10182 مشاهده)
مطالعه الگوهای خطوط پوستی انگشتان دست و ارتباط آن با گروههای خونی
در زنان نژاد فارس خراسان رضوی
ام‌البنین سلطانی‌فر1، ناصر مهدوی شهری2، جواد بهارآرا3، مریم طهرانی‌پور4
چکیده
سابقه و هدف
تقارن، یک ویژگی مورفولوژی ـ آنتروپومتری در جهت استقرار محورهای بدن در طول دوران جنینی به وجود آمده است. درماتوگلیفیک علمی است که به مطالعه صحیح و اصولی خطوط پوستی موجود در کف دست، پا و نوک انگشتان میپردازد. هدف این تحقیق، بررسی تقارن سنجی و ارتباط خطوط اثر انگشت و گروههای مختلف خونی در جمعیتی از زنان فارس ساکن خراسان رضوی بود.
مواد و روش‌ها
در یک مطالعه توصیفی، نوع گروه خونی تعیین و پرینت بند اول انگشتان دست چپ و راست 53 زن باردار سالم در محدوده سنی 18 تا 42 سال در خراسان رضوی با استفاده از جوهر چاپ تهیه شد. الگوهای درماتوگلیفیک آنها از نظر کمی و کیفی مقایسه و فراوانی الگوها در هرنوع گروه خونی تعیین شد. در تحلیل دادهها از آزمون کای‌دو و نرمافزار 16 SPSS و 15MINITAB استفاده شد.
یافتهها
اختلاف معنادار نتایج تقارنسنجی خطشماری الگوهای درماتوگلیفیک بین انگشت اشاره راست با چپ زنان گروه خونی A ، گویای عدم تقارن این الگو در دو دست بود(اختلاف میانگین: 72/2، انحراف معیار: 34/1)(05/0p< ). بین الگوی اثر انگشت و نوع انگشتان در دست راست افراد با گروه خونی B و بین الگوی اثر انگشت و نوع انگشتان در دست چپ افراد با گروه خونی B و O تفاوت معناداری در سطح 5% دیده شد. بین الگوی اثر انگشت و نوع انگشتان در هر دو دست افراد با Rh مثبت تفاوت معنادار در سطح یک درصد وجود داشت.
نتیجه گیری
مطالعه حاضر، وجود ارتباط بین الگوی اثر انگشت و گروه خونی ABOو Rh را آشکار کرد.
کلمات کلیدی: درماتوگلیفیک، گروههای خونی، اثر انگشت، ایران
تاریخ دریافت : 6/10/93
تاریخ پذیرش : 3/4 /94
1- مؤلف مسئول: دانشجوی کارشناسی ارشد زیست‌شناسی سلولی تکوینی جانوری ـ دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد ـ خیابان راهنمایی ـ مشهد ـ ایران ـ کدپستی: 5138435050
2- دکترای سیتولوژی ـ هیستولوژی ـ استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد ـ گروه زیست‌شناسی ـ مشهد ـ ایران
3- دکترای زیست‌شناسی تکوین جانوری ـ دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد ـ گروه زیست‌شناسی ـ مشهد ـ ایران
4- دکترای فیزیولوژی جانوری ـ دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد ـ گروه زیست‌شناسی ـ مشهد ـ ایران
در زنان نژاد فارس خراسان رضوی
ام‌البنین سلطانی‌فر1، ناصر مهدوی شهری2، جواد بهارآرا3، مریم طهرانی‌پور4
چکیده
سابقه و هدف
تقارن، یک ویژگی مورفولوژی ـ آنتروپومتری در جهت استقرار محورهای بدن در طول دوران جنینی به وجود آمده است. درماتوگلیفیک علمی است که به مطالعه صحیح و اصولی خطوط پوستی موجود در کف دست، پا و نوک انگشتان میپردازد. هدف این تحقیق، بررسی تقارن سنجی و ارتباط خطوط اثر انگشت و گروههای مختلف خونی در جمعیتی از زنان فارس ساکن خراسان رضوی بود.
مواد و روش‌ها
در یک مطالعه توصیفی، نوع گروه خونی تعیین و پرینت بند اول انگشتان دست چپ و راست 53 زن باردار سالم در محدوده سنی 18 تا 42 سال در خراسان رضوی با استفاده از جوهر چاپ تهیه شد. الگوهای درماتوگلیفیک آنها از نظر کمی و کیفی مقایسه و فراوانی الگوها در هرنوع گروه خونی تعیین شد. در تحلیل دادهها از آزمون کای‌دو و نرمافزار 16 SPSS و 15MINITAB استفاده شد.
یافتهها
اختلاف معنادار نتایج تقارنسنجی خطشماری الگوهای درماتوگلیفیک بین انگشت اشاره راست با چپ زنان گروه خونی A ، گویای عدم تقارن این الگو در دو دست بود(اختلاف میانگین: 72/2، انحراف معیار: 34/1)(05/0p< ). بین الگوی اثر انگشت و نوع انگشتان در دست راست افراد با گروه خونی B و بین الگوی اثر انگشت و نوع انگشتان در دست چپ افراد با گروه خونی B و O تفاوت معناداری در سطح 5% دیده شد. بین الگوی اثر انگشت و نوع انگشتان در هر دو دست افراد با Rh مثبت تفاوت معنادار در سطح یک درصد وجود داشت.
نتیجه گیری
مطالعه حاضر، وجود ارتباط بین الگوی اثر انگشت و گروه خونی ABOو Rh را آشکار کرد.
کلمات کلیدی: درماتوگلیفیک، گروههای خونی، اثر انگشت، ایران
تاریخ دریافت : 6/10/93
تاریخ پذیرش : 3/4 /94
 |
1- مؤلف مسئول: دانشجوی کارشناسی ارشد زیست‌شناسی سلولی تکوینی جانوری ـ دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد ـ خیابان راهنمایی ـ مشهد ـ ایران ـ کدپستی: 5138435050
2- دکترای سیتولوژی ـ هیستولوژی ـ استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد ـ گروه زیست‌شناسی ـ مشهد ـ ایران
3- دکترای زیست‌شناسی تکوین جانوری ـ دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد ـ گروه زیست‌شناسی ـ مشهد ـ ایران
4- دکترای فیزیولوژی جانوری ـ دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد ـ گروه زیست‌شناسی ـ مشهد ـ ایران
مقدمه
تقارن به عنوان یک ویژگی مورفولوژیکی است که در جهت استقرار محورهای بدن در طول دوران جنینی به وجود آمده است. تقارن در طی تکوین تعیین میشود و در ادامه مراحل تکوین و رشد، عدم تقارن(Asymmetry) هم ایجاد میگردد(1). اگر چه جزئیات این عدم تقارن در میان گونهها بسیار متنوع است، با این وجود همه افراد طبیعی یک گونه فرضی، عدم تقارن مشابهی دارند. جهت سنجش تقارن چپ و راست خطوط دست و پا، ازآنالیز الگوهای خطوط پوستی (Dermatoglyphic) استفاده میشود(3). شاخص عمده فنوتیپی بیثباتی تکوین در کل، وجود عدم تقارن بین اندام‌هایی است که به طور معمول دارای تقارن هستند. عدم تقارن بیش از حد بین انگشتان دست چپ و راست ممکن است بر کنترل ژنتیکی نسبتا ناپایدار در دوران جنینی دلالت کند که به نوبه خود میتواند در توسعه ناهنجاری‌های مادرزادی سهیم باشد(4).
اولین تحقیقات برای نوسانات عدم تقارن(FA) Fluctuating Asymmetry در انگشتان افراد اسکیزوفرن توسط مارکوف و واندلردر سال 1986، افزایش معناداری را برای نتایج خطشماری الگوهای انگشتان نشان داد(5). پس از آن مارکوف و گاتسمن نشان دادند که در دوقلوهای همسان اسکیزوفرن، نوسانات عدم تقارن در خط شماری کل انگشتان از دوقلوهای غیر همسان بالاتر بود(6).
از دیدگاه تکوینی باید گفت خطوط پوستی کف دست و پا در پایان ماه چهارم جنینی، یعنی در دورههای بحرانی و مهم تکامل و رشد مغز و دیگر مشتقات اکتودرمی شکل میگیرند(7). الگوهـای درماتوگلیفیـک اهمیـت فزاینــده‌ای در مطالعه‌های پزشکـی، آنتروپولوژیکی و ژنتیکی یافته‌اند، بالاخص در شرایطی که منجر به ناهنجاری‌های کروموزومی شوند(8).
"گالتون" در سال 1892 اشکال نوک انگشتان را به سه دسته کمانی، کیسهای و پیچی تقسیم کرد. در خط شماری الگوهای کیسهای، شمارش تعداد خطوط بین سه خطی و مرکز الگو تعیین میشود. در این محاسبات برای الگوی کمانی به سبب فقدان سه خطی عدد صفر و برای الگوی پیچی از دو سه خطی، تا مرکز الگو شمارش میشود، سپس میانگین دو عدد در نظر گرفته میشود(شکل 1). سه خطی نقطهای است که در آن سه گروه از خطوط که از سه جهت میآیند، با زاویه 120 درجه با یکدیگر تلاقی پیدا میکنند. مرکز اساساً خطی است که با میدانی از خطوط دیگر احاطه شده که با زاویه 180 درجه روی خود برمی‌گردند(9).
شکل1: انواع الگوهای نوک انگشتان به همراه خطشماری: پیچی، کمانی، کیسهای(10)
تعیین گروههای اصلی و فرعی خونی از جمله اولین روشهایی است که برای تشخیص هویت در پزشکی قانونی مورد استفاده قرار میگیرد، اساس آن استفاده از آنتیژنهای موجود بر روی گلبول قرمز بوده که مانند بسیاری از صفات دیگر انسانی هر کدام توسط ژنهایی بیان میشوند که از قوانین توارث مندلی پیروی میکنند و نمونههای مناسب و راحتی برای بررسیهای جنائی و تشخیص هویت هستند(12، 11).
گروههای خونی(ABO) به وسیله لندشتاینر در 1901 کشف شد. آنتیژنهای A و B به ترتیب به وسیله گلیکوزیل ترانسفراز A و B ساخته میشوند که توسط ژن ABO که بر روی بازوی بلند کروموزوم 9 قرار دارد، کد میگردد(13).
همان گونه که عنوان گردید، صفات درماتوگلیفیک در مراحل اولیه تکامل جنین تحت تاثیر عوامل ژنتیکی شکل میگیرند اما ممکن است در سه ماه اول بارداری تحت تاثیر فاکتورهای محیطی نیز قرار گیرند(16-14). اما بعد از آن دچار تغییرات بارزی نمی‌شوند و بنابراین تحت تاثیر سن قرار نمیگیرند. این الگوها ممکن است ساختمان ژنتیک یک فرد و احتمال ابتلا وی به بعضی بیماریها را مشخص کنند(16). الگوهای اختصاصی درماتوگلیفیک در برخی از بیماریهای جسمی و روانی از جمله بیماریهای عروق کرونر، دیابت نوع دو، اسکیزوفرنی، اختلالات دوقطبی، سرطان پستان و… مورد مطالعه قرار گرفته است که برخی از این مطالعه‌ها بین گروههای بیمار وسالم، اختلاف معناداری از نظر نقوش پوستی گزارش کردهاند(22-17).
نوع گروه خونی نیز، یک عامل دست یافتنی در آرایش ژنتیکی بیمار بوده و مشخص شده که با بسیاری از بیماریها در ارتباط میباشد، با وجود این که تفسیری برای ارتباط آن با برخی بیماریها تاکنون مشخص نشده است(23).
نظر به این که سیستم چند ژنی که پیدایش و تکوین خطوط پوستی را کنترل مینماید، هنوز مشخص نشده، این احتمال وجود دارد که در افرادی با گروههای خونی خاص، در تکوین الگوهای درماتوگلیفیکشان عدم تقارن اشکال پوستی ایجاد گردد(24).
از سوی دیگر، گستردگی مطالعه گروه خونی در نوع خود، تنها برای تزریق خون نیست، بلکه برای پیوند عضو، تحقیقات ژنتیکی و پیشگویی بیماری یا بدخیمی خاص در گروههای خونی مشخص بوده و در مطالعه‌های تکاملی به دانشمنـدان بـرای درک جایگاهـی کـه انسـان در درخــت
تکاملی اشغال میکند، کمک مینماید(25).
با توجه به مطالب گفته شده، این مطالعه جهت بررسی تقارن سنجی الگوهای خطوط پوستی و ارتباط آنها با گروههای خونی مختلف در جمعیتی از زنان فارس خراسان رضوی صورت گرفت.
مواد و روش‌ها
پژوهش حاضر مطالعهای توصیفی- تحلیلی به روش نمونهگیری تصادفی ساده بود که بر روی زنان فارس ساکن گناباد انجام شد. گروه مورد مطالعه شامل 53 زن باردار 18 تا 42 سال نژاد فارس(بر اساس پرسشنامه) بودند که با استناد به پرونده پزشکی و نظر پزشک متخصص به هیچ بیماری ژنتیکی و محیطی از جمله دیابت بارداری مبتلا نبودند. هم چنین افراد مذکور سابقه بیماریهای ژنتیکی هم چون دیابت، صرع و... را در اقوام درجه اول و دومشان نیز نداشتند. از آن جا که گروه خونی در زنان باردار به طور مستند تعیین و در پرونده پزشکی آنها موجود میباشد، جهت این مطالعه انتخاب شدند.
ثبت خطوط پوستی به روش ثبت با مرکب انگشتنگاری توسط افراد مجرب و آموزش دیده صورت گرفت. پس از آغشته کردن بند اول انگشتان دست چپ و راست با مرکب، انگشت از یک پهلو به پهلوی دیگر بر روی کاغذ گردانده شد تا تصویری واضح از اثر انگشت پدید آید(22). برای هر نمونه خوانا از اثر انگشت هر فرد کد ویژهای اختصاص داده شد. مطالعه نمونهها توسط کارشناس مربوطه با استفاده از ذرهبین و استرئومیکروسکوپ صورت گرفت و سهخطیهای انگشت مشخص گردید. ثبت دادهها در جدول مخصوصی انجام شد. برای تحلیل دادهها از دو نرمافزار 16 SPSS و 15 MINITAB استفاده شد.
در تقارنسنجی مربوطه بین دست راست و چپ گروههای مختلف خونی از آزمون t وابسته و به منظور مطالعه‌های کیفی الگوهای انگشت از آزمون کای‌دو بهره گرفته شد. در کلیه مراحل طرح، ملاحظات اخلاقی مانند رضایت آگاهانه شرکت در طرح و خروج از طرح به صورت اختیاری و حفظ محرمانه بودن اطلاعات اخذ شده
رعایت گردید.
یافتهها
خط شماری در بند اول انگشتان شست زنان به تفکیک گروههای خونی مشخص شد(جدول 1). با مقایسه میانگینها مشاهده گردید که در همه گروههای خونی، متوسط خط شماری در انگشت شست دست راست از متوسط خط شماری انگشت شست دست چپ آنها بیشتر است. جهت مقایسه وضعیت خط شماری شست راست و چپ زنان از آزمون t وابسته استفاده شد. نتایج نشان داد، در هیچ یک از گروههای خونی، اختلاف معناداری بین متوسط خط شماری شست راست با چپ در سطح پنج درصد وجود ندارد(جدول 2). به بیان دیگر، در همه گروههای خونی شاهد تقارن بودیم.
با مقایسه وضعیت خطشماری اشاره راست و چپ زنان در گروههای مختلف خونی، مشاهده گردید که تنها در
گروه خونی A مقدار احتمال کمتر از 05/0 میباشد(جدول 3). بنابراین میتوان نتیجه گرفت که از نظر خط شماری انگشت اشاره، در همه گروههای خونی به جز گروه خونی A تقارن وجود دارد. مقدار مثبت اختلاف میانگین در این گروه خونی نشان میدهد که متوسط خط شماری در انگشت اشاره دست راست از متوسط خط شماری دست چپ به طور معناداری بیشتر است. در مورد رابطه بین الگوهای اثر انگشت با نوع انگشتان دست راست افراد در گروههای خونی مختلف، مشاهده گردید که مقادیر احتمال در همه گروههای خونی به جز گروه خونی B بیش از 05/0 میباشد(جدول 4). بنابراین در این گروههای خونی بین الگوی اثر انگشت و نوع انگشتان در دست راست تفاوت معناداری وجود ندارد و از هم مستقلند. اما بین الگوی اثر انگشت و نوع انگشتان در دست راست افراد با گروه خونی B تفاوت معناداری در سطح 5% وجود دارد(004/0p=).
جدول 1: خط شماری انگشت شست در گروههای مختلف خونی
| گروه خونی | میانگین | انحراف معیار | کمترین | بیشترین | |
| A | راست | 773/15 | 6002/1 | 0/4 | 0/21 |
| چپ | 864/14 | 5566/1 | 0/3 | 5/20 | |
| B | راست | 250/16 | 7038/0 | 0/10 | 5/23 |
| چپ | 023/15 | 6841/0 | 0/11 | 0/22 | |
| AB | راست | 429/16 | 4187/2 | 0/9 | 0/26 |
| چپ | 571/15 | 7574/1 | 0/10 | 0/22 | |
| O | راست | 455/16 | 0056/1 | 5/12 | 5/23 |
| چپ | 727/15 | 9253/0 | 0/10 | 0/22 | |
| کل | راست | 216/16 | 5843/0 | 0/4 | 0/26 |
| چپ | 216/15 | 5286/0 | 0/3 | 0/22 | |
جدول 2: مقایسه میانگینهای خط شماری شست چپ با راست در گروههای خونی زنان
| گروه خونی | اختلاف میانگین دست راست از چپ |
انحراف معیار | آزمون t | p-value |
| A | 909/0 | 811/0 | 34/1- | 896/0 |
| B | 227/1 | 775/0 | 00/1- | 835/0 |
| AB | 86/0 | 26/1 | 91/0- | 800/0 |
| O | 727/0 | 883/0 | 44/1- | 910/0 |
جدول 3: مقایسه میانگینهای خط شماری انگشت اشاره چپ با راست در گروههای خونی زنان
| گروه خونی | اختلاف میانگین دست راست از چپ |
انحراف معیار | آزمون t | p-value |
| A | 72/2 | 34/1 | 88/1 | 048/0 |
| B | 97/0- | 03/1 | 14/1- | 866/0 |
| AB | 67/1- | 38/1 | 35/1- | 883/0 |
| O | 44/1 | 05/1 | 19/1 | 135/0 |
| A | B | AB | O | ||||||||||||||
| کیسهای | پیچی | کمانی | کل | کیسهای | پیچی | کمانی | کل | کیسهای | پیچی | کمانی | کل | کیسهای | پیچی | کمانی | کل | ||
| انگشت شست |
فراوانی | 6 | 5 | 0 | 11 | 12 | 10 | 1 | 23 | 4 | 3 | 0 | 7 | 6 | 5 | 1 | 12 |
| درصد فراوانی |
5/54 | 5/45 | 0/0 | 100 | 2/52 | 5/43 | 3/4 | 100 | 1/57 | 9/42 | 0/0 | 100 | 0/50 | 7/41 | 3/8 | 100 | |
| انگشت اشاره |
فراوانی | 5 | 4 | 2 | 11 | 3 | 16 | 4 | 23 | 3 | 3 | 1 | 7 | 2 | 7 | 3 | 12 |
| درصد فراوانی |
5/45 | 4/36 | 2/18 | 100 | 0/13 | 6/69 | 4/17 | 100 | 9/42 | 9/42 | 3/14 | 100 | 7/16 | 3/58 | 0/25 | 100 | |
| انگشت میانی | فراوانی | 8 | 2 | 1 | 11 | 14 | 6 | 3 | 23 | 4 | 2 | 1 | 7 | 8 | 3 | 1 | 12 |
| درصد فراوانی |
7/72 | 2/18 | 1/9 | 100 | 9/60 | 1/26 | 0/13 | 100 | 1/57 | 6/28 | 3/14 | 100 | 7/66 | 0/25 | 3/8 | 100 | |
| انگشت حلقه | فراوانی | 5 | 5 | 1 | 11 | 10 | 13 | 0 | 23 | 5 | 2 | 0 | 7 | 4 | 8 | 0 | 12 |
| درصد فراوانی |
5/45 | 5/45 | 1/9 | 100 | 5/43 | 5/56 | 0/0 | 100 | 4/71 | 6/28 | 0/0 | 100 | 3/33 | 7/66 | 0/0 | 100 | |
| انگشت کوچک |
فراوانی | 8 | 3 | 0 | 11 | 16 | 6 | 1 | 23 | 6 | 1 | 0 | 7 | 8 | 4 | 0 | 12 |
| درصد فراوانی |
7/72 | 3/27 | 0/0 | 100 | 6/69 | 1/26 | 3/4 | 100 | 7/85 | 3/14 | 0/0 | 100 | 7/66 | 3/33 | 0/0 | 100 | |
| کل | فراوانی | 32 | 19 | 4 | 55 | 55 | 51 | 9 | 115 | 22 | 11 | 2 | 35 | 28 | 27 | 5 | 60 |
| درصد فراوانی |
2/58 | 5/34 | 3/7 | 100 | 8/47 | 3/44 | 8/7 | 100 | 9/62 | 4/31 | 7/5 | 100 | 7/46 | 0/45 | 3/8 | 100 | |
| آزمون کای‌دو | 727/6 | 62/22 | 455/5 | 042/14 | |||||||||||||
| مقدار احتمال(p) | 566/0 | 004/0 | 708/0 | 081/0 | |||||||||||||
توزیع فراوانی الگوهای اثر انگشت در انگشتان دست راست افراد با گروه خونی B نشان میدهند که فراوانی الگوی پیچی در انگشت اشاره و حلقه از سایر الگوها به مراتب بیشتر است در حالی که در سایر انگشتان فراوانی الگوی کیسهای بیشتر میباشد. این وضعیت در گروه خونی O نیز قابل مشاهده است با این تفاوت که در گروه خونی O ، همگونی بیشتری بین فراوانی خانهها وجود دارد.
جهت بررسی رابطه بین الگوهای اثر انگشت و نوع انگشتان در دست چپ افراد با گروههای خونی مختلف، نتایج نشان داد که مقادیر احتمال در گروههای خونیO (027/0p=) و B (007/0p=) کمتر از 05/0 میباشند، لذا بین الگوی اثر انگشت و نوع انگشتان در دست چپ افراد دارای گروه خونی B تفاوت معناداری در سطح پنج درصد وجود دارد. همین وضعیت برای گروه خونی O نیز برقرار است(جدول 5).
توزیع فراوانی الگوهای اثر انگشت در انگشتان دست چـپ افـراد بـا گروه خونـی B نشـان میدهنـد که فراوانی
الگوی پیچی در انگشت اشاره از سایر الگوها به مراتب بیشتر است، در حالی که در سایر انگشتان فراوانی الگوی کیسهای بیشتر میباشد. در گروه خونی O نیز فراوانی الگوی پیچی در انگشت اشاره و حلقه از دو الگوی دیگر به مراتب بیشتر است در حالی که در سایر انگشتان فراوانی الگوی کیسهای بیشتر میباشد. اگر چه این وضعیت در گروه خونی A نیز قابل مشاهده است اما به دلیل همگونی بیشتر بین فراوانی خانهها اختلاف موجود، معنادار نشده است. نتایج حاصل از جدول 6، مشخص کرد که در نمونههای Rh منفی بین الگوی اثر انگشت و نوع انگشتان در دست راست و چپ، رابطه معناداری در سطح پنج درصد وجود ندارد. اما در نمونههای Rh مثبت این رابطه نه تنها در سطح 5 درصد بلکه در سطح یک درصد در هر دو دست ایشان وجود دارد(0001/0p=)؛ به طوری که فراوانی الگوی پیچی در انگشت اشاره و حلقه از سایر الگوها به مراتب بیشتر است در حالی که در سایر انگشتان فراوانی الگوی کیسهای بیشتر میباشد.
جهت بررسی رابطه بین الگوهای اثر انگشت و نوع انگشتان در دست چپ افراد با گروههای خونی مختلف، نتایج نشان داد که مقادیر احتمال در گروههای خونیO (027/0p=) و B (007/0p=) کمتر از 05/0 میباشند، لذا بین الگوی اثر انگشت و نوع انگشتان در دست چپ افراد دارای گروه خونی B تفاوت معناداری در سطح پنج درصد وجود دارد. همین وضعیت برای گروه خونی O نیز برقرار است(جدول 5).
توزیع فراوانی الگوهای اثر انگشت در انگشتان دست چـپ افـراد بـا گروه خونـی B نشـان میدهنـد که فراوانی
الگوی پیچی در انگشت اشاره از سایر الگوها به مراتب بیشتر است، در حالی که در سایر انگشتان فراوانی الگوی کیسهای بیشتر میباشد. در گروه خونی O نیز فراوانی الگوی پیچی در انگشت اشاره و حلقه از دو الگوی دیگر به مراتب بیشتر است در حالی که در سایر انگشتان فراوانی الگوی کیسهای بیشتر میباشد. اگر چه این وضعیت در گروه خونی A نیز قابل مشاهده است اما به دلیل همگونی بیشتر بین فراوانی خانهها اختلاف موجود، معنادار نشده است. نتایج حاصل از جدول 6، مشخص کرد که در نمونههای Rh منفی بین الگوی اثر انگشت و نوع انگشتان در دست راست و چپ، رابطه معناداری در سطح پنج درصد وجود ندارد. اما در نمونههای Rh مثبت این رابطه نه تنها در سطح 5 درصد بلکه در سطح یک درصد در هر دو دست ایشان وجود دارد(0001/0p=)؛ به طوری که فراوانی الگوی پیچی در انگشت اشاره و حلقه از سایر الگوها به مراتب بیشتر است در حالی که در سایر انگشتان فراوانی الگوی کیسهای بیشتر میباشد.
جدول 5: توزیع فراوانی الگوهای انگشتان دست چپ به تفکیک گروههای خونی
| A | B | AB | O | ||||||||||||||
| کیسهای | پیچی | کمانی | کل | کیسهای | پیچی | کمانی | کل | کیسهای | پیچی | کمانی | کل | کیسهای | پیچی | کمانی | کل | ||
| انگشت شست |
فراوانی | 7 | 4 | 0 | 11 | 13 | 10 | 0 | 23 | 4 | 3 | 0 | 7 | 7 | 5 | 0 | 12 |
| درصد فراوانی |
6/63 | 4/36 | 0/0 | 100 | 5/56 | 5/43 | 0/0 | 100 | 1/57 | 9/42 | 0/0 | 100 | 3/58 | 7/41 | 0/0 | 100 | |
| انگشت اشاره |
فراوانی | 3 | 6 | 2 | 11 | 5 | 14 | 4 | 23 | 4 | 2 | 1 | 7 | 4 | 6 | 2 | 12 |
| درصد فراوانی |
3/27 | 5/54 | 2/18 | 100 | 7/21 | 9/60 | 4/17 | 100 | 1/57 | 6/28 | 3/14 | 100 | 3/33 | 0/50 | 7/16 | 100 | |
| انگشت میانی | فراوانی | 5 | 4 | 2 | 11 | 12 | 9 | 2 | 23 | 4 | 2 | 1 | 7 | 10 | 2 | 0 | 12 |
| درصد فراوانی |
5/45 | 4/36 | 2/18 | 100 | 2/52 | 1/39 | 7/8 | 100 | 1/57 | 6/28 | 3/14 | 100 | 3/83 | 7/16 | 0/0 | 100 | |
| انگشت حلقه | فراوانی | 5 | 6 | 0 | 11 | 11 | 11 | 1 | 23 | 5 | 2 | 0 | 7 | 4 | 8 | 0 | 12 |
| درصد فراوانی |
5/45 | 5/54 | 0/0 | 100 | 8/47 | 8/47 | 3/4 | 100 | 4/71 | 6/28 | 0/0 | 100 | 3/33 | 7/66 | 0/0 | 100 | |
| انگشت کوچک |
فراوانی | 9 | 2 | 0 | 11 | 19 | 3 | 1 | 23 | 6 | 1 | 0 | 7 | 9 | 3 | 0 | 12 |
| درصد فراوانی |
8/81 | 2/18 | 0/0 | 100 | 6/82 | 0/13 | 3/4 | 100 | 7/85 | 3/14 | 0/0 | 100 | 0/75 | 0/25 | 0/0 | 100 | |
| کل | فراوانی | 29 | 22 | 4 | 55 | 60 | 47 | 8 | 115 | 23 | 10 | 2 | 35 | 34 | 24 | 2 | 60 |
| درصد فراوانی |
7/52 | 0/40 | 3/7 | 100 | 2/52 | 9/40 | 0/7 | 100 | 7/65 | 6/28 | 7/5 | 100 | 7/56 | 0/40 | 3/3 | 100 | |
| آزمون کای‌دو | 132/12 | 02/21 | 696/4 | 279/17* | |||||||||||||
| مقدار احتمال(p) | 145/0 | 007/0 | 79/0 | 027/0 | |||||||||||||
جدول 6: توزیع فراوانی الگوهای انگشتان دست راست و چپ به تفکیک نوع Rh
| دست راست | دست چپ | ||||||||||||||||
| Rh- | Rh+ | Rh- | Rh+ | ||||||||||||||
| کیسهای | پیچی | کمانی | کل | کیسهای | پیچی | کمانی | کل | کیسهای | پیچی | کمانی | کل | کیسهای | پیچی | کمانی | کل | ||
| انگشت شست |
فراوانی | 5 | 1 | 0 | 6 | 23 | 22 | 2 | 47 | 4 | 2 | 0 | 6 | 27 | 20 | 0 | 47 |
| درصد فراوانی |
3/83 | 7/16 | 0/0 | 100 | 9/48 | 8/46 | 3/4 | 100 | 7/66 | 3/33 | 0/0 | 100 | 4/57 | 6/42 | 0/0 | 100 | |
| انگشت اشاره |
فراوانی | 3 | 1 | 2 | 6 | 10 | 29 | 8 | 47 | 3 | 2 | 1 | 6 | 13 | 26 | 8 | 47 |
| درصد فراوانی |
0/50 | 7/16 | 3/33 | 100 | 3/21 | 7/61 | 0/17 | 100 | 0/50 | 3/33 | 7/16 | 100 | 7/27 | 3/55 | 0/17 | 100 | |
| انگشت میانی | فراوانی | 4 | 1 | 1 | 6 | 30 | 12 | 5 | 47 | 4 | 1 | 1 | 6 | 27 | 16 | 4 | 47 |
| درصد فراوانی |
7/66 | 7/16 | 7/16 | 100 | 8/63 | 5/25 | 6/10 | 100 | 7/66 | 7/16 | 7/16 | 100 | 4/57 | 0/34 | 5/8 | 100 | |
| انگشت حلقه | فراوانی | 4 | 2 | 0 | 6 | 20 | 26 | 1 | 47 | 3 | 3 | 0 | 6 | 22 | 24 | 1 | 47 |
| درصد فراوانی |
7/66 | 3/33 | 0/0 | 100 | 6/42 | 3/55 | 1/2 | 100 | 0/50 | 0/50 | 0/0 | 100 | 8/46 | 1/51 | 1/2 | 100 | |
| انگشت کوچک |
فراوانی | 4 | 2 | 0 | 6 | 34 | 12 | 1 | 47 | 4 | 2 | 0 | 6 | 39 | 7 | 1 | 47 |
| درصد فراوانی |
7/66 | 3/33 | 0/0 | 100 | 3/72 | 5/25 | 1/2 | 100 | 4/66 | 3/33 | 0/0 | 100 | 0/83 | 9/14 | 1/2 | 100 | |
| کل | فراوانی | 20 | 7 | 3 | 30 | 117 | 101 | 17 | 235 | 18 | 10 | 2 | 30 | 128 | 93 | 14 | 235 |
| درصد فراوانی |
7/66 | 3/23 | 0/10 | 100 | 8/49 | 0/43 | 2/7 | 100 | 0/60 | 3/33 | 7/6 | 100 | 5/54 | 6/39 | 0/6 | 100 | |
| آزمون کای‌دو | 690/6 | 096/38 | 33/4 | 37/41* | |||||||||||||
| مقدار احتمال(p) | 570/0 | 0001/0 | 826/0 | 0001/0 | |||||||||||||
بحث
جنین مهرهداران و بسیاری از بیمهرگان به صورت قابل توجهی در آناتومی و فیزیولوژی اندامهای خود دارای عدم تقارن هستند. این عدم تقارن در سرتاسر تکامل طنابداران حفظ شده است. اگرچه جزئیات این عدم تقارن در میان گونهها بسیار متنوع است، با این وجود همه افراد طبیعی یک گونه فرضی، عدم تقارن مشابهی دارند. این عدم تقارن از نظر پزشکی نیز ارزشمند است، زیرا برخی سندرمها در انسان، محورهای چپ و راست را تحت تاثیر قرار میدهند(26).
خطوط پوستی نیز مانند سایر اعضا و قسمتهای بدن یک فرد در دو طرف کاملا مشابه و یکسان نمی‌باشند(27). از تقارن چپ و راست خطوط دست و پا برای آنالیز درماتوگلیفیک این خطوط استفاده میشود(3). مطالعه گروه خونی نیز به علت نقش آن در ژنتیک، ژنتیک جمعیت، تزریق خون، پزشکی قانونی و هم چنین در ارتباط با برخی از بیماریها از اهمیت ویژهای برخوردار است(28).
نتایج حاصل از آمار توصیفی خطشماری شست، نشان میدهد که متوسط تعداد خطشماری در دست چپ کمتر از دست راست در همه گروههای خونی است. به نظر میرسد که یافته اخیر همسو با یافتههای سریدوی، سیلویا، کولکارنی و سشاگیری باشد که در سال 2010 بر روی زنان هندی در دو گروه مبتلا به سرطان پستان و سالم انجام دادند(29)(جدول 1). هم چنین همسو با مطالعه عطاریان و همکاران، در سال 1393 بر روی زنان خراسان رضوی در دو گروه سالم و ناشنوای مادرزاد است(10). نتایج این تحقیقات، خطشماری شست چپ را کمتر از شست راست گزارش نمود. به نظر میرسد شاید بتوان این ویژگی را به عنوان یک صفت عمومی در افراد هر جمعیتی به حساب آورد. اما در مورد علت و مکانیسم ژنتیکی آن تاکنون گزارشی ارایه نشده است.
با توجه به دادههای آماری جدول 3 که آزمون t وابسته مقایسه میانگینهای خط شماری اشاره چپ را با راست در گروه زنان نشان میدهد، مشاهده میگردد که تنها در گروه خونی A مقدار احتمال کمتر از 05/0 است. به بیان دیگر از نظر خطشماری انگشت اشاره، در همه گروههای خونی به جز گروه خونی A تقارن وجود دارد. مطالعه‌هایی بر روی تقارن طرحهای انگشتان و کف دست و پا انجام شده است. در مطالعه‌های تقارنسنجی مربوط به اثر انگشتان و کف دست و پا در جمعیتی از افراد لهستان در سال 2000، تفاوتهای معنیداری در فراوانی الگوی انگشتان مردان و زنان، بین اعضای خانواده و تقارن دو طرفه بین کف دست چپ و راست مردان و نیز زنان مشاهده شد. این عدم تقارن در پیش آگاهی از احتمال بروز بیماریها میتواند سودمند باشد(30). با توجه به این که یک سیستم چندژنی، پیدایش و تکوین خطوط پوستی را کنترل مینماید، اما ژن‌های مشارکت کننده در کنترل خطوط پوستی هنوز مشخص نشدهاند، احتمال میرود که عوامل موثر در تعیین گروه خونی بر تقارن الگوهای درماتوگلیفیک اثرگذار باشد. از این رو احتمالا تاثیر برخی از عوامل فوق موجب عدم تقارن در خطشماری انگشت شست گروه خونی A در طرح حاضر گردیده است.
از سوی دیگر در مطالعه‌های زیادی به وجود ارتباط بین
گروههای خونی و بیماریها اشاره شده از جمله در مطالعه صدرالدینی و همکاران در سال 1389 در مورد فراوانی توزیع گروههای خونی در بیماران مبتلا به ریفلاکس معده و مری، گروه خونی A+ بیشترین فراوانی را داشتند(31). یا در مطالعه قربانی و همکاران در سال 1390 مشخص شد که افراد دارای گروه خونی A ، سابقه خانوادگی بیماری قلبی بیشتری نسبت به گروههای خونی دیگر داشتند(32). مطالعه فرامینگهام نشان داد که افراد گروه خونی A، از نظر ابتلا به بیماری عروق کرونر، مستعدتر هستند(33). هندرسون و همکاران افزایش بروز گروه خونی A با تومورهای تخمدان و ال حج و همکارن افزایش بروز گروه خونی A را با سرطان معده گزارش کردهاند(35، 34). شاید بتوان این عدم تقارن در گروه خونی A را با فراوانی برخی بیماریها در این گروه خونی مرتبط دانست.
در مورد رابطه بین الگوی اثر انگشت با نوع انگشتان مشاهده میشود که تنها بین الگوی اثر انگشت و نوع انگشتان در دست راست افراد با گروه خونی B تفاوت معناداری در سطح پنج درصد وجود دارد. به طوری که فراوانی الگوی پیچی در انگشت اشاره و حلقه از سایر الگوها به مراتب بیشتر است در حالی که در سایر انگشتان فراوانی الگوی کیسهای بیشتر میباشد.
در دست چپ افراد نیز، بین الگوی اثر انگشت و نوع انگشتان دست چپ افراد دارای گروه خونی B و O تفاوت معناداری در سطح پنج درصد وجود دارد. چنان که در گروه خونی B فراوانی الگوی پیچی در انگشت اشاره از سایر الگوها به مراتب بیشتر است، در حالی که در سایر انگشتان فراوانی الگوی کیسهای بیشتر میباشد. در گروه خونی O نیز فراوانی الگوی پیچی در انگشت اشاره و حلقه از دو الگوی دیگر به مراتب بیشتر است در حالی که در سایر انگشتان، فراوانی الگوی کیسهای بیشتر میباشد.
نتایج یافتهها حاکی از آن است که در انگشت شست همه گروههای خونی، درصد فراوانی الگوی کیسهای از دو نوع الگوی دیگر بیشتر میباشد، که این مورد در مطالعه فیروز و همکاران در سال 2012 نیز دیده میشود(25).
معمـولاً در مطالعـه‌هـای خطـوط پـوستـی، عــلاوه بر مطالعه‌های کیفی، از خصوصیات کمی آن نیز استفاده میشود. مطالعه‌های انجام شده نشان داده است که با استفاده از خصوصیات کمی میتوان به نتایج بهتری در مطالعه رسید(9).
نتایج جدول 6 نشان داد که در نمونههای Rh مثبت بین الگوی اثر انگشت و شماره انگشتان هم در دست راست و هم چپ رابطه معناداری در سطح یک درصد وجود دارد. درصد الگوی کمانی در دست راست افراد Rh منفی (10%) در مقایسه با Rh مثبت (2/7%)، بیشتر است و در دست چپ نیز به ترتیب 7/6% در برابر 6% است. این مورد در مطالعه متا و همکاران در سال 2011 در جمعیت ناگپور، که بیان داشتند الگوی کمانی در گروه خونی Rh منفی بالاتر بوده و از نظر آماری اختلاف معنادار با Rh مثبت دارد، دیده میشود(36).
در مطالعه آنیلا و همکاران در سال 2014 بر روی 200
دانشجو در هندوستان، مشخص شد فراوانی الگوی کیسهای در موارد Rh مثبت و الگوی پیچی در موارد Rh منفی به طور معناداری بالاست. شاید این تناقض نتایج با مطالعه حاضر، به دلیل عدم تفکیک جنسیتی و عدم تفکیک انگشتان راست و چپ در مطالعه آنیلا بوده است(37).
نتایج مطالعه‌ها در مواردی با هم و با نتایج مطالعه حاضر متفاوت است، که درصدی از این موضوع میتواند به علت مواردی مانند حجم نمونه متفاوت و استفاده از روشهای مختلف انگشتنگاری در انجام هر مطالعه، مانند استفاده از اثر انگشتان یک دست یا هر دو دست و یا تنها یک انگشت، باشد. با این حال آن چه که در نتایج اکثر مطالعه‌ها مشابه است، هم عقیده بودن در رابطه با تفاوت فراوانی الگوهای اثر انگشت در گروههای خونی ABO است(37، 36، 25).
نتیجه‌گیری
مطالعه حاضر، وجود ارتباط بین الگوی اثر انگشت و گروه خونیABO و Rh را آشکار کرد. در مجموع به نظر میرسد که درماتوگلیفیک، علاوه بر اینکه در مسائل تشخیص هویت، جرمشناسی و پیشرفت تکنولوژی بیومتریک کاربرد وسیعی دارد، میتواند یک روش مطلوب برای مطالعه‌های ژنتیکی و احتمالاً پیش‌آگاهی در مورد شیوع بیماریهای خاص در برخی از گروههای خونی و بدخیمی بعضی گروههای خونی باشد.
تشکر و قدردانی
در راستای پیشبرد این طرح لازم میدانیم از همکاری صمیمانه معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی گناباد که در انجام این تحقیق ما را یاری نمودند، کمال قدردانی را داشته باشیم.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
