چکیده سابقه و هدف هر واحد خون اهدا شده، سرمایه‌ای با ارزش در حفظ جان بیماران می‌باشد و باید از ضایع شدن و مصرف غیر بهینه خون و فرآورده‌ها خودداری شود. هدف این مطالعه، بررسی چگونگی مصرف خون و فرآورده‌ها در شهر کرمان و ارایه راه‌کارهایی جهت مصرف بهینه خون با در نظر گرفتن وضع موجود بود. مواد و روش‌ها مطالعه حاضر از نوع توصیفی و گذشته‌نگر به روش نمونه‌گیری سرشماری بوده که مصرف فرآورده‌های خون را طی 4 سال در سه بیمارستان دانشگاهی، تامین اجتماعی و خصوصی شهر کرمان، بررسی نموده است. در مراکز بیمارستانی، مسؤولین بانک خون گزارش ماهیانه مصرف فرآورده‌های خون راتهیه و به مرکز انتقال خون استان ارسال می‌نمایند. یافته‌ها با نرم‌افزار آماری 16 SPSS با حدود اطمینان 95% بررسی گردید. یافته‌ها بیشترین فرآورده‌های مصرفی در هر سه بیمارستان، واحدهای گلبول قرمز متراکم بودند. میانگین میزان درخواست سالانه در بیمارستان دانشگاهی 66/765 ± 25/4190 واحد، بیمارستان تامین اجتماعی 31/162 ± 75/1660 واحد و بیمارستان خصوصی 9/62 ± 8/231 واحد بود. مصرف خون به ازای تخت فعال در بیمارستان دانشگاهی 8/14 واحد، در بیمارستان تامین اجتماعی 9/4 واحد و در بیمارستان خصوصی 4/4 واحد ودرخواست خون در سه بیمارستان به ترتیب 09/15، 1/6 و2/5 واحدبه تخت بود. نتیجه گیری میزان مصرف خون در این مطالعه تقریباً مشابه با استانداردهای جهانی می‌باشد ولی با توجه به هزینه‌های مالی و معنوی فراوان نگهداری و آماده‌سازی یک واحد خون، لزوم تدوین دستورالعمل محلی بر پایه استانداردهای بین‌المللی برای مصرف بهینه خون بدیهی است. کلمات کلیدی: انتقال خون، گروه خون و کراس‌مچ، بانک‌های خون، بیمارستان‌ها
تاریخ دریافت : 31/3/91 تاریخ پذیرش : 27/8/91
1- پزشک عمومی ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون ـ تهران ـ ایران 2- کاردان علوم آزمایشگاهی ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و پایگاه منطقه‌ای انتقال خون کرمان ـ کرمان ـ ایران 3- مؤلف مسؤول: متخصص آسیب‌شناسی بالینی و تشریحی ـ دانشیار مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون ـ تهران ـ ایران ـ صندوق پستی: 1157-14666 4- پزشک عمومی ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و پایگاه منطقه‌ای انتقال خون کرمان ـ کرمان ـ ایران 5- پزشک عمومی و MPH ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون ـ تهران ـ ایران
مقدمه مصرف خون در طب دنیا و ایران، جایگاه والایی دارد و در حفظ جان بسیاری از بیماران مؤثر است. تهیه خون سالم و کافی، هدف اساسی تمام مراکز و سازمان‌های دست‌اندرکار انتقال خون و فرآورده‌های خونی می‌باشد. اساساً خون سالم با انتخاب اهداکنندگان و رعایت اصول و دستورالعمل‌های خاص، انجام آزمایش‌های بعد از جمع‌آوری خون و کنترل کیفی محصولات و سایر اقدامات لازم حاصل می‌شود و تمامی فرآیندهای تهیه خون و فرآورده‌های خونی، برای ارایه به مراکز درمانی در اکثر نقاط دنیا، صرف نظر از اهدای خون داوطلبانه، هزینه‌بر می‌باشد(1). در ایران نیز به منظور حفظ سلامت دریافت‌کنندگان خون، اهدای خون بر اساس دستورالعمل‌های خاص کنترل شده زیر نظر مستقیم و پیگیرانه سازمان انتقال خون صورت می‌پذیرد. هر واحد خون اهدا شده، هدیه‌ای با ارزش در حفظ جان بیماران می‌باشد و باید از هدر رفتن و در خواست بی‌مورد خودداری شود زیرا در صورت اتلاف، قابل خریداری نبوده و تهیه و ارایه آن در زمان نیاز، به راحتی مقدور نمی‌باشد(2). از سوی دیگر برای تهیه خون کافی و مورد نیاز جامعه، نیاز به همکاری متقابل مراکز درمانی مصرف‌کننده و مراکز انتقال خون وجود دارد. باید به این نکته توجه کرد که تنها با سیاست‌گذاری‌های مناسب و مبتنی بر نیازها و امکانات حاکم بر هر جامعه، می‌توان خون کافی برای مصرف تهیه نمود. دستورالعمل‌های مختلفی برای مصرف بهینه مراکز درمانی در دنیا وجود دارد از جمله MSBOS (Maximum Surgical Blood Order Schedule) که جهت کاهش فرآیند اتلاف خون در جامعه، راهنمای جامعی به منظور جمع‌آوری خون با نسبتCross match بهTransfused نشان می‌دهد. C/T Ratio بیشتر از 5/2 ، بیانگر درخواست بیش از حد می‌باشد(5-3). تعداد تخت فعال(Hospital bed Occupancy or Inpatient bed count)، تعداد تخت بیماران بستری قابل دسترس در یک بیمارستان چه خالی و چه پر در هر روز مورد نظر می‌باشد(6). سازمان جهانی بهداشت، میزان خون مورد نیاز به ازای تخت فعال بیمارستانی را ، 5 تا 15 واحد در سال تخمین زده است(7). از آن جایی که فرآیند اتلاف خون به علت‌های مختلف اجتناب‌ناپذیر است، لذا لزوم تعیین الگوی مصرف خون و فرآورده‌ها در مراکز درمانی با اولویت بخش‌های پر مصرف و فعال درمانی به عنوان پیش‌نیاز تدوین دستورالعمل مناسب محلی با در نظر گرفتن شرایط حاکم بر مصرف خون، توسط کمیته متخصص جهت کاهش نرخ اتلاف خون ضروری به نظر می‌رسد. بدیهی است همکاری متخصصین جراحی، بیهوشی و انکولوژی در تخمین احتمال واقعی خونریزی در حین عمل جراحی و عدم ذخیره کردن خون اضافی و غیر ضروری، منجر به کاهش تحمیل هزینه اضافی اتلاف خون مصرف نشده می‌گردد(10-8). در این مطالعه، هدف بر این بود که متوسط میزان خون و فرآوره‌های خونی درخواستی و چگونگی مصرف آن را در سه بیمارستان دانشگاهی، خصوصی و تامین اجتماعی که به صورت تصادفی از شهر کرمان انتخاب شده‌اند بررسی کرده با در نظر گرفتن وضع موجود، راه‌کارهایی جهت کاهش اتلاف خون پیشنهاد نماییم و با مقایسه آن با استانداردهای جهانی، زمینه را برای پژوهش‌های آتی و ارایه راه‌کارها و دستورالعمل‌هایی جهت کاهش اتلاف خون و بار مالی و معنوی ناشی از آن در جامعه باز کنیم.
مواد و روش‌ها مطالعه حاضر نوعی مطالعه توصیفی و گذشته‌نگر به روش نمونه‌گیری سرشماری بود. طرح پژوهشی گسترده‌ای بر روی تمام بیماران بستری در بیمارستان‌های شهر کرمان از سال 1384 تا سال 1387 انجام گردید. در این مطالعه، بیماران سه بیمارستان که به صورت تصادفی از بین سه طبقه بیمارستان‌های دولتی و دانشگاهی، تامین اجتماعی، خصوصی و مراکز درمانی خاص انتخاب شده بودند، در صورت نیاز به تزریق خون، وارد مطالعه شدند. در مراکز درمانی و بیمارستانی، مسؤولین بانک خون به صورت ماهیانه گزارش مصرف فرآورده‌های خون را در فرم‌های مخصوص تهیه و به مرکز انتقال خون استان ارسال می‌نمایند. در فرم‌ها اطلاعات جامعی از نام بیمار و گروه خون بیمار، نوع فرآورده تزریقی، تاریخ تزریق و بخش درخواست‌کننده لحاظ شده که به صورت دستی توسط کارکنان مراکز درمانی تکمیل گردیده است. در این مطالعه از طریق بررسی فرم‌ها، فراوانی فرآورده‌های درخواستی و بیشترین فرآورده مصرفی به تفکیک بخش‌های پر مصرف بیمارستانی، میزان درخواست بر حسب تخت‌های فعال بیمارستانی، میزان اتلاف و نسبت خون در خواستی به مصرفی برای جامعه جمع‌آوری و با نرم‌افزار آماری 16 SPSS با حدود اطمینان 95% بررسی گردید. در حین مطالعه، کیسه‌های خون برگشت داده شده از اتاق عمل و سایر بخش‌های درخواست‌کننده به بانک خون بیمارستان، اگر از رعایت زنجیره سرما در خارج از بانک خون مراکز درمانی اطمینان وجود نداشته، مجدداً توسط بانک خون توزیع و مصرف نشده است.
یافته‌ها در بیمارستان دانشگاهی، میانگین تخت‌های فعال، 5 ± 5/352 در سال بود. بیشترین فرآورده‌های مصرفی، واحدهای گلبول قرمز متراکم(Packed Cell RBC) بود(جدول 1). بخش‌های پر مصرف فرآورده‌های خون در این بیمارستان؛ جراحی قلب،ICU قلب، اتاق عمل قلب و سوختگی گزارش شده است(جدول 2). بیشترین فرآورده درخواستی حین عمل در این بیمارستان RBC و پلاسمای تازه منجمدFFP)) بوده و نسبت مصرف خون به پلاسما از 4/1 واحدRBC به 1 واحد پلاسما در بخش سوختگی تا 8/8 واحد RBCبه 1 واحد پلاسما در بخش انکولوژی متغیر بود. بیشترین درخواست خون و فرآورده‌های خون، مربوط به بیماران تحت عمل جراحی قلب بوده که در بخش‌های جراحی قلب، ICU قلب و اتاق عمل قلب بستری بوده‌اند و کلاً 25/4239 واحد(5/56%) مصرف شده است. مصرف خون در بخش سوختگی، تعداد 75/1623 واحد(7/21%) بوده است. لازم به ذکر است درخواست خون لحاظ شده توسط بخش مربوطه قبل از اعزام بیمار به اتاق عمل صورت گرفته است. به طور میانگین تعداد ضایعات خون در بیمارستان دانشگاهی، 3-5 واحد در ماه بود(جدول 3). شایع‌ترین اندیکاسیون درخواست رزرو خون، برای اعمال جراحی الکتیو بود و میزان اتلاف در سال 1387 در این بیمارستان 33/1% بود(جدول 4). تعیین نرخ نسبت خون‌های Transfused / Cross match (C/T) در این بیمارستان به علت عدم ثبت موارد کراس‌مچ شده امکان‌پذیر نبود. در بیمارستان تامین اجتماعی، میانگین تخت فعال 1 ± 176 در سال بود. بیشترین فرآورده مصرفی در این بیمارستان RBC بوده است (جدول 1). بخش‌های فعال این بیمارستان به ترتیب، جراحی مردان، ICU جنرال، داخلی و اورژانس بودند که پر مصرف‌ترین بخش در این بیمارستان جراحی مردان با 5/73 ± 5/523 واحد خون مصرف شده(9/21%) بوده است(جداول 2 و 3). میانگین ضایعات خون در بیمارستان تامین اجتماعی 10-12 واحد در ماه و شایع‌ترین علت درخواست رزرو خون برای بخش جراحی بوده است. میزان اتلاف در سال
جدول 1: میانگین مصرف خون و فرآورده‌های شایع مصرفی در سه بیمارستان شهر کرمان
نام بیمارستان
1Total/Yr
2RBC/Yr
3FFP/Yr
4PLT/Y
بیمارستان دانشگاهی
56/1359 ± 75/7509
66/765 ± 25/4190
38/376 ± 5/2718
4/49 ± 75/464
بیمارستان تامین اجتماعی
82/377 ± 75/2403
37/162 ± 75/1660
11/112 ± 441
59/64 ± 272
بیمارستان خصوصی
57/34 ± 4/294
9/62 ± 8/231
3/5 ± 6/36
34/4 ± 75/4
1 مصرف کلی خون و فرآورده‌های خونی در بیمارستان در یک سال 2 مصرف گلبول قرمز متراکم(Packed Cell RBC) در بیمارستان در یک سال 3 مصرف پلاسمای تازه منجمد در بیمارستان در یک سال 4 مصرف پلاکت در بیمارستان در یک سال جدول 2: مصرف خون به تفکیک بخش‌های فعال در بیمارستان‌های شهر کرمان
نام بیمارستان
میانگین مصرف خون سالانه بر حسب واحد ±SD (درصد)
بخش‌های پر مصرف بیمارستان دانشگاهی
بخش جراحی قلب
92/793 ± 75/2637 (3/35)
بخش سوختگی
47/628 ± 75/1623 (7/21)
بخش ICU قلب
54/399 ± 75/1265 (9/16)
بخش روماتولوژی
56/347 ± 357 (8/4)
اتاق عمل قلب
02/334 ± 336 (5/4)
بخش‌های پر مصرف بیمارستان تامین اجتماعی
جراحی مردان
5/73 ± 5/523 (9/21)
ICU جنرال
36/176 ± 25/399 (7/16)
داخلی
93/47 ± 5/386 (3/16)
اورژانس
1/70 ± 25/385 (2/16)
بخش‌های پر مصرف بیمارستان خصوصی
جراحی مردان
04/26 ± 2/120 (7/44)
زنان و زایمان
1/17 ± 8/35 (4/14)
جراحی زنان
68/16 ± 32 (12)
1387 در این بیمارستان 23/19% بود(جدول 4). نسبت C/T که در طول 5 ماه به صورت تصادفی ثبت شده بود، برابر 6/1 به دست آمد. میزان مصرف خون‌های کراس‌مچ شده در این بیمارستان 3/126 واحد در ماه بود. در بیمارستان خصوصی، میانگین تخت‌های فعال 8/5 ± 5/72در سـال بود. بیشترین فرآورده مصرفی RBC گزارش گردید(جدول 1). بخش‌های پر مصرف خون در این بیمارستان به ترتیب جراحی مردان، زنان و زایمان و جراحی زنان بودند که بیشترین مصرف مربوط به بخش جراحـی مـردان بـه تعـداد 04/26 ± 2/120 واحد(7/44%) به دست آمد(جدول 2). میانگین ضایعات خون در این بیمارستان 15-10 واحد در ماه بود. شایع‌ترین علت درخواست رزرو خون جهت اعمال جراحی به خصوص جراحی ارتوپدی و شکستگی پا بوده است. میزان اتلاف در سال 1387 در این بیمارستان 66/15% به دست آمد(جدول 4). نسبت C/T که در طول 6 ماه به صورت تصادفی ثبت شده بود، برابر 9/2 بود. میزان مصرف خون‌های کراس‌مچ شـده در ایـن بیمارستـان 2/79 واحد در ماه بود. محاسبه نسبت‌های کلی خون‌های کراس‌مچ شده به مصرفی به علت عدم ثبت کامل در مراکز درمانی امکان‌پذیر نمی‌باشد و نیازمند مطالعه‌های آتی آینده‌نگر است.
جدول 3: درخواست و مصرف خون بر پایه تخت فعال در ماه در بیمارستان‌های شهر کرمان
نام بیمارستان
خون درخواست شده به ازای تخت فعال در سال (واحد به تخت)
خون مصرف شده به ازای تخت فعال در سال (واحد به تخت)
بیمارستان دانشگاهی
09/15
8/14
بیمارستان تامین اجتماعی
1/6
9/4
بیمارستان خصوصی
2/5
4/4
جدول 4: میزان اتلاف خون در سال 1387 در بیمارستان‌های شهر کرمان
نام بیمارستان
خون درخواست شده درسال 1387 (واحد)
ضایعات خون در سال 1387 (واحد)
درصد ضایعات در سال 1387
بیمارستان دانشگاهی
5320
71
33/1
بیمارستان تامین اجتماعی
1074
206
23/19
بیمارستان خصوصی
383
60
66/15
بحث با توجه به هزینه‌های مالی و معنوی فراوان نگهداری و آماده‌سازی یک واحد خون برای ارایه به بیمارستان‌ها و مراکز درمانی، علاوه بر حرکت ایثارگرانه و قابل تقدیر اهداکنندگان داوطلب و اهمیت یک کیسه خون به عنوان هدیه با ارزش برای نجات جان بیماران، لزوم بررسی چگونگی مصرف خون و فرآورده‌ها در بیمارستان‌های فعال کشور جهت تدبیر و ارایه راه‌کارهای مؤثر در کاهش اتلاف و ذخیره بی‌مورد خون متناسب با نیازهای کشورمان ملموس می‌باشد. در این مطالعه چگونگی و میزان و نوع فرآورده‌های خون مصرفی در سه بیمارستان کرمان بر حسب تخت‌های فعال و بخش‌های فعال، جهت ایجاد بستر مناسب برای تصمیم‌گیری و یافتن راه کار مناسب در کاهش اتلاف و رزرو بی‌مورد خون و فرآورده‌های خون و سیاست‌گذاری‌های آتی مورد بررسی قرار گرفت. میزان درخواست در هر سه بیمارستان دولتی، خصوصی و تامین اجتماعی در بخش‌های جراحی،بالا می‌باشد و سایر بخش‌های پر مصرف در بیمارستان‌های مختلف متفاوت هستند که می‌تواند به علت میزان مراجعه‌های بیماران بیشتر به بخش‌های خاص در بیمارستان‌ها، مرجع بودن بیمارستان و فعال بودن بخش‌های خاص بیمارستانی باشد. نتایج این مطالعه در مقایسه با سایر مطالعه‌ها، مشابه است(11، 9، 2). هر چند نوع فرآورده‌های مصرفی در هر سه بیمارستان مشابه بود اما بیشترین فرآورده درخواستی RBC بوده است. در مطالعه‌ای در بیمارستان هراره، زیمباوه بیشترین فرآورده مصرفی RBC عنوان شد(12). در مطالعه دیگری در نیجریه، بیشترین مصرف خون مربوط به بخش زنان و زایمان بوده است(13). مطالعه‌ای در بابل نشان داد که بیشترین درخواست و مصرف خون در بخش جراحی الکتیو است(11). دکتر کرمی و همکاران در سال 1386 نشان دادند که بیشترین مصرف خون، در بخش جراحی زنان بوده است(14). مصرف بالای خون و فرآورده‌ها در بخش جراحی می‌تواند به علت رزرو بیش از حد نیاز خون جهت اعمال جراحی، ناشی از نداشتن استراتژی مناسب کشوری به منظور رزرو خون برای بخش‌های پر مصرف و یا عدم رعایت زنجیره سرما توسط کارکنان بیمارستان در خارج از بانک خون بیمارستان(در حین حمل و نقل واحدهای خون بین بانک خون و بخش‌های مصرف‌کننده و یا در اتاق عمل و بخش مصرف‌کننده) و عدم امکان بازگشت خون مصرف نشده به بانک خون باشد که لزوم بررسی‌های بیشتـر در این زمینه احساس می‌شود. مصرف خون به ازای تخت فعال از 8/14واحد به تخت در بیمارستان دانشگاهی تا4/4 واحد به تخت در بیمارستان خصوصی متغیر است. در حالی که درخواست خون 09/15 واحد به تخت در بیمارستان دولتی و 2/5 واحد/ تخت در بیمارستان خصوصی می‌باشد و تقریباً مشابه با استانداردهای جهانی است(5 تا 15 واحد در سال به ازای تخت فعال). در مطالعه بیمارستان هراره در سال 1995، میزان مصرف خون در بیمارستانی با 1200 تخت در 7 بخش فعال، 8292 واحد بوده که تقریباً معادل 9/6 واحد به تخت می‌باشد. تنها 5/48% این میزان، کراس‌مچ شده بودند(12). در برنامه‌ریزی برای تخمین میزان خون مورد نیاز در ماهارشتا در هند، میزان نیاز به خون به ازای تخت فعال در سال، 3 تا 15 واحد گزارش گردیده که میزان تخمینی برای تخت‌های بیمارستانی اورژانس بین 7 تا 20 واحد به تخت در سال و برای بیمارستان‌های غیر تخصصی 3 واحد به تخت در سال و برای بیمارستان‌های فوق تخصصی جراحی 25 تا 30 واحد به تخت در سال تعیین گردیده است(15). سازمان جهانی بهداشت میزان خون مورد نیاز به ازای تخت فعال بیمارستانی را 5 تا 15 واحد در سال تخمین زده است که میانگین این میزان درکشور غنا، 5/6 واحد به تخت در سال بوده است(16). در مطالعه‌ای در یک بیمارستان آموزشی در غنا، میانگین میزان نیاز به خون به ازای تخت فعال بزرگسالان 16/5 واحد به تخت، به ازای تخت فعال اطفال 2/9 واحد به تخت و به ازای تخت اورژانس 5/5 واحد به تخت بود(7). در مطالعه دانشگاه جان هاپکینز، بیان شده که میزان اتلاف خون از 1/0% تا 7/6% متغیر است(17). در این مطالعه میزان اتلاف خون در یک سال در بیمارستان دانشگاهی 33/1% با میانگین تخت فعال 5/352 بوده که نسبت به سایر بیمارستان‌های مورد مطالعه، کمتر و در بیمارستان تامین اجتماعی 23/19% با میانگین تخت فعال 5/72 بوده که از همه بیشتر است. احتمالاً علت آن، حضور و نظارت مستمر اساتید هیئت علمی و متخصصین در بیمارستان‌های دانشگاهی و آموزشی بر چگونگی روند مصرف خون و فرآورده‌های خونی و مصرف بیشتر خون در بیمارستان‌های دولتی بوده است(8/14نسبت به 9/4) و در بیمارستان‌های خصوصی و تامین اجتماعی، احتمالاً به علت کم بودن مراجعین بیمار و درخواست خون، خون در بانک خون بیمارستان مصرف نشده و تاریخ منقضی می‌گردد. اکثر ضایعات خون ناشی از تاریخ گذشته بودن است که خود به علت درخواست خون آماده بر بالین بیمار کاندید عمل جراحی توسط پزشک جراح و عدم امکان توزیع مجدد خون‌های استفاده نشده به دلیل عدم اطمینان از زنجیره سرما توسط بانک خون می‌باشد. عدم آزادسازی خون‌های رزرو شده پس از عمل جراحی در بیمارستان‌های غیر دانشگاهی، از علل دیگر افزایش اتلاف خون در این بیمارستان‌ها است. از دلایل دیگر افزایش مصرف در مراکز درمانی دانشگاهی در مطالعه اخیر، افزایش تخت‌های فعال مراکز درمانی و افزایش بخش‌های فعال تخصصی بوده است. در مطالعه‌ای در بیمارستان جان هاپکینز، علت حدود 87% از ضایعات خون را خروج خون از بانک خون به مدت بیش از 30 دقیقه ذکر نموده‌اند(18، 17). در مطالعه‌ای در کامرون که بر روی مصرف خون در ICU انجام شد، محققان به این باور رسیدند که دستور تجویز خون باید بر اساس اندیکاسیون‌های قطعی علمی و فیزیولوژیک برای هر بیمار باشد(19). هتمایر و همکاران در سال 2010 میزان اتلاف خون را در مرکز خود در آمریکا 4/4% (63000) بیان کردند(17). هر چند با این حجم نمونه امکان قضاوت و تعمیم بر کل بیمارستان‌های دانشگاهی و خصوصی نمی‌باشد اما لزوم بررسی علل مؤثر و ارایه راه‌کارها جهت کاهش این مشکل، نیازمند مطالعه‌های کاربردی در این زمینه است. در جهان، هر 3 ثانیه یک نفر نیاز به خون ویا فرآورده‌های حاصل از خون دارد. این امر اهمیت شناخت دقیق موارد تزریق خون را روشن می‌سازد و ضروری است درخواست خون بر مبنای علمی صورت پذیرد(20). در کشورهای مختلف، مراکز درمانی از راه‌کارهای متفاوتی برای کاهش اتلاف و مصرف بهینه خون استفاده می‌نمایند. بررسی تعداد تخت فعال بیمارستانی و بخش‌های پر مصرف، تغییر کاربرد تخت‌های بیمارستانی و روش‌های جدید در اعمال جراحی، رزرو خون و دستورالعمل MSBOS از این جمله می‌باشند(22، 21، 12، 8، 5، 3). تعدادی از شاخص‌های مورد استفاده برای تعیین بهره‌وری در سیستم درخواست خون، استفاده از شاخص نسبت خون کراس‌مچ شده به تزریق شده(C/T) است که اولین بار توسط بورال در سال 1975پیشنهاد شد (MSBOS). اعمال جراحی که در آن‌ها نسبت C/T بیش از 5/2 باشد نمایانگر تعداد بیش از حد نیاز واحدهای خون درخواست شده و سپس کراس‌مچ شده هستند(3). در مطالعه علاء و همکاران در بیمارستان یحیی‌نژاد بابل، میزان کلی 01/2 C/T= عنوان شده بود که با استانداردهای بین‌المللی(5/2 C/T<) سازگار بوده است(11). در مطالعه مهرورز و همکاران، 12/3 C/T= گزارش شده است(2). در مطالعه دیگری در بخش جراحی زنان بوشهر، 9/8 C/T= و در مطالعه بیمارستان فیروزگر تهران و امام رضا، C/Tبه ترتیب 5/21 و 7 به دست آمد(14). در بین مطالعه‌های انجام شده در خارج از کشور، هراره و همکاران نسبت C/T را برابر 1/2 و هزینه اتلاف شده را 434/478 هزار دلار گزارش کرده‌اند(12). نرخ خون‌های کراس‌مچ شده به مصرف شده(C/T) در مطالعه ما به علت عدم ثبت در فرم‌های مخصوص، به صورت دقیق قابل تعیین نبود ولی در 2 بیمارستان تامین اجتماعی و خصوصی به طور متوسط در یک ماه به ترتیب 6/1 C/T= و 9/2 C/T= به دست آمد و به نظر می‌رسد در بیمارستان خصوصی، میزان C/T بالاتر از حد استاندارد بوده است، هر چند با توجه به نوع بیمارستان‌ها و تخت‌های فعال، تفاوت‌های محلی و تفاوت طول مدت زمان ثبت اطلاعات در مراکز درمانی، نتایج از نظر آماری، قابل مقایسه با سایر مطالعه‌ها نمی‌باشد ولی میزان اتلاف خون در مطالعه‌های مختلف متفاوت است. با این وجود به نظر می‌رسد لزوم تدوین دستورالعمل محلی بر پایه استانداردهای بین‌المللی برای مصرف بهینه خون، ضروری باشد(12، 11، 8). با توجه به اهمیت مبحث«آگاهی از چگونگی درخواست و مصرف بهینه خون»، لزوم ارایه واحدهای درسی در این زمینه در دانشگاه‌های علوم پزشکی و پیراپزشکی با هدف کاهش ضایعات خون و فرآورده‌های خونی ضروری به نظر می‌رسد. ضمناً پیشنهاد می‌گردد دانشگاه‌های علوم پزشکی و مراکز درمانی، تمهیداتی جهت بهبود روند خروج خون رزرو شده و مصرف نشده از فهرست رزرو بانک خون فراهم آورند تا علاوه بر امکان استفاده بهینه از خون و فرآورده‌های موجود، امکان ثبت دقیق درخواست و مصرف در کلیه مراکز مصرف‌کننده خون و فرآورده‌های خونی جهت بهبود مصرف خون برقرار گردد. ضمناً بدیهی است که تدوین دستورالعمل محلی برای پزشکان جهت رزرو خون بر مبنای تجربیات انجمن‌های علمی جراحی و سایر مراکز ذیربط در هر شهر، در کاهش میزان اتلاف خون مؤثر می‌باشد. شایان ذکر است که با وجود محدودیت‌های مالی و زمانی، امکان بررسی گسترده تمام مراکز درمانی کشور برای ارایه نتیجه خالص مصرف و اتلاف خون در ایران در این مطالعه امکان‌پذیر نبود ولی انتشار نتایج مطالعه حاضر می‌تواند برای ایجاد بستر مناسبی به منظور انجام متا آنالیزهای آتی در این زمینه ارزشمند باشد.
نتیجه‌گیری نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که متاسفانه هنوز راه‌کار خاصی برای رزرو خون در بیمارستان‌ها وجود ندارد و لزوم ارایه واحدهای آموزشی در جهت درخواست فرآورده‌های خونی در دوره دستیاری و کارورزی ضروری به نظر می‌رسد. با ایجاد سیستم مراقبت از خون در ایران و رعایت اصول صحیح سفارش خون، می‌توان ازمیزان درخواست‌های غیر ضروری، کمبود کاذب خون در بانک خون بیمارستان‌ها، تحت فشار قرار گرفتن مسؤولین بانک خون و ضایعات خون کاست. سازمان انتقال خون باید وظیفه نظارت وآموزشی خود را در ارتباط با مدیریت مصرف صحیح و علمی خون و ارزشیابی بیمارستان‌ها و بانک خون در اصلاح مصرف خون گسترش دهد. مراکز درمانی نیز با توجه به روند حاکم بر مصرف بیمارستانی، سیاست‌گذاری مناسبی جهت مصرف بهینه خون بر پایه استانداردهای محلی و نیازهای جامعه تدوین نمایند و با نظارت مستمر و پیگیرانه، میزان اتلاف خون را کاهش دهند.
تشکر و قدردانی در پایان از مدیر و کارکنان محترم پایگاه انتقال خون کرمان و کارمندان محترم بانک خون بیمارستان‌های شهر کرمان، تشکر و قدردانی می‌نماییم.
Rezaie N, Maarefdoust Z, Amini Kafiabad S, Mahdizadeh M, Birjandi F. Evaluation of the blood usage and wastage in Kerman hospitals. Sci J Iran Blood Transfus Organ 2013; 10 (3) :213-221 URL: http://bloodjournal.ir/article-1-790-fa.html
رضایی نگار، معارف دوست زهرا، امینی کافیآباد صدیقه، مهدیزاده محمدرضا، بیرجندی فریبا. درخواست و مصرف خون و فرآورده‌های خونی در بیمارستان‌های تحت مطالعه شهر کرمان. فصلنامه پژوهشی خون. 1392; 10 (3) :213-221
