چکیده سابقه و هدف طبق استانداردهای ملی کشور، خونهای اهدایی قبل از تهیه فرآوردههای خونی در دمای 2 ± 22 درجه سانتیگراد قرار میگیرند. با توجه به این که تاکنون در ایران، مطالعهای در زمینه تاثیر مدت زمان نگهداری خون کامل در دمای 2 ± 22 درجه سانتیگراد قبل از فرآوری واحدهای گویچههای سرخ بر کیفیت این فرآورده صورت نگرفته است، در این مطالعه به بررسی تاثیر مدت زمان نگهداری (8 و 24 ساعت) در این دما، بر کیفیت واحدهای گویچههای سرخ پرداختیم. مواد و روشها در یک مطالعه مقطعی، 12 واحد خون کامل در کیسههای اطفال جمعآوری و در جعبه حاوی صفحه خنککننده قرار داده شدند. پس از گذشت 8 و 24 ساعت، از این کیسهها گویچههای سرخ تهیه و این کیسهها از نظر میزان همولیز، سدیم، لاکتات دهیدروژناز، گلوکز و 2 و 3دی فسفو گلیسرات مورد بررسی قرار گرفتند. یافتهها اگر چه افزایش زمان تا 24 ساعت قبل از تهیه واحدهای گویچههای سرخ، سبب افزایش همولیز و لاکتات دهیدروژناز و کاهش 2 و3 دیفسفوگلیسرات، سدیم و قند خون میشود اما تنها اختلاف میزان 2 و 3 دیفسفوگلیسرات در دو زمان 8 ساعت(12 ± 205) و 24 ساعت(13 ± 113) معنادار میباشد(0001/0 p<). نتیجه گیری اگر چه نگهداری خونهای اهدایی تا 24 ساعت در 2 ± 22 درجه قبل از فرآوری فرآورده، بر کیفیت واحدهای گویچههای سرخ مؤثر میباشد اما مشخصات محصول در نهایت در محدوده مجاز تعریف شده در کنترل کیفی فرآورده قرار میگیرد. کلمات کلیدی: گلبولهای قرمز، کنترل کیفی، همولیز
تاریخ دریافت : 17/8/91 تاریخ پذیرش : 21/3/92
1- کارشناس ارشد خونشناسی ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و پایگاه منطقهای آموزشی انتقال خون تهران ـ تهران ـ ایران 2- کارشناس بهداشت محیط ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و پایگاه منطقهای آموزشی انتقال خون تهران ـ تهران ـ ایران 3- مؤلف مسؤول: متخصص آسیبشناسی بالینی و تشریحی ـ دانشیار مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون ـ تهران ـ ایران ـ صندوق پستی: 1157-14665
مقدمه واحدهای گویچههای سرخ، در همان روز جمعآوری خون کامل تهیه شده و در صورتی که امکان جداسازی فرآوردهها از خون کامل وجود نداشته باشد، خون کامل در یخچال نگهداری و روز بعد، از این واحدها فرآورده تهیه میشود. اما نگهداری خون کامل در یخچال سبب اختلال در کیفیت پلاکت و افت فاکتورهای ناپایدار میشود(1). این امر محققان را بر آن داشت تا به دنبال روشی برای حل این مشکل باشند.به طوری که در دستورالعملها و استانداردهایی که در اروپا و آمریکا منتشر شده، امکان تهیه واحدهای گویچههای سرخ و پلاسمای تازه منجمد از خونهای نگهداری شده در دمای 2 ± 22 درجه سانتیگراد به مدت 24 ساعت وجود دارد. البته در استانداردهای ملی انتقال خون ایران نیز مجوز آن در دسترس است. این نوع نگهداری دارای فوایدی برای مراکز انتقال خون میباشد که از آن جمله میتوان به انعطافپذیری بیشتر در تولید فرآوردههای خونی، امکان تولید فرآورده از خون کامل پس از 8 ساعت در روزهای متراکم کاری و امکان انتقال خونهای اهدایی از مراکز دور به مرکز اصلی اشاره کرد(2). برای رساندن دمای خونهای اهدایی از 37 درجه سانتیگراد به 2 ± 22 درجه سانتیگراد، از صفحات خنککننده استفاده میشود. این صفحات که برای اولین بار در سال 1989 مورد استفاده قرار گرفتند، توانایی کاهش دمای خونهای اهدایی از 37 درجه سانتیگراد به 2 ± 22 درجه سانتیگراد را در عرض 2 ساعت دارا میباشند و قادرند دمای 22 درجه سانتیگراد را حفظ نمایند(3). استفاده از این پلیتها، دمای نگهداری خون کامل را استاندارد میکند و از افت فاکتور VIII و 2 و3 دی فسفوگلیسرات جلوگیری مینماید(4). هم چنین استفاده از آنها با بهبود ATP و کاهش همولیز همراه میباشد(5). اگر چه نگهداری خون کامل در دمای 2 ± 22 درجه سانتیگراد به مدت 24 ساعت قبل از فرآوری فرآورده، امکان رشد باکتری را در واحد خون کامل افزایش میدهد اما مطالعاتی نیز وجود دارند که نشان میدهند وجود گلبولهای سفید در خون کامل طی 24 ساعت، سبب دفاع ذاتی شده و ممکن است سبب از بین رفتن باکتریها گردد. هم چنین نگهداری در دمای اتاق، خطر عفونت با باکتریهای سرما دوست از قبیل یرسینیا را در این واحدها کاهش میدهد(8-6). نگهداری خون کامل در دمای 2 ± 22 درجه سانتیگراد، کیفیت پلاکت تولیدی را نیز افزایش میدهد اما این نوع نگهداری میتواند بیشترین تاثیر نامطلوب را بر کیفیت واحدهای گویچههای سرخ داشته باشد(12-9). از پارامترهایی که برای بررسی کیفیت یاختههای سرخ مورد ارزیابی قرار میگیرند میتوان به همولیز، 2 و3دی فسفو گلیسرات، ATP ، لاکتات، قند، سدیم و پتاسیم اشاره کرد. در کشور ما، خونهای اهدایی قبل از تهیه فرآورده در 2 ± 22 درجه سانتیگراد قرار میگیرند. با توجه به این که تاکنون در ایران، مطالعهای در زمینه تاثیر مدت زمان نگهداری خون کامل در این دما قبل از تهیه واحدهای گویچههای سرخ بر کیفیت این فرآورده صورت نگرفته است، در این مطالعه با اندازهگیری میزان همولیز، 2 و3 دی فسفو گلیسرات، لاکتات دهیدروژناز، گلوکز و سدیم در واحدهای گویچههای سرخ تهیه شده از خونهای کامل نگهداری شده در دمای 2 ± 22 درجه سانتیگراد و در دو زمان 8 و 24 ساعت، به بررسی تاثیر زمان بر کیفیت یاختههای سرخ در واحدهای گویچههای سرخ در روزهای 7 ، 14 و 28 پس از نگهداری پرداختیم.
مواد و روشها تهیه واحدهای گویچههای سرخ از خون کامل: این مطالعه از نوعبررسی مقطعی بوده و برای انجام این مطالعه از کیسه اطفال استفاده گردید. این کیسهها دارای 4 کیسه جانبی میباشند. علت استفاده از این کیسهها آن بود که زمانهای 8 و 24 ساعت بر روی یک کیسه اعمال و در نتیجه نمونهها در هر دو گروه مورد مطالعه(8 و 24 ساعت) یکسان باشند. با استفاده از این کیسهها قادر بودیم تا یک واحد خون کامل (WB)را وزن کرده، نیمی از خون کامل را در اولین کیسه جانبی ریخته و نیمی دیگر را در کیسه اصلی نگهداریم. به این ترتیب یک واحد خونکامل در دو کیسه به طور مساوی تقسیم میشد. روش کار به این ترتیب بود که 12 واحد خون کامل بلافاصله پس از جمعآوری، در جعبه حاوی صفحه خنککننده(Cooling plate) به مدت 8 ساعت قرار داده شدند. این صفحه، دما را از 37 درجه سانتیگراد به 22 درجه سانتی گراد میرساند و طبق معتبرسازی فرآیند که در حوزه کنترل کیفی سازمان انتقال خون انجام شد، قادر است دمای 22 درجه سانتیگراد را برای 8 ساعت حفظ نماید. پس از گذشت 8 ساعت، این 12 واحد وزن شده و به دو بخش مساوی تقسیم شدند و 24 واحد خون کامل ایجاد شد که از 12 واحد از آنها یعنی خونهای کاملی که وارد کیسه جانبی شده بودند، واحدهای گویچههای سرخ تهیه گردید و 12 واحد دیگر تا 24 ساعت از زمان اهدا، در انکوباتور 2 ± 22 درجه سانتیگراد قرار گرفته و پس از گذشت 24 ساعت از اهدا، از آنها واحدهای گویچههای سرخ تهیه گردید. برای تهیه واحدهای گویچههای سرخ و فرآوردهها، از یافتههای حاصل از معتبرسازی سانتریفیوژ در پایگاه انتقال خون استفاده شد و به این ترتیب سانتریفیوژ با دور rpm 4100 به مدت زمان 8 دقیقه مورد استفاده قرار گرفت. دور سانتریفیوژ و سایر پارامترهای مرتبط، بر مبنای روش اجرایی استاندارد معتبرسازی پارامترهای سانتریفیوژ به منظور تهیه فرآوردههای پلاکت، واحدهای گویچههای سرخ و پلاسما به شماره 00.TM.071.SOP، انتخاب شدند. سپس در روزهای 14، 21 و 28 از اهدا، این کیسهها از نظر میزان همولیز، سدیم، لاکتات دهیدروژناز، گلوکز و 2 و 3 دیفسفوگلیسرات و نیز آلودگی با باکتریهای هوازی و بیهوازی مورد بررسی قرار گرفتند.
بررسی میزان همولیز: درصد همولیز با استفاده از فرمول زیر به دست آمد(5): درصد همولیز = هموگلوبین سرم/ هموگلوبین کلی * (100- هماتوکریت) و برای اندازهگیری آن از روش عملکردی استاندارد تعیین همولیز ایندکس به شماره 00.QC.036.SOP استفاده شد. روش کار به این ترتیب بود که100 میکرولیتر سرم + 1 میلیلیتر کربنات سدیم با هم مخلوط و سپس در طول موجهای 450، 415 و 700 نانومتر توسط اسپکتروفتومتر خوانده شد. اختلاف جذب نوری این سه، طول موج هموگلوبین سرم میباشد. برای محاسبه هموگلوبین کلی از 20 میکرولیتر خون + 5 میلیلیتر درابکین استفاده شد. سپس جذب نوری این محلول در طول موج nm 540 توسط اسپکتروفتومتر خوانده شد.
بررسی میزان سدیم، لاکتات دهیدروژناز، گلوکز: بررسی میزان سدیم با دستگاه فلیم فتومتر صورت گرفت. اندازهگیری میزان لاکتات دهیدروژناز و گلوکز نیز با دستگاه اتو آنالایزر بیوشیمی و با استفاده از کیتهای پارس آزمون و من انجام شد. این آزمایشها در آزمایشگاه تشخیص طبی انتقال خون صورت گرفت.
بررسی میزان 2 و3 دی فسفو گلیسرات: بررسی میزان 2 و 3 دی فسفوگلیسرات با استفاده از کیت TSZ scientific از شرکت بیوتانگ از ایالت ماساچوست آمریکا به روش الایزا انجام شد.
آزمونهای آماری: در این مطالعه از برنامه 16 SPSS استفاده شد و با آزمایش دادههای تکراری یک طرفه، میانگین میزان همولیز، سدیم، گلوکز خون، لاکتاتدهیدروژناز و 2 و3 دی فسفو گلیسرات در دو زمان نگهداری 8 و 24 ساعت و در 3 زمان 14، 21 و 28 مقایسه شد. همچنین برای مقایسه معنادار بودن اختلاف دادهها در روز 14 نسبت به روز 21 و روز 21 نسبت به روز 28 از آزمایش T زوج استفاده شد. p value دادهها کمتر از 05/0 معنادار محسوب گردید.
یافتهها تاثیر مدت زمان نگهداری خون کامل از زمان اهدا تا جداسازی واحدهای گویچههای سرخ بر میزان همولیز و لاکتات دهیدروژناز: میانگین میزان همولیز، لاکتات دهیدروژناز، قندخون، سدیم و 2 و3 دی فسفوگلیسرات واحدهای گویچههای سرخ تهیه شده پس از گذشت 8 و 24 ساعت از زمان اهدا در جدول 1 آمده است. طبـق این جدول اگر چه با افزایش
جدول 1: میانگین درصد لیز، لاکتات دهیدروناژ، قند خون، سدیم و 2 و 3 دی فسفو گلیسرات در دو زمان 8 و 24 ساعت نگهداری در دمای 2 ± 22 درجه سانتیگراد و پس از ذخیرهسازی در روزهای 14، 21 و 28
اندازهگیری
روز 14 ذخیرهسازی
روز 21 ذخیرهسازی
روز 28 ذخیرهسازی
همولیز(%)
8 ساعت
5/0 ± 075/0
4/0 ± 14/0
4/0 ± 22/0
24 ساعت
4/0 ± 10/0
5/0 ± 17/0
7/0 ± 24/0
p value
0001/0
0001/0
لاکتات دهیدروژناز(IU/L)
8 ساعت
425 ± 1626
746 ± 2202
570 ± 2857
24 ساعت
419 ± 1722
513 ± 2270
449 ± 2910
p value
0001/0
0001/0
قند خون(mg/dL)
8 ساعت
19 ± 286
29 ± 243
39 ± 193
24 ساعت
25 ± 263
35 ± 225
35 ± 182
p value
0001/0
0001/0
سدیم(mEq/L)
8 ساعت
4 ± 161
2 ± 157
4 ± 152
24 ساعت
3 ± 160
4 ± 153
3 ± 150
p value
0001/0
0001/0
2 و 3 دی فسفو گلیسرات(ng/dL)
8 ساعت
12 ± 205
5 ± 123
6 ± 87
24 ساعت
13 ± 113
8 ± 77
7 ± 48
p value
0001/0
0001/0
مــدت زمـان نگهـداری خـون کامـل قبـل از جـداسـازی واحدهای گویچههای سرخ از 8 به 24 ساعت، درصد همولیز و لاکتات دهیدروژناز افزایش مییابد اما این افزایش معنادار نمیباشد. بنابراین ارتباط بینهمولیز و لاکتات دهیدروژناز در دو زمان معنادار نبوده یعنی میزان لیز و لاکتات دهیدروژناز مستقل از زمان میباشد. در ضمن هر چند، اختلاف میزان همولیز و لاکتات دهیدروژناز در روز 14 پس از تهیه واحدهای گویچههای سرخ نسبت به روز 21 و روز 21 نسبت به روز 28 معنادار میباشد اما در پایان روز 28، میزان همولیز در محدوده مجاز یعنی کمتر از 8/0 درصد است(0001/0 p<).
تاثیر مدت زمان نگهداری خون کامل از زمان اهدا تا جداسازی واحدهای گویچههای سرخ بر میزان قند خون، سدیم و 2 و3 دی فسفوگلیسرات: طبق اطلاعات جدول 1، با افزایش مدت زمان نگهداری خون کامل قبل از فرآوری واحدهای گویچههای سرخ از 8 به 24 ساعت، میزان قند خون، سدیم و 2 و3 دی فسفوگلیسرات کاهش مییابد. این کاهش در مورد قند خون و سدیم معنادار نبود یعنی میزان آنها مستقل از زمان میباشد. اما این کاهش در مورد 2 و3 دی فسفوگلیسرات معنادار میباشد. یعنی میزان 2 و3 دی فسفوگلیسرات وابسته به زمان بوده و با افزایش مدت زمان نگهداری خون کامل از 8 به 24 ساعت، میزان 2 و3 دی فسفوگلیسرات کاهش معناداری پیدا میکند(0001/0 p <). در ضمن اختلاف میزان قند خون، سدیم و 2 و3 دی فسفوگلیسرات در روز 14 پس از تهیه واحدهای گویچههای سرخ نسبت به روز 21 و روز 21 نسبت به روز 28 معنادار میباشد(0001/0 p <). لازم به ذکر است که تمامی کیسهها پس از روز 28، از نظر آلودگی باکتریایی منفی بودند.
بحث نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که میزان همولیز واحدهای گویچههای سرخ، مستقل از مدت زمان نگهداری کیسههای خون قبل از تهیه واحدهای گویچههای سرخ میباشد. به عبارت دیگر اگر چه افزایش زمان نگهداری کیسههای خون کامل، از 8 ساعت به 24 ساعت سبب افزایش درصد لیز واحدهای گویچههای سرخ میشود اما این افزایش معنادار نبوده و از محدوده نرمال یعنی 8/0 درصد خارج نمیشود. دادههای به دست آمده از مطالعههای مختلف در مورد تاثیر زمان بر میزان همولیز متفاوت است. در مطالعههایی که توسط تیبالت و همکارانش و وآندرمیر انجام شد، مشخص گردید که اختلاف معناداری بین میزان همولیز در واحدهای گویچههای سرخ تهیه شده از خون کامل نگهداری شده در دمای اتاق به مدت 24 ساعت نسبت به واحدهای گویچههای سرخ تهیه شده از خون کامل نگهداری شده در دمای اتاق به مدت 8 ساعت وجود ندارد(13، 10). نتایج دو مطالعه مجزا که به ترتیب توسط ویلشر و هانکوک انجام شدند، مشخص نمود که میزان همولیز در واحدهای گویچههای سرخ نگهداری شده در مدت 24 ساعت، بیشتر از واحدهای گویچههای سرخ در زمان 8 ساعت میباشد(15، 14). در هیچ کدام از این مطالعهها میزان همولیز در پایان زمان نگهداری بیشتر از 8/0 درصد نمیباشد. وان درمیر و همکارانش هم چنین نشان دادند که قرارگیری خون کامل تا 24 ساعت در دمای 2 ± 22 درجه سانتیگراد قبل از جداسازی فرآورده، تاثیر زیادی بر کیفیت فرآوردههای تولیدی ندارد به طوری که پس از گذشت 50 روز از اهدا، میزان همولیز در محدوده مجاز میباشد(10). از پارامترهای دیگر اندازهگیری شده در این مطالعه، تاثیر زمان نگهداری خون کامل قبل از فرآوری واحدهای گویچههای سرخ بر میزان 2 و3دی فسفو گلیسرات میباشد. میزان 2 و3دی فسفو گلیسرات در اکسیژنرسانی هموگلوبین به بافتها از اهمیت زیادی برخوردار است. pH واحدهای گویچههای سرخ در میزان 2 و3 دی فسفو گلیسرات نقش دارد به صورتی که کاهش آن به کمتر از 2/7 ، سبب شکسته شدن 2 و3 دی فسفو گلیسرات میگردد. نگهداری خون کامل در دمای 2 ± 22 درجه سانتیگراد، سبب کاهش pH و در نتیجه کاهش 2 و3 دی فسفو گلیسرات میشود. به عبارت دیگر کاهش 2و3 دی فسفو گلیسرات در دمای پایینتر کمتر صورت میگیرد(16). علاوه بر تاثیر دما بر میزان2و3 دی فسفو گلیسرات، زمان نیز بر مقدار آن مؤثر میباشد به طوری که میزان 2 و3 دی فسفو گلیسرات در عرض 15 تا 21 روز در خون متراکم نگهداری شده در دمای اتاق، کاهش چشمگیری پیدا میکند. اما نتایج بالینی این کاهش حداقل میباشد زیرا این ماده بعد از 24 تا 48 ساعت پس از تزریق خون، به حد نرمال خود باز میگردد(19-17). نتایج این مطالعه نیز با مطالعههای قبلی همخوانی دارد و وابستگی میزان 2 و3 دی فسفوگلیسرات را به زمان نشان میدهد به عبارت دیگر افزایش مدت زمان نگهداری خون کامل قبل از جداسازی واحدهای گویچههای سرخ در کاهش میزان 2 و3 دی فسفو گلیسرات مؤثر میباشد و اختلاف معناداری در میزان این ماده در زمان 8 ساعت نسبت به 24 ساعت وجود دارد. میزان سدیم، لاکتات دهیدروژناز و قند خون از دیگر موارد بررسی شده در کیفیت یاختههای سرخ در این مطالعه میباشد. نتایج حکایت از آن داشت که اگر چه با افزایش زمان، میزان سدیم و قند خون کاهش و میزان لاکتات دهیدروژناز افزایش مییابد اما کاهش سدیم و قند خون و افزایش لاکتات دهیدروژناز معنادار نبوده و مستقل از زمان میباشد. در مطالعهای که توسط رادل و همکارانش صورت گرفت، مشخص شد که پس از تهیه واحدهای گویچههای سرخ، با افزایش دما، کاتابولیسم گلوکز افزایش و در نتیجه میزان گلوکز کاهش مییابد(1). موروف و همکارانش در سال 2011 نشان دادند که اگر چه نگهداری خون کامل قبل از جداسازی در دمای 24 درجه و در دو زمان 8 و 24 ساعت سبب کاهش سدیم و افزایش ATP میگردد، اما اختلاف بین دو دما معنادار نمیباشد(20). در مطالعهای دیگر که توسط تیبالت و همکاران انجام شد نیز مشخص شد که میزان سدیم در واحدهای گویچههای سرخ تهیه شده از خونهای اهدایی نگهداری شده در دمای 2 ± 22 درجه سانتیگراد به مدت 24 ساعت، کاهش مییابد(13). بنابرایـن طبق نتایج به دست آمده از این مطالعه، غیر از میزان 2 و3 دی فسفوگلیسرات که به مـدت زمان نگهداری خون کامل قبل از فرآوری واحدهای یاخته سرخ وابسته میباشد، بقیه پارامترها شامل همولیز، قند، اسید لاکتیک و سدیم مستقل از زمان میباشند. به عبارت دیگر هر چند که افزایش زمان نگهداری خون کامل تا 24 ساعت، سبب افزایش لیز و لاکتات دهیدروژناز و کاهش 2 و3 دی فسفوگلیسرات، سدیم و قند خون در واحدهای گویچههای سرخ میشود اما تنها اختلاف میزان 2 و3 دی فسفوگلیسرات در دو زمان 8 و 24 ساعت معنادار است. در ضمن اختلاف میزان همولیز، 2 و3 دی فسفو گلیسرات، لاکتات دهیدروژناز، قند خون و سدیم در روزهای 14 پس از تهیه واحدهای گویچههای سرخ نسبت به روز 21 و روز 21 نسبت به روز 28 معنادار میباشد. اگر چه میزان همولیز به عنوان شاخص اصلی کیفیت واحدهای گویچههای سرخ در روز 28 افزایش دارد اما این افزایش کمتر از 8/0 درصد است. از محدویتهای این مطالعه میتوان به عدم بررسی پارامترهای مورد آزمایش قبل از تهیه فرآورده و در نتیجه عدم دستیابی به معیارهای زمان صفر اشاره کرد.
نتیجهگیری تهیه فرآورده از خونهای نگهداری شده در دمای 2 ± 22 درجه سانتیگراد تا 24 ساعت طبق استانداردهای ملی ایران مجاز است اما در حال حاضر، این دستورالعمل به دلیل عدم وجود صفحات خنککننده انجام نمیشود. نتایج حاصل از این مطالعه، که با روش استاندارد نگهداری خون بیش از 8 ساعت در دمای 2 ± 22 درجه سانتیگراد یعنی با استفاده از صفحات خنککننده انجام گردید، نشان داد که اگر چه رساندن دما از 37 به 22 درجه سانتیگراد توسط جعبه حاوی صفحات خنککننده و سپس نگهداری خونهای اهدایی تا 24 ساعت در 2 ± 22 درجه سانتیگراد قبل از جداسازی فرآورده، تاثیر معناداری بر کیفیت واحدهای گویچههای سرخ تا 28 روز دارد، اما مشخصات محصول در نهایت در محدوده مجاز تعریف شده در کنترل کیفی فرآورده میباشد. بنابراین امید است با تهیه صفحات خنککننده، که خوشبختانه فرآیندهای معتبرسازی آن در کنترل کیفی ستاد مرکزی انجام شده است، در مورد اجرای این دستورالعمل تصمیم گیری شود.
تشکر و قدردانی بدینوسیله نویسندگان مقاله از پرسنل محترم بخش فرآورده و خونگیری پایگاه انتقال خون تهران، تشکر و قدردانی مینمایند.
Omidkhoda A, Hedayati B, Amini Kafiabad S. The effect of whole blood storage time on quality of RBCs. Sci J Iran Blood Transfus Organ 2015; 11 (1) :56-63 URL: http://bloodjournal.ir/article-1-857-fa.html
امیدخدا آزاده، هدایتی بتول، امینی کافیآباد صدیقه. تاثیر مدت زمان نگهداری خون کامل بر کیفیت واحدهای گویچههای سرخ. فصلنامه پژوهشی خون. 1393; 11 (1) :56-63