جلد 11، شماره 4 - ( زمستان 1393 )
جلد 11 شماره 4 صفحات 351-343 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Amouzeshi Z, Mohsenizadeh S, Sherafatifar D, Nasiri Forg A, Parsanasri A. Students knowledge about blood transfusion in Birjand University of Medical Sciences. Sci J Iran Blood Transfus Organ 2015; 11 (4) :343-351
URL: http://bloodjournal.ir/article-1-811-fa.html
URL: http://bloodjournal.ir/article-1-811-fa.html
آموزشی زهرا، محسنی‌زاده سیدمصطفی، شرافتی‌فر داود، نصیری فورگ احمد، پارسا نصری امیر. میزان آگاهی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی بیرجند در مورد جنبههای مختلف انتقال خون . فصلنامه پژوهشی خون. 1393; 11 (4) :343-351
بیرجند ـ خیابان امام خمینی ـ ایران ـ کدپستی: 9761441549
متن کامل [PDF 269 kb]
(1960 دریافت)
| چکیده (HTML) (8220 مشاهده)
مقدمه
خون محیطی ایده‌ال، از نظر انتقال عوامل خطر برای سلامتی بدن محسوب میشود. لذا از آن جا که استفاده از خون ناسالم و نامناسب موجب انتقال بیماری‌هایی مثل ایدز و هپاتیت میگردد، این ضرورت را میطلبد که مصرف آن براساس اصول و معیارهای استاندارد و نیازهای واقعی بیماران باشد(2، 1). مهمترین هدف از انتقال خون، فراهم نمودن محصولات خونی کافی و کم خطر به منظور رسیدن به بهترین پیامد بالینی است. به همین منظور داشتن اطلاعات کافی در ارتباط با نگهداری، آمادهسازی و مصرف فرآوردههای خونی، ضروری میباشد(3).
واکنشهای حاد همولیتیک انتقال خون به علت لیز ناگهانی سلول‌های قرمز منتقل شده ایجاد میگردد و معمولاً با دخالت پدیده سیستم ایمنی اتفاق می‌افتد. شدیدترین واکنش همولیتیک به دنبال انتقال خون هنگامی رخ میدهد که خون تزریق شده از نظر گروه خونی ABO ناسازگار باشد، هر چند که واکنش همولیتیک شدید، با تزریق خون با ناسازگاری آنتی‌بادی‌های دیگر مانند ناسازگاری از نظر Rh ، Duffy وKell نیز گزارش شده است(5، 4). اصولاً خطر مورتالیتی و موربیدیتی به حجم خون دریافتی تا هنگام تشخیص و سرعت تزریق بستگی دارد؛ اما باید توجه داشت که چنین واکنشی حتی با انتقال۱۰ میلی‌لیتر خون نیز ممکن است ایجاد گردد(6).
تزریق خون ممکن است واکنشهای غیر همولیتیک، نظیر واکنشهای تبزای غیر همولیتیک، واکنشهای آلرژیک، همولیز داخل عروقی، آلودگی باکتریایی، عوارض قلبی عروقی، کاهش دمای بدن و مسمومیت با سیترات را نیز به همراه داشته باشد(8، 7).
با توجه به این که در ایران سالانه حدود 3 میلیون تزریق خون صورت میگیرد، پس لازم است که میزان رعایت استانداردها در مراحل مختلف نگهداری، آمادهسازی و مصرف فرآوردههای خونی به طور جدی مورد بررسی قرار گیرد(2). انتقال صحیـح خـون، عملـی پیچیده است و ایـن عمل بدون استفاده از مهارتهای خاص خطرناک است(3). خون و فرآوردههای آن عمر محدودی دارند. جهت این که بتوانیم در این محدودیت زمانی استفاده بهینه از این محصولات داشته باشیم، باید از نحوه مناسب نگهداری، انتقال، تزریق و حتی عوارض احتمالی ناشی از مصرف آنها آگاه باشیم(9). عواملی مانند میزان اطلاعات و آگاهیهای علمی، سطح تحصیلات و نحوه آموزش صحیح و تجربه کاری تزریق کننده خون، در نحوه انتقال صحیح و استاندارد نقش دارد. افراد مختلفی در بیمارستان در چرخه گردش خون و فرآوردههای آن از بانک خون تا بالین بیمار و برگشت احتمالی این محصولات به بانک خون(در صورت عدم مصرف) دخالت دارند. مهمترین افراد مسؤول در این چرخه در بیمارستان‌ها، دستیاران دورههای تخصصی پزشکی،کارشناسهای پرستاری و دانشجویان پزشکی شامل کارورزها و به میزان کمتر کارآموزها می‌باشند(10، 1). نظارت علمی و کنترل روند انتقال خون وقتی مناسب خواهد بود که این افراد حداقل آگاهیهای علمی لازم در ارتباط با مسؤولیت خویش را داشته باشند. اطلاع از میزان این آگاهیها میتواند به عنوان پایهای جهت برنامه‌ریزی‌های آموزشی در مقاطع مختلف تحصیلی قرار گیرد(10).
در ایران 93% از پزشکان عمومی در زمان فراغت از تحصیل، کمتر از نیمی از حداقلهای واجب را در زمینه‌های انتقال خون می‌دانستند. در حالی که بسیاری از پزشکان پس از فراغت از تحصیل به صورت پزشک کشیک، دستیار یا متخصص در آیندهای نزدیک از تجویزکنندگان خون یا فرآوردههای آن میگردند، این سؤال مطرح میشود که اطلاعات علمی و به عبارتی میزان آگاهی ایشان از فرآیند انتقال خون چقدر است؟! چون فرآوردههای خونی دارو نیستند بلکه یک بافت زنده و قابل پیوند می‌باشند(6). مطالعههای بسیاری آگاهی دانشجویان و فارغ‌التحصیلان پزشکی و رشته‌های مرتبط را در زمینه طب انتقال خون مورد بررسی قرار دادهاند که همگی بر ناکارآمدی برنامههای درسی معمول دانشکدهها برای آموزش طب انتقال خون دلالت داشتهاند. برنامه درسی تربیت دوره پزشکی عمومی در ایران در سال 1364 تدوین گردید و در سال 1383 بازنگری شد؛ در برنامه درسی فعلی ، مطالب مربوط به طب انتقال خون در دو بخش ارایه
میگردد:
1- در دوره علوم پایه پزشکی که در سرفصل مربوط به درس ایمنی شناسی مطالبی مرتبط بیان میشود.
2- در بسته آموزشی خون در دوره پاتوفیزیولوژی تحت عنوان ایمنوهماتولوژی.
اخیراً در برخی دانشکدههای پزشکی، طب انتقال خون در قالب یک درس اختیاری ارایه میگردد. از جمله چالشهای ارایه مطالب به روش فوق، میتواند موارد زیر باشد:
- زمانی که دانشجویان به طب انتقال خون نیاز دارند، ابتدای دوره کارورزی بوده در حالی که مطالب به طور عمده در دوره علوم پایه و در دوره پاتوفیزیولوژی ارایه میشود.
- حجم مطالب ارایه شده کافی نبوده و به جزئیات لازم اشاره نمیشود.
- مطالب ارایه شده پایه بوده و مطالب بالینی و کاربردی کمتر مورد توجه قرار میگیرد.
- دانشجویان هیچ دیدگاهی نسبت به تهیه و نگهداری فرآوردههای خونی ندارند)11).
دانشجویان پرستاری نیز در زمان فارغ‌التحصیلی، بایستی توانایی تزریق ایمن فرآوردههای خونی را داشته باشند. در انگلستان توانمند نمودن دانشجویان پرستاری در زمینه کسب مهارتهای بالینی خاص و از جمله انتقال خون از نظر قانونی لازم بوده و پیش نیاز فارغ‌التحصیلی آنها است(12).
لذا با توجه به واقعیات ذکر شده و عدم وجود پژوهش ایندکس شده در بانکهای اطلاعاتی فارسی در زمینه بررسی میزان آگاهی دانشجویان گروههای مختلف تحصیلی در مورد انتقال خون، بر آن شدیم این مطالعه را با هدف تعیین میزان آگاهی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی بیرجند در مورد جنبههای مختلف انتقال خون در سال 1392 انجام دهیم.
مواد و روش‌ها
این مطالعه توصیفی- تحلیلی، در اردیبهشت ماه 1392
بـر روی 170 نفـر از دانشجویان دستیار تخصصی پزشکی
(سال اول، سال دوم) ، اینترنهای پزشکی، ترم 8 پرستاری، ترم 8 مامایی، ترم 7 اتاق عمل و ترم 8 علوم آزمایشگاهی که تمایل به شرکت در مطالعه داشتند، انجام شد.
جهت ارزیابی میزان آگاهی دانشجویان، سوالات آگاهی به مدت 30 دقیقه در اختیار آنان قرار گرفت. سپس اطلاعات جمع‌آوری شده با استفاده از نرم‌افزار 16 SPSS و با آمار توصیفی و آزمون‌های تی مستقل و آنالیز واریانس یک طرفه با ضریب اطمینان 95% مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. ابزار گردآوری اطلاعات در این پژوهش شامل پرسشنامه میزان آگاهی در مورد انتقال خون بود که شامل دو قسمت ذیل می باشد:
- مشخصات فردی: که شامل 13سؤال در مورد سن، جنس، ترم و رشته تحصیلی، معدل و وضعیت سکونت و ... بود.
- سؤالات مربوط به آگاهی: که شامل 39 سوال در زمینه اطلاعات مربوط به انتقال خون بود؛ 15 سؤال پنج گزینهای در ارﺗﺒﺎط با میزان آگاهی از اقدامات قبل از انتقال خون، 4 سؤال پنج گزینهای درباره آگاهی از آزمایش‌های لازم قبل از انتقال خون، 6 سؤال پنج گزینهای درباره آگاهی از اقدامات حین انتقال خون، 8 سؤال پنج گزینهای درباره آگاهی از عوارض انتقال خون(واکنشهای حاد همولیتیک و غیر همولیتیک زودرس و تاخیری)، 4 سؤال پنج گزینهای درباره آگاهی از خطرات انتقال خون (انتقال بیماریهای عفونی) و 2 سؤال پنج گزینهای درباره آگاهی از اقدامات بعد از انتقال خون. امتیاز سؤالات بین صفر تا 39 در نظر گرفته شد. هر سؤال شامل پنج گزینه بود که در صورت پاسخ صحیح، نمره آن سؤال یک و در صورتی که پاسخ اشتباه یا نمیدانم باشد نمره آن سؤال صفر بود. نمره کل آگاهی دانشجویان، از جمع نمره کل سؤالات به دست آمد؛ بدین ترتیب حداکثر نمره آگاهی 39 محاسبه گردید. نمرات کسب‌شده، در سه گروه ضعیف (کمتر از 50% نمره کل)، متوسط(50% تا 75% نمره کل) و خوب (بالاتر از 75% نمره کل) طبقه‌بندی گردید.
روایی و پایایی ابزار:
بـرای طراحی این پرسشنامه از پرسشنامه مطالعه طبیعی
و همکاران(1380) که به روش روایی محتوا و پایایی آن به کمک آلفای کرونباخ(α = 84/0) تایید شد، استفاده گردید(7)؛ اما به دلیل افزودن چند سؤال به آن، دوباره روایی و پایایی آن بررسی شد. برای تعیین روایی، پرسشنامهها در اختیار چند تن از اعضاء هیئت علمی دانشگاه قرار گرفت و روایی محتوایی آن تایید شد. پایایی آن از طریق مطالعه پایلوت بر روی 20 نفر از دانشجویان به روش آلفای کرونباخ با 81/0 = α تایید گردید.
یافته‌ها
در این مطالعه 170 نفر از دانشجویان سال آخر کارشناسی و دوره اینترنی دانشجویان پزشکی(2سال آخر) و دوره دستیار تخصصی پزشکی(سال اول و دوم) مورد بررسی قرار گرفتند. دامنه سنی افراد شرکتکننده در مطالعه بین40-21 سال بود. اکثریت واحدهای پژوهش را جنس
زن(96/70%) تشکیل میدادند(جدول 1).
اکثریت واحدهای پژوهش(76/58%) از خوابگاه دانشجویی استفاده میکردند. 55/60% افراد مورد مطالعه هیچ سابقه کار بالینی نداشتند و 58/28% افراد مورد مطالعه، سابقه کار بالینی کمتر از 2 سال داشتند.
در اکثریت واحدهای پژوهش (5/38%)، علاقه به رشته تحصیلی در حد متوسط بود. در اکثریت واحدهای پژوهش(6/50%)، میانگین نمرات ترمهای قبل 12/1 ± 4/16 بود. 61% آنها منبع دریافت اطلاعات خود را در مورد انتقال خون، کتب درسی و محیط بالین بیان کردند. اکثریت واحدهای پژوهش(51/82%)، هیچ انتقال خونی به صورت مستقل انجام نداده بودند و 66/13% کمتـر از 2 بـار انتقال بـه صورت مستقل انجام داده بودند که بیشترین فرآورده خونی تزریق شده توسط دانشجویان نیز پک سل گزارش شد(جدول 2).
جدول 1: مقایسه میانگین نمره کل آگاهی دانشجویان از انتقال خون بر حسب جنس
جدول 2: فراوانی نسبی فرآوردههای خونی تزریق شده به همراه عوارض مشاهده شده توسط دانشجویان
میانگین نمره آگاهی کل دانشجویان در زمینه اقدامات قبل از انتقال خون 31/2 ± 81/4 (از 15 نمره)، آزمایش‌های لازم قبل از انتقال خون 84/0 ± 64/1 (از 4 نمره )، اقدامات حین انتقال خون 68/1 ± 72/2 (از 6 نمره)، عوارض انتقال خون 68/1 ± 81/2 (از 8 نمره)، خطرات انتقال خون 84/0 ± 08/1(از 4 نمره) و اقدامات بعد از انتقال خون 55/0 ± 97/0 (از 2 نمره) بود. بالاترین نمره آگاهی اخذ شده از بین 6 گروه تحصیلی، 10/3 ± 1/17 و 38/6 ± 0/17 ، به ترتیب مربوط به دانشجویان دستیار تخصصی پزشکی و علوم آزمایشگاهی بود و بعد از آن دانشجویان پرستاری 24/6 ± 3/15 و اینترن پزشکی 62/4 ± 0/14 قرار گرفتند. پایینترین نمره آگاهی توسط دانشجویان مامایی 78/7 ± 5/10 و اتاق عمل 34/6 ± 5/9 کسب گردید. میانگین نمره کل آگاهی دانشجویان سال آخر در زمینه انتقال خون 74/5 ± 9/13 (از 39 نمره) به دست آمد(جدول 1). 4/12% آگاهی متوسط (50% تا 75% نمره کل) در مورد انتقال خون داشتند و 9/85% از سطح آگاهی ضعیفی(کمتر از 50% نمره کل) برخوردار بودند. نتایج آزمون آماری آنالیز واریانس یک طرفه نشان داد که بین نمره آگاهی و اکثر متغیرهای دموگرافیک ارتباط آماری معناداری وجود ندارد، اما بین نمره آگاهی و متغیرهای جنس دانشجویان پرستاری (046/0p= ) و نوع منبع مطالعه در دانشجویان اتاق عمل ارتباط آماری معناداری مشاهده گردید.
بحث
نتایج مطالعه حاضر نشان داد که میزان آگاهی دانشجویان سال آخر در زمینه انتقال خون ضعیف بود(74/5 ± 9/13 از 39 نمره). 4/12% آگاهی متوسط در مورد انتقال خون داشتند و 9/85% از سطح آگاهی ضعیفی برخوردار بودند. هم چنین نتایج نشان داد بین نمره آگاهی و اکثر متغیرهای دموگرافیک ارتباط آماری معناداری وجود ندارد که این با نتایج مطالعه سالاروند(1392) هم‌خوانی دارد(13). تنها بین نمره آگاهی و متغیرهای جنس دانشجویان پرستاری و نوع منبع مطالعه در دانشجویان اتاق عمل ارتباط آماری معناداری مشاهده گردید. نتایج مطالعه دیاکایت(2010) نشان داد که دانش کلی در مورد انتقال خون در 9/53% کارکنان پزشکی ناکافی و در 1/46% در حد عالی بود(5). در مطالعه‌ای که توسط کرامتی(1391) تحت عنوان " میزان آگاهی افراد مختلف گروههای پزشکی از طب انتقال خون" انجام گردید، نتایج نشان داد که بالاترین نمره اخذ شده از بین این چهار گروه (6/14)، مربوط به پرستاران بود و از نظر آماری نمره آنها اختلاف معناداری با سه گروه دیگر داشت. بعد از آنها دستیاران با نمره متوسط 2/12 قرار گرفتند. در کل، این بررسی نشان‌دهنده پایین بودن سطح آگاهی گروههای مختلف پزشکی شاغل در بیمارستان در ارتباط با طب انتقال خون بود(10). این در حالی است که در مطالعه حاضر بالاترین نمره آگاهی اخذ شده از بین 6 گروه تحصیلی،(10/3 ± 1/17) و (38/6 ± 0/17) و (38/6 ± 0/17) ، بــه ترتیب مربوط به دانشجویان دستیار تخصصی پزشکی و علوم آزمایشگاهی بود و بعد از آنها پرستاران(24/6 ± 3/15) و اینترنهای پزشکی(62/4 ± 0/14) قرار گرفتند. پایینترین نمره آگاهی توسط دانشجویان مامایی(78/7 ± 5/10) و اتاق عمل(34/6 ± 5/9) کسب گردید. با توجه به این که بین نمره آگاهی و متغیرهای معدل، سابقه کار بالینی و انجام انتقال خون ارتباط آماری معناداری وجود نداشت لذا دلیل اختلاف نمره آگاهی بین گروههای مختلف، میتواند این باشد که دانشجویان علوم آزمایشگاهی، 15 واحد خون به صورت نظری و عملی می‌گذرانند که 3 واحد آن مربوط به بانک خون و انتقال خون میباشد. دانشجویان پزشکی 2 واحد اختلالات خون دارند که تنها 5/0 واحد آن مربوط به انتقال خون میباشد. دانشجویان پرستاری و مامایی 7/0 واحد اختلالات خون دارند که 1/0 آن مربوط به انتقال خون میباشد. دانشجویان اتاق عمل نیز 2 واحد بیماریهای خون دارند که تنها 5/0 واحد آن مربوط به انتقال خون میباشد.
نتایج سلیمی(1387) نیز نشان داد میزان آگاهی فارغ‌التحصیلان پزشکی در مورد حداقل اطلاعات ضروری در زمینه طب انتقال خون، فرآوری و نگهداری خون و فرآوردههای آن که منحصراً در سازمان انتقال خون انجام میگیرد، بسیار کم است که با نتایج مطالعه حاضر مطابقت داشت(6). در حالی که در مطالعه لیاقتدار(1390) میانگین نمرات آگاهی دانشجویان پزشکی 2 ± 7/15 (از 20) بود (11).
در مطالعه‌ای که توسط بیرکتار(2000) تحت عنوان "دانش و عملکرد پرستاران درباره انتقال خون در بیمارستان‌های ترکیه" انجام گردید، نتایج بیانگر دانش و عملکرد ضعیف پرستاران درباره انتقال خون بود که با نتایج مطالعه حاضر مطابقت داشت(14). اما در مطالعه پیری و همکاران(1387)، 2/26% پرستاران و پرسنل درمانی دارای آگاهی ضعیف، 1/22% دارای آگاهی متوسط و 6/51% آگاهی مطلوب داشتند(4). در مطالعه پورفرزاد(1389) نیز 9/50% پرستاران آگاهی خوب،5/33% متوسط و 6/15% نیز آگاهی ضعیف داشتند(12).
در مطالعـه اسـدی فخر(1391)، 68/24% از پرسنل اتاق
عمل دارای آگاهی صحیح و 32/75% دارای عدم آگاهی کافی از استانداردهای تزریق خون بودند که با نتایج مطالعه حاضر مطابقت داشت(1). نتایج مطالعه حاضر بیانگر ارتباط آماری معنادار بین نمره آگاهی و متغیر جنس دانشجویان پرستاری بود به طوری که میزان آگاهی دانشجویان مرد نسبت به دانشجویان زن پرستاری بیشتر بود. شاید دلیل آن میزان سابقه کار بالینی بیشتر مردان نسبت به زنان و هم چنین جسارت بیشتر آنان در انجام اقدامات بالینی باشد.
هم چنین ارتباط آماری معنادار بین نمره آگاهی و نوع منبع مطالعه در دانشجویان اتاق عمل بود. 52% آنها منبع دریافت اطلاعات خود را در مورد انتقال خون، کلاس درس و محیط بالین بیان کردند. با توجه به این که این گروه از دانشجویان نسبت به سایر دانشجویان نمره آگاهی پایین‌تری کسب نمودند، این نشان‌دهنده نقص در دو منبع فوق‌الذکر میباشد.
نتیجه‌گیری
در مجموع به استناد نتایج ذکر شده باید گفت که سطح آگاهیهای دانشجویان مختلف رشته‌های علوم پزشکی سال آخر به ویژه رشته‌های اتاق عمل و مامایی، در ارتباط با جنبههای مختلف طب انتقال خون از سطح مطلوبی برخوردار نبود. علی‌رغم این که دانشجویان برخی رشته‌ها چون پرستاری و اتاق عمل و مامایی مرتباً با تزریق خون و فرآوردههای خونی سر و کار دارند ولی نمرات مطلوبی در ارزیابی فوق نداشتند که نشان‌دهنده نقص بیشتر این جنبه آموزشی در طی دوره تحصیلی آنها و گواه بر کمبودهای آموزشی در ارتباط با انتقال خون میباشد. دوره کارورزی در حقیقت اواخر دوران تحصیلی دانشجویان پزشکی عمومی(اینترن)، پرستاری، اتاق عمل، مامایی و علوم آزمایشگاهی و هر یک از این دانشجویان سال آخر مدت کوتاهی بعد به عنوان پزشک عمومی و کارشناس پرستاری، اتاق عمل، علوم آزمایشگاهی و مامایی در مراکز مختلف پزشکی مشغول به کار شده و احیاناً شروع به تجویز و تزریق خون و فرآوردههای خونی برای بیماران می‌نمایند. این در حالی است که از حداقل اطلاعات لازم در ارتباط با فرآورده تجویزی برخوردار نمی‌باشند. مسلماً این روند برای بیماران مخاطره‌انگیز بوده و باید اصلاح گردد.
جهت بهبودی این روند پیشنهاداتی ارایه میگردد. بهتر است دورههای مخصوص آموزشی انتقال خون به صورت تئوری و عملی حداقل در حد 2 واحد آموزشی برای دانشجویان کارشناسی و پزشکی به خصوص در مقطع کارورزی و هم چنین جهت دستیاران تخصصی پزشکی رشته‌های مختلف گذاشته شود. علاوه بر این به طراحی سؤالات مرتبط با این مبحث در امتحانات جامع مثل آزمون‌های ویژه کارورزی یا کارشناسی ارشد و پذیرش دستیار یا ارتقای دستیاران اهمیت بیشتری داده شود. باید کمیته‌ای مشخص وضعیت آموزشی و محتوای درسی مورد نیاز برای این گروههای تحصیلی در ارتباط با طب انتقال خون را تدوین نموده، مرتباً مرور کرده و به روز نمایند. برنامههای آموزشی انتقال خون برای گروههای پزشکی علاوه بر کاهش چشمگیر در مصرف خون منجر به افزایش ایمنی آنها برای بیماران میگردد.
در آمریکا کمیته‌های مرور طب انتقال خون در دوره دستیاری، ساختمان و محتوای مورد نیاز این رشته را مرتباً مرور نموده و نیازهای لازم را به روز می‌نمایند(15).
با توجه به این که یکی از وظایف کمیته‌های انتقال خون بیمارستان، آموزش افراد دخیل در امر انتقال خون میباشد، لذا کمیته‌های بیمارستانی نیز باید در این ارتباط فعالیت بیشتری در بدو ورود و استخدامی فارغ‌التحصیلان رشته‌هـای علوم پزشکی مرتبط با انتقال خون داشته باشند.
تشکر و قدردانی
از دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند و معاونت پژوهشی دانشکده پرستاری که در اجرای این پژوهش ما را یاری رساندند، تشکر و قدردانی میشود. این پژوهش با کد طرح 91/71 در تیر ماه 1392 مراحل داوری و تایید نهایی خود را در معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند به انجام رسانیده است.
متن کامل: (1484 مشاهده)
میزان آگاهی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی بیرجند در مورد جنبههای
مختلف انتقال خون
زهرا آموزشی1، سید مصطفی محسنی‌زاده2، داود شرافتی‌فر3، احمد نصیری فورگ4، امیر پارسانسری3
چکیده
سابقه و هدف
مهمترین هدف از انتقال خون، فراهم نمودن محصولات خونی کافی و کم خطر به منظور رسیدن به بهترین پیامد بالینی است. به همین منظور داشتن دانش و اطلاعات کافی در ارتباط با نگهداری، آمادهسازی و مصرف فرآوردههای خونی ضروری میباشد. لذا این مطالعه با هدف تعیین میزان آگاهی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی بیرجند در مورد جنبههای مختلف انتقال خون در سال 1392 انجام شد.
مواد و روش‌ها
در این مطالعه توصیفی- مقطعی، 170 نفر از دانشجویان علوم پزشکی انتخاب شدند و پس از جلب همکاری و رضایت آنان، پرسشنامهی پژوهشگر ساخته تکمیل گردید. این پرسشنامه، مشتمل بر 13 سؤال دموگرافیک و 39 سؤال آگاهی در مورد اقدامات قبل، حین و بعد از انتقال خون و عوارض، خطرات انتقال خون و آزمایش‌ها بود. دادهها پس از جمع‌آوری، با استفاده از نرم‌افزار 16 SPSS و آمار توصیفی و تحلیلی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
یافته‌ها
میانگین نمره آگاهی کل دانشجویان در زمینه انتقال خون 74/5 ± 9/13 (از 39 نمره) بود که نشان میدهد آگاهی اکثر آنها در زمینه انتقال خون پایین میباشد. ارتباط آماری معناداری بین متغیرهای دموگرافیک و آگاهی دانشجویان از انتقال خون مشاهده نشد.
نتیجه گیری
در کل، این بررسی نشان‌دهنده بسیار پایین بودن سطح آگاهی دانشجویان گروههای مختلف تحصیلی در مورد ابعاد مختلف انتقال خون بود. بنابراین جهت بهبود این روند پیشنهاد میگردد، مبحث انتقال خون به عنوان واحدی جداگانه برای دانشجویان با توجه به استانداردهای لازم و به روز ارایه گردد.
کلمات کلیدی: انتقال خون، آگاهی، دانشجویان
تاریخ دریافت : 28/8/92
تاریخ پذیرش : 13/5/93
1- کارشناس ارشد پرستاری داخلی جراحی ـ مربی دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند ـ بیرجند ـ ایران
2- مؤلف مسؤول: کارشناس ارشد پرستاری داخلی جراحی ـ مربی دانشکده پرستاری و مامایی قائن ـ دانشگاه علوم پزشکی بیرجند ـ بیرجند ـ خیابان امام خمینی ـ ایران ـ کدپستی: 9761441549
3- کارشناس پرستاری ـ دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند ـ بیرجند ـ ایران
4- PhD پرستاری ـ استادیار دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند ـ بیرجند ـ ایران
مختلف انتقال خون
زهرا آموزشی1، سید مصطفی محسنی‌زاده2، داود شرافتی‌فر3، احمد نصیری فورگ4، امیر پارسانسری3
چکیده
سابقه و هدف
مهمترین هدف از انتقال خون، فراهم نمودن محصولات خونی کافی و کم خطر به منظور رسیدن به بهترین پیامد بالینی است. به همین منظور داشتن دانش و اطلاعات کافی در ارتباط با نگهداری، آمادهسازی و مصرف فرآوردههای خونی ضروری میباشد. لذا این مطالعه با هدف تعیین میزان آگاهی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی بیرجند در مورد جنبههای مختلف انتقال خون در سال 1392 انجام شد.
مواد و روش‌ها
در این مطالعه توصیفی- مقطعی، 170 نفر از دانشجویان علوم پزشکی انتخاب شدند و پس از جلب همکاری و رضایت آنان، پرسشنامهی پژوهشگر ساخته تکمیل گردید. این پرسشنامه، مشتمل بر 13 سؤال دموگرافیک و 39 سؤال آگاهی در مورد اقدامات قبل، حین و بعد از انتقال خون و عوارض، خطرات انتقال خون و آزمایش‌ها بود. دادهها پس از جمع‌آوری، با استفاده از نرم‌افزار 16 SPSS و آمار توصیفی و تحلیلی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
یافته‌ها
میانگین نمره آگاهی کل دانشجویان در زمینه انتقال خون 74/5 ± 9/13 (از 39 نمره) بود که نشان میدهد آگاهی اکثر آنها در زمینه انتقال خون پایین میباشد. ارتباط آماری معناداری بین متغیرهای دموگرافیک و آگاهی دانشجویان از انتقال خون مشاهده نشد.
نتیجه گیری
در کل، این بررسی نشان‌دهنده بسیار پایین بودن سطح آگاهی دانشجویان گروههای مختلف تحصیلی در مورد ابعاد مختلف انتقال خون بود. بنابراین جهت بهبود این روند پیشنهاد میگردد، مبحث انتقال خون به عنوان واحدی جداگانه برای دانشجویان با توجه به استانداردهای لازم و به روز ارایه گردد.
کلمات کلیدی: انتقال خون، آگاهی، دانشجویان
تاریخ دریافت : 28/8/92
تاریخ پذیرش : 13/5/93
1- کارشناس ارشد پرستاری داخلی جراحی ـ مربی دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند ـ بیرجند ـ ایران
2- مؤلف مسؤول: کارشناس ارشد پرستاری داخلی جراحی ـ مربی دانشکده پرستاری و مامایی قائن ـ دانشگاه علوم پزشکی بیرجند ـ بیرجند ـ خیابان امام خمینی ـ ایران ـ کدپستی: 9761441549
3- کارشناس پرستاری ـ دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند ـ بیرجند ـ ایران
4- PhD پرستاری ـ استادیار دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند ـ بیرجند ـ ایران
مقدمه
خون محیطی ایده‌ال، از نظر انتقال عوامل خطر برای سلامتی بدن محسوب میشود. لذا از آن جا که استفاده از خون ناسالم و نامناسب موجب انتقال بیماری‌هایی مثل ایدز و هپاتیت میگردد، این ضرورت را میطلبد که مصرف آن براساس اصول و معیارهای استاندارد و نیازهای واقعی بیماران باشد(2، 1). مهمترین هدف از انتقال خون، فراهم نمودن محصولات خونی کافی و کم خطر به منظور رسیدن به بهترین پیامد بالینی است. به همین منظور داشتن اطلاعات کافی در ارتباط با نگهداری، آمادهسازی و مصرف فرآوردههای خونی، ضروری میباشد(3).
واکنشهای حاد همولیتیک انتقال خون به علت لیز ناگهانی سلول‌های قرمز منتقل شده ایجاد میگردد و معمولاً با دخالت پدیده سیستم ایمنی اتفاق می‌افتد. شدیدترین واکنش همولیتیک به دنبال انتقال خون هنگامی رخ میدهد که خون تزریق شده از نظر گروه خونی ABO ناسازگار باشد، هر چند که واکنش همولیتیک شدید، با تزریق خون با ناسازگاری آنتی‌بادی‌های دیگر مانند ناسازگاری از نظر Rh ، Duffy وKell نیز گزارش شده است(5، 4). اصولاً خطر مورتالیتی و موربیدیتی به حجم خون دریافتی تا هنگام تشخیص و سرعت تزریق بستگی دارد؛ اما باید توجه داشت که چنین واکنشی حتی با انتقال۱۰ میلی‌لیتر خون نیز ممکن است ایجاد گردد(6).
تزریق خون ممکن است واکنشهای غیر همولیتیک، نظیر واکنشهای تبزای غیر همولیتیک، واکنشهای آلرژیک، همولیز داخل عروقی، آلودگی باکتریایی، عوارض قلبی عروقی، کاهش دمای بدن و مسمومیت با سیترات را نیز به همراه داشته باشد(8، 7).
با توجه به این که در ایران سالانه حدود 3 میلیون تزریق خون صورت میگیرد، پس لازم است که میزان رعایت استانداردها در مراحل مختلف نگهداری، آمادهسازی و مصرف فرآوردههای خونی به طور جدی مورد بررسی قرار گیرد(2). انتقال صحیـح خـون، عملـی پیچیده است و ایـن عمل بدون استفاده از مهارتهای خاص خطرناک است(3). خون و فرآوردههای آن عمر محدودی دارند. جهت این که بتوانیم در این محدودیت زمانی استفاده بهینه از این محصولات داشته باشیم، باید از نحوه مناسب نگهداری، انتقال، تزریق و حتی عوارض احتمالی ناشی از مصرف آنها آگاه باشیم(9). عواملی مانند میزان اطلاعات و آگاهیهای علمی، سطح تحصیلات و نحوه آموزش صحیح و تجربه کاری تزریق کننده خون، در نحوه انتقال صحیح و استاندارد نقش دارد. افراد مختلفی در بیمارستان در چرخه گردش خون و فرآوردههای آن از بانک خون تا بالین بیمار و برگشت احتمالی این محصولات به بانک خون(در صورت عدم مصرف) دخالت دارند. مهمترین افراد مسؤول در این چرخه در بیمارستان‌ها، دستیاران دورههای تخصصی پزشکی،کارشناسهای پرستاری و دانشجویان پزشکی شامل کارورزها و به میزان کمتر کارآموزها می‌باشند(10، 1). نظارت علمی و کنترل روند انتقال خون وقتی مناسب خواهد بود که این افراد حداقل آگاهیهای علمی لازم در ارتباط با مسؤولیت خویش را داشته باشند. اطلاع از میزان این آگاهیها میتواند به عنوان پایهای جهت برنامه‌ریزی‌های آموزشی در مقاطع مختلف تحصیلی قرار گیرد(10).
در ایران 93% از پزشکان عمومی در زمان فراغت از تحصیل، کمتر از نیمی از حداقلهای واجب را در زمینه‌های انتقال خون می‌دانستند. در حالی که بسیاری از پزشکان پس از فراغت از تحصیل به صورت پزشک کشیک، دستیار یا متخصص در آیندهای نزدیک از تجویزکنندگان خون یا فرآوردههای آن میگردند، این سؤال مطرح میشود که اطلاعات علمی و به عبارتی میزان آگاهی ایشان از فرآیند انتقال خون چقدر است؟! چون فرآوردههای خونی دارو نیستند بلکه یک بافت زنده و قابل پیوند می‌باشند(6). مطالعههای بسیاری آگاهی دانشجویان و فارغ‌التحصیلان پزشکی و رشته‌های مرتبط را در زمینه طب انتقال خون مورد بررسی قرار دادهاند که همگی بر ناکارآمدی برنامههای درسی معمول دانشکدهها برای آموزش طب انتقال خون دلالت داشتهاند. برنامه درسی تربیت دوره پزشکی عمومی در ایران در سال 1364 تدوین گردید و در سال 1383 بازنگری شد؛ در برنامه درسی فعلی ، مطالب مربوط به طب انتقال خون در دو بخش ارایه
میگردد:
1- در دوره علوم پایه پزشکی که در سرفصل مربوط به درس ایمنی شناسی مطالبی مرتبط بیان میشود.
2- در بسته آموزشی خون در دوره پاتوفیزیولوژی تحت عنوان ایمنوهماتولوژی.
اخیراً در برخی دانشکدههای پزشکی، طب انتقال خون در قالب یک درس اختیاری ارایه میگردد. از جمله چالشهای ارایه مطالب به روش فوق، میتواند موارد زیر باشد:
- زمانی که دانشجویان به طب انتقال خون نیاز دارند، ابتدای دوره کارورزی بوده در حالی که مطالب به طور عمده در دوره علوم پایه و در دوره پاتوفیزیولوژی ارایه میشود.
- حجم مطالب ارایه شده کافی نبوده و به جزئیات لازم اشاره نمیشود.
- مطالب ارایه شده پایه بوده و مطالب بالینی و کاربردی کمتر مورد توجه قرار میگیرد.
- دانشجویان هیچ دیدگاهی نسبت به تهیه و نگهداری فرآوردههای خونی ندارند)11).
دانشجویان پرستاری نیز در زمان فارغ‌التحصیلی، بایستی توانایی تزریق ایمن فرآوردههای خونی را داشته باشند. در انگلستان توانمند نمودن دانشجویان پرستاری در زمینه کسب مهارتهای بالینی خاص و از جمله انتقال خون از نظر قانونی لازم بوده و پیش نیاز فارغ‌التحصیلی آنها است(12).
لذا با توجه به واقعیات ذکر شده و عدم وجود پژوهش ایندکس شده در بانکهای اطلاعاتی فارسی در زمینه بررسی میزان آگاهی دانشجویان گروههای مختلف تحصیلی در مورد انتقال خون، بر آن شدیم این مطالعه را با هدف تعیین میزان آگاهی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی بیرجند در مورد جنبههای مختلف انتقال خون در سال 1392 انجام دهیم.
مواد و روش‌ها
این مطالعه توصیفی- تحلیلی، در اردیبهشت ماه 1392
بـر روی 170 نفـر از دانشجویان دستیار تخصصی پزشکی
(سال اول، سال دوم) ، اینترنهای پزشکی، ترم 8 پرستاری، ترم 8 مامایی، ترم 7 اتاق عمل و ترم 8 علوم آزمایشگاهی که تمایل به شرکت در مطالعه داشتند، انجام شد.
جهت ارزیابی میزان آگاهی دانشجویان، سوالات آگاهی به مدت 30 دقیقه در اختیار آنان قرار گرفت. سپس اطلاعات جمع‌آوری شده با استفاده از نرم‌افزار 16 SPSS و با آمار توصیفی و آزمون‌های تی مستقل و آنالیز واریانس یک طرفه با ضریب اطمینان 95% مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. ابزار گردآوری اطلاعات در این پژوهش شامل پرسشنامه میزان آگاهی در مورد انتقال خون بود که شامل دو قسمت ذیل می باشد:
- مشخصات فردی: که شامل 13سؤال در مورد سن، جنس، ترم و رشته تحصیلی، معدل و وضعیت سکونت و ... بود.
- سؤالات مربوط به آگاهی: که شامل 39 سوال در زمینه اطلاعات مربوط به انتقال خون بود؛ 15 سؤال پنج گزینهای در ارﺗﺒﺎط با میزان آگاهی از اقدامات قبل از انتقال خون، 4 سؤال پنج گزینهای درباره آگاهی از آزمایش‌های لازم قبل از انتقال خون، 6 سؤال پنج گزینهای درباره آگاهی از اقدامات حین انتقال خون، 8 سؤال پنج گزینهای درباره آگاهی از عوارض انتقال خون(واکنشهای حاد همولیتیک و غیر همولیتیک زودرس و تاخیری)، 4 سؤال پنج گزینهای درباره آگاهی از خطرات انتقال خون (انتقال بیماریهای عفونی) و 2 سؤال پنج گزینهای درباره آگاهی از اقدامات بعد از انتقال خون. امتیاز سؤالات بین صفر تا 39 در نظر گرفته شد. هر سؤال شامل پنج گزینه بود که در صورت پاسخ صحیح، نمره آن سؤال یک و در صورتی که پاسخ اشتباه یا نمیدانم باشد نمره آن سؤال صفر بود. نمره کل آگاهی دانشجویان، از جمع نمره کل سؤالات به دست آمد؛ بدین ترتیب حداکثر نمره آگاهی 39 محاسبه گردید. نمرات کسب‌شده، در سه گروه ضعیف (کمتر از 50% نمره کل)، متوسط(50% تا 75% نمره کل) و خوب (بالاتر از 75% نمره کل) طبقه‌بندی گردید.
روایی و پایایی ابزار:
بـرای طراحی این پرسشنامه از پرسشنامه مطالعه طبیعی
و همکاران(1380) که به روش روایی محتوا و پایایی آن به کمک آلفای کرونباخ(α = 84/0) تایید شد، استفاده گردید(7)؛ اما به دلیل افزودن چند سؤال به آن، دوباره روایی و پایایی آن بررسی شد. برای تعیین روایی، پرسشنامهها در اختیار چند تن از اعضاء هیئت علمی دانشگاه قرار گرفت و روایی محتوایی آن تایید شد. پایایی آن از طریق مطالعه پایلوت بر روی 20 نفر از دانشجویان به روش آلفای کرونباخ با 81/0 = α تایید گردید.
یافته‌ها
در این مطالعه 170 نفر از دانشجویان سال آخر کارشناسی و دوره اینترنی دانشجویان پزشکی(2سال آخر) و دوره دستیار تخصصی پزشکی(سال اول و دوم) مورد بررسی قرار گرفتند. دامنه سنی افراد شرکتکننده در مطالعه بین40-21 سال بود. اکثریت واحدهای پژوهش را جنس
زن(96/70%) تشکیل میدادند(جدول 1).
اکثریت واحدهای پژوهش(76/58%) از خوابگاه دانشجویی استفاده میکردند. 55/60% افراد مورد مطالعه هیچ سابقه کار بالینی نداشتند و 58/28% افراد مورد مطالعه، سابقه کار بالینی کمتر از 2 سال داشتند.
در اکثریت واحدهای پژوهش (5/38%)، علاقه به رشته تحصیلی در حد متوسط بود. در اکثریت واحدهای پژوهش(6/50%)، میانگین نمرات ترمهای قبل 12/1 ± 4/16 بود. 61% آنها منبع دریافت اطلاعات خود را در مورد انتقال خون، کتب درسی و محیط بالین بیان کردند. اکثریت واحدهای پژوهش(51/82%)، هیچ انتقال خونی به صورت مستقل انجام نداده بودند و 66/13% کمتـر از 2 بـار انتقال بـه صورت مستقل انجام داده بودند که بیشترین فرآورده خونی تزریق شده توسط دانشجویان نیز پک سل گزارش شد(جدول 2).
جدول 1: مقایسه میانگین نمره کل آگاهی دانشجویان از انتقال خون بر حسب جنس
| رشته تحصیلی | متغیر | جنس | تعداد (درصد) | نمره کل آگاهی از انتقال خون | نتیجه آزمون p value |
| دستیار تخصصی | جنس | زن | 6 (60) | 46/3 ± 0/17 | 909/0 p= |
| مرد | 4 (40) | 98/2 ± 2/17 | |||
| کل | 10 (100) | 10/3 ± 1/17 | |||
| اینترن | زن | 35 (3/85) | 00/4 ± 7/13 | 656/0 p= | |
| مرد | 25 (7/41) | 54/5 ± 3/14 | |||
| کل | 60 (100) | 62/4 ± 0/14 | |||
| پرستاری | زن | 21 (60) | 42/6 ± 6/13 | 046/0 p= | |
| مرد | 14 (40) | 16/5 ± 9/17 | |||
| کل | 35 (100) | 24/6 ± 3/15 | |||
| اتاق عمل | زن | 19 (76) | 17/6 ± 6/8 | 249/0 p= | |
| مرد | 6 (24) | 70/6 ± 1/12 | |||
| کل | 25 (100) | 34/6 ± 5/9 | |||
| علوم آزمایشگاهی | زن | 19 (76) | 25/6 ± 2/17 | 775/0 p= | |
| مرد | 6 (24) | 33/7 ± 3/16 | |||
| کل | 25 (100) | 38/6 ± 0/17 | |||
| مامایی | زن | 15 (100) | 78/7 ± 5/10 | ||
| کل | 15 (100) | 78/7 ± 5/10 |
| رشته تحصیلی | نوع فرآورده تزریق شده توسط دانشجو | تعداد (درصد) | دفعات مشاهده عوارض | تعداد (درصد) | نوع فرآورده همراه با عارضه | تعداد (درصد) | |
| دستیار تخصصی پزشکی | هیچ کدام | 7 (70) | صفر | 4 (40) | هیچ کدام | 4 (40) | |
| پک سل | 3 (30) | کمتر از 2 بار | 5 (50) | پک سل | 5 (50) | ||
| کل | 10 (100) | 5-3 بار | 1 (10) | خون کامل | 1 (10) | ||
| اینترن | هیچ کدام | 48 (80) | صفر | 42 (70) | هیچ کدام | 42 (70) | |
| پک سال | 8 (3/13) | ||||||
| خون کامل | 3 (5) | ||||||
| کمتر از 2 بار | 18 (30) | پک سل | 18 (30) | ||||
| پلاکت | 1 (7/1) | ||||||
| کل | 60 (100) | ||||||
| پرستاری | هیچ کدام | 21 (60) | صفر | 29 (9/82) | هیچ کدام | 29 (9/82) | |
| پک سل | 8 (9/22) | ||||||
| خون کامل | 1 (9/2) | کمتر از 2 بار | 5 (3/14) | پک سل | 5 (3/14) | ||
| آلبومین | 2 (7/5) | ||||||
| پلاکت | 3 (6/8) | 5-3 بار | 1 (9/2) | خون کامل | 1 (9/2) | ||
| کل | 35 (100) | ||||||
| مامایی | هیچ کدام | 15 (100) | صفر | 13 (7/86) | هیچ کدام | 13 (7/86) | |
| کمتر از 2 بار | 2 (3/13) | پک سل | 2 (3/13) | ||||
| اتاق عمل | هیچ کدام | 23 (92) | صفر | 25 (100) | هیچ کدام | 25 (100) | |
| خون کامل | 1 (4) | ||||||
| پلاکت | 1 (4) | ||||||
| کل | 25 (100) | ||||||
| علوم آزمایشگاهی | هیچ کدام | 24 (96) | صفر | 25 (100) | هیچ کدام | 25 (100) | |
| خون کامل | 1 (4) | ||||||
| کل | 25 (100) |
میانگین نمره آگاهی کل دانشجویان در زمینه اقدامات قبل از انتقال خون 31/2 ± 81/4 (از 15 نمره)، آزمایش‌های لازم قبل از انتقال خون 84/0 ± 64/1 (از 4 نمره )، اقدامات حین انتقال خون 68/1 ± 72/2 (از 6 نمره)، عوارض انتقال خون 68/1 ± 81/2 (از 8 نمره)، خطرات انتقال خون 84/0 ± 08/1(از 4 نمره) و اقدامات بعد از انتقال خون 55/0 ± 97/0 (از 2 نمره) بود. بالاترین نمره آگاهی اخذ شده از بین 6 گروه تحصیلی، 10/3 ± 1/17 و 38/6 ± 0/17 ، به ترتیب مربوط به دانشجویان دستیار تخصصی پزشکی و علوم آزمایشگاهی بود و بعد از آن دانشجویان پرستاری 24/6 ± 3/15 و اینترن پزشکی 62/4 ± 0/14 قرار گرفتند. پایینترین نمره آگاهی توسط دانشجویان مامایی 78/7 ± 5/10 و اتاق عمل 34/6 ± 5/9 کسب گردید. میانگین نمره کل آگاهی دانشجویان سال آخر در زمینه انتقال خون 74/5 ± 9/13 (از 39 نمره) به دست آمد(جدول 1). 4/12% آگاهی متوسط (50% تا 75% نمره کل) در مورد انتقال خون داشتند و 9/85% از سطح آگاهی ضعیفی(کمتر از 50% نمره کل) برخوردار بودند. نتایج آزمون آماری آنالیز واریانس یک طرفه نشان داد که بین نمره آگاهی و اکثر متغیرهای دموگرافیک ارتباط آماری معناداری وجود ندارد، اما بین نمره آگاهی و متغیرهای جنس دانشجویان پرستاری (046/0p= ) و نوع منبع مطالعه در دانشجویان اتاق عمل ارتباط آماری معناداری مشاهده گردید.
بحث
نتایج مطالعه حاضر نشان داد که میزان آگاهی دانشجویان سال آخر در زمینه انتقال خون ضعیف بود(74/5 ± 9/13 از 39 نمره). 4/12% آگاهی متوسط در مورد انتقال خون داشتند و 9/85% از سطح آگاهی ضعیفی برخوردار بودند. هم چنین نتایج نشان داد بین نمره آگاهی و اکثر متغیرهای دموگرافیک ارتباط آماری معناداری وجود ندارد که این با نتایج مطالعه سالاروند(1392) هم‌خوانی دارد(13). تنها بین نمره آگاهی و متغیرهای جنس دانشجویان پرستاری و نوع منبع مطالعه در دانشجویان اتاق عمل ارتباط آماری معناداری مشاهده گردید. نتایج مطالعه دیاکایت(2010) نشان داد که دانش کلی در مورد انتقال خون در 9/53% کارکنان پزشکی ناکافی و در 1/46% در حد عالی بود(5). در مطالعه‌ای که توسط کرامتی(1391) تحت عنوان " میزان آگاهی افراد مختلف گروههای پزشکی از طب انتقال خون" انجام گردید، نتایج نشان داد که بالاترین نمره اخذ شده از بین این چهار گروه (6/14)، مربوط به پرستاران بود و از نظر آماری نمره آنها اختلاف معناداری با سه گروه دیگر داشت. بعد از آنها دستیاران با نمره متوسط 2/12 قرار گرفتند. در کل، این بررسی نشان‌دهنده پایین بودن سطح آگاهی گروههای مختلف پزشکی شاغل در بیمارستان در ارتباط با طب انتقال خون بود(10). این در حالی است که در مطالعه حاضر بالاترین نمره آگاهی اخذ شده از بین 6 گروه تحصیلی،(10/3 ± 1/17) و (38/6 ± 0/17) و (38/6 ± 0/17) ، بــه ترتیب مربوط به دانشجویان دستیار تخصصی پزشکی و علوم آزمایشگاهی بود و بعد از آنها پرستاران(24/6 ± 3/15) و اینترنهای پزشکی(62/4 ± 0/14) قرار گرفتند. پایینترین نمره آگاهی توسط دانشجویان مامایی(78/7 ± 5/10) و اتاق عمل(34/6 ± 5/9) کسب گردید. با توجه به این که بین نمره آگاهی و متغیرهای معدل، سابقه کار بالینی و انجام انتقال خون ارتباط آماری معناداری وجود نداشت لذا دلیل اختلاف نمره آگاهی بین گروههای مختلف، میتواند این باشد که دانشجویان علوم آزمایشگاهی، 15 واحد خون به صورت نظری و عملی می‌گذرانند که 3 واحد آن مربوط به بانک خون و انتقال خون میباشد. دانشجویان پزشکی 2 واحد اختلالات خون دارند که تنها 5/0 واحد آن مربوط به انتقال خون میباشد. دانشجویان پرستاری و مامایی 7/0 واحد اختلالات خون دارند که 1/0 آن مربوط به انتقال خون میباشد. دانشجویان اتاق عمل نیز 2 واحد بیماریهای خون دارند که تنها 5/0 واحد آن مربوط به انتقال خون میباشد.
نتایج سلیمی(1387) نیز نشان داد میزان آگاهی فارغ‌التحصیلان پزشکی در مورد حداقل اطلاعات ضروری در زمینه طب انتقال خون، فرآوری و نگهداری خون و فرآوردههای آن که منحصراً در سازمان انتقال خون انجام میگیرد، بسیار کم است که با نتایج مطالعه حاضر مطابقت داشت(6). در حالی که در مطالعه لیاقتدار(1390) میانگین نمرات آگاهی دانشجویان پزشکی 2 ± 7/15 (از 20) بود (11).
در مطالعه‌ای که توسط بیرکتار(2000) تحت عنوان "دانش و عملکرد پرستاران درباره انتقال خون در بیمارستان‌های ترکیه" انجام گردید، نتایج بیانگر دانش و عملکرد ضعیف پرستاران درباره انتقال خون بود که با نتایج مطالعه حاضر مطابقت داشت(14). اما در مطالعه پیری و همکاران(1387)، 2/26% پرستاران و پرسنل درمانی دارای آگاهی ضعیف، 1/22% دارای آگاهی متوسط و 6/51% آگاهی مطلوب داشتند(4). در مطالعه پورفرزاد(1389) نیز 9/50% پرستاران آگاهی خوب،5/33% متوسط و 6/15% نیز آگاهی ضعیف داشتند(12).
در مطالعـه اسـدی فخر(1391)، 68/24% از پرسنل اتاق
عمل دارای آگاهی صحیح و 32/75% دارای عدم آگاهی کافی از استانداردهای تزریق خون بودند که با نتایج مطالعه حاضر مطابقت داشت(1). نتایج مطالعه حاضر بیانگر ارتباط آماری معنادار بین نمره آگاهی و متغیر جنس دانشجویان پرستاری بود به طوری که میزان آگاهی دانشجویان مرد نسبت به دانشجویان زن پرستاری بیشتر بود. شاید دلیل آن میزان سابقه کار بالینی بیشتر مردان نسبت به زنان و هم چنین جسارت بیشتر آنان در انجام اقدامات بالینی باشد.
هم چنین ارتباط آماری معنادار بین نمره آگاهی و نوع منبع مطالعه در دانشجویان اتاق عمل بود. 52% آنها منبع دریافت اطلاعات خود را در مورد انتقال خون، کلاس درس و محیط بالین بیان کردند. با توجه به این که این گروه از دانشجویان نسبت به سایر دانشجویان نمره آگاهی پایین‌تری کسب نمودند، این نشان‌دهنده نقص در دو منبع فوق‌الذکر میباشد.
نتیجه‌گیری
در مجموع به استناد نتایج ذکر شده باید گفت که سطح آگاهیهای دانشجویان مختلف رشته‌های علوم پزشکی سال آخر به ویژه رشته‌های اتاق عمل و مامایی، در ارتباط با جنبههای مختلف طب انتقال خون از سطح مطلوبی برخوردار نبود. علی‌رغم این که دانشجویان برخی رشته‌ها چون پرستاری و اتاق عمل و مامایی مرتباً با تزریق خون و فرآوردههای خونی سر و کار دارند ولی نمرات مطلوبی در ارزیابی فوق نداشتند که نشان‌دهنده نقص بیشتر این جنبه آموزشی در طی دوره تحصیلی آنها و گواه بر کمبودهای آموزشی در ارتباط با انتقال خون میباشد. دوره کارورزی در حقیقت اواخر دوران تحصیلی دانشجویان پزشکی عمومی(اینترن)، پرستاری، اتاق عمل، مامایی و علوم آزمایشگاهی و هر یک از این دانشجویان سال آخر مدت کوتاهی بعد به عنوان پزشک عمومی و کارشناس پرستاری، اتاق عمل، علوم آزمایشگاهی و مامایی در مراکز مختلف پزشکی مشغول به کار شده و احیاناً شروع به تجویز و تزریق خون و فرآوردههای خونی برای بیماران می‌نمایند. این در حالی است که از حداقل اطلاعات لازم در ارتباط با فرآورده تجویزی برخوردار نمی‌باشند. مسلماً این روند برای بیماران مخاطره‌انگیز بوده و باید اصلاح گردد.
جهت بهبودی این روند پیشنهاداتی ارایه میگردد. بهتر است دورههای مخصوص آموزشی انتقال خون به صورت تئوری و عملی حداقل در حد 2 واحد آموزشی برای دانشجویان کارشناسی و پزشکی به خصوص در مقطع کارورزی و هم چنین جهت دستیاران تخصصی پزشکی رشته‌های مختلف گذاشته شود. علاوه بر این به طراحی سؤالات مرتبط با این مبحث در امتحانات جامع مثل آزمون‌های ویژه کارورزی یا کارشناسی ارشد و پذیرش دستیار یا ارتقای دستیاران اهمیت بیشتری داده شود. باید کمیته‌ای مشخص وضعیت آموزشی و محتوای درسی مورد نیاز برای این گروههای تحصیلی در ارتباط با طب انتقال خون را تدوین نموده، مرتباً مرور کرده و به روز نمایند. برنامههای آموزشی انتقال خون برای گروههای پزشکی علاوه بر کاهش چشمگیر در مصرف خون منجر به افزایش ایمنی آنها برای بیماران میگردد.
در آمریکا کمیته‌های مرور طب انتقال خون در دوره دستیاری، ساختمان و محتوای مورد نیاز این رشته را مرتباً مرور نموده و نیازهای لازم را به روز می‌نمایند(15).
با توجه به این که یکی از وظایف کمیته‌های انتقال خون بیمارستان، آموزش افراد دخیل در امر انتقال خون میباشد، لذا کمیته‌های بیمارستانی نیز باید در این ارتباط فعالیت بیشتری در بدو ورود و استخدامی فارغ‌التحصیلان رشته‌هـای علوم پزشکی مرتبط با انتقال خون داشته باشند.
تشکر و قدردانی
از دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند و معاونت پژوهشی دانشکده پرستاری که در اجرای این پژوهش ما را یاری رساندند، تشکر و قدردانی میشود. این پژوهش با کد طرح 91/71 در تیر ماه 1392 مراحل داوری و تایید نهایی خود را در معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند به انجام رسانیده است.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
