جلد 13، شماره 1 - ( بهار 1395 )
جلد 13 شماره 1 صفحات 44-38 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Miri K, Bahrami M, Rakhsha A, Pour ebrahimi M. Knowledge about and performance of correct methods of blood transfusion by the medical personnel in hospitals of Gonabad . Sci J Iran Blood Transfus Organ 2016; 13 (1) :38-44
URL: http://bloodjournal.ir/article-1-921-fa.html
URL: http://bloodjournal.ir/article-1-921-fa.html
میری خیزران، بهرامی مهناز، رخشا علی اکبر، پورابراهیمی محمد امین. میزان آگاهی از روش‌های صحیح تزریق خون در پرسنل شاغل در بیمارستانهای شهرستان گناباد. فصلنامه پژوهشی خون. 1395; 13 (1) :38-44
تربت حیدریه ـ ایران ـ کدپستی: 33787-95196
متن کامل [PDF 243 kb]
(1706 دریافت)
| چکیده (HTML) (5449 مشاهده)
مقدمه
خون نقش ارزشمندی در نجات زندگی بیماران دارد. از خون کامل می‌توان فرآورده‌هایی استخراج کرده و نیاز چندین بیمار را مرتفع نمود(2، 1). خون و فرآوردههای آن عمر محدودی دارند. به منظور این که بتوانیم در این محدودیت زمانی استفاده بهینه از این محصولات داشته باشیم، باید از نحوه مناسب نگهداری، انتقال، تزریق و حتی عوارض احتمالی ناشی از مصرف آن‌ها آگاه باشیم(3). انتقال خون در بسیاری از بیماری‌ها از جمله تالاسمی، اعمال جراحی و زایمان اهمیت حیاتی دارد(4). در آمریکا سالانه 12 میلیون تزریق خون برای حدود 4 میلیون بیمار انجام میشود(5).
کاربرد صحیح تزریق خون، فواید بالینی بسیاری دارد، با این حال ممکن است به عنوان یک فرآیند معمولی در نظر گرفته شود و خطرات قابل توجهی را به دنبال داشته باشد(6). در کوبا مشاهده شده است که ترانسفوزیون‌هایی با ناسازگاری ABO ، شایع‌ترین واقعه زیانبار در اثر تزریق خون است و به میزان 1 در 13000 ترانسفوزیون رخ می‌دهد(7).
دو عنصر اصلی برای انتقال خون مؤثر و ایمن، شامل فراهم‌سازی خون سالم به روش مناسب و هم چنین عملکرد بالینی صحیح توسط پرسنل درمانی است، به همین دلیل تزریق خون نیاز به مهارت و تخصص کافی دارد. بنابراین آگاهی پرسنل درمانی از این روند الزامی است. امروزه بایستی تمامی اجزای تیم مراقبتی در زمینه شرایط نگهداری، تزریق و کنترل علایم ناشی از واکنش‌های نامطلوب و عوارض پس از ترانسفوزیون خون کامل یا دیگر فرآوردههای خونی اطلاعات کافی داشته باشند(7). مطالعه‌های انجام شده در داخل و خارج از کشور حاکی از دانش و عملکرد ضعیف تا متوسط پرسنل درمانی نسبت به تزریق خون و فرآوردههای آن می‌باشد(10-8، 6). حال آن که دانش و عملکرد نامطلوب پرستاران میتواند موجب کاهش کیفیت مراقبت سلامت گردیده و در نتیجه تهدید جدی برای حیات بیمار باشد. بنابراین هرگونه تلاش برای اطمینان از این که فرآورده سالم، به بیمار صحیح در زمان مناسب داده شود، بایستی صورت گیرد(11). با توجه به موارد ذکر شده و نظر به این که تحقیقات در زمینه اقدامات مراقبتی پرسنل درمانی، پژوهش روی سلامت افراد جامعه می‌باشد؛ دستیابی به سلامت جامعه، هدف نهایی سازمان‌های ارایه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی درمانی است. علاوه بر این، با توجه به عدم انجام مطالعه‌هایی درباره انتقال خون در محیط پژوهش حاضر و نیاز به دانستن وضعیت فعلی آگاهی و عملکرد پرسنل درمانی؛ بر آن شدیم که به عنوان مقدمه‌ای از برنامههای بهبود کیفیت خدمات سلامت، این تحقیق را به انجام رسانیم؛ لذا این مطالعه با هدف ارزیابی آگاهی و خود ارزیابی عملکرد پرسنل درمانی در مورد انتقال خون در بیمارستانهای شهرستان گناباد در سال 92 صورت پذیرفت.
مواد و روش‌ها
این مطالعه از نوع توصیفی ـ مقطعی بود که جامعه پژوهش را 171 نفر [b1] از پرسنل درمانی شاغل در بیمارستانهای آموزشی دانشگاه علوم پزشکی گناباد در سال 1392 تشکیل می‌دادند. در این مطالعه با استفاده از روش سرشماری، آگاهی و خود ارزیابی عملکرد تعداد 165 نفر از پرسنل درمانی شهرستان گناباد مورد بررسی قرار گرفت، دسترسی به بقیه افراد به دلایلی مانند مرخصی رفتن یا عدم تمایل برای شرکت در پژوهش امکان‌پذیر نبود.
داده‌ها از طریق پرسشنامه پژوهشگر ساخته [b2] جمعآوری شد. این پرسشنامه شامل سه بخش بود. بخش اول شامل 12 سؤال درباره مشخصات فردی و سوابق بالینی پرسنل درمانی بود. بخش دوم شامل 14 سؤال چهار گزینه‌ای در ارتباط با آگاهی افراد در مورد اقدامات لازم قبل، حین و بعد از ترانسفوزیون خون بود که برای پاسخ صحیح به هر سؤال نمره 1 و برای پاسخ غلط به هر سؤال نمره صفر منظور شد. برای توصیف وضعیت آگاهی با توجه به این که محدوده نمرات آگاهی افراد تحت مطالعه بین 0 تا 14 به دست آمد، کسب امتیاز کمتر یا مساوی 50% نمره کل، آگاهی ضعیف(7-0)، امتیاز بین 51% تا 70% نمره کل، آگاهی متوسط(10-8) و بیشتر از 75% نمره کل به عنوان آگاهی خوب(14-11) در نظر گرفته شد.
بخـش سـوم شامـل 10 سـؤال در مـورد خـود ارزیابی
عملکرد افراد درباره انتقال خون با مقیاس پنج گزینه‌ای لیکرت از هرگز تا همیشه(نمره بین 0 تا 4) بود. برای توصیف خود ارزیابی عملکرد با توجه به این که محدوده نمرات خود ارزیابی عملکرد افراد بین 0 تا 40 بود، کسب امتیاز کمتر و مساوی 75% نمره کل به عنوان خود ارزیابی عملکرد ضعیف(30-0)، امتیاز بین 90%- 76% نمره کل به عنوان خود ارزیابی عملکرد متوسط(36-31) و بیشتر از 90% نمره کل به عنوان خود ارزیابی عملکرد خوب(40-37) در نظر گرفته شد.
این پرسشنامه توسط پورفرزاد و همکاران [b3] در سال 1389 برای بررسی آگاهی و عملکرد پرستاران بیمارستانهای اراک در مورد انتقال خون نیز مورد استفاده قرار گرفته است(12). با این وجود جهت سنجش روایی ابزار از روش روایی محتوا، استفاده شد که 8 نفر از اساتید دانشگاه علوم پزشکی گناباد آن را بررسی کرده و نظرات اصلاحی ایشان لحاظ گردید. جهت سنجش پایایی نیز به روش آلفای کرونباخ، 7/0 =r به دست آمد.
در نهایت داده‌ها پس از ورود به نرم افزار SPSS نسخه 5/11 با استفاده از آمار توصیفی (میانگین و انحراف معیار) و آمار تحلیلی (اسپیرمن، کروسکال والیس و آنالیز واریانس یک طرفه[b4] ) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
یافته‌ها
در این پژوهش از مجموع 165 نفر پرسنل درمانی، بیشترین جامعه آماری مربوط به پرستاران(4/62%) بود. اکثریت پرسنل درمانی(1/66%) زن و دارای مدرک کارشناسی (98%) بودند. میانگین سنی واحدهای پژوهش 4/6 ± 9/29 سال و سابقه کار 6/5 ± 3/6 سال بود(جدول 1).
نمره کل آگاهی پرسنل درمانی بیمارستان‌ها 2/2 ± 9/8 و نمره کل خودارزیابی عملکرد آن‌ها 5/3 ± 4/37 بود. نتایج آزمون کروسکال والیس نشان داد که در بین گروه‌های مختلف، بیشترین نمره آگاهی مربوط به پزشکان، سرپرستاران و سوپروایزران بیمارستان و کمترین نمـره مربـوط به بهیاران و پرسنل اتاق عمل بود(جدول2).
جدول 1: مشخصات فردی و سوابق بالینی پرسنل درمانی بیمارستانهای آموزشی شهرستان گناباد
هم چنین آگاهی اکثر پرسنل درمانی(1/49%) در رابطه با انتقال خون و فرآوردههای خونی در حد متوسط بود، در حالی که اکثر افراد(1/72%) خود ارزیابی عملکرد خود را در رابطه با انتقال خون و فرآوردههای آن خوب ارزیابی نمودند(جدول 3).
نتایج[m5] آزمون‌های آماری نشان داد بین نمره آگاهی پرسنـل درمانـی بـا سابقـه خدمـت بالینی، بخش محل کار
جدول 2: میانگین و انحراف معیار نمره آگاهی و خود ارزیابی عملکرد پرسنل درمانی شاغل در بیمارستانهای آموزشی شهرستان گناباد در سال 1392 به تفکیک شغل
(داخلی، جراحی، ویژه، زنان و زایشگاه، اتاق عمل، اورژانس و بخش مراقبت ویژه نوزادان)، نوع استخدام (رسمی، پیمانی، طرحی و تبصره‌ای) رابطه آماری معناداری وجود نداشت. نتایج آزمون آماری اسپیرمن نشان داد که بین نمره آگاهی و سن ارتباط [b6] آماری معناداری وجود دارد (027/0 (p=.
نتایج آزمون کروسکال والیس نشان داد بین نمره خود ارزیابی عملکرد پرسنل با متغیر محل کار، ارتباط معناداری وجود دارد به نحوی که از بخش مراقبت‌های ویژه نمره خود ارزیابی عملکرد بالاتری گزارش شده است(031/0 p=). سایر متغیرها با خودارزیابی عملکرد رابطه‌ای نداشت.
نتایج آزمون آماری من ویتنی نشان داد که بین میانگین نمره خود ارزیابی عملکرد در دو جنس مرد و زن، تفاوت آماری معناداری وجود دارد و نمره میانگین زن‌ها بیشتر است(022/0 =p)(جدول 4). این آزمون در بررسی رابطه بین نمره آگاهی در گروه مردان و زنان تفاوت آماری معناداری نشان نداد.
جدول 3: توزیع فراوانی آگاهی و خود ارزیابی عملکرد پرسنل درمانی شاغل در بیمارستانهای آموزشی شهرستان گناباد در مورد روش‌های صحیح انتقال خون در سال 1392
جدول 4 : میانگین و انحراف معیار نمره آگاهی و خود ارزیابی عملکرد پرسنل درمانی بیمارستانهای آموزشی شهرستان گناباد به تفکیک جنس در سال 1392
بحث
کسب و حفظ اطلاعات کافی در ارتباط با مصرف خون و فرآوردههای خونی به منظور رسیدن به بهترین پیامد بالینی ضروری می‌باشد(13). در مطالعه حاضر، آگاهی پرسنل درمانی در مورد روش‌های صحیح انتقال خون 5/34% ضعیف و 1/49% در گروه متوسط بود. این یافته با مطالعه‌های دیگر از جمله مطالعه اصلانی و همکاران (1387)، طبیعی و همکاران(1381)، سلیمی و همکاران (1383)، تفضلی و کرامتی(1383) و بابا محمدی و همکاران(1378) در مورد طب انتقال خون و فرآوردههای خونی که روش‌های تجویز فرآوردههای خونی، کاربرد و عوارض جانبی آگاهی پرسنل درمانی را ضعیف تا متوسط و با میانگین 1/47% گزارش نمودند؛ هم‌خوانی دارد(15، 14، 9، 2).
مطالعه‌هایی که با شرکت دانشجویان و فارغ التحصیلان انجام شد، از جمله مطالعه‌های کوهنز و همکاران(1975) و هیرش و همکاران(1981)، نشان‌دهنده آموزش ناکافی در زمینه طب انتقال خون و بیانگر نیاز به آموزش بهتر و ارتقای وضعیت موجود آگاهی دانشجویان بود(17، 16). مطالعه پیری و همکاران در زابل(1387) و پورفرزاد و همکاران در اراک(1389) نشان دادند که بیش از نیمی از شرکت‌کنندگان آن‌ها که پرستار و پرسنل درمانی شهرستان بودند؛ دارای آگاهی مطلوب در مورد روش صحیح انتقال خون و فرآوردههای آن می‌باشند(25/51%)(18-12). در حالی که در نتایج مطالعه حاضر فقط 4/16% افراد مطالعه مطلوب بودند و 6/83% افراد آگاهی خود را متوسط و ضعیف ارزیابی نمودند. از طرفی ترکیب نسبت پرسنل شرکت‌کننده از نظر نوع پرسنل(پرستار، پزشک و...) در دو مطالعه فوق با مطالعه حاضر تفاوت داشت، به نحوی که در مطالعه پیری و همکاران(1386) فقط پرستاران و درمطالعه پور فرزاد و همکاران نیز 75% شرکت‌کنندگان پرستار بودند.
یافته‌های این مطالعه پیرامون بررسی سطح خود ارزیابی عملکرد پرستاران درخصوص انتقال خون نشان داد که خود ارزیابی عملکرد اکثر پرسنل درمانی به شیوه خود سنجی 1/72% بود که با نتایج مطالعه پورفرزاد و همکاران که 9/63% خود ارزیابی عملکرد پرستاران را خوب ارزیابی کردند، هم خوانی دارد(12). در حالی که مطالعه هیجی و همکاران(2010) در امارات متحده عربی، عملکرد 49 پرستار در دو بیمارستان را مورد مشاهده قرار داد، 75% این تعداد نمرههای زیر سطح 50% را کسب کردند که بسیار نامطلوب می‌باشد و با یافته‌های مطالعه حاضر هم‌خوانی ندارد(8). علت آن میتواند این باشد که در مطالعه فوق بررسی عملکرد به روش مشاهده مستقیـم بود و در مطالعه
ما به روش خود سنجی صورت گرفت.
در مطالعه انجام شده سرپرستاران و پزشکان آگاهی بیشتری نسبت به بقیه پرسنل درمانی داشتند(0001/0 p≤). هر چه پرسنل مدرک تحصیلی بالاتری داشتند، میزان آگاهی بیشتر بود(025/0=p). کسانی که در کارگاه آموزشی هموویژیلانس شرکت کرده‌اند، آگاهی بیشتری در مورد انتقال خون و فرآوردههای آن نسبت به سایر پرسنل دارند(044/0 =p).
از آن جایی که در مطالعه انجام شده، 6/83% پرسنل درمانی مورد مطالعه دارای آگاهی متوسط تا ضعیف بودند و میزان کم آگاهی میتواند خطرات قابل توجهی برای بیماران داشته باشد، لذا با توجه به تاثیر مثبت ایجاد آگاهی از طریق برگزاری سمینارها و کارگاههای آموزشی، به نظر می رسد که یک نیاز مبرم برای افزایش آگاهی این افراد در مورد روش صحیح انتقال خون و فرآوردههای آن وجود داشته باشد. با توجه به مطلب فوق، طراحی و اجرای برنامههای بازآموزی اجباری و حتی برگزاری امتحانات تاییدی جهت ارتقای آگاهی افراد پیشنهاد میشود. با توجه به تاثیر پمفلت‌ها و تابلوها در یادآوری مطالب، استفاده از پمفلت‌ها در محل کار و نیز اتاق بیماران توصیه می‌گردد. با ارایه راه‌کارهای فوق امید است تا نیازهای آموزشی و خطرات تهدیدکننده جان بیماران که میتواند ناشی از آگاهی اندک پرسنل درمانی در خصوص روش صحیح انتقال خون باشد، برطرف شود.
نتیجه‌گیری
نتایج حاصل از این پژوهش به طور کلی نشان داد که آگاهی پرسنل درمانی در انتقال خون در حد ضعیف و متوسط است در حالی که آن‌ها عملکرد خود را به صورت خوب گزارش نمودند. با این وجود نیاز به داشتن آگاهی بیشتر در مورد عوارض انتقال خون و بهبود عملکرد مراقبتی بر پایه فرآیند پرستاری به ویژه در زمینه جمعآوری داده‌ها با مصاحبه(پرسش تاریخچه، سؤال نام و نام خانوادگی)، معاینه(کنترل علایم حیاتی) و مشاهده (کیفیت کیسه خون و دیدن بیمار از نظر بروز واکنش‌ها) با توجه به حساسیت نقش پرسنل درمانی در این زمینه وجود دارد؛ چرا که خطای پرسنل درمانی در زمینه تجویز خون علاوه بر آسیبی که به بیمار وارد می‌کند، میتواند به حرفه پرسنل نیز آسیب وارد کند.
تشکر و قدردانی
در پایان از مساعدت و همکاری کمیته تحقیقات دانشجویی و معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی گناباد
که حمایت مالی این طرح تحقیقاتی با کد 16/ 92 را به عهده داشته است و هم چنین پرسنل درمانی بیمارستانهای آموزشی 22 بهمن و 15 خرداد دانشگاه علوم پزشکی گناباد و کلیه کسانی که ما را در انجام این پژوهش یاری رساندند، صمیمانه تشکر و قدردانی می‌نماییم.
متن کامل: (1283 مشاهده)
میزان آگاهی از روش‌های صحیح تزریق خون در پرسنل شاغل
در بیمارستانهای شهرستان گناباد
خیزران میری1، مهناز بهرامی2، علی‌اکبر رخشا3، محمد امین پورابراهیمی3
چکیده
سابقه و هدف
پرسنل درمانی، نقش مهمی در کاربرد ایمن خون و فرآوردههای آن دارند. اثربخشی انتقال خون، بستگی به سطح دانش و مهارت پرسنل درمانی دارد که مسئولیت آن را به عهده گرفته‌اند. هدف این پژوهش، ارزیابی آگاهی و خودارزیابی عملکرد پرسنل درمانی در مورد روش‌های صحیح انتقال خون بود.
مواد و روش‌ها
این مطالعه توصیفی ـ مقطعی با مشارکت 165 نفر از پرسنل درمانی شاغل در بیمارستانهای شهرستان گناباد در سال 1392 به روش سرشماری انجام شد. داده‌ها از طریق پرسشنامه پژوهشگر ساخته جمعآوری گردید. روایی ابزار از طریق روایی محتوا و پایایی آن با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ (7/0=r) محاسبه گردید. یافته‌ها بر اساس آمار توصیفی و تحلیلی(اسپیرمن، کراسکال والیس) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
یافته‌ها
نزدیک به نیمی از پرسنل(1/49%) آگاهی متوسط داشتند. نمره کل آگاهی پرسنل 2/2 ± 9/8 بود که نشان‌دهنده 60% نمره کل است. در حالی که خود ارزیابی عملکرد پرسنل میانگین 5/3 ± 4/37 را داشت که بیانگر 90% نمره کل بود. بنابراین اختلاف حدود 30% بین نمره آگاهی و خودارزیابی عملکرد پرسنل وجود داشت.
نتیجه گیری
آگاهی اکثریت افراد مطلوب نبوده و بنا بر نیاز داشتن آگاهی بیشتر در مورد عوارض انتقال خون و بهبود مراقبت از بیماران، اجرای برنامههای بازآموزی و تغییر شیوه‌های نظارتی ضروری به نظر میرسد.
کلمات کلیدی: انتقال خون، آگاهی، پرستاران
تاریخ دریافت : 18/9/93
تاریخ پذیرش : 8 /7 /94
1- کارشناس ارشد آموزش پرستاری ـ مربی دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی گناباد و تربت حیدریه ـ گناباد و تربت حیدریه ـ ایران
2- مؤلف مسئول: کارشناس ارشد آموزش پرستاری ـ مربی دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی تربت حیدریه ـ تربت حیدریه ـ ایران ـ کدپستی: 33787-95196
3- کارشناس پرستاری ـ کمیته تحقیقات دانشجویی دانشگاه علوم پزشکی گناباد ـ گناباد ـ ایران
در بیمارستانهای شهرستان گناباد
خیزران میری1، مهناز بهرامی2، علی‌اکبر رخشا3، محمد امین پورابراهیمی3
چکیده
سابقه و هدف
پرسنل درمانی، نقش مهمی در کاربرد ایمن خون و فرآوردههای آن دارند. اثربخشی انتقال خون، بستگی به سطح دانش و مهارت پرسنل درمانی دارد که مسئولیت آن را به عهده گرفته‌اند. هدف این پژوهش، ارزیابی آگاهی و خودارزیابی عملکرد پرسنل درمانی در مورد روش‌های صحیح انتقال خون بود.
مواد و روش‌ها
این مطالعه توصیفی ـ مقطعی با مشارکت 165 نفر از پرسنل درمانی شاغل در بیمارستانهای شهرستان گناباد در سال 1392 به روش سرشماری انجام شد. داده‌ها از طریق پرسشنامه پژوهشگر ساخته جمعآوری گردید. روایی ابزار از طریق روایی محتوا و پایایی آن با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ (7/0=r) محاسبه گردید. یافته‌ها بر اساس آمار توصیفی و تحلیلی(اسپیرمن، کراسکال والیس) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
یافته‌ها
نزدیک به نیمی از پرسنل(1/49%) آگاهی متوسط داشتند. نمره کل آگاهی پرسنل 2/2 ± 9/8 بود که نشان‌دهنده 60% نمره کل است. در حالی که خود ارزیابی عملکرد پرسنل میانگین 5/3 ± 4/37 را داشت که بیانگر 90% نمره کل بود. بنابراین اختلاف حدود 30% بین نمره آگاهی و خودارزیابی عملکرد پرسنل وجود داشت.
نتیجه گیری
آگاهی اکثریت افراد مطلوب نبوده و بنا بر نیاز داشتن آگاهی بیشتر در مورد عوارض انتقال خون و بهبود مراقبت از بیماران، اجرای برنامههای بازآموزی و تغییر شیوه‌های نظارتی ضروری به نظر میرسد.
کلمات کلیدی: انتقال خون، آگاهی، پرستاران
تاریخ دریافت : 18/9/93
تاریخ پذیرش : 8 /7 /94
 |
1- کارشناس ارشد آموزش پرستاری ـ مربی دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی گناباد و تربت حیدریه ـ گناباد و تربت حیدریه ـ ایران
2- مؤلف مسئول: کارشناس ارشد آموزش پرستاری ـ مربی دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی تربت حیدریه ـ تربت حیدریه ـ ایران ـ کدپستی: 33787-95196
3- کارشناس پرستاری ـ کمیته تحقیقات دانشجویی دانشگاه علوم پزشکی گناباد ـ گناباد ـ ایران
مقدمه
خون نقش ارزشمندی در نجات زندگی بیماران دارد. از خون کامل می‌توان فرآورده‌هایی استخراج کرده و نیاز چندین بیمار را مرتفع نمود(2، 1). خون و فرآوردههای آن عمر محدودی دارند. به منظور این که بتوانیم در این محدودیت زمانی استفاده بهینه از این محصولات داشته باشیم، باید از نحوه مناسب نگهداری، انتقال، تزریق و حتی عوارض احتمالی ناشی از مصرف آن‌ها آگاه باشیم(3). انتقال خون در بسیاری از بیماری‌ها از جمله تالاسمی، اعمال جراحی و زایمان اهمیت حیاتی دارد(4). در آمریکا سالانه 12 میلیون تزریق خون برای حدود 4 میلیون بیمار انجام میشود(5).
کاربرد صحیح تزریق خون، فواید بالینی بسیاری دارد، با این حال ممکن است به عنوان یک فرآیند معمولی در نظر گرفته شود و خطرات قابل توجهی را به دنبال داشته باشد(6). در کوبا مشاهده شده است که ترانسفوزیون‌هایی با ناسازگاری ABO ، شایع‌ترین واقعه زیانبار در اثر تزریق خون است و به میزان 1 در 13000 ترانسفوزیون رخ می‌دهد(7).
دو عنصر اصلی برای انتقال خون مؤثر و ایمن، شامل فراهم‌سازی خون سالم به روش مناسب و هم چنین عملکرد بالینی صحیح توسط پرسنل درمانی است، به همین دلیل تزریق خون نیاز به مهارت و تخصص کافی دارد. بنابراین آگاهی پرسنل درمانی از این روند الزامی است. امروزه بایستی تمامی اجزای تیم مراقبتی در زمینه شرایط نگهداری، تزریق و کنترل علایم ناشی از واکنش‌های نامطلوب و عوارض پس از ترانسفوزیون خون کامل یا دیگر فرآوردههای خونی اطلاعات کافی داشته باشند(7). مطالعه‌های انجام شده در داخل و خارج از کشور حاکی از دانش و عملکرد ضعیف تا متوسط پرسنل درمانی نسبت به تزریق خون و فرآوردههای آن می‌باشد(10-8، 6). حال آن که دانش و عملکرد نامطلوب پرستاران میتواند موجب کاهش کیفیت مراقبت سلامت گردیده و در نتیجه تهدید جدی برای حیات بیمار باشد. بنابراین هرگونه تلاش برای اطمینان از این که فرآورده سالم، به بیمار صحیح در زمان مناسب داده شود، بایستی صورت گیرد(11). با توجه به موارد ذکر شده و نظر به این که تحقیقات در زمینه اقدامات مراقبتی پرسنل درمانی، پژوهش روی سلامت افراد جامعه می‌باشد؛ دستیابی به سلامت جامعه، هدف نهایی سازمان‌های ارایه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی درمانی است. علاوه بر این، با توجه به عدم انجام مطالعه‌هایی درباره انتقال خون در محیط پژوهش حاضر و نیاز به دانستن وضعیت فعلی آگاهی و عملکرد پرسنل درمانی؛ بر آن شدیم که به عنوان مقدمه‌ای از برنامههای بهبود کیفیت خدمات سلامت، این تحقیق را به انجام رسانیم؛ لذا این مطالعه با هدف ارزیابی آگاهی و خود ارزیابی عملکرد پرسنل درمانی در مورد انتقال خون در بیمارستانهای شهرستان گناباد در سال 92 صورت پذیرفت.
مواد و روش‌ها
این مطالعه از نوع توصیفی ـ مقطعی بود که جامعه پژوهش را 171 نفر [b1] از پرسنل درمانی شاغل در بیمارستانهای آموزشی دانشگاه علوم پزشکی گناباد در سال 1392 تشکیل می‌دادند. در این مطالعه با استفاده از روش سرشماری، آگاهی و خود ارزیابی عملکرد تعداد 165 نفر از پرسنل درمانی شهرستان گناباد مورد بررسی قرار گرفت، دسترسی به بقیه افراد به دلایلی مانند مرخصی رفتن یا عدم تمایل برای شرکت در پژوهش امکان‌پذیر نبود.
داده‌ها از طریق پرسشنامه پژوهشگر ساخته [b2] جمعآوری شد. این پرسشنامه شامل سه بخش بود. بخش اول شامل 12 سؤال درباره مشخصات فردی و سوابق بالینی پرسنل درمانی بود. بخش دوم شامل 14 سؤال چهار گزینه‌ای در ارتباط با آگاهی افراد در مورد اقدامات لازم قبل، حین و بعد از ترانسفوزیون خون بود که برای پاسخ صحیح به هر سؤال نمره 1 و برای پاسخ غلط به هر سؤال نمره صفر منظور شد. برای توصیف وضعیت آگاهی با توجه به این که محدوده نمرات آگاهی افراد تحت مطالعه بین 0 تا 14 به دست آمد، کسب امتیاز کمتر یا مساوی 50% نمره کل، آگاهی ضعیف(7-0)، امتیاز بین 51% تا 70% نمره کل، آگاهی متوسط(10-8) و بیشتر از 75% نمره کل به عنوان آگاهی خوب(14-11) در نظر گرفته شد.
بخـش سـوم شامـل 10 سـؤال در مـورد خـود ارزیابی
عملکرد افراد درباره انتقال خون با مقیاس پنج گزینه‌ای لیکرت از هرگز تا همیشه(نمره بین 0 تا 4) بود. برای توصیف خود ارزیابی عملکرد با توجه به این که محدوده نمرات خود ارزیابی عملکرد افراد بین 0 تا 40 بود، کسب امتیاز کمتر و مساوی 75% نمره کل به عنوان خود ارزیابی عملکرد ضعیف(30-0)، امتیاز بین 90%- 76% نمره کل به عنوان خود ارزیابی عملکرد متوسط(36-31) و بیشتر از 90% نمره کل به عنوان خود ارزیابی عملکرد خوب(40-37) در نظر گرفته شد.
این پرسشنامه توسط پورفرزاد و همکاران [b3] در سال 1389 برای بررسی آگاهی و عملکرد پرستاران بیمارستانهای اراک در مورد انتقال خون نیز مورد استفاده قرار گرفته است(12). با این وجود جهت سنجش روایی ابزار از روش روایی محتوا، استفاده شد که 8 نفر از اساتید دانشگاه علوم پزشکی گناباد آن را بررسی کرده و نظرات اصلاحی ایشان لحاظ گردید. جهت سنجش پایایی نیز به روش آلفای کرونباخ، 7/0 =r به دست آمد.
در نهایت داده‌ها پس از ورود به نرم افزار SPSS نسخه 5/11 با استفاده از آمار توصیفی (میانگین و انحراف معیار) و آمار تحلیلی (اسپیرمن، کروسکال والیس و آنالیز واریانس یک طرفه[b4] ) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
یافته‌ها
در این پژوهش از مجموع 165 نفر پرسنل درمانی، بیشترین جامعه آماری مربوط به پرستاران(4/62%) بود. اکثریت پرسنل درمانی(1/66%) زن و دارای مدرک کارشناسی (98%) بودند. میانگین سنی واحدهای پژوهش 4/6 ± 9/29 سال و سابقه کار 6/5 ± 3/6 سال بود(جدول 1).
نمره کل آگاهی پرسنل درمانی بیمارستان‌ها 2/2 ± 9/8 و نمره کل خودارزیابی عملکرد آن‌ها 5/3 ± 4/37 بود. نتایج آزمون کروسکال والیس نشان داد که در بین گروه‌های مختلف، بیشترین نمره آگاهی مربوط به پزشکان، سرپرستاران و سوپروایزران بیمارستان و کمترین نمـره مربـوط به بهیاران و پرسنل اتاق عمل بود(جدول2).
جدول 1: مشخصات فردی و سوابق بالینی پرسنل درمانی بیمارستانهای آموزشی شهرستان گناباد
| مشخصات فردی و سوابق بالینی | فراوانی | درصد | |
| جنس | زن | 56 | 9/33 |
| مرد | 56 | 9/33 | |
| تأهل | مجرد | 30 | 18 |
| متأهل | 133 | 81 | |
| سایر | 2 | 1 | |
| تحصیلات | بهیار | 2 | 2/1 |
| کاردان | 11 | 6/6 | |
| کارشناس | 132 | 0/80 | |
| کارشناسی ارشد | 6 | 6/3 | |
| پزشک عمومی | 5 | 0/3 | |
| پزشک متخصص | 9 | 4/5 | |
| سابقه کار در بخشهای ویژه | دارد | 63 | 2/38 |
| ندارد | 102 | 8/61 | |
| سابقه شرکت در کارگاه هموویژیلانس | دارد | 126 | 4/76 |
| ندارد | 39 | 6/23 | |
| نوع استخدام | طرحی | 37 | 4/22 |
| قراردادی | 19 | 5/11 | |
| پیمانی | 70 | 4/42 | |
| رسمی | 39 | 6/23 | |
| بیمارستان محل کار | 22 بهمن | 115 | 7/69 |
| 15 خرداد | 50 | 3/30 | |
| انحراف معیار ± میانگین | |||
| سن | 4/6 ± 9/29 | ||
| سابقه خدمت | 6/5 ± 3/6 | ||
هم چنین آگاهی اکثر پرسنل درمانی(1/49%) در رابطه با انتقال خون و فرآوردههای خونی در حد متوسط بود، در حالی که اکثر افراد(1/72%) خود ارزیابی عملکرد خود را در رابطه با انتقال خون و فرآوردههای آن خوب ارزیابی نمودند(جدول 3).
نتایج[m5] آزمون‌های آماری نشان داد بین نمره آگاهی پرسنـل درمانـی بـا سابقـه خدمـت بالینی، بخش محل کار
جدول 2: میانگین و انحراف معیار نمره آگاهی و خود ارزیابی عملکرد پرسنل درمانی شاغل در بیمارستانهای آموزشی شهرستان گناباد در سال 1392 به تفکیک شغل
| متغیر | تعداد (درصد) | نمره آگاهی | نمره خودارزیابی عملکرد |
| انحراف معیار ± میانگین | انحراف معیار ± میانگین | ||
| پرستار | 103 (63) | 9/1 ± 5/8 | 9/3 ± 4/37 |
| اتاق عمل | 19 (12) | 7/2 ± 1/7 | 0/3 ± 5/36 |
| ماما | 17 (10) | 2/2 ± 9/6 | 5/2 ± 4/38 |
| پزشک | 12 (7) | 0/2 ± 9/10 | 6/3 ± 0/38 |
| سرپرستار | 7 (4) | 0/2 ± 9/9 | 6/2 ± 6/37 |
| سوپروایزر | 5 (3) | 8/1 ± 4/8 | 8/2 ± 0/37 |
| بهیار | 2 (1) | 9/2 ± 0/7 | 7/7 ± 5/34 |
| کل | 165 | 2/2 ± 9/8 | 5/3 ± 4/37 |
| نتیجه آزمون کروسکال والیس | 59/26 c2= 5 Df= 000/0 p= |
97/6 c2= 5 Df= 222/0 p= |
|
(داخلی، جراحی، ویژه، زنان و زایشگاه، اتاق عمل، اورژانس و بخش مراقبت ویژه نوزادان)، نوع استخدام (رسمی، پیمانی، طرحی و تبصره‌ای) رابطه آماری معناداری وجود نداشت. نتایج آزمون آماری اسپیرمن نشان داد که بین نمره آگاهی و سن ارتباط [b6] آماری معناداری وجود دارد (027/0 (p=.
نتایج آزمون کروسکال والیس نشان داد بین نمره خود ارزیابی عملکرد پرسنل با متغیر محل کار، ارتباط معناداری وجود دارد به نحوی که از بخش مراقبت‌های ویژه نمره خود ارزیابی عملکرد بالاتری گزارش شده است(031/0 p=). سایر متغیرها با خودارزیابی عملکرد رابطه‌ای نداشت.
نتایج آزمون آماری من ویتنی نشان داد که بین میانگین نمره خود ارزیابی عملکرد در دو جنس مرد و زن، تفاوت آماری معناداری وجود دارد و نمره میانگین زن‌ها بیشتر است(022/0 =p)(جدول 4). این آزمون در بررسی رابطه بین نمره آگاهی در گروه مردان و زنان تفاوت آماری معناداری نشان نداد.
جدول 3: توزیع فراوانی آگاهی و خود ارزیابی عملکرد پرسنل درمانی شاغل در بیمارستانهای آموزشی شهرستان گناباد در مورد روش‌های صحیح انتقال خون در سال 1392
| آگاهی | فراوانی | درصد |
| ضعیف | 57 | 5/34 |
| متوسط | 81 | 1/49 |
| خوب | 27 | 4/16 |
| کل | 165 | 100 |
| خود ارزیابی عملکرد | فراوانی | درصد |
| ضعیف | 9 | 5/5 |
| متوسط | 37 | 4/22 |
| خوب | 119 | 1/72 |
| کل | 165 | 100 |
جدول 4 : میانگین و انحراف معیار نمره آگاهی و خود ارزیابی عملکرد پرسنل درمانی بیمارستانهای آموزشی شهرستان گناباد به تفکیک جنس در سال 1392
| متغیر | تعداد (درصد) | نمره آگاهی انحراف معیار ± میانگین |
نمره خود ارزیابی عملکرد انحراف معیار ± میانگین |
|
| جنس | زن | 109 (66) | 1/2 ± 18/8 | 58/2 ± 05/38 |
| مرد | 56 (34) | 25/2 ± 76/8 | 68/4 ± 25/36 | |
| نتیجه آزمون آماری من‌ویتنی یو | 022/0 p= 297/2- Z= |
164/0 p= 392/1- Z= | ||
بحث
کسب و حفظ اطلاعات کافی در ارتباط با مصرف خون و فرآوردههای خونی به منظور رسیدن به بهترین پیامد بالینی ضروری می‌باشد(13). در مطالعه حاضر، آگاهی پرسنل درمانی در مورد روش‌های صحیح انتقال خون 5/34% ضعیف و 1/49% در گروه متوسط بود. این یافته با مطالعه‌های دیگر از جمله مطالعه اصلانی و همکاران (1387)، طبیعی و همکاران(1381)، سلیمی و همکاران (1383)، تفضلی و کرامتی(1383) و بابا محمدی و همکاران(1378) در مورد طب انتقال خون و فرآوردههای خونی که روش‌های تجویز فرآوردههای خونی، کاربرد و عوارض جانبی آگاهی پرسنل درمانی را ضعیف تا متوسط و با میانگین 1/47% گزارش نمودند؛ هم‌خوانی دارد(15، 14، 9، 2).
مطالعه‌هایی که با شرکت دانشجویان و فارغ التحصیلان انجام شد، از جمله مطالعه‌های کوهنز و همکاران(1975) و هیرش و همکاران(1981)، نشان‌دهنده آموزش ناکافی در زمینه طب انتقال خون و بیانگر نیاز به آموزش بهتر و ارتقای وضعیت موجود آگاهی دانشجویان بود(17، 16). مطالعه پیری و همکاران در زابل(1387) و پورفرزاد و همکاران در اراک(1389) نشان دادند که بیش از نیمی از شرکت‌کنندگان آن‌ها که پرستار و پرسنل درمانی شهرستان بودند؛ دارای آگاهی مطلوب در مورد روش صحیح انتقال خون و فرآوردههای آن می‌باشند(25/51%)(18-12). در حالی که در نتایج مطالعه حاضر فقط 4/16% افراد مطالعه مطلوب بودند و 6/83% افراد آگاهی خود را متوسط و ضعیف ارزیابی نمودند. از طرفی ترکیب نسبت پرسنل شرکت‌کننده از نظر نوع پرسنل(پرستار، پزشک و...) در دو مطالعه فوق با مطالعه حاضر تفاوت داشت، به نحوی که در مطالعه پیری و همکاران(1386) فقط پرستاران و درمطالعه پور فرزاد و همکاران نیز 75% شرکت‌کنندگان پرستار بودند.
یافته‌های این مطالعه پیرامون بررسی سطح خود ارزیابی عملکرد پرستاران درخصوص انتقال خون نشان داد که خود ارزیابی عملکرد اکثر پرسنل درمانی به شیوه خود سنجی 1/72% بود که با نتایج مطالعه پورفرزاد و همکاران که 9/63% خود ارزیابی عملکرد پرستاران را خوب ارزیابی کردند، هم خوانی دارد(12). در حالی که مطالعه هیجی و همکاران(2010) در امارات متحده عربی، عملکرد 49 پرستار در دو بیمارستان را مورد مشاهده قرار داد، 75% این تعداد نمرههای زیر سطح 50% را کسب کردند که بسیار نامطلوب می‌باشد و با یافته‌های مطالعه حاضر هم‌خوانی ندارد(8). علت آن میتواند این باشد که در مطالعه فوق بررسی عملکرد به روش مشاهده مستقیـم بود و در مطالعه
ما به روش خود سنجی صورت گرفت.
در مطالعه انجام شده سرپرستاران و پزشکان آگاهی بیشتری نسبت به بقیه پرسنل درمانی داشتند(0001/0 p≤). هر چه پرسنل مدرک تحصیلی بالاتری داشتند، میزان آگاهی بیشتر بود(025/0=p). کسانی که در کارگاه آموزشی هموویژیلانس شرکت کرده‌اند، آگاهی بیشتری در مورد انتقال خون و فرآوردههای آن نسبت به سایر پرسنل دارند(044/0 =p).
از آن جایی که در مطالعه انجام شده، 6/83% پرسنل درمانی مورد مطالعه دارای آگاهی متوسط تا ضعیف بودند و میزان کم آگاهی میتواند خطرات قابل توجهی برای بیماران داشته باشد، لذا با توجه به تاثیر مثبت ایجاد آگاهی از طریق برگزاری سمینارها و کارگاههای آموزشی، به نظر می رسد که یک نیاز مبرم برای افزایش آگاهی این افراد در مورد روش صحیح انتقال خون و فرآوردههای آن وجود داشته باشد. با توجه به مطلب فوق، طراحی و اجرای برنامههای بازآموزی اجباری و حتی برگزاری امتحانات تاییدی جهت ارتقای آگاهی افراد پیشنهاد میشود. با توجه به تاثیر پمفلت‌ها و تابلوها در یادآوری مطالب، استفاده از پمفلت‌ها در محل کار و نیز اتاق بیماران توصیه می‌گردد. با ارایه راه‌کارهای فوق امید است تا نیازهای آموزشی و خطرات تهدیدکننده جان بیماران که میتواند ناشی از آگاهی اندک پرسنل درمانی در خصوص روش صحیح انتقال خون باشد، برطرف شود.
نتیجه‌گیری
نتایج حاصل از این پژوهش به طور کلی نشان داد که آگاهی پرسنل درمانی در انتقال خون در حد ضعیف و متوسط است در حالی که آن‌ها عملکرد خود را به صورت خوب گزارش نمودند. با این وجود نیاز به داشتن آگاهی بیشتر در مورد عوارض انتقال خون و بهبود عملکرد مراقبتی بر پایه فرآیند پرستاری به ویژه در زمینه جمعآوری داده‌ها با مصاحبه(پرسش تاریخچه، سؤال نام و نام خانوادگی)، معاینه(کنترل علایم حیاتی) و مشاهده (کیفیت کیسه خون و دیدن بیمار از نظر بروز واکنش‌ها) با توجه به حساسیت نقش پرسنل درمانی در این زمینه وجود دارد؛ چرا که خطای پرسنل درمانی در زمینه تجویز خون علاوه بر آسیبی که به بیمار وارد می‌کند، میتواند به حرفه پرسنل نیز آسیب وارد کند.
تشکر و قدردانی
در پایان از مساعدت و همکاری کمیته تحقیقات دانشجویی و معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی گناباد
که حمایت مالی این طرح تحقیقاتی با کد 16/ 92 را به عهده داشته است و هم چنین پرسنل درمانی بیمارستانهای آموزشی 22 بهمن و 15 خرداد دانشگاه علوم پزشکی گناباد و کلیه کسانی که ما را در انجام این پژوهش یاری رساندند، صمیمانه تشکر و قدردانی می‌نماییم.
[b1]تمام افراد جامعه معادل 171 نفر بودند که از این تعداد 165 نفر وارد پژوهش شده و مورد بررسی قرار گرفتند. که با توجه به نظرات داور محترم بیش از نود و پنج درصد جامعه پژوهش است.
[b2]با توجه به اینکه سنجش عملکرد به روش دیگری غیر از خودارزیابی یا خود سنجی در ارتباط با انتقال خون کار دشواری است بنابراین از این روش استفاده شد. در غیر این صورت نیاز به حضور شبانه روزی پژوهشگر در بخشهای مختلف در شیفتهای متفاوت و بررسی عملکرد تک تک پرسنل توسط مشاهده عملکرد آن هم در ارتباط با تکنیک انتقال خون که درواقع بسیار رایج و تکرارشونده نیست تا حدودی سخت و مشکل به نظر می رسد.
از طرفی هزینه سنگینی برای پژوهش داشت که طرح مورد نظر را نمی پذیرفتند.
از طرفی هزینه سنگینی برای پژوهش داشت که طرح مورد نظر را نمی پذیرفتند.
[b3]ابزار مورد استفاده در مطالعه پورفرزاد و همکاران در سال 1389 نیز به کار رفته است و بر اساس مطالعه آنان این تقسیم بندی صورت گرفته است.
[b4]در ابتدای مطالعه این ازمون مد نظر بود ولی با توجه به اینکه داده های ما نرمال نشدند از این آزمون اماری استفاده نشد و مطابق نظرات داور محترم حذف شد.
[m5]نتایج در مورد سایر متغیرها و ارتباط انها با آگاهی و عملکرد امده است.
[b6]واژه ارتباط به جای اختلاف آورده شد.
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
