نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله: اهدا خون انتشار: 1392/12/25
متن کامل: (8183 مشاهده)
مقایسه تاثیر مکمل آهن به تنهایی و در ترکیب با ویتامین C در جبران ذخایر آهن زنان بعد از اهدای خون
ناهید اکبری1، مهتاب مقصودلو2، سید حسن طبیب‌پور3، دکتر مهنوش مهران4، آزاده صادقی1، احمدرضا ابراهیمیان5
چکیده سابقه و هدف کم خونی فقر آهن، از عواقب اهدای خون به ویژه در زنان است لذا برخی آهن درمانی کوتاه مدت را در اهداکنندگان توصیه می‌کنند. در این مطالعه ضمن بررسی تاثیر آهن درمانی و عوارض آن در زنان اهداکننده، مصرف ویتامین C همراه با آهن، مورد مقایسه قرار گرفت. مواد و روش‌ها 128 اهداکننده مؤنث به طور تصادفی و با رضایت کتبی به این کارآزمایی یک سویه کور وارد شدند. یک گروه پس از اهدای خون، فقط mg 150 مکمل آهن در سه دوز به مدت 10 روز و گروه دوم هم زمان، 750 میلی‌گرم قرص ویتامین C ، در سه دوز منقسم به مدت 10 روز دریافت کردند. اهداکنندگان در دو نوبت نمونه‌گیری شدند و آزمایش‌های فریتین، هموگلوبین، هماتوکریت، آهن و TIBCدر هر دو نوبت انجام شد. یافته‌ها توسط آزمون‌های t ، کای‌دو و 17 SPSS تجزیه و تحلیل شدند. یافته‌ها میزان TIBCدر هر دو گروه افزایش داشت. فریتین در گروه مکمل آهن کاهشی از ng/mL 24 ± 25 به ng/mL 21±22 داشت(036/0=p) و درگروه مکمل آهن و ویتامین C ، کاهشی از ng/dL 17±5/16 به ng/dL 13± 5/13 دیده شد(031/0=p). وضعیت ذخایر آهن هر دو گروه مشابه بود. افزایش فریتین فقط در افراد دچار فقدان ذخایر آهن دیده شد(05/0p<) و مکمل آهن به تنهایی تاثیر بیشتری داشت(01/0p= ). نتیجه گیری مصرف قرص‌های ویتامین C در زنان اهداکننده تاثیری بر افزایش ذخایر آهن در آن‌ها ندارد و عوارضی را هم بر آنان تحمیل نمی‌کند. کلمات کلیدی: فروسولفات، کم خونی، ایران، اهداکنندگان خون
تاریخ دریافت : 12/6/90 تاریخ پذیرش : 22/7/92
1- مؤلف مسؤول: پزشک عمومی ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و پایگاه منطقه‌ای آموزشی انتقال خون اصفهان ـ اصفهان ـ ایران ـ صندوق پستی: 44861-81688 2- متخصص پزشکی اجتماعی ـ دانشیار مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون ـ تهران ـ ایران 3- پزشک عمومی ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و پایگاه منطقه‌ای آموزشی انتقال خون اصفهان ـ اصفهان ـ ایران 4- پزشک عمومی ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون ـ تهران ـ ایران 5- کاردان علوم آزمایشگاهی ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و پایگاه منطقه‌ای آموزشی انتقال خون تهران ـ تهران ـ ایران
مقدمه کم خونی فقر آهن یکی از عواقب اهدای خون و یکی از شایع‌ترین علل معافیت از اهدا در زنان ایرانی می‌باشد. مطالعه جوادزاده و همکاران نشان داد که 50% زنان مراجعه‌کننده برای اولین اهدا، دچار فقر ذخایر آهن بودند و شیوع کم خونی فقر آهن در اهداکنندگان مستمر کمتر از 45 سال در تهران، 8/12% گزارش شد(2، 1). فریتین با افزایش دفعات اهدا، کاهش می‌یابد و غنی نمودن تغذیه، میزان آهن خون را افزایش می‌دهد ولی از بروز فقر آهن در افرادی که نیاز بیشتری به آهن دارند مانند نوزادان، کودکان در سنین رشد، زنان در دوره باروری و زنان حامله پیشگیری نمی‌کند(6-3). لذا آهن درمانی در زنان اهداکننده در دوره باروری و برخی موارد در تمامی اهداکنندگان توصیه شده است(8، 7) و کاهش بروز فقر آهن با مصرف مکمل سولفات آهن تایید شده است(10، 9). اگر چه همواره نگرانی وجود دارد که کم خونی‌های دارای علل دیگر را بپوشاند. یک مطالعه نشان داد که مکمل آهن همراه با ویتامین C ، موجب بهبود ذخایر آهن شده و هم چنین تجویز ویتامین C (250 میلی‌گرم) و روی، آهن و اسید فولیک در پیشگیری و درمان کم خونی فقر آهن در دانش‌آموزان در اصفهان مؤثر بوده است(12، 11). این مطالعه با هدف کمک به زنان اهداکننده برای اهدای بیشتر و افزایش ذخیره خون در مراکز انتقال خون کشور انجام شد. توجه به فرهنگ تغذیه‌ای متفاوت اهداکنندگان ایرانی و میزان تحمل آنان، ارزیابی دستورالعمل‌های اجرایی شامل قرص روزانه آهن و بروشور راهنمای تغذیه غنی از آهن مناسب‌تر، ضروری به نظر می‌رسد. در این مطالعه میزان اثر و عوارض مکمل مصوب سازمان انتقال خون(150 میلی‌گرم آهن المنتال در سه دوز منقسم و برای 10 روز) بررسی و با گروه دیگر دارای مصرف همان میزان مکمل آهن، همراه با 750 میلی‌گرم ویتامین C در سه دوز منقسم برای 10 روز مورد مقایسه قرار گرفت(13). این بررسی ممکن است بتواند در کم کردن دوز آهن خوراکی مؤثر باشد. هدف از این مطالعه، بررسی تاثیر تجویز ویتامین C همراه با مکمل آهن بر روی شاخص‌های هماتولوژیک زنان اهداکننده بود. هم چنین عوارض مربوط به مصرف داروها بررسی و در پرسشنامه ثبت شد.
مواد و روش‌ها این مطالعه از نوع کارآزمایی بالینی و یک سویه کور بوده و از تیـر مـاه 1389 تـا مرداد 1390 در سازمان انتقال خون اصفهان انجام شد. در این بررسی 190 خانم اهداکننده مجاز به اهدا، با رضایت کتبی و به طور تصادفی به مطالعه وارد شدند و سپس به ترتیب به گروه‌ها تعلق گرفتند. اما فقط 128 نفر شامل 89 نفر در گروه مکمل آهن و 39 نفر در گروه مکمل آهن با ویتامین C باقی ماندند. شرایط ورود به مطالعه شامل زنان داوطلب اهدای خون در سن 18 تا 45 سال و مجاز به اهدا بودند که هیچ گونه بیماری زمینه‌ای و مصرف دارو نداشتند و از نظر معیارهای غربالگری سازمان انتقال خون، مورد تایید پزشک آموزش دیده قرار گرفته بودند. افرادی که به دلایلی برای نمونه‌گیری دوم مراجعه نکرده، دارای بیماری‌های زمینه‌ای مانند مشکلات گوارشی و بیماری‌های خونریزی‌دهنده بودند و افرادی که از قبل مصرف مکمل داشتند، هم چنین افرادی که نتایج آزمایشگاهی آن‌ها در حد بالای محدوده طبیعی داشتند از مطالعه حذف شدند. اولین نمونه‌گیری در نوبت اول به فوریت قبل از اهدا با استفاده از کیسه نمونه‌گیری خون که بخشی از کیسه خون است، انجام شد. نمونه در یک لوله خلا EDTA دار و یک لوله خلا برای لخته، برای تعیین سطوح فریتین(الایزا با کیت از کمپانی رادین)، هموگلوبین(ژاپن، سیس‌مکس)، آهن(پارس آزمون با روش فتومتری) و TIBC(Magnesium Carbonate PreciPitating با کیت درمان کاو و نهایتاً استفاده از اتوآنالیزر هیتاچی 902) به آزمایشگاه ارسال شد. نمونه مربوط به شمارش سلولی حداکثر تا 6 ساعت بعد مورد آزمایش قرار گرفت. مکمل مورد نظر پس از اهدا، برای هر اهداکننده تجویز شد و 4 ماه بعد(110 روز بعد از قطع مصرف مکمل)، اهداکنندگان فراخوان شدند و مجدداً برای همان آزمایش‌ها، نمونه‌گیری انجام شد. درصد اشباع ترانسفرین از محاسبه نسبت سرمی آهن به TIBC در هر دو نوبت محاسبه شده و با استفاده از یک پرسشنامه از نظر عوارض دارویی مورد مقایسه قرار گرفتند. مکمل‌های مصرف شده در گروه اول فقط مکمل آهن طبق دستورالعمل سازمان انتقال خون شامل 3 قرص mg 300 (دارای 50 میلی‌گرم ملح دو ظرفیتی آهن ساخت شرکت داروسازان ماد در ایران) به مدت 10 روز بود و در این زمینه آموزش چهره به چهره و بروشور مربوط به اهداکننده‌ها داده شد. گروه دوم هم‌زمان با مصرف هر قرص مکمل آهن(مانند گروه اول)، یک قرص طعم‌دار جویدنی ویتامین C (Ascorbic Acid/Sodium Ascorbate ) ساخت شرکت اسوه در ایران به میزان 750 میلی‌گرم در سه دوز منقسم و برای 10 روز هم‌زمان با قرص آهن دریافت کردند. کلیه اطلاعات در پرسشنامه محقق ساخته وارد شده و در برنامه SPSS نسخه 17 تجزیه و تحلیل شد. وضعیت ذخایر آهن در اهداکنندگان به ترتیب زیر بود: 1) کاهش متوسط ذخایر آهن: فریتین سرم کمتر از 20 2) فقدان ذخایر آهن: فریتین سرم کمتر از 12 3) فقر آهن: فریتین کمتر از 12 و درصد اشباع کمتر از 15% 4) کم خونی: هموگلوبین کمتر از 12 (در خانم‌ها) 5) کم خونی فقر آهن: فریتین کمتر از 12، درصد اشباع کمتر از 15% و هموگلوبین کمتر از 12 در زنان میزان اشباع ترانسفرین با فرمول زیر محاسبه شده:
آهن سرم TIBC
Transferrin saturation = Serum iron / Total iron-binding capacity اشباع ترانسفرین = جهت میانگین هموگلوبین و فریتین قبل و بعد از مصرف مکمل در هر دو گروه، از آزمون t جفت شده و برای مقایسه میانگین تغییر ایجاد شده در هریک از فاکتورهای فوق‌الذکر بین دو گروه، از t مستقل و برای مقایسه توزیع فراوانی عوارض دو گروه از آزمون کای‌دو استفاده شد.
یافته‌ها در دو گروه مورد مطالعه شامل زنان دارای مصرف مکمل آهن پس از اهدای خون(89 نفر) و گروه دوم دارای مصرف آهن و ویتامین C ، 39 نفر باقی ماندند که از سال 1389 در طی بیش از یک سال به مطالعه وارد شدند. افراد گروه دوم ریـزش(56%) داشتند و بسیاری از افراد داوطلب مصرفکننده ویتامین C انصراف داده و یا مصرف غیر قابل قبول داشتند، لذا از مطالعه حذف شدند. گروه مصرف کننده آهن به تنهایی دارای میانگین سنی 3/8 ± 32 سال و 44 درصد(50 نفر) اهداکننده بار اول، 30% (34 نفر) با سابقه و 7/25% (29 نفـر) مستمر بودند. گروه مصرف کننده آهن و ویتامین C دارای میانگین سنی 8 ± 31 سال بودند. در این گروه از زنان، 41% (27 نفر) اهداکننده بار اول، 29%(19 نفر) با سابقه و 30%(20 نفر) مستمر بودند. از نظر تعداد فرزند نیز 48% بدون فرزند، 78% دارای یک تا دو فرزند و در بقیه موارد سه فرزند یا بیشتر داشتند. در گروه مصرف‌کنندگان مکمل آهن، 28% (32 نفر) دارای تحصیلات کمتر از دیپلم، 48% (55 نفر) دیپلم و 24% تحصیلات دانشگاهی (27 نفر) بودند در حالی که در گروه مصرف‌کنندگان مکمل آهن و ویتامین C به ترتیب 7/25%(17 نفر) کمتر از دیپلم، 56%(37 نفر) دیپلم و 18% (12 نفر) تحصیلات دانشگاهی داشتند. وضیت شغلی اهداکنندگان در مصرف‌کنندگان مکمل آهن شامل 5/74%(83 نفر) خانه‌دار، 9% (10 نفر) کارمند، 5/1% (1 نفر) کار خصوصی، 5/1% (1 نفر) دانشجو و 1% (1 نفر) پزشک بود در حالی که در مصرف‌کنندگان مکمل آهن و ویتامین C به ترتیب 3/80% (53 نفر) خانه‌دار، 5/1% (1 نفر) کارمند، 5/1% (1 نفر) کار خصوصی، 15% (10 نفر) دانشجو و 5/1% (1 نفر) پزشک بودند. آزمون یومن‌ویتنی نشان داد که دو گروه از نظر وضعیت اهدا تفاوت معناداری نداشتند(جدول 1). بررسی وضعیت ذخایر آهن در شرکت‌کنندگان در مطالعه نشان داد، 6/19% (35 نفر) در گروه کاهش متوسط ذخایر آهن، 6/24% (44 نفر)، در گروه دارای فقدان ذخایر آهن، 6/10% (19 نفر) در گروه فقر آهن، 6/0 % (1 نفر) در گروه دارای کم خونی و 7/44% (80 نفر) در گروه دارای ذخایر نرمال قرار داشتند. آزمون ANOVA نشان داد که وضعیت ذخایر آهن در دو گروه مصرفکننده مکمل، تفاوت چندانی ندارد. به عبارت دیگر 35% از زنان شرکت‌کننده در مطالعه، دچار کاهش ذخایر آهن (فریتین >20) بودند(جدول 2). آزمون t مستقل نشان داد که ذخایر آهن زنان اهداکننده در گـروه مصرفکننده مکمـل و گروه مصرفکننده آهن و
جدول 1: مقایسه شاخص‌های هماتولوژیک و وضعیت اهدا در زنان شرکت‌کننده در مطالعه قبل از مداخله
متغیر
میانگین ± انحراف معیار
p value
اهداکننده بار اول
اهداکننده با سابقه
اهداکننده مستمر
سن (سال)
29 ± 8
35 ± 7
32 ± 8
00/0
هموگلوبین(گرم بر دسی لیتر)
5/13 ± 9/0
7/13 ± 1
7/13 ± 9/0
08/0
هماتوکریت (درصد)
41 ± 5/2
42 ± 5/2
7/41 ± 8/2
03/0
فریتین (ng/mL)
25 ± 23
25 ± 25
20 ± 20
53/0
آهن سرم (mg/dL)
5/86 ± 30
8/86 ± 28
80 ± 32
49/0
میزان TIBC
343 ± 37
352 ± 44
364 ± 36
02/0
اشباع ترانسفرین (درصد)
25/0 ± 1/0
25/0 ± 1/0
22/0 ± 1/0
23/0
جدول 2: توزیع فراوانی وضعیت ذخایر آهن در شرکت‌کنندگان در دو گروه مورد مطالعه قبل از انجام مداخله
وضعیت ذخایر آهن
گروه مورد مطالعه
جمع
فقط مکمل آهن
مکمل آهن همراه با ویتامین C
کم خونی
0 (0)
1 (6/2)
1 (8/0)
فقر آهن
0 (0)
0 (0)
0 (0)
فقدان ذخایر آهن
34 (40)
19 (50)
53 (43)
کاهش متوسط ذخایر آهن
13 (3/15)
10 (3/26)
23 (7/18)
افراد طبیعی
38 (45)
8 (21)
46 (4/37)
ویتامین C ، تفاوت محسوسی نداشتند. یافته‌ها نشان داد که مصرف مکمل آهن پس از اهدای خون، موجب افزایش محسوس در هموگلوبین(027/0=p) از 9/0± 6/13 (g/dL) بـه 1/0 ± 8/13 (g / dL)، کاهش فریتین(036/0=p) از (ng/mL) 24±25 به (ng/mL) 21±22 ، افزایش TIBC (001/0=p) از 42± 352 به 35± 370 شده است، ولی میزان آهن و اشباع ترانسفرین تفاوت چندانی نیافت به طوری که آهن از 31 ± 86 (mg /dL) بـه 31± 85 (mg/dL) و میزان اشباع ترانسفرین از 1/0± 25/0 (درصد) به 1/0± 23/0 (درصد) رسید. مصـرف مکمـل آهـن و ویتامین C پس از اهدای خون
موجب کاهش محسوس در سطح فریتین شد(031/0=p) به طوری که از 17± 5/16(ng/mL) به 13± 5/13(ng/mL) رسید. هم‌چنین TIBC افزایش یافته(011/0=p) و از 36± 365 بـه 34± 382 رسیـد. ولـی میزان هموگلوبین، آهن و اشبـاع تـرانسفرین تفـاوت چندانـی نیافـت بـه طـوری که هموگلوبین از 1 ± 14(g/dL) به 1/0± 8/13 (g/dL)، آهن از 33 ± 79 (mg/dL) به 35± 83 (mg/dL) و میزان اشباع ترانسفرین از1/0± 22/0 (درصد) به 1/0 ±22/0 (درصد) رسید. به عبارت دیگر با مصرف مکمل آهن بعد از اهدای خون، میزان TIBC 18 واحد افزایش و میزان فریتین 3 واحد کاهش یافت. هم چنین با مصرف مکمل آهن و ویتامین C پس از اهدای یک واحد خون، TIBC 17 واحد افزایش و میزان فریتین 3 واحد کاهش یافت. یافته‌ها نشان داد که در مجموع مصرف هر دو مکمل، تاثیر یکسانی بر میزان فریتین و TIBC داشت. افراد شرکت‌کننده به دو گروه دارای فریتین کمتر از 12 و افراد دارای فریتین مساوی و بیشتر از 12 تقسیم شدند و با استفاده از آزمون ویلکاکسون بررسی شدند. در هر دو گروه در افرادی که فریتین کمتر از 12 داشتند، تغییر فزاینده در ذخایر آهن محسوس بود(05/0p< ). تغییرات رو به بهبود در گروه مصرفکننده مکمل آهن به تنهایی بیشتر بود(01/0p= ). بـررسی یافته‌هـا نشـان داد کـه 117 نفـر(91%) پس از مصرف داروهای مکمل هیچ عارضه‌ای نداشتند و 12 نفر (9%) باقی‌مانده، دارای عوارض گوارشی مانند تهوع در 5 نفر (4%)، یبوست در 2 نفر(5/1%)، ملنا در 2 نفر(5/1%) و عوارض خفیف دیگر در 3 نفر(2%) شدند. آزمون کای دو نشـان داد که تفاوت قابل ملاحظه‌ای از نظر ایجاد عوارض بین دو گروه مورد مطالعه وجود نداشت. در بین شرکت‌کنندگان در مطالعه، 110 نفر(85%) مکمل‌ها را به طور کامل و 19 نفر (15%) نیز مکمل‌ها را به طور ناقص مصرف کردند. در گروه مصرفکننده مکمل آهن، قطع مصرف دارو بیشتر مشاهده می‌شد ولی قابل ملاحظه نبود(جدول 3).
جدول 3: مقایسه نسبت فراوانی نحوه مصرف مکمل‌ها در شرکت‌کنندگان در مطالعه
متغیر
گروه فقط مکمل آهن
گروه مکمل آهن با ویتامین C
مصرف کامل
77 نفر (5/86)
32 نفر (82)
مصرف ناقص
12 نفر (5/13)
7 نفر (18)
آزمون t مستقل نشان داد که تفاوت قابل ملاحظه‌ای در وضعیت ذخایر آهن بین کسانی که دارو را کامل و یا ناقص مصرف کرده بودند وجود نداشت. این یافته در هر دو گروه مداخله صادق بود.
بحث زنان اهداکننده مستمر دارای میانگین سنی بالاتر بودند و میانگین شاخص‌های ذخایر آهن در آن‌ها مختصری پایین‌تر از اهداکنندگان بار اول بود، اما این تفاوت فقط در موردTIBC محسوس بود که مورد انتظار است(01/0=p). زنان اهداکننده در گروه مکمل آهن و در گروه مکمل آهن و ویتامین C، دچار کاهش فریتین و افزایش TIBC محسوس و مشابهی بودند. این یافته ممکن است به علت خونریزی ماهانه و فاصله زیاد بین نمونه‌گیری اول و دوم باشد. بررسی حاضر نشان داد که مصرف ویتامین C در افزایش ذخایر آهن در زنان اهداکننده تاثیر محسوسی نداشته است. این یافته هم‌راستا با مطالعه توفیقی و همکاران بود که دریافتند تاثیر افزودن 500 و 1000 میلی‌گرم ویتامین C در افراد سالم(بدون کم خونی) به مکمل آهن، تاثیر محسوسی بر شاخص‌های آهن و TIBC نداشته است(14). در حالی که مطالعه‌های دیگر نشان داده بود که تجویز روزانه 20 میلی‌گرم آهن گلوکونات المنتال و 400 میلی‌گرم ویتامین C طی 30 روز، می‌تواند به طور کامل کمبود آهن اغلب زنان و مردان اهداکننده خون را جبران کند(15). هم‌چنین مطالعه‌ای که در سال 1377 منتشر شد، نشان داد استفاده از دوز روزانه ویتامین C بدون مصرف آهن موجب افزایش شاخص‌های هموگلوبین و هماتوکریت در زنان دچار کم خونی شده ولی بر شاخص‌های فریتین، MCHC ، MCH و MCV تاثیری نداشته است و دلیل آن را کمک به جذب آهن غیر هِم ذکر کرده بودند(16). بررسی حاضر نشان داد که تاثیر مصرف هر دو نوع مکمل در گروه‌های مورد مطالعه، در افراد دارای کمبود ذخایر آهن بیش از افراد دارای ذخایر طبیعی بوده است. این تاثیر مثبت در میزان فریتین و TIBC قابل ملاحظه بود و در گروه مصرف کننده مکمل آهن بیشتر بود. به نظر می‌رسد که بهتر است مکمل آهن را در زنان اهداکننده مستمر و دارای سابقه فقر آهن تجویز کرد زیرا اعتقاد بر آن است که اگر ذخایر آهن بدن کم باشد، کارآیی برداشت آهن توسط گیرنده‌ها از مخاط روده‌ای افزایش می‌یابد و بعد از پر شدن ذخایر آهن، درصد جذب آهن، کم می‌شود(9). بررسی حاضر نشان داد که در صورت نقصان در مصرف مکمل‌های آهن مصرف شده، تاثیر مثبت تجویز آن هم چنان باقی است بنابراین ممکن است مکمل آهن را بتوان با دوز کمتری نیز به کار برد کما این که در مطالعه راتکه، میزان 600 میلی‌گرم توانست ذخایر آهن را ترمیم کند، پس لازم است تجویز دوز روزانه کمتر آهن نیز بررسی شود(15). بررسی عوارض مکمل‌های آهن نشان داد که عوارض ناشی از مکمل آهن در زنان شرکت کننده در مطالعه حاضر 9% و مشابه با یافته‌های دو مطالعه دیگر بود که آن را 9% و 12% گزارش نموده‌اند(15، 11). از آن جا که شرط ورود شرکت کنندگان تحمل مصرف مکمل آهن بود، احتمالاً میزان عوارض مکمل آهن باید بیش از این باشد. با توجه به عدم تغییر مشخص در نسبت عوارض در دو گروه مورد مطالعه می‌توان نتیجه گرفت که افزودن قرص ویتامین C به مکمل آهن، عوارض اضافه‌ای را به اهداکنندگان تحمیل نکرده است. این یافته با مطالعه ناصری و همکاران مطابقت دارد که با مصرف روزانه200 و 500 میلی‌گرم، عارضه ای مشاهده نکردند(16).
نتیجه‌گیری افزودن ویتامین C به قرص‌های مکمل آهن در زنان اهداکننده تاثیری بر افزایش ذخایر آهن در آن‌ها ندارد ولی عوارضی را هم بر آنان تحمیل نمی‌کند. هم چنین یافته‌ها
نشان می‌دهد که مصرف مکمل آهن در زنان اهداکننده دچار کمبود ذخایر آهن، تاثیر بیشتری داشته است حتی اگر مکمل آهن به صورت ناقص و نامرتب نیز مصرف شود، تاثیر کافی داشته است.
تشکر و قدردانی بدین‌وسیله از مرکز تحقیقات سازمان انتقال خون ایران برای تامین هزینه‌های طرح و از دکتر مهتاب مقصودلو برای نظارت و همکاری جامع علمی و از مدیر کل انتقال خون اصفهان به سبب همکاری صمیمانه در رفع مشکلات، تشکر و قدردانی می‌گردد.
Akbari N, Maghsudlu M, Tabibpour S, Mehran M, Sadeghi A, Ebrahimian A. Comparison of effectiveness of shot-time iron supplements with iron plus Vitamin C on compensating of Iron loss in female blood donors in Isfahan. Sci J Iran Blood Transfus Organ 2015; 11 (1) :41-47 URL: http://bloodjournal.ir/article-1-854-fa.html
اکبری ناهید، مقصودلو مهتاب، طبیب‌پور سید حسن، مهران مهنوش، صادقی آزاده، ابراهیمیان احمدرضا. مقایسه تاثیر مکمل آهن به تنهایی و در ترکیب با ویتامین C در جبران ذخایر آهن زنان بعد از اهدای خون. فصلنامه پژوهشی خون. 1393; 11 (1) :41-47
