|
انگیزه و آگاهی اهداکنندگان جوان خون در استان کرمان در سال‌های 1389-1388
|
آزیتا چگینی   ، بتول روحی |
| کرمان ـ ایران ـ کدپستی: 7616859979 |
|
| واژه‌های کلیدی: کلمات کلیدی: انگیزه اهداکنندگان، HIV |
|
|
متن کامل [PDF 243 kb]
(1073 دریافت)
| چکیده (HTML) (4352 مشاهده)
|
نوع مطالعه: مقاله کوتاه |
موضوع مقاله:
اهدا خون
انتشار: 1395/10/5
|
|
|
|
|
|
|
متن کامل: (1294 مشاهده) |
انگیزه و آگاهی اهداکنندگان جوان خون در استان کرمان
در سال‌های 1389-1388
آزیتا چگینی1، بتول روحی2
چکیده
سابقه و هدف
اهداکنندگان خون داوطلبانه و بدون پاداش، خون اهدا می‌نمایند و نیمی از آن‌ها را، جوانان تشکیل می‌دهند. هدف از این مطالعه، انگیزه اهداکنندگان جوان جهت اهدای خون بود.
مواد و روش‌ها
این مطالعه مقطعی- توصیفی بر روی 1000 اهداکننده در محدوده سنی 30- 18 سال انجام شد. پرسشنامه‌ای که قبلاً روایی سنجی شده بود در سه بخش اطلاعات فردی، انگیزه و میزان آگاهی در مورد انتقال خون ارائه شد. برای تجزیه و تحلیل از آزمون کای‌دو و 5/11 SPSS استفاده گردید.
یافته‌ها
شایع‌ترین انگیزه اهداکنندگان، کمک به همنوع در 2/89% بود. از بین آن‌ها 4/18% انجام آزمایش‌های رایگان و 8/21% انجام آزمایش HIV را به میزان زیادی در انگیزه‌شان جهت اهدای خون مؤثر دانستند. میانگین سن افراد مورد مطالعه 6/24 سال بود. 1/82% اهداکنندگان مرد و 9/17% زن بودند. 1/71% آن‌ها مجرد و 4/33% لیسانس و بالاتر داشتند. 1/84% آنان از شرایط اهدای خون آگاهی داشته و 9/15% اظهار بی‌اطلاعی کرده بودند. تنها 4/12% از دوره پنجره در بعضی ازبیماری‌های منتقله از خون آگاهی داشتند.
نتیجه‌گیری
به نظر می‌رسد آگاهی و علم در خصوص اهدای خون و روش‌های انتقال بیماری‌ها کافی نبوده و لازم است برنامه‌های آموزشی مورد توجه قرار گیرد تا اهداکنندگان جوان به اهداکنندگان سالم مستمر تبدیل شوند.
کلمات کلیدی: انگیزه اهداکنندگان،HIV
تاریخ دریافت: 27/11/94
تاریخ پذیرش: 2 /8 /95
1- متخصص بیهوشی ـ استادیار مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون ـ تهران ـ ایران
2- مؤلف مسئول: کارشناس بیولوژی ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و پایگاه منطقه‌ای انتقال خون کرمان ـ کرمان ـ ایران ـ کدپستی: 7616859979
مقدمه
یکی از شعارهای روز جهانی اهداکنندگان «خون بیشتر زندگی بیشتر» است که نشانه‌ای از نیاز بیشتر مردم دنیا به خون و فرآورده‌های خونی است. بر اساس یکی از گزارش‌های سازمان جهانی بهداشت، از 173 کشور دنیا سالانه 93 میلیون اهداکننده، اهدای خون می‌نمایند(1). به دلیل بالا رفتن سطح زندگی، پیشرفت علم، روش‌های جدید درمانی و جراحی، نیاز به خون و محصولات خونی افزایش یافته است(5-2). در دسترس بودن خون یک موضوع بسیار مهم برای هر جمعیتی است(6). برقراری تعادل بین تهیه و درخواست خون، سرویس‌های بانک خون را تحت فشار می‌گذارد تا راه‌های مؤثرتری برای جلب و جذب اهداکنندگان در نظر بگیرند(7). منابع تهیه خون انواع اهداکنندگان شامل اختیاری(داوطلب) و غیر اختیاری(جایگزین) هستند. اهداکنندگان اختیاری نیز به دو دسته بدون پاداش و کسانی که پاداش دریافت می‌کنند طبقه‌بندی می‌شوند و در اهداکنندگان پولی میزان عفونت بالاتری دیده شده است(9، 8). بر این اساس، سازمان جهانی بهداشت و اتحادیه اروپا توصیه نموده است تا خون و محصولات خونی فقط از افراد اختیاری داوطلب غیر پولی و ترجیحاً اهداکنندگان مستمر جمع‌آوری شود(10). یکی از مسایل مهم در مراکز اهدای خون، تبدیل افراد به اهداکنندگان جدید و مستمر وتشویق آنان است تا در آینده بتوان منابع خون را تهیه و پیش‌بینی نمود(11). نظر به این که رفتارها و انگیزه اهداکنندگان مطابق با رسوم، فرهنگ، مذهب وسطح تحصیلات آنان متفاوت است ولی مطالعه‌ها، برجسته‌ترین دلیلی را که افراد یک جامعه اهدای خون می‌نمایند نوع‌دوستی، حمایت از آن جامعه، تعهد خانوادگی و گاهی فشارهای اجتماعی عنوان نموده و موانع اهدای خون را فقدان علم و ترس از آسیب می‌دانند(15-12). گرچه بیشترین انگیزه اهداکنندگان نوع دوستی بوده اما در کشورهایی که اهداکنندگان جوان دارند، کمترین انگیزه اهدای خون کمک به همنوع گزارش شده است(18-16). از آن جایی که تمامی اهداکنندگان سازمان انتقال خون به صورت داوطلبانه و بدون پاداش اهدای خون می‌نمایند و کشور ما دارای یک جامعه جوان است، با توجه به آمار اهداکنندگان خون در سال‌های 86-85 ، حدود 2/53% اهداکنندگان خون را سنین 30-18 سال تشکیل می‌داده و اهداکنندگان خون جوان، از قابلیت اهدای خون طولانی‌تری برخوردار هستند. بدین منظور بر آن شدیم تا انگیزه اهداکنندگان جوان خون و عوامل مؤثر بر تصمیم‌گیری آنان را جهت اهدای خون و رفتارهای مثبت و منفی بررسی کرده و شاید بدین‌وسیله بتوانیم پیشرفتی در زمینه جذب اهداکنندگان سالم و ارتقای سطح سلامت جامعه به دست آوریم.
مواد و روش‌ها
پژوهش حاضر یک مطالعه مقطعی توصیفی بود که در سال 1388 بر روی اهداکنندگان خون در محدوده سنی 30- 18 سال انجام شد. این مطالعه در 4 مرکز ثابت خونگیری در مناطق مختلف شهر کرمان انجام شد. اطلاعات مورد نیاز به کمک پرسشنامه‌ای که قبلاً روایی‌سنجی شده بود، جمع‌آوری گردید. به این ترتیب که اهداکنندگان جوان 30-18 سال که تمایل به شرکت در این تحقیق داشته و دارای شرایط اهدای خون بودند، قبل از اهدای خون و بعد از معاینه و مشاوره لازم در اتاق پزشک پرسشنامه را تکمیل کردند. در این مطالعه به افرادی که تمایل ورود به مطالعه را داشتند اطمینان داده شد که اطلاعات آن‌ها کاملاً مخفی نگهداشته می‌شود و در این خصوص در ابتدای پرسشنامه به اهداکنندگان شرکت‌کننده در طرح اطلاع‌رسانی شده و رضایت آنان کسب گردید. پرسشنامه طراحی شده شامل؛ اطلاعات فردی اهداکننده، انگیزه اهدای خون(انگیزه‌ها شامل کمک به همنوع، حفظ سلامتی خود، سابقه مصرف خون در خانواده و انجام آزمایش‌های رایگان و ...) و بررسی میزان آگاهی افراد در مورد انتقال خون بود. در بخش آگاهی سنجی 9 سؤال طرح شده بود و هر کدام 2 نمره داشتند. میانگین نمره آگاهی 15 و حداکثر نمره آگاهی 18 بود. افرادی که نمره آگاهی بالاتر از 15 داشتند آگاهی خوب و زیر 15 آگاهی پایین در نظر گرفته شد. سپس پرسشنامه‌ها جمع‌آوری شده و با نرم‌افزار آماری 5/11 SPSS و آزمون کای‌دو مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.
یافته‌ها
در این مطالعه 1000 نفر از اهداکنندگان گروه سنی 30-18 سال در شهر کرمان در فاصله سال‌های 89-88 مورد بررسی قرار گرفتند. میانگین سنی افراد 6/24 سال بود (جدول 1). 179 نفر زن(9/17%) و 821 نفر مرد(1/82%) بودند. اهداکنندگان از نظر تحصیلات به 4 گروه تقسیم شدند: زیر دیپلم(101 نفر)(1/10%)، دیپلم(381 نفر) (1/38%)، فوق دیپلم(184 نفر)(4/18%) و لیسانس و بالاتر(334 نفر) (4/33%). شغل اهداکننندگان به 4 گروه کارمند، دانشجو، مشاغل خصوصی و سایر طبقه‌بندی گردید.
170 (17%) نفر شاغل در بخش دولتی(کارمند، فرهنگی و کارگر)، 336 (6/33%) نفر شاغل در بخش خصوصی، 415 (5/41%) نفر دانشجو و 79 (9/7%) نفر خانه‌دار بودند. افراد مورد مطالعه شامل 711 (1/71%) نفر مجرد و 289 (9/28%) نفر متاهل بودند. اهداکنندگان به سه گروه مستمر، با سابقه و بار اول تقسیم شدند. از نظر تحصیلات به 4 گروه: 101 (1/10%) نفر زیر دیپلم، 381 (1/38%) نفر دیپلم، 184 (4/18%) نفر فوق دیپلم، 334 (4/33%) نفر لیسانس و بالاتر طبقه‌بندی گردیدند.
شایع‌ترین انگیزه اهداکنندگان، کمک به همنوع در 892 (2/89%) نفر بود. انگیزه کمک به همنوع (به عنوان یک انگیزه مثبت) با متغیرهای سن و جنس ارتباط معناداری نداشت. از اهداکنندگانی که با انگیزه کمک به همنوع مراجعه نموده بودند، 184 نفر آن‌ها(4/18%) انجام آزمایش‌های رایگان و 218 نفرشان(8/21%) انجام آزمایش HIV را به میزان زیادی در انگیزه‌شان جهت اهدای خون مؤثر دانستند(جدول 1).
افراد با سابقه و مستمر با انگیزه بیشتری نسبت به افراد بار اول خون اهدا کردند. انگیزه اهدا به قصد کاهش غلظت خون با متغیر وضعیت اهدا رابطه معنادار داشت(019/0=p). اهداکنندگان مستمر(5/54%) بیشتر از افراد با سابقه و بار اول انگیزه اهدای خونشان کاهش غلظت خون بود. انگیزه حفظ سلامتی تنها با متغیر جنس رابطه معنادار داشت(001/0 p=). انگیزه انجام آزمایش‌های رایگان تنها با شغل رابطه معناداری داشت(01/0 p=). انگیزه اهدای خون به توصیه پزشک معالج با تأهل رابطه معناداری داشت و افراد متأهل بیشتر از افراد مجرد با انگیزه توصیه پزشک معالج نسبت به اهدای خون اقدام می‌نمودند(25/0 p=).
جدول 1: توزیع فراوانی انگیزه اهدای خون در 1000 اهداکننده
| انگیزه اهدای خون |
زیاد |
متوسط |
کم |
بی‌تاثیر |
بدون پاسخ |
| تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
| کمک به همنوع |
892 |
2/89 |
49 |
9/4 |
5 |
5/0 |
9 |
9/0 |
5 |
5/0 |
| سابقه نیاز به خون در مورد خود |
124 |
4/12 |
98 |
8/9 |
215 |
5/21 |
360 |
36 |
203 |
3/20 |
| سابقه نیاز به خون در مورد بستگان |
155 |
5/15 |
104 |
4/10 |
259 |
9/25 |
285 |
5/28 |
197 |
7/19 |
| حفظ سلامتی |
760 |
76 |
106 |
6/10 |
36 |
6/3 |
20 |
2 |
78 |
8/7 |
| کاهش غلظت خون |
443 |
3/44 |
183 |
3/18 |
121 |
1/12 |
96 |
6/9 |
157 |
7/15 |
| انجام آزمایش‌های رایگان |
184 |
4/18 |
138 |
138 |
224 |
4/22 |
267 |
7/26 |
187 |
7/18 |
| انجام آزمایش HIV |
218 |
8/21 |
118 |
8/11 |
164 |
4/16 |
300 |
30 |
200 |
20 |
| توصیه پزشک معالج |
186 |
6/18 |
4/9 |
4/9 |
125 |
5/12 |
355 |
5/35 |
240 |
4/2 |
جدول 2: توزیع فراوانی آگاهی اهداکنندگان از اهدای خون
| |
بلی |
خیر |
بدون جواب |
نمی‌دانم |
| تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
| آگاهی از شرایط اهدای خون |
841 |
1/84 |
132 |
2/13 |
27 |
7/2 |
- |
- |
| اطلاع از دوره پنجره بیماری‌ها |
124 |
4/12 |
810 |
81 |
66 |
6/6 |
- |
- |
| آگاهی از سیستم خود حذفی |
319 |
9/31 |
561 |
1/56 |
120 |
12 |
- |
- |
| |
جواب صحیح |
جواب غلط |
بدون جواب |
نمی‌دانم |
| تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
| آگاهی از آزمایش‌های خون‌های اهدایی |
508 |
8/50 |
134 |
4/13 |
33 |
3/3 |
325 |
5/32 |
| آگاهی از راه‌های انتقال ویروس ایدز |
885 |
5/88 |
54 |
4/5 |
63 |
3/6 |
- |
- |
| آگاهی از راه‌های انتقال ویروس هپاتیت B |
563 |
3/56 |
342 |
2/34 |
97 |
7/9 |
- |
- |
| آگاهی از انواع بیماران محتاج به خون و فرآورده‌ها |
732 |
2/73 |
52 |
2/5 |
- |
- |
196 |
6/19 |
بین وضعیت اهدا و آگاهی افراد رابطه معنادار دیده شد و افراد مستمر آگاهی بیشتری از افراد اهداکننده بار اول و با سابقه داشتند(43/0 p=). تعداد 841 نفر(1/84%) از شرایط اهدای خون آگاهی داشته و 159 اهداکننده(9/15%) اظهار بی‌اطلاعی کرده بودند(جدول 2).
در پرسشنامه، رفتارهای پر خطر اهداکننده مورد پرسش قرار گرفت که 6/8% از اهداکنندگان رفتارهای پرخطر را ذکر کردند.
319 نفر(9/31%) از سیستم خود حذفی محرمانه اطلاع و 95 نفر(5/9%) در مراجعه‌های قبلی سابقه خود حذفی داشتند و 561 نفر(1/56%) از آن بی‌اطلاع بوده و 120 نفر (12%) در این خصوص اظهار نظر نکرده بودند. در انتها مشخص گردید که 639 نفر(9/63%) گزینه استفاده از خون خود را انتخاب کرده و 167 نفر(7/16%) عدم استفاده و 194 نفر(4/19%) به این سؤال پاسخ نداده‌اند(جدول 2). از 1000 اهداکننده، 3/1% به علت سابقه بازداشت یا زندانی و 6/1% تزریق مواد مخدر اقدام به خود حذفی نموده بودند (خود حذفی کل 9/2%).
124 نفر(4/12%) از دوره پنجره در بعضی از بیماری‌های منتقله از خون آگاهی داشته، 810 نفر(81%) اظهار بـی‌اطلاعی کرده و 66 نفر(6/6%) به این سؤال پاسخ
نداده بودند.
بحث
در این مطالعه 1000 نفر از اهداکنندگان گروه سنی 30-18 سال در شهر کرمان وارد مطالعه شدند(1/39%). شایع‌ترین انگیزه اهداکنندگان، کمک به همنوع در 892 (2/89%) نفر بود. انگیزه کمک به همنوع(به عنوان یک انگیزه مثبت) با متغیرهای سن و جنس ارتباط معناداری نداشت. از اهداکنندگانی که با انگیزه کمک به همنوع مراجعه نموده بودند، 184 نفر آن‌ها(4/18%) انجام آزمایش‌های رایگان و 218 نفرشان(8/21%) انجام آزمایش HIV را به میزان زیادی در انگیزه‌شان جهت اهدای خون مؤثر می‌دانستند. افراد با سابقه و مستمر با انگیزه بیشتری نسبت به افراد بار اول خون اهدا کرده بودند. انگیزه اهدا به قصد کاهش غلظت خون با متغیر وضعیت اهدا رابطه معنادار داشت(019/0 p=). اهداکنندگان مستمر (5/54%) بیشتر از افراد با سابقه و بار اول، انگیزه اهدای خونشان کاهش غلظت خون بود.
بررسی انگیزه و رفتار اهداکننده ضروری است تا بتوان روش‌هایی برای جذب و تشویق اهداکنندگان سالم در طولانی مدت اتخاذ نمود. عوامل مختلفی همانند سن جمعیت در یک کشور، شاخص‌های سخت‌گیرانه عدم پذیرش اهداکننده و مدت زمان نگهداری محصولات خونی، نقش بسزایی دراین خصوص ایفا میکند(19). سلامت و در دسترس قرار گرفتن خون و محصولات خونی به مقدار زیادی وابسته به اهداکنندگان مستمری است که انگیزه اغلب آنان نوع‌دوستی گزارش شده است(20). در اکثر مطالعه‌ها اهداکنندگان بیان نموده بودند که از کمک به دیگران لذت می‌برند یا مسئولیت کمک به سایرین بر عهده آنان است(21، 18). ولی انگیزه انسانی در اهداکنندگان جوان ممکن است متفاوت بوده و انگیزه نوع‌دوستی در آن‌ها کمتر باشد(22، 20، 18). هر چند در کشورهای مختلف و توسعه‌یافته، انگیزه و رفتار اهداکنندگان به رسوم و فرهنگ و مذهب و سطح تحصیلات آنان وابسته است(15). چنانچه در مطالعه الفوزان از 350 اهداکننده 6/78% آنان به دلیل نوع‌دوستی، 3/71% با عقاید مذهبی و 2/74% با عقاید ملی اهدای خون می‌نمودند و 9/81% موافق بودند که اهدای خون یک رفتار سلامتی است. در این مطالعه تعداد اهداکنندگان زیر 30 سال 151 نفر بود ولی مطالعه حاضر بیانگر 1000 نفر اهداکننده زیر 30 سال سن است که(2/89%) 892 نفر آنان به دلایل نوع‌دوستی اهدای خون می‌نمایند. الفوزان عنوان نموده است که مذهب نقش بسیار مهمی در عربستان دارد و یک انگیزه بزرگ اهدای خون است، به طوری که در این مطالعه 71% از اهداکنندگان باور دارند که اهدای خون یک وظیفه مذهبی است ولی در مناطق دیگر آن کشور این انگیزه به میزان بالاتر تا 91% رسیده و به دلیل فتوایی بوده که در آن توصیه به اهدای خون جهت نجات جان انسان‌ها شده است(23). در مطالعه دیگری که در نیجریه انجام شده، 3/20% جمعیت آنان باورهای مذهبی در این خصوص را قبول نداشتند(24). فاکتور مذهب می‌تواند یک انگیزه مثبت یا منفی در اهدای خون باشد به طوری که جمع‌آوری خون در عبادت‌گاه‌ها شانس بیشتری برای جذب اهداکنندگان فاقدHIV ذکر شده است(25).
گرچه در مطالعه حاضر راجع به باورهای مذهبی اهداکنندگان پرسشی مطرح نشده است ولی 2/89% اهداکنندگان کرمانی با انگیزه نوع‌دوستی اهدای خون نموده‌اند. در مطالعه دیگری که توسط ژاکوب و همکاران در تانزانیا انجام شد، انگیزه برگشت اهداکنندگان انجام آزمایش‌های عفونی و بررسی کلسترول و PSA در افراد بالای 25 سال سن بود و در افراد زیر 25 سال سن، انگیزه اهدای خون دریافت هدایا و پاداش‌هایی همانند بلیط بخت‌آزمایی مشاهده گردید(26).
در مطالعه حاضر انگیزه انجام آزمایش‌های رایگان در 4/18% و انجام آزمایش HIV در8/21% اهداکنندگان مشاهده شد. در صورتی که انگیزه اهداکنندگان شیراز برای بررسی سلامتی در 9/12% از 10000 اهـداکننده دیده شد کـه در مطالعـه حاضر افزایش چشمگیری داشته است(27).
در بعضی از مطالعه‌ها انگیزه مالی و گاهی دریافت یک روز مرخصی و یا وجود تیم‌های خونگیری در مکان‌های عمومی مشاهده شده و در تحقیقی که توسط سوآرز و همکاران و فرناندز و همکاران بر روی افراد جوانتر صورت گرفته، حس انجام وظیفه را انگیزه اهدای خون گزارش نموده‌اند(30-28، 18، 15). در واقع یک‌سری از عوامل روانی، فیزیولوژیک، سازمانی، دموگرافیک و اجتماعی بر روی اهدای خون مؤثر است(31).
در تحقیقی که بین اهداکنندگان و جمعیت غیر اهداکننده صورت گرفته، ثابت شده است که علم افراد اهداکننده بیشتر از سایرین است(32). گر چه در این مطالعه مقایسه‌ای بین جمعیت اهداکننده و غیر اهداکننده انجام نشده ولی 1/84% اهداکنندگان از شرایط اهدای خون آگاهی داشته‌اند. 8/50% آن‌ها از انواع آزمایش‌هایی که بر روی خون اهدایی انجام می‌پذیرد، 9/31% از اهداکنندگان از سیستم خود حذفی و 4/12% آن‌ها درخصوص دوره پنجره اطلاعات داشتند.
نتیجه‌گیری
اهداکنندگان مطالعه حاضر در رنج سنی 30-18 سال بودند و به نظر می‌آید آگاهی و علم آنان درخصوص اهدای خون و روش‌های انتقال بیماری‌ها کافی نبوده است. با توجه به این که افراد این رده سنی را اغلب دانشجویان تشکیل می‌دادند، لازم است به آن‌ها در بدو ورود به دانشگاه و حتی قبل از آن آموزش‌های لازم داده شود تا بتوانند به عنوان اهداکنندگان سالم مستمر در دراز مدت اهدای خون نمایند.
تشکر و قدردانی
بدین‌وسیله از مدیریت محترم اداره کل انتقال خون
استان کرمان آقای دکتر مهدی‌زاده در پشتیبانی و اجرای طرح‌های تحقیقاتی، خانم دکتر مقصودلو، آقای دکتر پاک‌گوهر و خانم زهرا معارف‌دوست و دیگر همکاران که مجری را یاری نموده‌اند، صمیمانه تشکر و قدردانی می‌نماییم.
|
|
| ارسال پیام به نویسنده مسئول |
|
|
|
| ارسال نظر درباره این مقاله |
|
|
|
