شیوع anti-HBc و anti-HBs در اهداکنندگان خون HBsAg منفی در استان سیستان و بلوچستان مهدیه پازکیان1، زهره شریفی2، علی‌اکبر پورفتح‌اله3، محسن حمیدپور4، اسماعیل صانعی مقدم5، سهیلا خسروی6
چکیده سابقه و هدف رایج‌ترین مارکر مورد استفاده جهت تشخیص عفونت HBV در اهداکنندگان خون، غربالگری HBsAg است که عدم شناسایی آن، به عللی مانند دوره پنجره، موتاسیون در ژن S و یا کاهش ساخت این Ag ، ممکن است در گیرندگان این فرآورده‌ها ایجاد بیماری نماید. از آن جایی که شیوع anti-HBc در جمعیت‌ها با شیوع HBsAg متناسب است، بنابراین لازم است در مناطقی با شیوع بالای HBV ، مطالعه‌هایی در زمینه ارزیابی شیوع anti-HBc در اهداکنندگان خون، انجام شود. هدف از این مطالعه بررسی شیوع مارکرهای anti-HBc و anti-HBs در اهداکنندگان خون در سیستان و بلوچستان بود. مواد و روش‌ها مطالعه انجام شده از نوع مقطعی بود. 1500 نمونه HBsAg منفی از پایگاه انتقال خون سیستان و بلوچستان جمع‌آوری و بر روی آن‌ها، آزمایش anti-HBc و بر روی نمونه‌های anti-HBc مثبت، آزمایش anti-HBs با روش الایزا انجام شد. داده‌ها با روش آماری کای‌دو و نرم‌افزار 16SPSS ، تجزیه و تحلیل شدند. یافته‌ها از 1500 اهداکننده HBsAg منفی، 144 مورد یعنی 6/9% ، anti-HBc مثبت بودند که 107 نفر(3/74%) از آن‌ها، تیتر ایمنی از anti-HBs داشتند. نتیجه گیری در این مطالعه شیوع anti-HBc در اهداکنندگان خون در سیستان و بلوچستان بالا بود. با توجه به این که درصد بالایی از اهداکنندگان با سابقه، حاوی تیتر ایمن بودند و هم چنین نقش anti-HBc میتواند جهت حذف موارد آلوده HBV و ارتقای سلامت خون به تشخیص HBV-DNA و عدم حضور anti-HBs مرتبط باشد، حذف خون‌های anti-HBcمثبت میتواند باعث محروم شدن آن‌ها جهت اهدای خون شود و ذخایر خونی را محدود نماید. کلمات کلیدی:هپاتیت B ، هپاتیت C ، اهداکنندگان خون
تاریخ دریافت : 9 /2/91 تاریخ پذیرش : 22/7/91
1ـ کارشناس ارشد هماتولوژی- مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ـ تهران ـ ایران 2ـ مؤلف مسؤول: PhD ویروس‌شناسی ـ دانشیار مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون ـ تهران ـ ایران ـ صندوق پستی: 1157-14665 3- PhD ایمونولوژی ـ استاد دانشکده پزشکی دانشگاه تربیت مدرس ـ تهران ـ ایران 4- PhD هماتولوژی ـ استادیار دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ـ تهران ـ ایران 5- دکترای علوم آزمایشگاهی ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و پایگاه منطقه‌ای آموزشی انتقال خون زاهدان ـ زاهدان ـ ایران 6- پزشک عمومی و MPH ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و پایگاه منطقه‌ای آموزشی انتقال خون زاهدان ـ زاهدان ـ ایران
مقدمه میزان عفونت HBV در فرآورده‌های خونی در نتیجه بهبود انتخاب اهداکننده، استفاده از کیت‌هایی با حساسیت بالا، واکسیناسیون همگانی و یا اجباری علیه این ویروس ، بهبود آموزش بهداشت، استفاده از نرم‌افزار در سرویس‌های انتقال خون و به دلیل کاهش شیوع HBV در جمعیت عمومی کاهش یافته است. با این وجود به دلیل دوره پنجره، خطر انتقال هپاتیت B از طریق خون و فرآورده‌های خونی وجود دارد(1). اولین گزارش در مورد عفونت HBV در ایران در سال 1972 به چاپ رسیده است. مطالعه‌ای که در سال 1979 انجام شده، میزان عفونت HBV را در ایران بین 5/2% تا 2/7% گزارش کرده است. در حالی که میزان شیوع آن در جمعیت در سال 1992 و 1993به ترتیب 7/1% و 49/2% گزارش شد. مطالعه دیگری در سال 2000 طیف آن را در اهداکنندگان خون از 7/1% در فارس تا 5% در سیستان و بلوچستان گزارش کرد(2). در مقاله‌ای که اخیراً به چاپ رسیده، نشان داده شده است که شیوع HBsAg در اهداکنندگان خون ایرانی تغییر کرده و به طور قابل توجهی کاهش یافته است. این مطالعه شیوع کلی HBsAg را در اهداکنندگان خون ایرانی در سال 1998 ، 79/1% و در سال 2007 ، 41/0% گزارش کرده است. در همین مطالعه، فارس به عنوان منطقه‌ای با شیوع پایین HBV و سیستان و بلوچستان منطقه‌ای با شیوع بالا ارزیابی شد(2). در ایران، واکسیناسیون نوزادان از سال 1993 به صورت برنامه روتین و همگانی در آمده است که در کاهش میزان شیوع عفونت HBV در سراسر کشور مؤثر بوده است(2). عفونت هپاتیت B به 5 شکل بالینی طبقه‌بندی میشود، حاد، مزمن، برق‌آسا، بدون علامت و عفونت هپاتیت B مخفی(3). HBsAg معمولاً نشان‌دهنده عفونت حاد یا مزمن HBV ، anti-HBc نشان‌دهنده تماس حال یا گذشته با آن و ژنوم ویروسی و HBV-DNA که با روش اسید نوکلئیک(NAT) مشخص میشود، نشان‌دهنده حضور ذره‌های ویروسی است(4). HBsAg اولیـن آزمایـش غربالگـری شاخـص HBV در اهداکنندگان خون است و با روش‌های ایمونواسی آنزیمی با حساسیت بالا(ng/mL 62/0-1/0<) انجام میشود(5). با این وجود عدم شناسایی ویروس در دوره پنجره وجود دارد، بنابراین مارکری که به شناسایی هپاتیت مخفی در دوره پنجره کمک کند، در مراکز انتقال خون اهمیت زیادی دارد. یکی از دلایل عدم شناسایی ویروس، موتاسیون‌هایی است که در ژن S ایجاد میشود و موجب تغییرات ساختمانی و یا کاهش ساخت و ترشح HBsAg میشوند و با اختلال در تشخیص HBsAg همراه است(7، 6). از دلایل دیگر عدم شناسایی ویروس، ممکن است حضور هم‌زمان HBsAg با HBsAb باشد که موجب تشکیل کمپلکس های ایمنی می‌گردد(5). anti-HBc اولین آنتی‌بادی در فاز ابتدایی عفونت اولیه است که در طول عفونت مزمن مثبت باقی میماند و ممکن است یک مارکر مناسب برای تشخیص هپاتیت B مخفی در دوره پنجره باشد(8). در ابتدا در انتقال خون از مارکر anti-HBc برای غربالگری هپاتیت non-A وnon-B استفاده میشد. با جایگزینی آزمایش anti-HCV ، از این آزمایش به عنوان آزمایش مکمل جهت تشخیص HBV استفاده میشود که میتواند از عفونت هپاتیت B مخفی جلوگیری نماید(10، 9). هدف از این مطالعه، بررسی شیوع anti-HBc در اهداکنندگان خون در استان سیستان و بلوچستان که منطقه‌ای با شیوع بالای HBV است، بود.
مواد و روش‌ها مطالعه انجام شده یک مطالعه مقطعی بود که از 1/9/89 الی 1/11/89 بر روی جامعه اهداکنندگان خون استان سیستان و بلوچستان اجرا شد. پرسشنامه‌ای بر اساس جنس، سن، دفعات اهدا و سابقه دریافت واکسن هپاتیت B تهیه و نتایج آزمایشهای HBsAg ،Anti-HCV و HIVAg/Ab اهداکنندگان(انجام شده در پایگاه زاهدان) بررسی شد. بر اساس تعریف انواع اهداکننده(اهداکننده بار اول: به اهداکننده‌ای گفته میشود که برای اولین بار مبادرت به اهدای خون کرده است. اهداکننده با سابقه: اهداکننده‌ای است که سابقه یک بار اهدای خون در سالیان گذشته را داشته باشد. اهداکننده مستمر: اهداکننده‌ای است که حداقل در طی یک سال دو بار به اهدای خون مبادرت کرده است)، اهداکنندگانی که اولین بار برای اهدای خون مراجعه نموده‌اند از اهداکنندگانی که سابقه اهدای خون(با سابقه و یا مستمر) داشته‌اند تفکیک و در دوگروه مورد ارزیابی قرار گرفتند. از میان نمونه اهداکنندگانی که برای اهدای خون مراجعه کرده بودند، 1500 نمونه که از نظر نتایج آزمایشهای HBsAg ، HCV و HIVAg/Ab منفی بودند، انتخاب گردیدند. نمونه‌های خون اهداکنندگان، سانتریفوژ شده، سرم آن‌ها جهت آزمایشهای HBcAbو HBsAbتقسیم و در فریزر 70- درجه سانتی‌گراد نگهداری شدند. بر روی نمونه‌های سرم آنان، آزمایش الایزا با استفاده از آنتی‌بادی مونوکلونال علیه HBcAb ، ComboIgM-IgG (کیت دیاگنوستیکا، ایتالیا) انجام شد. در مرحله بعدی تحقیق، آزمایش anti-HBs (کیت دیاگنوستیکا، ایتالیا) به روش الایزا بر روی نمونه‌های anti-HBc مثبت انجام شد. در این روش استانداردهایی با غلظت 5 ، 50 ،100 و250 تهیه شد و بر اساس منحنی استاندارد، غلظت نمونه‌ها محاسبه گردید. غلظت‌های anti-HBs در محدوده بالای IU/L10 تحت عنوان افرادی که ایمنی کافی در مقابل ویروس هپاتیت B دارند محسوب میشوند. نتایج توسط نرم‌افزار 16 SPSS و به کمک آزمون کای‌دو تجزیه و تحلیل شدند.
یافته‌ها در این پژوهش 1500 اهداکننده از پایگاه انتقال خون زاهدان که از لحاظ HBsAg ، HIVAg/Ab و Anti-HCV منفی بودند، مورد بررسی قرار گرفتند. بر روی تمام 1500 نمونه جمع‌آوری شده، آزمایش anti-HBc انجام شد که تعداد 144 نمونه(6/9%) از لحاظ anti-HBc مثبت بودند. از این تعداد، 10 نفر(7%) از آن‌هــا زن و 134 نفر(93%) مرد بودند(جداول 3-1). از تعداد 144 نمونه Anti-HBc مثبت، 31 نفر(52/21%) اهداکننده بار اول و 113 نفر(47/78%) اهداکننده با سابقه بودند. میانگین سنی اهداکنندگان بار اول 38/9 ± 43/35 سال و اهداکنندگان با سابقه اهدا 48/10 ± 24/37 سال بود. 20 نفر (5/64%) از اهداکنندگان بار اول و 91 نفر(5/80%) از اهداکنندگان با سابقه اهدا، از نظر HBsAb مثبت و 11 نفر(48/35%) از اهداکنندگان بار اول و 22 نفر(46/19%) از اهداکنندگان با سابقه از نظر این آنتی‌بادی منفی بودند(جدول 4). شیوع anti-HBs در افراد anti-HBc مثبت با توجه به دریافت و یا عدم دریافت واکسن HBV نیز بررسی گردید(جدول 4).
جدول 1: فراوانی اهداکنندگان خون با توجه به وضعیت اهدا
اهداکنندگان خون با توجه به وضعیت اهدا
بار اول (درصد) تعداد
مستمر (درصد) تعداد
با سابقه (درصد) تعداد
(33/20) 305
(3/54) 813
(46/25) 382
مجموع
(100) 1500
جدول 2: فراوانی اهداکنندگان خون بر حسب جنس
اهداکنندگان خون بر حسب جنس
زن (درصد) تعداد
مرد (درصد) تعداد
(2/10) 153
(8/89) 1347
مجموع
(100) 1500
با استفاده از آزمون کای‌دو، ارتباط بین حضور HBsAb و وضعیت اهدا(بار اول و با سابقه) بررسی شد و مشخص شد که رابطه معناداری بین این دو وجود دارد (05/0 p<). بیشتر افرادی که دارای HBsAb بودند، از اهداکنندگان با سابقه بودند. با استفاده از همین آزمون، رابطه بین جنس و پاسخ anti-HBc بررسی شد و رابطه معناداری بین آن‌ها وجود نداشت. بر روی سرم‌هایی که از نظر anti-HBc مثبت بودند، آزمایش anti-HBs انجام شد و 3/74% از نمونه‌ها بدون واکسیناسیون، حاوی تیتر anti-HBs بودند که از این میان 40 اهداکننده(7/27%) سطح anti-HBs بین IU/L 100-10 ،
جدول 3: توزیع فراوانی مطلق و نسبی سن اهداکنندگان بر اساس حضور یا عدم حضور anti-HBc
محدوده سنی
مرد
زن
مجموع زن و مرد (درصد)
مثبت (درصد)
منفی (درصد)
مثبت (درصد)
منفی (درصد)
19-17
1 (63/2)
33 (84/86)
0
4 (52/10)
38 (100)
29-20
39 (44/5)
596 (2/83)
4 (5/0)
77 (75/10)
716 (100)
39-30
37 (5/8)
356 (8/81)
3 (7/0)
39 (9/8)
435 (100)
49-40
38 (43/17)
155 (1/71)
3 (4/1)
22 (1/10)
218 (100)
59-50
18 (2/20)
66 (1/74)
0
5 (6/5)
89 (100)
65-60
1 (25)
3 (75)
0
0
4 (100)
مجموع
134 (9/8)
1209 (6/80)
10 (6/0)
147 (8/9)
1500 (100)
جدول 4: فراوانی اهداکنندگان خون anti-HBc مثبت با توجه به سابقه اهدای آنان و دریافت و یا عدم دریافت واکسن HBV
سابقه اهدای افراد anti-HBc مثبت
Anti-HBs+
Anti-HBs-
بدون واکسیناسیون درصد/تعداد
با واکسیناسیون درصد/تعداد
بدون واکسیناسیون درصد/تعداد
با واکسیناسیون درصد/تعداد
بار اول
(3/48) 15
(12/16) 5
(67/9) 3
(8/25) 8
(100) 31
با سابقه
(9/69) 79
(6/10) 12
(58/18) 21
(9/0) 1
(100) 113
67 نمونه دیگر(52/46%)، تیتری بیش از IU/L 100 داشتند و 37 نمونه از نظر این آنتی‌بادی منفی بودند که این یافته نشان می‌دهد در این منطقه افراد زیادی با ویروس در تماس بوده‌اند.
بحث پیشرفت در آزمایشهای غربالگری سرولوژیک با افزایش کیفیت در انتخاب اهداکننده و استفاده از واکسن هپاتیت B ، به طور وسیعی انتقال HBV از طریق خون‌های تزریقی و یا فرآورده‌های خونی را کاهش داده است. با این وجود، علی‌رغم این ارزیابی‌ها، خطر باقی‌مانده از انتقال HBV از طریق تزریق خون آلوده و یا فرآورده‌های خونی وجود دارد. یک منبع خطر باقی‌مانده برای HBV منتقله از راه خون، واحدهای خونی تزریق شده در دوره پنجره است که این واحدها از لحاظ سرولوژیکی منفی می‌باشند. به منظور غلبه بر این مشکل، روش‌های حساس‌تر غربالگری جهت ردیابی آنتی‌ژن‌های ویروسی یا اسیدهای نوکلئیک به کار گرفته شده است. در حال حاضر آزمایش HBsAg به عنوان آزمایش غربالگری جهت تشخیص عفونت HBV در مراکز انتقال خون مورد استفاده قرار می‌گیرد که در سلامت خون و فرآورده‌های خونی بسیار مهم است. غربالگری ویروس HBV با آزمایش HBsAg ، بیشتر واحدهای آلوده را حذف می‌کند و خطر عفونت HBV منتقله از راه تزریق خون را کاهش می‌دهد اما خطر واحدهای آلوده‌ای که حاوی HBV DNA بدون HBsAg قابل تشخیص باشند، باقی‌مانده است. گزارش‌های منتشر شده، نشان می‌دهد که با آزمایش anti-HBc می‌توان از هپاتیت منتقله از راه خون توسط اهداکنندگان HBsAg منفی جلوگیری کرد(11). بنابراین بعضی از کشورها، علاوه بر غربالگری خون‌های اهدایی از نظر HBsAg ، آزمایش anti-HBc را نیز انجام می‌دهند تا ناقلین مزمن anti-HBc مثبت دارای سطح پایین ویروس را که فاقد HBsAg قابل شناسایی هستند، شناسایی کنند. بسیاری از کشورها به ویژه مناطقی از دنیا که HBV در آن‌ها بومی است و درصد بالایی از جمعیت اهداکننده خون (5% تا بیش از 20%) از نظر anti-HBc مثبت هستند، خون‌ها به طور روتین از نظر anti-HBc غربالگری نمی‌شوند زیرا در چنین مناطقی تعداد زیادی از واحدهای خونی به دلیل حضور anti-HBc مربوط به عفونت در گذشته، ممکن است رد شوند و این مساله میتواند منابع خون را محدود کند. اگر چه کشور ژاپن الگوریتمی را اجرا می‌کند که حذف خون‌های اهدایی غیر عفونی را به دلیل درصد بالای anti-HBc در جمعیت ژاپن به حداقل برساند. بر اساس این الگوریتم، بر روی تمام خون‌های اهدایی آزمایشهای HBsAg ، anti-HBc و anti-HBs انجام میشود. واحدهایی که HBsAg آن‌ها منفی و تیتر anti-HBc آن‌ها کمتر از 32 و یا HBsAg آن‌ها منفی و تیتر anti-HBc بیشتر از 32 و تیتر anti-HBs آن‌ها بیش از 16 باشد، قابل تزریق می‌باشند(11). شیوع عفونت HBV اکتسابی از اهداکنندگان HBsAg منفی و anti-HBc مثبت با هپاتیت مخفی در مناطق آندمی، بالاتر از شیوع آن در مناطق غیر آندمیک است(11). گزارش‌ها نشان می‌دهد که شیوع عفونت مزمن یا قبلی در جنوب آسیا، جنوب شرق آسیا و مغولستان زیاد است و حداقل 8% جمعیت از لحاظ HBsAg ، مثبت می‌باشند و در این مناطق آزمایشهای سرولوژیکی در 90-40 درصد از جمعیت، عفونت قبلی با HBV را نشان می‌دهند. در مناطقی از آسیا شامل هند، پاکستان، تایلند، فیلیپین، عراق، عربستان، کره و مالزی که الگوی intermediate عفونت HBV را دارند، شیوع HBsAg در محدوده 7-2 درصد می‌باشد و شواهد سرولوژیکی عفونت قبلی در 55-16 درصد از جمعیت یافت میشود. مناطق با شیوع پایین عفونت HBV شامل بنگلادش، فلسطین اشغالی و کویت می‌باشند. در کشورهای توسعه یافته مانند استرالیا و ژاپن، شیوع عفونت HBV مزمن کمتر از 1% است و میزان شیوع عفونت 16-4 درصد می‌باشد(12). میزان شیوع عفونت HBsAg در اهداکنندگان خون ایرانی در سال 1998 ، 79/1% و در سال 2007 ، 41/0% گزارش شد(2). مطالعه دیگری در سال 2007 ، فارس را به عنوان منطقه‌ای با شیوع پائینHBV و سیستان و بلوچستان را منطقه‌ای با شیوع بالا ارزیابی نمود(2). در مطالعـه‌ای کــه در سـال 2005 توسـط صالحــی و همکارانش بر روی تمام جمعیت زاهدان(سیستان و بلوچستان) انجام شد نشان داد که 4/5% از این جمعیت ناقل ویروس هپاتیت B و 34% از آن‌ها دارای anti-HBc و از نظر anti-HBs منفی بودند(14، 13). با توجه به آموزش و بهبود شرایط بهداشتی در کشور، هم‌چنین ارتقای مراکز انتقال خون در زمینه‌های مختلف در سال‌های اخیر، مطالعه‌ای جهت بررسی مارکرهای HBsAg و anti-HBc بر روی اهداکنندگان در سال 90-89 در استان سیستان و بلوچستان انجام شد. 1500 نمونه از اهداکنندگان خون HBsAg منفی، از نظر anti-HBc مورد بررسی قرار گرفتند و شیوع anti-HBc در استان سیستان و بلوچستان 6/9% تعیین شد. 3/74% از نمونه‌های anti-HBc مثبت حاوی تیتر ایمنی از anti-HBs بودند و 7/25% از آن‌ها فاقد anti-HBs بودند که 2/6% از آن‌ها واکسن هپاتیت B را دریافت کرده بودند ولی دارای تیتر ایمن anti-HBs نبودند. 82% از اهداکنندگان anti-HBc مثبت در منطقه سیستان و بلوچستان واکسینه نشده بودند و 63% از این افراد ایمن، در دسته اهداکنندگان با سابقه قرار داشتند. 65% از این افراد دارای تیتر ایمنی از anti-HBs بودند و 54 (8/45%) نفر آن‌ها دارای تیتری بیش از IU/L 100 بودند که نشان می‌دهد در این منطقه، افراد زیادی با ویروس در تماس بوده‌اند و ایمنی علیه ویروس هپاتیت B را به دست آورده‌اند. در مطالعه‌ای نیز که در سال 1387 در انتقال خون تهران انجام شده، میزان شیوع anti-HBc 95/9% گزارش شده است که از این میان 3/51% از آن‌ها تیتر anti-HBs بیش از IU/L 100 داشتند(15). در کشورهای اروپایی، شیوع anti-HBc بدون حضور anti-HBs بسیار پایین است به عنوان مثال میزان شیوع anti-HBc در بین اهداکنندگان خون HBsAg منفی در انگلستان 56/0%، در آمریکا 84/0% و در آلمان 4/1%، گزارش شده است(16). بنابراین حذف این اهداکنندگان به دلیل حضور anti-HBc میتواند منابع خون را در این منطقه محدود نماید. از طـرف دیگر بعضی از مطالعه‌ها نشان داده‌اند که حتی در حضور HBV-DNA به علت سطح بالای anti-HBs (IU/mL 100)، هیچ شواهدی از انتقال بیماری در گیرندگان مشاهده نشده است(18، 17). در ایتالیا، آزمایش anti-HBc باعث حذف تعداد زیادی از اهداکنندگان میشود که 95% از آن‌ها HBV-DNA منفی هستند. بنابراین اجرای آزمایش NAT برای HBV در بعضی از مناطق ایتالیا اجباری شده است(16). مطالعه‌ها پیرامون ارزیابی خطر انتقال HBV از واحدهای anti-HBc مثبت، به تشخیص HBV-DNA و حضور یا عدم حضور anti-HBs مرتبط است. اگر ویریون‌های HBV در خون محیطی همراه با تیتربالایی از anti-HBs وجود داشته باشند، anti-HBs ممکن است عفونت این ویروس‌ها را خنثی کند(17). در یک مطالعه(look back) توسط آلین و همکاران، 97 فرآورده خونی حاوی anti-HBc با تیتر anti-HBs پایین‌تر از 100 (IU/L 100<) که به 131 گیرنده تزریق شده بود را آزمایش کردند که هیچ شواهدی از انتقال عفونت یافت نشد(18). در استان سیستان و بلوچستان، میزان اهدای خون از آذر 1389 تا آذر 1390 متوسط 88000 اهداکننده با میانگین روزانه 241 واحد خونی بود که این میزان از میانگین مصرف روزانه(250 واحد) خون و فرآورده‌های خونی در این استان کمتر است. بر اساس این مطالعه با توجه به میزان شیوع anti-HBc (6/9%) در مطالعه اخیر، غربالگری anti-HBc خون‌های HBsAg منفی به تنهایی میتواند باعث حذف حدود 10% از خون‌های اهدایی شود در حالی که حدود 3/74% از این خون‌ها دارای تیتر آنتی‌بادی بالایی هستند. بنابراین به کارگیری آزمایش anti-HBc به تنهایی میتواند به طور جدی منابع خون را در این منطقه محدود کند. انجام HBV-NAT در این منطقه از ایران که شیوع anti-HBc بالاست، میتواند در ارتقای سلامت و حفظ ذخایر خون مؤثرتر از روش‌های تکمیلی دیگر باشد.
نتیجه‌گیری در خاتمه می‌توان نتیجه گرفت که اجرای برنامه‌هایی جهت آموزش بهداشت برای کاهش انتقال HBV ، هم چنین ارتقای سلامت جامعه با افزایش پوشش واکسیناسیون به ویژه در گروه‌های در معرض خطر بالا، میتواند یک برنامه مؤثر برای کنترل انتقال HBV در جامعه باشد و باعث افزایش سلامت خون و فرآورده‌های آن گردد.
تشکر و قدردانی این تحقیق حاصل پایان‌نامه کارشناسی ارشد هماتولوژی است و با حمایت مالی مرکز تحقیقات مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون تهران و زاهدان انجام شده است که بدین‌وسیله از آن‌ها تشکر و قدردانی گردد.
Pazoukian M, Sharifi Z, Pourfatholah A, Hamidpour M, Sanei Moghaddam E, Khosravi S. Investigation of anti-HBc and anti-HBs prevalence in HBsAg negative blood donors in Sistan-o-Baluchestan province. Sci J Iran Blood Transfus Organ 2013; 10 (3) :231-238 URL: http://bloodjournal.ir/article-1-792-fa.html
پازکیان مهدیه، شریفی زهره، پورفتح‌اله علی‌اکبر، حمیدپور محسن، صانعی مقدم اسماعیل، خسروی سهیلا. شیوع anti-HBc و anti-HBs در اهداکنندگان خون HBsAg منفی در استان سیستان و بلوچستان. فصلنامه پژوهشی خون. 1392; 10 (3) :231-238
