جلد 13، شماره 2 - ( تابستان 1395 )
جلد 13 شماره 2 صفحات 97-89 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Ahmadi Ardakani Z, Soltani M, Imani Moghaddam M. A Comparative Study of the Role of Life Style and Identity Style and belief system in Donating Blood in Nolunteers and Non-volunteers in Yazd. Sci J Iran Blood Transfus Organ 2016; 13 (2) :89-97
URL: http://bloodjournal.ir/article-1-884-fa.html
URL: http://bloodjournal.ir/article-1-884-fa.html
احمدی اردکانی زهرا، سلطانی مینا، ایمانی مقدم مهشاد. مقایسه نقش سبک زندگی، نظام باورها و سبک هویت در اقدام به اهدا در داوطلبان و غیر داوطلبان اهدای خون، استان یزد. فصلنامه پژوهشی خون. 1395; 13 (2) :89-97
یزد ـ بلوار آیت‌اله خاتمی ـ ایران ـ کدپستی: 95491-89518
متن کامل [PDF 247 kb]
(1899 دریافت)
| چکیده (HTML) (6248 مشاهده)
مقدمه
امروزه به دلایل مختلف، مصرف خون و فرآورده‌های خونی افزایش یافته است. بنابراین باید تعداد اهداکنندگان خون نیز به موازات افزایش میزان مصرف خون و فرآورده‌های آن افزایش یابد(1). از طرف دیگر تامین خون سالم و کافی، نیمی از چالش‌های عمده در تمامی سازمان‌های انتقال خون در سراسر دنیا می‌باشد. به طور کلی اگر خون سالم و کافی ازطریق اهدای خون داوطلبانه تامین نگردد، سلامت خون و در نتیجه سلامت جامعه مورد تهدید قرار خواهد گرفت(2). پژوهش‌های بسیار محدودی در زمینه عوامل مؤثر در گرایش و عدم گرایش به اهدای خون در افراد انجام شده است(3). سبک زندگی، فعالیت‌های عادی و معمول روزانهای است که افراد آن‌ها را در زندگی خود به طور قابل قبول پذیرفته‌اند، به طوری که این فعالیت‌ها روی سلامت افراد تاثیر می‌گذارد(5، 4). اهمیت سبک زندگی بیشتر از آن جهت است که روی کیفیت زندگی و پیشگیری از بیماری‌ها که از مؤلفه‌های سبک زندگی هستند، مؤثر می‌باشد(6). در مورد سلامت روانشناختی نیز که از مؤلفه‌های سبک زندگی است، میزان افسردگی و اضطراب در اهداکنندگان به میزان معناداری کمتر از غیر اهداکنندگان است. هم چنین حس مفید بودن و مهم بودن ناشی از اهدای خون سبب ایجاد احساس امنیت خاطر، خویشتن‌بینی مثبت و احساس با ارزش بودن می‌شود که در ارتقای سلامت روانی آن‌ها و پیشگیری از بیماری‌هایی هم چون افسردگی حایز اهمیت است(8، 7).
از سوی دیگر ایدئولوژی و مذهب بر انتخاب سبک زندگی توسط فرد تاثیرگذار است، چرا که وقتی در یک دین یا مذهب مثل اسلام مصرف الکل و استعمال دخانیات امری مذموم شمرده می‌شود، خود در انتخاب سبک زندگی سلامت محور تاثیر به سزایی دارد(9). مذهبـی بودن و معنویـت مفاهیمـی هستنـد که هم‌پوشانی دارند و هر دو از مهم‌تـرین عوامل فرهنگی هستند که به ارزش‌های انسانـی، رفتارهـا و تجربیات، ساختار و معنا می‌دهند(10). طبق نظر راسل، معنویت و سلامت معنوی می‌تواند به طرق مختلف تظاهر کند. از قبیل: تبادلات روزانه با دیگران، تعاملات معنوی مشخـص مثـل عشـق، اعتمـاد، صداقت و
درستکاری، یکپارچگی، احترام، فداکاری و دلسوزی. برخی معتقدند معنویت یک تجربه شخصی است که از فردی به فرد دیگر شکل آن متفاوت است. بنابراین معنویت، بعد مهم و تاثیرگذار در سلامت فرد و خانواده است(11). عمل اهدای خون از احساس و تعهد سرچشمه گرفته و در مناطق مختلف فاکتورهای متعددی در آن دخیل است که احتمالاً یـکی از فاکتورهـای مهم اهدای خون در ایران، مسائل دینی است. اهدای خون، یـــک تعهـد اخلاقی به جامعه است که از طریق نهادهای بهداشتی جاری شده و در هیچ فعالیت اجتماعی دیگری نظیر آن وجود ندارد(12). در زمینه پزشکی مطالعه‌ها نشان داده‌اند که اعتقادات معنوی به شکل ویژه‌ای عادات و رفتارهای بهداشتی را تحت تاثیر قرار می‌دهند(13).
هویت نیز از جمله موضوعاتی است که امروزه مد نظر روانشناسان، جامعه‌شناسان و سیاستمداران است که هر کدام به تبع ارتباط خود با این موضوع به اهمیت آن می‌پردازند. بیشتر تحقیقات انجام شده در دهه‌های گذشته در حیطه هویت، در قالب مدل مارسیا بوده است. اما برزونسکی و نمیر در یک مدل جدید، برآن دسته از فرآیندهای اجتماعی ـ شناختی تاکید می‌کنند که طی آن افراد بر اساس شیوه تدریجی پردازش اطلاعات مربوط به خود و گفتگو درباره موضوعات مربوط به هویت و تصمیمات فردی، در وضعیت‌های متفاوتی قرار می‌گیرند و یکـی از سـه جهت‌گیری یـا سبـک پردازش هویـت شامل سردرگم/اجتنابی(Diffuse-avoidant style)، اطلاعاتی (Informational style) و هنجاری(Normative style) را اتخاذ می‌کنند(14). پژوهش‌ها نشان می‌دهد که هویت اطلاعاتی با مقابله اثربخش با استرس رابطه مثبت و با افسردگی، افکار خودکشی و اثرات ناتوان‌کننده اضطراب رابطه منفی دارد(17-15). افراد دارای نمرات بالا، در مقیـاس هنجـاری خـود را در قالـب اسنادهای جمعی ماننـد مذهـب، خانواده و ملیت تعریف می‌کنند(18). سبـک هویتی سردرگم/ اجتنابی با افسردگی رابطه مثبت و با روابط مطلوب با همسالان و پیشرفت تحصیلی رابطه منفی دارند(16، 15).
بنابراین با توجه به ضرورت تامین خون سالم در جامعه
و عـدم انجام مطالعه‌ای در استان یزد جهت شناسایی عوامل مؤثر بر اهدای خون، بر آن شدیم در این پژوهش سبک زندگی، نگرش شخصی(باورها) و سبک هویتی افراد را به عنوان ابزارهای پیش‌بینی کننده رفتار اهدای خون مورد سنجش قرار دهیم.
مواد و روش‌ها
پژوهش حاضر از نوع توصیفی و به روش علّی- مقایسه‌ای، در شرایط طبیعی انجام گرفته و پژوهشگران از انجام هر گونه دستکاری و کنترل خودداری نموده‌اند. جامعه آماری پژوهش، کلیه شهروندان شهرستان‌های یزد و اردکان در سال 1392 بودند که به مراکز اهدای خون شهر یزد و اردکان مراجعه می‌کردند و با روش نمونه‌گیری در دسترس، 90 نفر داوطلب اهدا و 90 نفر غیر داوطلب در گروه نمونه قرار گرفتند. از 90 نفر داوطلبان اهدای خون، 87 نفر(7/96%) مرد و 3 نفر(3/3%) زن بودند. سن این افراد از 19 سال تا 59 سال بود. از نظر تحصیلات 2 نفر(2/2%) سیکل، 38 نفر(2/42%) دیپلم، 14 نفر(6/15%) فوق دیپلم، 30 نفر(3/33%) لیسانس، 5 نفر(6/5%) فوق لیسانس و 1 نفر (1/1%) تحصیلاتش دکترا بود. از 90 نفر غیر داوطلبان اهدای خون، 21 نفر(3/23%) مرد و 69 نفر(7/76%) زن بود. سن این افراد از 18 سال تا 37 سال متغیر بود. از نظر تحصیلات 8 نفر(9/8%) دیپلم، 4 نفر (4/4%) فوق دیپلم، 76 نفر(4/84%) لیسانس، 1 نفر(1/1%) فوق لیسانس و 1 نفر (1/1%) دکترا بود.
شرط ورود به مطالعه حاضر، موافقت افراد برای تکمیل پرسشنامه بود. از مجموع 180 نفر آزمودنی، 90 نفر(50%) داوطلب اهدای خون و 90 نفر(50%) غیر داوطلب بودند.
ابزار پژوهش:
1- آزمون 70 مؤلفه‌ای سبک زندگی LSQ : این پرسشنامه دارای 70 سوال بوده و هدف آن ارزیابی ابعاد مختلف سبک زندگی (سلامت ورزش و تندرستی، کنترل وزن و تغذیه، پیشگیری از بیماری‌ها، سلامت روان شناختی، سلامت معنوی، سلامت اجتماعی، اجتناب از داروها و مواد مخدر، پیشگیری از حوادث و سلامت محیطی) است. طیف پاسخگویی آن از نوع لیکرت(6 درجه‌ای) شامل: کاملاً مخالفم 1 ، مخالفم 2 ، کمی مخالفم 3، کمی موافقم 4، موافقم 5 ، کاملاً موافقم6 است.
در پژوهش لعلی و همکاران با استفاده از آزمون تحلیل عاملـی، روایـی سـازه پرسشنامـه سبک زندگی را به منزله ابزاری چند بعدی برای ارزیابی و اندازه‌گیری سبک زندگی مورد تأیید قرار دادند(19).
هم چنین پایایی مؤلفه‌های پرسشنامه یا قابلیت اعتماد آن با استفاده از روش اندازه‌گیری آلفای کرونباخ در این پژوهش در دامنه بین 76/0(سلامت محیطی) تا 89/0 (سلامت جسمانی) قرار داشت.
2- آزمون سبک هویت IsI-G6 :
پرسشنامه سبک هویت به منظور ارزیابی جهت‌گیری هویت افراد توسط برزونسکی در سال 1989ساخته و در سال 1992 مورد تجدید نظر قرار گرفت. این آزمون یک ابزار خود گزارشی 40 آیتمی است که از 4 زیر مقیاس تشکیل یافته است و 3 تا از آن‌ها شامل سبک‌های هویت و چهارمین زیر مقیاس مربوط به تعهد است. زیر مقیاس‌های پرسشنامه سبک هویت عبارتند از زیر مقیاس جهت‌گیری اطلاعاتی، زیر مقیاس جهت گیری هنجاری، زیر مقیاس جهت‌گیری سردرگم/ اجتنابی و زیر مقیاس تعهد.
پایایی این پرسشنامه در ایران توسط آقاجانی بر روی یک نمونه 380 نفری اجرا و هنجاریابی شده است(20). نتایج پژوهش حاکی از پایایی مطلوب آزمون است و مقادیر آلفا برای سبک هویت اطلاعاتی 73/0 ، سبک هویت هنجاری 70/0 ، سبک هویت سردرگم- اجتنابی 69/0 و مؤلفه تعهد 68/0 بود. هم چنین در همین پژوهش نشان داده شد که نمرات این آزمون دارای روایی مناسبی نیز می‌باشند.
3- پرسشنامه نظام باورها SBI-15-R :
هاولند و همکاران پرسشنامه نظام باورها را به منظور سنجش باورها و عقاید مذهبی نه چندان آشکار، تهیه کردند(21). این آزمون فرم تجدید نظر شده و کوتاه شده پرسشنامه SBI54R است، که به دلیل طولانی بودن، با استفاده از روش تحلیل ساختاری کوتاه شده است. فرم کنونی پرسشنامه نظام باورها از 15 عبارت تشکیل شده که آزمودنی باید میزان موافقت یا مخالفت خود با هر یک از آن عبارات را در یک مقیاس لیکرت 4 درجه‌ای مشخص سازد. این ابزار از دو زیر مقیاس تشکیل شده است: زیر مقیاس اعتقادات و اعمال مذهبی که شامل 10 عبارت و میزان شرکت در مراسم و اعمال مذهبی و اعتقاد به وجود پـروردگار را مـورد ارزیابـی قـرار مـی‌دهد و زیـر مقیـاس حمایت اجتماعی که میزان حمایتی که فرد از گروه دینی و مذهبی خود دریافت می‌کند را سنجیده و دارای 5 عبارت است. نمـره بـالای فـرد در این مقیـاس نشان‌دهنده مذهبی
بودن وی خواهد بود.
هاولند هم چنین پایایی این پرسشنامه را با استفاده از روش همسانی درونی و روایی را با استفاده از روایی همگرا و افتراقی خوب گزارش کرده است.
یافته‌ها
در تجزیه و تحلیل داده‌ها از آزمون t گروه های مستقل برای بررسی معنادار بودن تمام فرضیه‌های تحقیق استفاده شد. داده‌ها با استفاده از نرم افزار 21 SPSS و در سطح معنـاداری 05/0 مـورد تحلیل آماری قرار گرفت(جدول 1). نتایج پژوهش نشان داد که بر اساس مقادیر سطح
جدول 1: مقایسه میانگین نمرات متغیرهای مورد بررسی گروه داوطلبان اهدای خون با غیر داوطلبان اهدای خون
معناداری در جدول 1 ، بین سبک زندگی و ابعاد ده‌گانه آن شامـل سلامـت جسمانی، ورزش و تندرستی، کنترل وزن و تغذیه، پیشگیری از بیماری‌ها، سلامت روانشناختی، سلامت معنوی، سلامت اجتماعی، اجتناب از داروها و مواد مخدر، پیشگیری از حوادث، سلامت محیطی، سبک هویتی اطلاعاتی، سردرگم ـ اجتنابی، نظام باورها و ابعاد دوگانه آن که شامل اعتقادات و اعمال مذهبی و حمایت اجتماعی بین داوطلبان اهدای خون و غیر داوطلبان اهدای خون، در سطـح معناداری 05/0 تفـاوت معنـادار وجود داشت (05/0 p<). در سبک زندگی و ابعاد ده‌گانه آن، سبک هویتی اطلاعاتی و سردرگم ـ اجتنابی، نظام باورها و ابعاد دوگانه آن، در داوطلبان اهدای خون وضعیت بهتری نسبت به غیر داوطلبان اهدای خون دیده شد. به طور کلی بر اساس نتایج جدول 1 می‌توان بیان کرد که به جز متغیر سبک هویتی هنجاری، دو گروه داوطلبان اهدای خون و غیر داوطلبان اهدای خون در تمام متغیرهای مورد بررسی دارای تفاوتی معنادار می‌باشند.
بحث
این پژوهش با هدف مقایسه سبک زندگی، نظام باورها و سبک‌های هویت در دو گروه داوطلبان و غیر داوطلبان اهدای خون در استان یزد انجام شد. یافته‌های پژوهش نشان داد، بین سبک زندگی و کلیه زیر مقیاس‌های آن در داوطلبـان و غیـر داوطلبـان اهـدای خون، تفاوت معناداری
وجود دارد(05/0 p<).
به عبارت دیگر میانگین نمرات داوطلبان اهدای خون در سبک زندگی، سلامت جسمانی، ورزش و تندرستی، کنترل وزن و تغذیه، پیشگیری از بیماری‌ها، سلامت روانشناختی، سلامت معنوی، سلامت اجتماعی، پیشگیری از حوادث و سلامت محیطی به گونه‌ای معنادار بیشتر از میانگین نمرات غیرداوطلبان است. متاسفانه در این رابطه پژوهشی انجام نگرفته است اما در بعد سلامت جسمانی و پیشگیری از بیماری‌ها که از مؤلفه‌های سبک زندگی است، یافته‌های پژوهش حاضر با یافته‌های هاشمی طیر و همکاران، مسلمی و همکاران، کسرائیان و همکاران و مقصودلو و همکاران مبنی بر اثر مثبت اهدای خون بر سلامت جسمی اهداکنندگان هم‌خوانی دارد و از آن جایی که میانگین نمرات اهداکنندگان در مقایسه با غیر داوطلبان در سبک زندگی به گونه‌ای معنادار بیشتر است، بیانگر این واقعیت است که داوطلبان اهدای خون با انتخاب سبک زندگی سلامت محور و با توجه به آگاهی و بینش نسبت به اثرات مثبت اهدای خون بر سلامت جسمی، اقدام به اهدا می‌نمایند(25-22). هم چنین با توجه به جدول 1 ، در بعد سلامت معنوی و سلامت اجتماعی، یافته‌های پژوهش نشان داد که داوطلبان اهدای خون به طور معناداری دارای میانگین بیشتری نسبت به گروه غیر داوطلبان هستند که این یافته‌ها در راستای پژوهش‌های هاشمی طیر و همکاران، کسرائیان و همکاران، جوادزاده و همکاران، خدیر و همکاران و مقصودلو و همکاران در مقایسه با غیر اهداکنندگان به گونه‌ای معنادار بالاتر است و دال بر این مطلب است که یکی از انگیزه‌های اصلی و برجسته افراد در گرایش به اهدا، انگیزه‌های معنوی و حس انسان دوستی و همدلی است(27-25، 22، 8). هم چنین بر اساس جدول 1، میانگین نمرات اهداکنندگان در مؤلفه‌های ورزش و تندرستی، کنترل وزن و تغذیه و اجتناب از داروها تفاوت معناداری با غیر اهداکنندگان نشان داد. از آن جایی که در پژوهش‌های انجام گرفته به وسیله دیوین و همکاران، کورتیس، بلانیا و همکاران، خدیر و همکاران، فیلپس و همکاران، پوتر و همکاران و هکت و همکاران بر این موضوع که لازمه سبک زندگی سلامت محور، رعایت نکات بهداشتی در کلیه این مؤلفه‌هاست، لذا وضعیت بهتر اهداکنندگان در متغیر سبک زندگی در مقایسه با غیر اهداکنندگان می‌تواند گویای این موضوع باشد(33-28، 8). در بعد سلامت روانشناختی نیز میانگین نمرات پایین تر مشاهده شده در جدول 1 در غیر داوطلبان، همسو با پژوهش‌های بلانیا و همکاران و خدیر و همکاران است(30، 8). این گونه تبیین می‌شود که مشکلات روانشناختی چون افسردگی و اضطراب موجب کاهش انگیزه انجام و مشارکت در هرگونه فعالیتی می‌شود، بنابراین نمی‌توان از افرادی که به درجاتی از این مشکلات رنج می‌برند، جهت اقدام به اهدای داوطلبانه خون انتظار داشت. هم چنین در متغیر نظام باورها و مؤلفه‌های آن، یافته‌های پژوهش مندرج در جدول 1 حاکی از وجود تفاوت معنادار بین دو گروه و میانگین نمرات بالاتر در اهداکنندگان نسبت به غیر اهداکنندگان بود. این یافته نیز با یافته‌های پژوهش‌های مسلمی و همکاران، کاکرهام و همکاران، بلانیا و همکاران، والش و همکاران، دلون و همکاران، مولر و همکاران، مکینز و همکاران، داربی و همکاران و هکت و همکاران همسویی دارد(34، 33، 30، 23، 11-9، 5، 4). چرا که در کلیه این پژوهش‌ها، از سویی با تاکید براهمیت اعتقادات معنوی بر عادات و رفتارهای بهداشتی، کاهش استرس و در نتیجه سلامت جسمی و روانشناختی و از سویی دیگر بر این موضوع که معنویت و باورهای افراد در قالب احساس دوست داشتن، کمک کردن به دیگران و فداکاری نمود پیدا می‌کند، بر این موضوع صحه می‌گذارد که نظام باورها و اعتقادات مذهبی افراد به عنوان یک متغیر واسطه‌گر در اقدام به اهدا نقش مؤثری خواهد داشت. هم چنین یافته‌های جدول 1 نشان می‌دهد، تفاوت معناداری بین داوطلبان اهدا و غیر داوطلبان از لحاظ سبک هویت اطلاعاتی وجود دارد. این یافته بدان معناست که داشتن سبک هویت اطلاعاتی می‌تواند پیش‌بینی کننده خوبی برای اقدام به اهدای خون باشد. این یافته با توجه به نتایج پژوهش‌های برزونسکی و همکاران، محمدی و همکاران، عبدی زرین و همکاران، بیومونت ولیوراس، لای، شکری و همکاران، برزونسکی و کاک و برزونسکی هم خوانی دارد، چرا که این پژوهش‌ها حاکی از این موضوع هستند که افراد با هویت اطلاعاتی دارای روابط مثبت اجتماعی، سطوح بالاتر همدلی شناختی و علاقه‌مند به تجارب جدید هستند و از بهزیستی روانشناختی بالاتر نیز برخوردار می‌باشند که این خصوصیات با توجه به مباحث پیشین، لازمه و پیش‌بینی‌کننده اقدام به اهدای خون می‌باشند(40-35، 18، 16، 15). یافته‌های جدول 1 نشان می‌دهد، تفاوت معناداری بین دو گروه از لحاظ سبک هویت هنجاری وجود ندارد، بدین معنی که سبک هویت هنجاری نمی‌تواند پیش‌بینی‌کننده خوبی برای اقدام به اهدا باشد. با توجه به پژوهش‌های برزونسکی و همکاران، از افراد با سبک هویت هنجاری به دلیل داشتن خصوصیاتی چون مقاومت در برابر تغییرات و موقعیت‌های خطر برانگیز و نیاز به برانگیخته شدن از طرف افراد مهم زندگی، انتظار برای اقدام داوطلبانه‌ای چون اهدای خون نمی‌تواند واقع‌بینانه باشد(41، 17). هم چنین یافته‌های پژوهش حاضر در جدول 1 گویای وجود تفاوت معنادار بین دو گروه از لحاظ سبک هویت سردرگم/ اجتنابی است. بدین معنا که سبک هویت سردرگم/اجتنابی می‌تواند پیش‌بینی کننده خوبی برای اقدام به اهدا باشد. این یافته با توجه به پژوهش‌های برزونسکی و فراری و برزونسکی و همکاران مبنی بر این که این افراد معمولاً با رفتارها و تصمیمات متمرکز بر هیجان، اکتشافی و تصادفی شناخته می‌شوند، اقدام به رفتار اهدای خون از جانب آن‌ها می‌تواند بدین گونه استنباط شود که این افراد بدون داشتن یک پشتوانه شناختی وانگیزشی و آگاهی نسبت به فوائد اهدا، نسبت به این کار اقدام می‌کنند و در واقع سبک هویت سردرگم/اجتنابی از طریق هیجان خواهی بر اقدام به اهدا تاثیر گذار است.
نتیجه‌گیری
با توجه به یافته‌های مطالعه حاضر در رابطه با نقش سبک زندگی، نظام باورها و سبک هویتی در تمایل افراد به اهدای خون، به نظر می‌رسد اجرای برنامه‌های مداخله‌ای با محوریت آموزش و تکیه بر این سازه‌ها یعنی تقویت باورهای معنوی و پر رنگ کردن این عمل به عنوان یک فعالیت خداپسندانه و نیکوکارانه و ایجاد و تقویت نگرش مثبت افراد به امر اهدای خون از طریق تاسیس واحد اطلاع‌رسانی و تشویق، تهیه مواد و کتب و جزوات آموزشی، می‌توان گام‌های مؤثری در افزایش و تداوم افراد اهداکننده خون در جامعه برداشت.
تشکر و قدردانی
نویسندگان این پژوهش بر خود لازم می‌دانند تا از آقای دکتر یاسر رضاپور، خانم زهرا سلطانی مدیر آزمایشگاه نیکان‌شهر اصفهان ، آقای فلاحتی مسئول روابط عمومی اداره کل انتقال خون استان یزد، خانم دهستانی مسئول پذیرش اداره انتقال خون شهرستان اردکان و کلیه عزیزانی که ما را در انجام این پژوهش یاری رساندند، تشکر و قدردانی به عمل آورند.
متن کامل: (1569 مشاهده)
مقایسه نقش سبک زندگی، نظام باورها و سبک هویت در اقدام به اهدا در داوطلبان
و غیر داوطلبان اهدای خون، استان یزد
زهرا احمدی اردکانی1، مینا سلطانی2، مهشاد ایمانی مقدم2
چکیده
سابقه و هدف
ترویج فرهنگ حیاتی اهدای خون در جامعه امروزی، بسیار ضروری به نظر می‌رسد. به همین دلیل آگاهی از فاکتورهایی که می‌تواند در اهدای خون به وسیله داوطلبان نقش داشته باشد و از خروج آن‌ها از چرخه اهدا جلوگیری کند، لازم است. هدف از پژوهش حاضر، بررسی نقش عواملی چون سبک زندگی، سبک هویت و نظام باورهای افراد در گرایش به اهدای خون و مقایسه این سه عامل در دو جمعیت اهداکننده و غیر اهداکننده بود.
مواد و روش‌ها
در یک مطالعه توصیفی به منظورجمع‌آوری اطلاعات، پرسشنامه‌های سبک زندگی، LSQ ، پرسشنامه سبک هویت IsI-G6 و نظام باورها SBI-15-R با روش نمونه‌گیری در دسترس به وسیله 90 داوطلب اهدای خون و 90 غیر داوطلب تکمیل شد و توسط آزمون t و نرم‌افزار 21 SPSS تجزیه و تحلیل شدند.
یافته‌ها
نتایج پژوهش نشان داد، میانگین سبک زندگی در دو گروه داوطلبان و غیر داوطلبان اهدای خون به ترتیب 71/345 و 36/322 با انحراف معیار 343/37 و 958/33 بود(05/0 p<). هم چنین میانگین سبک هویت اطلاعاتی در دو گروه به ترتیب 38/41 و 46/37 با انحراف معیار 400/7 و 110/6 و میانگین سبک هویت سردرگم- اجتنابی دو گروه 13/34 و 14/29 با انحراف معیار 595/6 و 090/6 به دست آمد(05/0 p<). میانگین نمرات دو گروه در نظام باورها به ترتیب 20/38 و 87/35 با انحراف معیار 054/6 و 0773/5 به دست آمد(05/0 p<).
نتیجه گیری
بر اساس یافته‌های پژوهش حاضر، آگاهی از فاکتورهای مهم در داوطلب شدن افراد به منظور اهدای خون می‌تواند از خروج آن‌ها از چرخه اهدا جلوگیری کند.
کلمات کلیدی: سبک زندگی، باورها، اهداکنندگان خون
تاریخ دریافت : 17/8/93
تاریخ پذیرش : 29/9/94
1- مؤلف مسئول: کارشنـاس ارشـد روانشناسـی ـ مربـی دانشکـده علـوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه اردکان ـ یزد ـ بلوار آیت‌اله خاتمی ـ ایران ـ کد پستی: 95491-89518
2- کارشناس روانشناسی ـ دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه اردکان ـ یزد ـ ایران
و غیر داوطلبان اهدای خون، استان یزد
زهرا احمدی اردکانی1، مینا سلطانی2، مهشاد ایمانی مقدم2
چکیده
سابقه و هدف
ترویج فرهنگ حیاتی اهدای خون در جامعه امروزی، بسیار ضروری به نظر می‌رسد. به همین دلیل آگاهی از فاکتورهایی که می‌تواند در اهدای خون به وسیله داوطلبان نقش داشته باشد و از خروج آن‌ها از چرخه اهدا جلوگیری کند، لازم است. هدف از پژوهش حاضر، بررسی نقش عواملی چون سبک زندگی، سبک هویت و نظام باورهای افراد در گرایش به اهدای خون و مقایسه این سه عامل در دو جمعیت اهداکننده و غیر اهداکننده بود.
مواد و روش‌ها
در یک مطالعه توصیفی به منظورجمع‌آوری اطلاعات، پرسشنامه‌های سبک زندگی، LSQ ، پرسشنامه سبک هویت IsI-G6 و نظام باورها SBI-15-R با روش نمونه‌گیری در دسترس به وسیله 90 داوطلب اهدای خون و 90 غیر داوطلب تکمیل شد و توسط آزمون t و نرم‌افزار 21 SPSS تجزیه و تحلیل شدند.
یافته‌ها
نتایج پژوهش نشان داد، میانگین سبک زندگی در دو گروه داوطلبان و غیر داوطلبان اهدای خون به ترتیب 71/345 و 36/322 با انحراف معیار 343/37 و 958/33 بود(05/0 p<). هم چنین میانگین سبک هویت اطلاعاتی در دو گروه به ترتیب 38/41 و 46/37 با انحراف معیار 400/7 و 110/6 و میانگین سبک هویت سردرگم- اجتنابی دو گروه 13/34 و 14/29 با انحراف معیار 595/6 و 090/6 به دست آمد(05/0 p<). میانگین نمرات دو گروه در نظام باورها به ترتیب 20/38 و 87/35 با انحراف معیار 054/6 و 0773/5 به دست آمد(05/0 p<).
نتیجه گیری
بر اساس یافته‌های پژوهش حاضر، آگاهی از فاکتورهای مهم در داوطلب شدن افراد به منظور اهدای خون می‌تواند از خروج آن‌ها از چرخه اهدا جلوگیری کند.
کلمات کلیدی: سبک زندگی، باورها، اهداکنندگان خون
تاریخ دریافت : 17/8/93
تاریخ پذیرش : 29/9/94
1- مؤلف مسئول: کارشنـاس ارشـد روانشناسـی ـ مربـی دانشکـده علـوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه اردکان ـ یزد ـ بلوار آیت‌اله خاتمی ـ ایران ـ کد پستی: 95491-89518
2- کارشناس روانشناسی ـ دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه اردکان ـ یزد ـ ایران
مقدمه
امروزه به دلایل مختلف، مصرف خون و فرآورده‌های خونی افزایش یافته است. بنابراین باید تعداد اهداکنندگان خون نیز به موازات افزایش میزان مصرف خون و فرآورده‌های آن افزایش یابد(1). از طرف دیگر تامین خون سالم و کافی، نیمی از چالش‌های عمده در تمامی سازمان‌های انتقال خون در سراسر دنیا می‌باشد. به طور کلی اگر خون سالم و کافی ازطریق اهدای خون داوطلبانه تامین نگردد، سلامت خون و در نتیجه سلامت جامعه مورد تهدید قرار خواهد گرفت(2). پژوهش‌های بسیار محدودی در زمینه عوامل مؤثر در گرایش و عدم گرایش به اهدای خون در افراد انجام شده است(3). سبک زندگی، فعالیت‌های عادی و معمول روزانهای است که افراد آن‌ها را در زندگی خود به طور قابل قبول پذیرفته‌اند، به طوری که این فعالیت‌ها روی سلامت افراد تاثیر می‌گذارد(5، 4). اهمیت سبک زندگی بیشتر از آن جهت است که روی کیفیت زندگی و پیشگیری از بیماری‌ها که از مؤلفه‌های سبک زندگی هستند، مؤثر می‌باشد(6). در مورد سلامت روانشناختی نیز که از مؤلفه‌های سبک زندگی است، میزان افسردگی و اضطراب در اهداکنندگان به میزان معناداری کمتر از غیر اهداکنندگان است. هم چنین حس مفید بودن و مهم بودن ناشی از اهدای خون سبب ایجاد احساس امنیت خاطر، خویشتن‌بینی مثبت و احساس با ارزش بودن می‌شود که در ارتقای سلامت روانی آن‌ها و پیشگیری از بیماری‌هایی هم چون افسردگی حایز اهمیت است(8، 7).
از سوی دیگر ایدئولوژی و مذهب بر انتخاب سبک زندگی توسط فرد تاثیرگذار است، چرا که وقتی در یک دین یا مذهب مثل اسلام مصرف الکل و استعمال دخانیات امری مذموم شمرده می‌شود، خود در انتخاب سبک زندگی سلامت محور تاثیر به سزایی دارد(9). مذهبـی بودن و معنویـت مفاهیمـی هستنـد که هم‌پوشانی دارند و هر دو از مهم‌تـرین عوامل فرهنگی هستند که به ارزش‌های انسانـی، رفتارهـا و تجربیات، ساختار و معنا می‌دهند(10). طبق نظر راسل، معنویت و سلامت معنوی می‌تواند به طرق مختلف تظاهر کند. از قبیل: تبادلات روزانه با دیگران، تعاملات معنوی مشخـص مثـل عشـق، اعتمـاد، صداقت و
درستکاری، یکپارچگی، احترام، فداکاری و دلسوزی. برخی معتقدند معنویت یک تجربه شخصی است که از فردی به فرد دیگر شکل آن متفاوت است. بنابراین معنویت، بعد مهم و تاثیرگذار در سلامت فرد و خانواده است(11). عمل اهدای خون از احساس و تعهد سرچشمه گرفته و در مناطق مختلف فاکتورهای متعددی در آن دخیل است که احتمالاً یـکی از فاکتورهـای مهم اهدای خون در ایران، مسائل دینی است. اهدای خون، یـــک تعهـد اخلاقی به جامعه است که از طریق نهادهای بهداشتی جاری شده و در هیچ فعالیت اجتماعی دیگری نظیر آن وجود ندارد(12). در زمینه پزشکی مطالعه‌ها نشان داده‌اند که اعتقادات معنوی به شکل ویژه‌ای عادات و رفتارهای بهداشتی را تحت تاثیر قرار می‌دهند(13).
هویت نیز از جمله موضوعاتی است که امروزه مد نظر روانشناسان، جامعه‌شناسان و سیاستمداران است که هر کدام به تبع ارتباط خود با این موضوع به اهمیت آن می‌پردازند. بیشتر تحقیقات انجام شده در دهه‌های گذشته در حیطه هویت، در قالب مدل مارسیا بوده است. اما برزونسکی و نمیر در یک مدل جدید، برآن دسته از فرآیندهای اجتماعی ـ شناختی تاکید می‌کنند که طی آن افراد بر اساس شیوه تدریجی پردازش اطلاعات مربوط به خود و گفتگو درباره موضوعات مربوط به هویت و تصمیمات فردی، در وضعیت‌های متفاوتی قرار می‌گیرند و یکـی از سـه جهت‌گیری یـا سبـک پردازش هویـت شامل سردرگم/اجتنابی(Diffuse-avoidant style)، اطلاعاتی (Informational style) و هنجاری(Normative style) را اتخاذ می‌کنند(14). پژوهش‌ها نشان می‌دهد که هویت اطلاعاتی با مقابله اثربخش با استرس رابطه مثبت و با افسردگی، افکار خودکشی و اثرات ناتوان‌کننده اضطراب رابطه منفی دارد(17-15). افراد دارای نمرات بالا، در مقیـاس هنجـاری خـود را در قالـب اسنادهای جمعی ماننـد مذهـب، خانواده و ملیت تعریف می‌کنند(18). سبـک هویتی سردرگم/ اجتنابی با افسردگی رابطه مثبت و با روابط مطلوب با همسالان و پیشرفت تحصیلی رابطه منفی دارند(16، 15).
بنابراین با توجه به ضرورت تامین خون سالم در جامعه
و عـدم انجام مطالعه‌ای در استان یزد جهت شناسایی عوامل مؤثر بر اهدای خون، بر آن شدیم در این پژوهش سبک زندگی، نگرش شخصی(باورها) و سبک هویتی افراد را به عنوان ابزارهای پیش‌بینی کننده رفتار اهدای خون مورد سنجش قرار دهیم.
مواد و روش‌ها
پژوهش حاضر از نوع توصیفی و به روش علّی- مقایسه‌ای، در شرایط طبیعی انجام گرفته و پژوهشگران از انجام هر گونه دستکاری و کنترل خودداری نموده‌اند. جامعه آماری پژوهش، کلیه شهروندان شهرستان‌های یزد و اردکان در سال 1392 بودند که به مراکز اهدای خون شهر یزد و اردکان مراجعه می‌کردند و با روش نمونه‌گیری در دسترس، 90 نفر داوطلب اهدا و 90 نفر غیر داوطلب در گروه نمونه قرار گرفتند. از 90 نفر داوطلبان اهدای خون، 87 نفر(7/96%) مرد و 3 نفر(3/3%) زن بودند. سن این افراد از 19 سال تا 59 سال بود. از نظر تحصیلات 2 نفر(2/2%) سیکل، 38 نفر(2/42%) دیپلم، 14 نفر(6/15%) فوق دیپلم، 30 نفر(3/33%) لیسانس، 5 نفر(6/5%) فوق لیسانس و 1 نفر (1/1%) تحصیلاتش دکترا بود. از 90 نفر غیر داوطلبان اهدای خون، 21 نفر(3/23%) مرد و 69 نفر(7/76%) زن بود. سن این افراد از 18 سال تا 37 سال متغیر بود. از نظر تحصیلات 8 نفر(9/8%) دیپلم، 4 نفر (4/4%) فوق دیپلم، 76 نفر(4/84%) لیسانس، 1 نفر(1/1%) فوق لیسانس و 1 نفر (1/1%) دکترا بود.
شرط ورود به مطالعه حاضر، موافقت افراد برای تکمیل پرسشنامه بود. از مجموع 180 نفر آزمودنی، 90 نفر(50%) داوطلب اهدای خون و 90 نفر(50%) غیر داوطلب بودند.
ابزار پژوهش:
1- آزمون 70 مؤلفه‌ای سبک زندگی LSQ : این پرسشنامه دارای 70 سوال بوده و هدف آن ارزیابی ابعاد مختلف سبک زندگی (سلامت ورزش و تندرستی، کنترل وزن و تغذیه، پیشگیری از بیماری‌ها، سلامت روان شناختی، سلامت معنوی، سلامت اجتماعی، اجتناب از داروها و مواد مخدر، پیشگیری از حوادث و سلامت محیطی) است. طیف پاسخگویی آن از نوع لیکرت(6 درجه‌ای) شامل: کاملاً مخالفم 1 ، مخالفم 2 ، کمی مخالفم 3، کمی موافقم 4، موافقم 5 ، کاملاً موافقم6 است.
در پژوهش لعلی و همکاران با استفاده از آزمون تحلیل عاملـی، روایـی سـازه پرسشنامـه سبک زندگی را به منزله ابزاری چند بعدی برای ارزیابی و اندازه‌گیری سبک زندگی مورد تأیید قرار دادند(19).
هم چنین پایایی مؤلفه‌های پرسشنامه یا قابلیت اعتماد آن با استفاده از روش اندازه‌گیری آلفای کرونباخ در این پژوهش در دامنه بین 76/0(سلامت محیطی) تا 89/0 (سلامت جسمانی) قرار داشت.
2- آزمون سبک هویت IsI-G6 :
پرسشنامه سبک هویت به منظور ارزیابی جهت‌گیری هویت افراد توسط برزونسکی در سال 1989ساخته و در سال 1992 مورد تجدید نظر قرار گرفت. این آزمون یک ابزار خود گزارشی 40 آیتمی است که از 4 زیر مقیاس تشکیل یافته است و 3 تا از آن‌ها شامل سبک‌های هویت و چهارمین زیر مقیاس مربوط به تعهد است. زیر مقیاس‌های پرسشنامه سبک هویت عبارتند از زیر مقیاس جهت‌گیری اطلاعاتی، زیر مقیاس جهت گیری هنجاری، زیر مقیاس جهت‌گیری سردرگم/ اجتنابی و زیر مقیاس تعهد.
پایایی این پرسشنامه در ایران توسط آقاجانی بر روی یک نمونه 380 نفری اجرا و هنجاریابی شده است(20). نتایج پژوهش حاکی از پایایی مطلوب آزمون است و مقادیر آلفا برای سبک هویت اطلاعاتی 73/0 ، سبک هویت هنجاری 70/0 ، سبک هویت سردرگم- اجتنابی 69/0 و مؤلفه تعهد 68/0 بود. هم چنین در همین پژوهش نشان داده شد که نمرات این آزمون دارای روایی مناسبی نیز می‌باشند.
3- پرسشنامه نظام باورها SBI-15-R :
هاولند و همکاران پرسشنامه نظام باورها را به منظور سنجش باورها و عقاید مذهبی نه چندان آشکار، تهیه کردند(21). این آزمون فرم تجدید نظر شده و کوتاه شده پرسشنامه SBI54R است، که به دلیل طولانی بودن، با استفاده از روش تحلیل ساختاری کوتاه شده است. فرم کنونی پرسشنامه نظام باورها از 15 عبارت تشکیل شده که آزمودنی باید میزان موافقت یا مخالفت خود با هر یک از آن عبارات را در یک مقیاس لیکرت 4 درجه‌ای مشخص سازد. این ابزار از دو زیر مقیاس تشکیل شده است: زیر مقیاس اعتقادات و اعمال مذهبی که شامل 10 عبارت و میزان شرکت در مراسم و اعمال مذهبی و اعتقاد به وجود پـروردگار را مـورد ارزیابـی قـرار مـی‌دهد و زیـر مقیـاس حمایت اجتماعی که میزان حمایتی که فرد از گروه دینی و مذهبی خود دریافت می‌کند را سنجیده و دارای 5 عبارت است. نمـره بـالای فـرد در این مقیـاس نشان‌دهنده مذهبی
بودن وی خواهد بود.
هاولند هم چنین پایایی این پرسشنامه را با استفاده از روش همسانی درونی و روایی را با استفاده از روایی همگرا و افتراقی خوب گزارش کرده است.
یافته‌ها
در تجزیه و تحلیل داده‌ها از آزمون t گروه های مستقل برای بررسی معنادار بودن تمام فرضیه‌های تحقیق استفاده شد. داده‌ها با استفاده از نرم افزار 21 SPSS و در سطح معنـاداری 05/0 مـورد تحلیل آماری قرار گرفت(جدول 1). نتایج پژوهش نشان داد که بر اساس مقادیر سطح
جدول 1: مقایسه میانگین نمرات متغیرهای مورد بررسی گروه داوطلبان اهدای خون با غیر داوطلبان اهدای خون
| متغیرها | گروه‌ها | انحراف معیار | میانگین | df | p value |
| سبک زندگی | داوطلبان اهدای خون | 343/37 | 71/345 | 178 | 001/0 p< |
| غیر داوطلبان اهدای خون | 958/33 | 36/322 | |||
| بعد سلامت جسمانی | داوطلبان اهدای خون | 765/4 | 13/38 | 178 | 001/0 p< |
| غیر داوطلبان اهدای خون | 314/4 | 49/35 | |||
| بعد ورزش و تندرستی | داوطلبان اهدای خون | 816/6 | 92/31 | 178 | 001/0 p< |
| غیر داوطلبان اهدای خون | 086/6 | 57/26 | |||
| بعد کنترل وزن و تغذیه | داوطلبان اهدای خون | 789/6 | 76/30 | 178 | 001/0 p< |
| غیر داوطلبان اهدای خون | 569/5 | 72/27 | |||
| بعد پیشگیری از بیماری‌ها | داوطلبان اهدای خون | 086/4 | 00/36 | 178 | 004/0 p= |
| غیر داوطلبان اهدای خون | 417/4 | 17/34 | |||
| بعد سلامت روانشناختی | داوطلبان اهدای خون | 503/5 | 82/34 | 178 | 046/0 p= |
| غیر داوطلبان اهدای خون | 862/4 | 27/33 | |||
| بعد سلامت معنوی | داوطلبان اهدای خون | 883/3 | 96/31 | 178 | 002/0 p= |
| غیر داوطلبان اهدای خون | 744/3 | 16/30 | |||
| بعد سلامت اجتماعی | داوطلبان اهدای خون | 567/4 | 36/36 | 178 | 001/0 p< |
| غیر داوطلبان اهدای خون | 613/5 | 58/33 | |||
| بعد اجتناب از داروها و مواد مخدر | داوطلبان اهدای خون | 184/5 | 10/32 | 4/163 | 047/0 p< |
| غیر داوطلبان اهدای خون | 811/3 | 46/33 | |||
| بعد پیشگیری از حوادث | داوطلبان اهدای خون | 582/7 | 81/38 | 197 | 007/0 p= |
| غیر داوطلبان اهدای خون | 815/6 | 86/35 | |||
| بعد سلامت محیطی | داوطلبان اهدای خون | 421/6 | 86/34 | 178 | 002/0 p= |
| غیر داوطلبان اهدای خون | 240/5 | 10/32 | |||
| سبک هویتی اطلاعاتی | داوطلبان اهدای خون | 401/7 | 38/41 | 9/171 | 001/0 p< |
| غیر داوطلبان اهدای خون | 119/6 | 46/37 | |||
| سبک هویتی هنجاری | داوطلبان اهدای خون | 158/5 | 32/34 | 178 | 071/0 p= |
| غیر داوطلبان اهدای خون | 020/5 | 94/32 | |||
| سبک هویتی سر در گم ـ اجتنابی | داوطلبان اهدای خون | 595/6 | 13/34 | 178 | 001/0 p< |
| غیر داوطلبان اهدای خون | 090/6 | 14/29 | |||
| نظام باورها | داوطلبان اهدای خون | 054/6 | 20/38 | 178 | 009/0 p= |
| غیر داوطلبان اهدای خون | 773/5 | 87/35 | |||
| بعد اعتقادات و اعمال مذهبی | داوطلبان اهدای خون | 912/3 | 33/26 | 178 | 016/0 p= |
| غیر داوطلبان اهدای خون | 485/3 | 99/24 | |||
| بعد حمایت اجتماعی | داوطلبان اهدای خون | 687/2 | 87/11 | 178 | 016/0 p= |
| غیر داوطلبان اهدای خون | 767/2 | 88/10 |
معناداری در جدول 1 ، بین سبک زندگی و ابعاد ده‌گانه آن شامـل سلامـت جسمانی، ورزش و تندرستی، کنترل وزن و تغذیه، پیشگیری از بیماری‌ها، سلامت روانشناختی، سلامت معنوی، سلامت اجتماعی، اجتناب از داروها و مواد مخدر، پیشگیری از حوادث، سلامت محیطی، سبک هویتی اطلاعاتی، سردرگم ـ اجتنابی، نظام باورها و ابعاد دوگانه آن که شامل اعتقادات و اعمال مذهبی و حمایت اجتماعی بین داوطلبان اهدای خون و غیر داوطلبان اهدای خون، در سطـح معناداری 05/0 تفـاوت معنـادار وجود داشت (05/0 p<). در سبک زندگی و ابعاد ده‌گانه آن، سبک هویتی اطلاعاتی و سردرگم ـ اجتنابی، نظام باورها و ابعاد دوگانه آن، در داوطلبان اهدای خون وضعیت بهتری نسبت به غیر داوطلبان اهدای خون دیده شد. به طور کلی بر اساس نتایج جدول 1 می‌توان بیان کرد که به جز متغیر سبک هویتی هنجاری، دو گروه داوطلبان اهدای خون و غیر داوطلبان اهدای خون در تمام متغیرهای مورد بررسی دارای تفاوتی معنادار می‌باشند.
بحث
این پژوهش با هدف مقایسه سبک زندگی، نظام باورها و سبک‌های هویت در دو گروه داوطلبان و غیر داوطلبان اهدای خون در استان یزد انجام شد. یافته‌های پژوهش نشان داد، بین سبک زندگی و کلیه زیر مقیاس‌های آن در داوطلبـان و غیـر داوطلبـان اهـدای خون، تفاوت معناداری
وجود دارد(05/0 p<).
به عبارت دیگر میانگین نمرات داوطلبان اهدای خون در سبک زندگی، سلامت جسمانی، ورزش و تندرستی، کنترل وزن و تغذیه، پیشگیری از بیماری‌ها، سلامت روانشناختی، سلامت معنوی، سلامت اجتماعی، پیشگیری از حوادث و سلامت محیطی به گونه‌ای معنادار بیشتر از میانگین نمرات غیرداوطلبان است. متاسفانه در این رابطه پژوهشی انجام نگرفته است اما در بعد سلامت جسمانی و پیشگیری از بیماری‌ها که از مؤلفه‌های سبک زندگی است، یافته‌های پژوهش حاضر با یافته‌های هاشمی طیر و همکاران، مسلمی و همکاران، کسرائیان و همکاران و مقصودلو و همکاران مبنی بر اثر مثبت اهدای خون بر سلامت جسمی اهداکنندگان هم‌خوانی دارد و از آن جایی که میانگین نمرات اهداکنندگان در مقایسه با غیر داوطلبان در سبک زندگی به گونه‌ای معنادار بیشتر است، بیانگر این واقعیت است که داوطلبان اهدای خون با انتخاب سبک زندگی سلامت محور و با توجه به آگاهی و بینش نسبت به اثرات مثبت اهدای خون بر سلامت جسمی، اقدام به اهدا می‌نمایند(25-22). هم چنین با توجه به جدول 1 ، در بعد سلامت معنوی و سلامت اجتماعی، یافته‌های پژوهش نشان داد که داوطلبان اهدای خون به طور معناداری دارای میانگین بیشتری نسبت به گروه غیر داوطلبان هستند که این یافته‌ها در راستای پژوهش‌های هاشمی طیر و همکاران، کسرائیان و همکاران، جوادزاده و همکاران، خدیر و همکاران و مقصودلو و همکاران در مقایسه با غیر اهداکنندگان به گونه‌ای معنادار بالاتر است و دال بر این مطلب است که یکی از انگیزه‌های اصلی و برجسته افراد در گرایش به اهدا، انگیزه‌های معنوی و حس انسان دوستی و همدلی است(27-25، 22، 8). هم چنین بر اساس جدول 1، میانگین نمرات اهداکنندگان در مؤلفه‌های ورزش و تندرستی، کنترل وزن و تغذیه و اجتناب از داروها تفاوت معناداری با غیر اهداکنندگان نشان داد. از آن جایی که در پژوهش‌های انجام گرفته به وسیله دیوین و همکاران، کورتیس، بلانیا و همکاران، خدیر و همکاران، فیلپس و همکاران، پوتر و همکاران و هکت و همکاران بر این موضوع که لازمه سبک زندگی سلامت محور، رعایت نکات بهداشتی در کلیه این مؤلفه‌هاست، لذا وضعیت بهتر اهداکنندگان در متغیر سبک زندگی در مقایسه با غیر اهداکنندگان می‌تواند گویای این موضوع باشد(33-28، 8). در بعد سلامت روانشناختی نیز میانگین نمرات پایین تر مشاهده شده در جدول 1 در غیر داوطلبان، همسو با پژوهش‌های بلانیا و همکاران و خدیر و همکاران است(30، 8). این گونه تبیین می‌شود که مشکلات روانشناختی چون افسردگی و اضطراب موجب کاهش انگیزه انجام و مشارکت در هرگونه فعالیتی می‌شود، بنابراین نمی‌توان از افرادی که به درجاتی از این مشکلات رنج می‌برند، جهت اقدام به اهدای داوطلبانه خون انتظار داشت. هم چنین در متغیر نظام باورها و مؤلفه‌های آن، یافته‌های پژوهش مندرج در جدول 1 حاکی از وجود تفاوت معنادار بین دو گروه و میانگین نمرات بالاتر در اهداکنندگان نسبت به غیر اهداکنندگان بود. این یافته نیز با یافته‌های پژوهش‌های مسلمی و همکاران، کاکرهام و همکاران، بلانیا و همکاران، والش و همکاران، دلون و همکاران، مولر و همکاران، مکینز و همکاران، داربی و همکاران و هکت و همکاران همسویی دارد(34، 33، 30، 23، 11-9، 5، 4). چرا که در کلیه این پژوهش‌ها، از سویی با تاکید براهمیت اعتقادات معنوی بر عادات و رفتارهای بهداشتی، کاهش استرس و در نتیجه سلامت جسمی و روانشناختی و از سویی دیگر بر این موضوع که معنویت و باورهای افراد در قالب احساس دوست داشتن، کمک کردن به دیگران و فداکاری نمود پیدا می‌کند، بر این موضوع صحه می‌گذارد که نظام باورها و اعتقادات مذهبی افراد به عنوان یک متغیر واسطه‌گر در اقدام به اهدا نقش مؤثری خواهد داشت. هم چنین یافته‌های جدول 1 نشان می‌دهد، تفاوت معناداری بین داوطلبان اهدا و غیر داوطلبان از لحاظ سبک هویت اطلاعاتی وجود دارد. این یافته بدان معناست که داشتن سبک هویت اطلاعاتی می‌تواند پیش‌بینی کننده خوبی برای اقدام به اهدای خون باشد. این یافته با توجه به نتایج پژوهش‌های برزونسکی و همکاران، محمدی و همکاران، عبدی زرین و همکاران، بیومونت ولیوراس، لای، شکری و همکاران، برزونسکی و کاک و برزونسکی هم خوانی دارد، چرا که این پژوهش‌ها حاکی از این موضوع هستند که افراد با هویت اطلاعاتی دارای روابط مثبت اجتماعی، سطوح بالاتر همدلی شناختی و علاقه‌مند به تجارب جدید هستند و از بهزیستی روانشناختی بالاتر نیز برخوردار می‌باشند که این خصوصیات با توجه به مباحث پیشین، لازمه و پیش‌بینی‌کننده اقدام به اهدای خون می‌باشند(40-35، 18، 16، 15). یافته‌های جدول 1 نشان می‌دهد، تفاوت معناداری بین دو گروه از لحاظ سبک هویت هنجاری وجود ندارد، بدین معنی که سبک هویت هنجاری نمی‌تواند پیش‌بینی‌کننده خوبی برای اقدام به اهدا باشد. با توجه به پژوهش‌های برزونسکی و همکاران، از افراد با سبک هویت هنجاری به دلیل داشتن خصوصیاتی چون مقاومت در برابر تغییرات و موقعیت‌های خطر برانگیز و نیاز به برانگیخته شدن از طرف افراد مهم زندگی، انتظار برای اقدام داوطلبانه‌ای چون اهدای خون نمی‌تواند واقع‌بینانه باشد(41، 17). هم چنین یافته‌های پژوهش حاضر در جدول 1 گویای وجود تفاوت معنادار بین دو گروه از لحاظ سبک هویت سردرگم/ اجتنابی است. بدین معنا که سبک هویت سردرگم/اجتنابی می‌تواند پیش‌بینی کننده خوبی برای اقدام به اهدا باشد. این یافته با توجه به پژوهش‌های برزونسکی و فراری و برزونسکی و همکاران مبنی بر این که این افراد معمولاً با رفتارها و تصمیمات متمرکز بر هیجان، اکتشافی و تصادفی شناخته می‌شوند، اقدام به رفتار اهدای خون از جانب آن‌ها می‌تواند بدین گونه استنباط شود که این افراد بدون داشتن یک پشتوانه شناختی وانگیزشی و آگاهی نسبت به فوائد اهدا، نسبت به این کار اقدام می‌کنند و در واقع سبک هویت سردرگم/اجتنابی از طریق هیجان خواهی بر اقدام به اهدا تاثیر گذار است.
نتیجه‌گیری
با توجه به یافته‌های مطالعه حاضر در رابطه با نقش سبک زندگی، نظام باورها و سبک هویتی در تمایل افراد به اهدای خون، به نظر می‌رسد اجرای برنامه‌های مداخله‌ای با محوریت آموزش و تکیه بر این سازه‌ها یعنی تقویت باورهای معنوی و پر رنگ کردن این عمل به عنوان یک فعالیت خداپسندانه و نیکوکارانه و ایجاد و تقویت نگرش مثبت افراد به امر اهدای خون از طریق تاسیس واحد اطلاع‌رسانی و تشویق، تهیه مواد و کتب و جزوات آموزشی، می‌توان گام‌های مؤثری در افزایش و تداوم افراد اهداکننده خون در جامعه برداشت.
تشکر و قدردانی
نویسندگان این پژوهش بر خود لازم می‌دانند تا از آقای دکتر یاسر رضاپور، خانم زهرا سلطانی مدیر آزمایشگاه نیکان‌شهر اصفهان ، آقای فلاحتی مسئول روابط عمومی اداره کل انتقال خون استان یزد، خانم دهستانی مسئول پذیرش اداره انتقال خون شهرستان اردکان و کلیه عزیزانی که ما را در انجام این پژوهش یاری رساندند، تشکر و قدردانی به عمل آورند.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
