جلد 22، شماره 1 - ( بهار 1404 )
جلد 22 شماره 1 صفحات 45-31 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Gholampour Nouran A, Ekhitiari N, Asgharzadeh A, Hamidzadeh Arbabi Y. Comparison of knowledge, attitudes, and challenges of blood donation among medical and non-medical students in Ardabil: A cross-sectional study. Sci J Iran Blood Transfus Organ 2025; 22 (1) :31-45
URL: http://bloodjournal.ir/article-1-1569-fa.html
URL: http://bloodjournal.ir/article-1-1569-fa.html
غلامپور نوران علیرضا، اختیاری اقدم نگین، اصغرزاده آیدا، حمیدزاده اربابی یوسف. آگاهی، نگرش و چالش های اهدای خون در بین دانشجویان پزشکی
و غیر پزشکی شهر اردبیل: یک مطالعه مقطعی. فصلنامه پژوهشی خون. 1404; 22 (1) :31-45
استادیار دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی اردبیل
متن کامل [PDF 572 kb]
(122 دریافت)
| چکیده (HTML) (355 مشاهده)
مقدمه
خون بافتی ارزشمند است که می‌تواند جان انسان‌های زیادی را که با صدمات شدید تصادف، شرایط جراحی، بدخیمی‌ها، عوارض مرتبط با بارداری و سایر شرایط پزشکی به مراکز درمانی مراجعه می‌کنند نجات دهد (2، 1). به علاوه، مطالعه‌های مختلفی نشان داده‌اند که اهدای خون منظم، بر پارامترهای خونی و بیوشیمیایی از جمله سطح تری‌گلیسیرید و کلسترول پلاسما که خطر بالقوه ایجاد بیماری مزمن را دارند، تأثیر می‌گذارد و ظرفیت آنتی‌اکسیدانی را افزایش می‌دهد (4، 3). اهدای خون توسط اهداکنندگان داوطلب برای تهیه اجزای خون ایمن برای انتقال خون و هم‌چنین برای تولید داروهای مشتق شده از پلاسما ضروری است (5). طبق اعلام سازمان جهانی بهداشت (WHO)، نیاز به خون و فرآورده‌های خونی در بیماران افزایش پیـدا کرده و وضعیت اهـدای خـون، جوابگـوی تقاضای بیماران نمی‌باشد (6). کمبود دراز مدت در عرضه خون باعث افزایش عوارض و مرگ و میر ناشی از بیماری‌های قابل درمان می‌شود (7). تأمین خون ایمن و کافی باید بخشی جدایی‌ناپذیر از سیاست‌ها و زیر ساخت‌های مراقبت سلامت ملی هر کشور باشد (8). طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO) در سال 2021؛ میانگین نرخ اهدای خون در جهان 10، در ایران 25 و در اروپا و ایالات متحده بیش از30 اهدا در 1000 نفر بوده است و منطقه خاورمیانه با داشتن 9% جمعیت جهان، 8/8% اهدای خون انجام شده را داراست و این امر، نیاز به آموزش و ارتقای نرخ اهدای خون را در ایران نشان می‌دهد (9). از جمله عواملی که بر اهدای خون تأثیر می‌گذارد می‌توان به ترس از کم خونی، ترس از خطرات مختلف سلامتی و کمبود آگاهی و اطلاعات در مورد اهدای خون اشاره کرد (10). در مطالعه العسکر و همکاران مشخص شد که علت اهدای خون پایین دانشجویان، ضعف دانش است و بین دانش و نگرش و اهدای خون رابطه ای مستقیم وجود دارد (11). در مطالعه دیگری که در ایران انجام گرفت، مشخص شد 52% از دانشجویان آگاهی ضعیف و 8/33% آگاهی متوسط درباره شرایط و مزایای اهدای خون داشتند. هم‌چنین، نگرش نسبت به فواید و مضرات اهدای داوطلبانه خون در 1/31% دانشجویان ضعیف و در 52% متوسط بود (12). فقدان دانش، عدم آگاهی و باورهای نادرست در مورد اهدای خون، یک نگرانی عمده است که در اکثر مطالعه‌های انجام شده در سطح جهانی گزارش شده است (14، 13). هم‌چنین، در مطالعه‌های مختلف بین دانشجویان گروه علوم پزشکی و غیر علوم پزشکی تفاوت معناداری از نظر دانش و عملکرد نسبت به اهدای خون وجود داشت (16، 15).
نتایج مطالعه‌ای که در سال 2019 در سودان انجام شد، این تفاوت را تأیید می‌کند. در حالی که آگاهی خوب و نگرش مثبت در افزایش اهدای خون نقش دارد و لذا ضرورت دارد مسأله اهدای خون ناکافی مورد مطالعه قرار گیرد و علت‌یابی شود (18، 17، 2). بخش مهمی از مردم کشور ما را جمعیت جوان تشکیل می‌دهند که منبع مهم فعلی و آینده تأمین خون سالم هستند (10). دانشجو به عنوان قشر تحصیل کرده می‌تواند در خانواده و جامعه در موارد مختلف از جمله اهدای خون به عنوان الگو قرار بگیرد و با داشتن اطلاعات کافی و نگرش مثبت در زمینه اهدای خون، منشا تحول در این زمینه گردد (15). هم‌چنین، دانشجویان حوزه علوم پزشکی در آینده، کارکنان نظام سلامت را تشکیل خواهند داد، لذا تعیین آگاهی، نگرش و چالش‌های این قشر از جامعه درباره شرایط و مزایای اهدای خون از اهمیت زیادی برخوردار است. بر این اساس، این مطالعه با هدف مقایسه وضعیت آگاهی و نگرش در دانشجویان علوم پزشکی و دانشجویان دانشگاه محقق اردبیلی و تعیین چالش‌های اهدای خون در بین دانشجویان انجام گرفت تا بر اساس یافته‌های آن، گام مؤثری در جهت ترویج مزایای اهدای خون داوطلبانه در جامعه برداشته شود.
مواد و روش‌ها
این مطالعه یک پژوهش تحلیلی مقطعی بود و گروه هدف دانشجویان گروه علوم پزشکی و دانشگاه محقق اردبیلی شهر اردبیل بودند. در زمان تصویب طرح، حدود 10 هزار دانشجو در مقطع کارشناسی، ارشد و دکترا در دانشگاه‌های علوم پزشکی و محقق اردبیلی مشغول تحصیل بودند و طبق جدول کریجسی و مورگان، برای 10 هزار نفر، تعداد 373 نفر به عنوان حجم نمونه نیاز بود (19). با در نظر گرفتن ریزش نمونه، و مطالعه‌های قبلی، 380 نفر انتخاب گردید که نیمی از نمونه‌ها از دانشجویان علوم پزشکی و نیمی دیگر از دانشجویان تابع وزارت علوم بودند. ابزار گردآوری داده‌ها، پرسشنامه محقق ساخته 3 قسمتی بود: بخش اول شامل اطلاعات دموگرافیک با 11 سؤال (جنسیت، سن، وضعیت تأهل، سابقه اهدای خون، رشتـه تحصیلـــی، سال ورود به دانشگاه و ...)؛ بخش دوم شامل 32 سؤال آگاهی درباره شرایط و مزایای اهدای خون بود و سؤالات به صورت (بلی=1، مطمئن نیستم=0 و خیر=0) نمره‌دهی شدند. آگاهی با مجموع نمرات کسب شده از هر گویــه سنجیده شد. محدوده نمرات بین 0 تا 32 و نمره بالاتر به معنی آگاهی بهتر بود. بخش سوم شامل 36 سؤال نگرش درباره شرایط و مزایای اهدای خون بود. 18 سؤال اول، جزو نگرش‌های مثبت و 18 سؤال دوم جزو نگرش‌های منفی بودند. در مقابل هر گویه، سه گزینه موافقم، بی‌نظرم و مخالفم به ترتیب نمره‌های 2، 1 و 0 (نگرش‌های منفی نمره‌دهی معکوس داشتند) تعلق می‌گرفت.
جمع نمره‌ها برای نگرش‌های مثبت و منفی به صورت جداگانه محاسبه می‌شد. دامنه نمرات نگرشی بین 0 تا 72 بود و نمره بیشتر بیانگر وضعیت بهتر نگرش بود. برای تأمین روایی پرسشنامه، ابتدا با بررسی مطالعه‌های قبلی و مقالات چاپ شده، تعداد 80 آیتم در حیطه آگاهی و نگرش راجع به شرایط و مزایای اهدای خون، تدوین و در اختیار 8 نفر از اساتید آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت و گروه پرستاری قرار گرفت و آن‌گاه پرسشنامه اصلاح شده در اختیار رئیس اداره کل انتقال خون استان گذاشته شد و پس از اعمال نظرات نامبرده، روایی صوری و محتوایی پرسشنامه تأمین گردید. برای تأمین پایایی و سنجش همسانی درونی ابزار از روش آلفای کرونباخ استفاده شد. برای این منظور، پرسشنامه در بین 20 نفر از دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی اردبیل به فاصله دو هفته توزیع و جمع‌آوری شد. محاسبه ضریب آلفای کرونباخ، همبستگی سؤالات آگاهی برابر با 86/0 و سؤالات نگرشی برابر با 89/0 به دست آمد و لذا پایایی پرسشنامه نیز تأمین گردید. یک سؤال هم به صورت باز طرح شده بود: چرا افراد جامعه، تمایل زیادی برای اهدای خون ندارند؟ روش انجام کار به این صورت بود که پس از اخذ کـد اخـــلاق از معاونـــت تحقیقـــات و فنـــاوری دانشـــگاه علوم پزشکی اردبیل و کسـب مجـوز، اهـداف و چگـونگی انجام کار برای دانشجویان مجری توضیح داده شـد تا طبق دستور العمل، خودشان را به شرکت‌کنندگان معرفی و رضایت شفاهی آنان را دریافـت کنند. پرسشنامه طراحی شده در بخش ضمیمه مقاله ارائه شده است. مجریان پرسشنامه ها را در خرداد ماه 1403 به صورت تصادفی طبقه‌ای (کلاس به کلاس) در بین دانشجویان دانشکده‌های دو دانشگاه علوم پزشکی اردبیل (دانشکده‌های پزشکی، پیراپزشکی، پرستاری و مامایی، داروسازی، دندانپزشکی و بهداشتی) و دانشگاه محقق اردبیلی (دانشکده‌های علوم انسانی، کشاورزی، فنی و علوم پایه) به عنوان غیر علوم پزشکی پخش و آن‌هایی که واجد معیارهای ورود به مطالعه بودند پرسشنامه را تکمیل کردند. هنگام تجزیه و تحلیل مشخص شد که تعداد 10 نفر از دانشجویان دانشگاه محقق اردبیلی و تعداد 14 نفر از دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اردبیل، شرایــط ورود به مطالعه را نداشته‌اند و لذا از مطالعه خارج شدند. معیارهای ورود به مطالعه شامل تحصیل در دانشگاه‌های علـوم پزشکـی اردبیـل و محقـــق اردبیلی در زمان تکمیل پرسشنامه‌ها، حضور در محل تحصیل هنگام نمونه برداری (ارائه کارت دانشجویی) و داشتـن تمایـل و رضایـت آگاهانـه جهت شـرکت در مطالعــه بودنـد. عدم تمایــل به همکاری و عدم پاسخ‌گویی به بیش از 5% سؤالات پرسشنامه، معیارهای خروج از مطالعه، بودند. داده‌ها با نرم‌افزار 20 SPSS با استفاده از شاخص‌های آماری مانند فراوانی، درصد، میانگین و انحراف معیار با آزمون‌های t و کای‌دو تجزیه و تحلیل شدند. میانگین امتیاز سؤالات مربوط به آگاهی و نگرش دانشجویان با نمره ملاک مقایسه گردید. برای محاسبه نمره ملاک آگاهی و نگرش از فرمول زیر استفاده شد: حداکثر نمره اخذ شده منهای حداقل نمره اخذ شده تقسیم بر دو به اضافه حداقل نمره اخذ شده (20).
یافته‌ها
از 356 دانشجوی شرکت‌کننده (میزان پاسخ‌دهی: 6/93%)، 4/49% (176 نفر) از گروه علوم پزشکی و 6/50% (180 نفر) از گروه غیر علوم پزشکی بودند. نتایج نشان داد که اکثر نمونه‌ها دختر (9/62%) و مجرد (89%) بودند. نمونه‌ها در محدوده سنی 18 تا 30 سال قرار داشته و میانگین سنی آن‌ها 89/1 ± 3/21 سال به دست آمد. سابقه اهدای خون در بین دانشجویان علوم پزشکی، 6/13% و در بین دانشجویان غیر علوم پزشکی 5/13% بود. 60% از دانشجویان بیان کردند منبع کسب اطلاعات درباره اهدای خون فضای مجازی است. سایر منابع کسب اطلاعات شامل 157 نفر (1/44%) صدا و سیما، 164 نفر (1/46%) دانشگاه، 150 نفر (1/42) کادر درمان و 187 نفر (5/52%) خانواده و دوستان بودند. سایر مشخصات مشخصات دموگرافیک نمونه‌ها به تفکیک گروه پزشکی و غیر پزشکی در جدول آمده است (جدول 1).
حداقل نمره آگاهی در بین دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی راجع به اهدای خون و شرایط آن برابر 9 و حداکثر 32 (از 32 نمره) بود در حالی که حداقل نمره آگاهی در بین دانشجویان دانشگاه محقق اردبیلی راجع به اهدای خون و شرایط آن برابر 6 و حداکثر 28 (از 32 نمره) بود. میانگین نمره آگاهی در بین دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی راجع به اهدای خون و شرایط آن برابر با 03/7 ± 61/16 و در دانشجویان دانشگاه محقق اردبیلی برابر با 03/7 ± 49/13 و میانگین آگاهی در کل دانشجویان نیز برابر با 37/7 ± 04/15 به دست آمد. آزمون t نشان داد تفاوت در آگاهی دو گروه از دانشجویان در مورد اهدای خون به لحاظ آماری معنادار بود (05/0 p<). با توجه به این که ارائه نمره میانگین و انحراف معیار درباره آگاهی از اهدای خون به تنهایی نشانگر خوبی برای تصمیم‌گیری نیست، لذا نمره آگاهی در ادامه طبق جدول 2، سطح‌بندی شده است. در سطح‌بندی آگاهی نیز مشخص شد که بیش از یک سوم دانشجویان دانشگاه محقق اردبیلی (1/34 درصد)، آگاهی ضعیف داشتند در حالی که فقط 8/18 درصد دانشجویان علوم پزشکی آگاهی ضعیفی داشتند (004/0 p=).
حداقل نمره نگرش در دانشجویان پزشکی برابر با 9 و حداکثر 36 (از 36 نمره) بود در حالی که حداقل نمره نگرش در دانشجویان غیر پزشکی برابر با 6 و حداکثر 34 (از 36 نمره) بود. میانگین نمره نگرش دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی راجع به اهدای خون و شرایط آن برابر 11/9 ± 56/41 و دانشجویان دانشگاه محقق اردبیلی برابر با 36/7 ± 07/40 بود و این تفاوت در نگرش در دو گروه از دانشجویـان در مـورد اهــدای خون به لحاظ آماری معنادار نبود. میانگین نگرش در کل دانشجویان نیز برابر با 31/8 ± 83/40 بود. نگرش کل دانشجویان راجع به اهدای خون سطح‌بندی شد و سطح نگرش در 96% دانشجویان علوم پزشکی متوسط بود. در حالی که فقط 5/90% نگرش دانشجویان دانشگاه محقق متوسط بود (05/0 p=)(جدول 2).
هم‌چنین، میانگین آگاهی در بین دانشجویان پسر دانشگاه علوم پزشکی، (32/6 ± 01/18) بیشتر از دانشجویان دختر (33/7 ± 68/15) بود و این تفاوت به لحاظ آماری معنادار بود (029/0 p=). در بین رشته‌های دانشگاه علوم پزشکی، دانشجویان رشته علوم آزمایشگاهی بالاترین میانگین نمره آگاهی (68/5 ± 33/20) و رشته پرستاری پایین‌ترین میانگین نمره آگاهی (46/7 ± 64/11) را کسب کرده بودند و این تفاوت نمره بین رشته‌ها، به لحاظ آماری معنادارد بود (004/0 p=). هم چنین دانشجویان سال بالا (ورودی‌های سال‌های 1400-1399) دانشگاه علوم پزشکی، بالاترین میانگین نمره آگاهی را داشتند (34/7 ± 81/16). نگرش دانشجویان در بین رشته‌های علوم پزشکی نیز متفاوت و معنادار بود (018/0 p=) طوری که دانشجویان رشته فوریت‌های پزشکی بهترین وضعیت نگرش (79/7 ± 09/47) و دانشجویان رشته بهداشت محیط بدترین وضعیت نگرش (58/7 ± 45/37) را در بین رشته‌های علوم پزشکی داشتنـد و این تفاوت نمره بین رشته‌ها، به لحاظ آماری معنادار بود (018/0 p=). در دانشجویان دانشگاه محقق اردبیلی نیز فقط جنسیت دانشجویان با آگاهی آنان همبستگی معنادار داشت. یعنی، دانشجویان پسر دانشگاه محقق اردبیلی نیز از آگاهی بهتری برخوردار بودند. در بقیه متغیرها، همبستگی معنادار
بین متغیرهای دموگرافیک و آگاهی و نگرش دو گروه دانشجویان به دست نیامد.
در مورد سؤال باز (چرا افراد جامعه، تمایل زیادی برای اهدای خون ندارند؟) اکثریت دانشجویان به سؤال مذکور جواب نداده بودند و 59 نفر (حدود 16%) از دانشجویان جواب‌های متغیر و متنوعی را داده بودند که مجریان مطالعه، آن‌ها را به عنوان چالش‌های اهدای خون در دو دسته تسهیل‌گرها و موانع طبقه‌بندی نمودند (جدول 3):
بحث
فرآیند انتقال خـون نـوعی فعالیـت اجتمـاعی داوطلبانه و کـاملاً وابسـته بـه مشـارکت اجتمـاع و اقشـار مختلـف جامعـه است. عوامل متعددی می‌توانند در فرآینـد انتقال و اهدای خون در یک جامعه تاثیرگذار باشند. میزان آگـاهی افـراد از فرآینـد انتقال خون، فوایـد و مضـرات احتمالی اهدا و نیز تسهیــل شرایط انتقال خون، مـی‌تواند میزان اهدای خون و نیز سلامت خون را تحت تأثیر قـرار دهد (22، 21). این مطالعه با هدف مقایسه آگاهی، نگرش و چالش‌های دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی و دانشگاه محقق اردبیلی شهر اردبیل در مورد اهدای خون و شرایط و مزایای آن انجام شد. در این مطالعه مشخص شد که میانگین نمره آگاهی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی راجع به اهدای خون و شرایط و فواید آن 03/7 ± 61/16 و دانشگاه محقق اردبیلی 03/7 ± 49/13 بود و این تفاوت در آگاهی دانشجویان در مورد اهدای خون به لحاظ آماری معنادار بود (05/0 p=) طوری که دانشجویان رشته‌های دانشگاه علوم پزشکی سطح آگاهی بالاتری نسبت به دانشجویان محقق اردبیلی داشتند. در سطح‌بندی آگاهی نیز مشخص شد که حدود 19% دانشجویان علوم پزشکی و 38% دانشجویان دانشگاه غیر پزشکی، سطح آگاهی ضعیفی راجع به اهدای خون داشتند که این امر بیانگر نیاز به آموزش و ارتقای آگاهی در دانشجویان به خصوص دانشجویان دانشگاه‌های تابع وزارت علوم می‌باشد (24، 23). این یافته را نتایج مطالعه‌های رحمان، پاتوری و همکاران و التواسی و همکاران تائید می‌کند (27-25). هم‌چنین، در نتایج سطح‌بندی آگاهی نیز یافته‌های مطالعه حاضر با نتایج مطالعه جاوید و همکاران و سالم و همکاران و خسروی و همکاران همسو بود (30-28). در مطالعه تسگا و همکاران نیز آگاهی 73% دانشجویان، در سطح خوب بود اما با نتایج مطالعه چاوهان و همکاران مغایرت داشت (32، 31). در مطالعه آنان، میانگین نمره آگاهی مشارکت‌کنندگان حدود 75% بود و این آگاهی بالا در مطالعه آن‌ها احتمالا ناشی از شرایط زمانی و مکانی و عوامل آموزشی- فرهنگی متفـاوت در دو مکان مورد مطالعه بـوده اسـت. در بیـن دانشجویـان علـوم پــزشکی،
میانگیـن آگاهـی در دانشجویـان پسـر بیشتر از دانشجویان دختر بود. این یافته با نتایج مطالعه الفوزان همسو بود اما با نتایج مطالعه جوائید مطابقت نمی‌کند (33). در مطالعه جوائید دانشجویان دختر، آگاهی بیشتری داشتند (34). علت آن شاید مشارکت کم دانشجویان دختر ایرانی در موضوعات فرهنگی- اجتماعی مانند ورزش و اهدای خون باشد. هم‌چنین، در مطالعه حاضر بین سال ورودی و رشته تحصیلی با میزان آگاهی دانشجویان علوم پزشکی ارتباط معناداری وجود داشت. در صورتی که در مطالعه ملکو و همکاران، ارتباطی بین رشته تحصیلی و آگاهی دانشجویان وجود نداشت (11). شاید به این علت باشد که در دروس دانشجویان بعضی رشته‌ها در دانشگاه‌های علوم پزشکی مانند علوم آزمایشگاهی، مزایای اهدای خون تدریس می‌شود. در این مطالعه، بین آگاهی و عوامل دموگرافیک دانشجویان غیر علوم پزشکی ارتباط معناداری به دست نیامد. میانگین نمره نگرش دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی با دانشگاه محقق ا ردبیلی اختلاف معناداری نداشت. هر چند در گروه علوم پزشکی، میانگین نمرات نگرش بهتر بود. بین رشته و نگرش در دانشجویان علوم پزشکی ارتباط معنادار وجود داشت. این یافته با مطالعه اخوان تفتی و همکاران (1394) که در بین دانشجویان رشته‌های علوم پزشکی و غیر علوم پزشکی شهر یزد انجام شد همسو است (13). بین میزان استفاده از فضای مجازی و نگرش درباره اهدای خون ارتباط معناداری وجود داشت. دانشجویان با گذراندن روزانه 1 تا 2 ساعت در فضای مجازی، نگرش بهتری داشتند و استفاده بیشتر از فضای مجازی باعث بدتر شدن وضعیت نگرش می‌شد. شاید دلیل آن دریافت اطلاعات غلط بیشتر از فضای مجازی باشد که باعث بدتر شدن نگرش دانشجویان به اهدای خون می‌شود. در بخش چالش‌ها نیز بیشتر دانشجویان معتقد بودند عواملی مفید برای سلامتی مانند این که اهدای خون در حفظ سلامت مفید است، نوع دوستی، وطن‌دوستی، عوامل معنوی و مذهبی مثل توجه به اهدای خون به عنوان یک عمل خیر و دارای ثواب و یا نذر برای اهدای خون و برآورده شدن حاجت و .... جزو عوامل اهدای بیشتر خون هستند. در مطالعه مهرپوری و همکاران (1402) نیز مهم‌ترین عوامل مشوق اهدای خون شامل دلایل انسان دوستانه، احساس مسئولیت، تعهد وجدانی و شخصی، شرکت در فعالیت‌های اجتماعی و کمک به بیماران بود (35). در مقابل بیشتر دانشجویان معتقد بودند عواملی مثل داشتن ترس از سر سوزن، سوزن و آمپول، عدم آگاهی از مزایای اهدای خون، داشتن تجربیات بد قبلی و نگرانی به خصوص نگرانی فرد از گرفته‌شدن خون زیاد هنگام اهدای خون، عدم اطلاع از آدرس مراکز و مکان‌های اهدای خون، عوامل مذهبی مانند توصیه به حجامت، تبلیغ منفی در طب سنتی و... عوامل اهدای کمتر خون هستند. در مطالعه محمودی زاده و همکاران (1387) نیز دانشجویان، کم خونی و ترس از سوزن، عدم اطلاع از شرایط اهدای خون، عدم موافقت والدین و عدم دسترسی به مراکز اهدای خون را جزو دلایل عدم اهدای خون دانسته‌اند (36). تحلیل نهایی این است که آگاهی دانشجویان علوم پزشکی نسبت به غیر پزشکی راجع به شرایط و مزایای اهدای خون بهتر بود اما دو گروه دانشجو، نگرش متفاوتی نداشتند و کلاً نگرش هر دو گروه دانشجو متوسط با بالا بود. به نظر می‌رسد آشنایی دانشجویان با خون و فرآورده‌های خونی در دوره تحصیلی در دبیرستان و قرار گرفتن در موقعیت‌های بالینی مانند بازدید از مراکز انتقال خون و برگزاری کمپین‌های آموزشی و تبلیغی در افزایش آگاهی و نگرش بهتر دانشجویان در اهدای خون توسط آنان مؤثر باشد. فرهنگ همکاری پائین با پرسشگر و خود گزارشی بودن تکمیل پرسشنامه از محدودیت‌های این مطالعه بودند و لذا نتایج این مطالعه را نمی‌توان به دانشجویان سایر دانشگاه‌ها تعمیم داد. یکی دیگر از محدودیت‌های مطالعه، عدم استفاده از روش تأمین روایی ساختاری به وسیله تحلیل EFA بود.
نتیجه‌گیری
در این مطالعه مشخص شد که دانشجویان، آگاهی متوسط و نگرش خوبی نسبت به اهدای خون و شرایط آن دارند اما این آگاهی و نگرش کافی نیست چون که میزان اهدای خون در هر دو گروه از دانشجویان، کمتر از 16% بود. آگاهی و نگرش زمانی مطلوب است که به رفتارهای بهداشتی مانند اهدای خون منجر بشوند و در کنار آگاهی و نگرش، انگیره و دسترسی به مراکز اهدای خون نیز مهم می‌باشدکه داشتن ترس از سر سوزن، سوزن و آمپول، عدم آگاهی از مزایای اهدای خون، داشتن تجربیات بد قبلی و نگرانی فرد از گرفته شدن خون زیاد هنگام اهدای خون و عدم اطلاع از آدرس مراکز، ساعات و مکان‌های اهدای خون، عوامل مذهبی مانند توصیه به حجامت، تبلیغ منفی در مراکز طب سنتی از آن جمله‌اند. پیشنهاد می‌شود ضمن رفع موانع و چالش‌های شناسایی شده در این مطالعه، برنامه‌های آموزشی تخصصی و ترویجی به روش‌های حضوری و غیر حضوری و برگزاری کمپین‌های تبلیغی توسط سازمان انتقال خون، دانشگاه‌ها، مراکز بهداشتی و رسانه‌های همگانی طراحی و اجرا شود.
حمایت مالی
این مطالعه با حمایت مالی کمیته تحقیقات دانشجویی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی اردبیل انجام شد.
ملاحظات اخلاقی
این مقاله از اجرای طرح تحقیقاتی کمیته تحقیقات دانشجویی دانشگاه علوم پزشکی اردبیل با کد اخلاق IR.ARUMS.REC.1400.268 استخراج شده است.
عدم تعارض منافع
بدین‌وسیله نویسندگان مقاله اعلام می‌دارند که هیچ‌گونه تضاد منافعی در این مطالعه نداشتند.
نقش نویسندگان
علیرضا غلامپور: ثبت پروپوزال در سامانه پژوهان، جمع‌آوری داده و نوشتن مقاله
نگین اختیاری اقدم: کمک در نوشتن، جمع‌آوری داده و نگارش مقاله
آیدا اصغرزاده: کمک در جمع‌آوری داده و نگارش مقاله
دکتر یوسف حمیدزاده اربابی: طراحی مطالعه، تأمین روایی و پایایی ابزار، تجزیه و تحلیل آماری و ویرایش مقاله
تشکر و قدردانی
بدین‌وسیـله از همکـاری معاونـت پـژوهشــی و کمیته
تحقیقات دانشجویی دانشگاه علوم پزشکی اردبیل، حراست دانشگاه‌های علوم پزشکی و محقق اردبیلی و تمام دانشجویان مشارکتکننده، صمیمانه تقدیر و تشکر می‌گردد.
متن کامل: (100 مشاهده)
آگاهی، نگرش و چالش های اهدای خون در بین دانشجویان پزشکی
و غیر پزشکی شهر اردبیل: یک مطالعه مقطعی
علیرضا غلامپور نوران1، نگین اختیاری اقدم1، آیدا اصغرزاده1، یوسف حمیدزاده اربابی2
چکیده
سابقه و هدف
اهدای خون داوطلبانه به منظور نجات جان انسان‌ها، نیاز به داشتن آگاهی مناسب و نگرش مثبت و مؤثر دارد. هدف مطالعه مقایسه آگاهی و نگرش و تعیین چالش‌های اهدای خون در بین دانشجویان پزشکی و غیر پزشکی بود.
مواد و روش‌ها
در این مطالعه تحلیلی مقطعی، 356 نفر از دانشجویان (176 نفر از دانشگاه علوم پزشکی و 180 نفر از دانشگاه محقق اردبیلی) شهر اردبیل شرکت کردند. نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای بود و داده‌ها در خرداد 1403 با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته که روایی و پایایی آن به دست آمده بود، جمع‌آوری گردید. داده‌ها با استفاده از شاخص‌های آماری میانگین، انحراف معیار، آزمون‌های t و کای‌دو در 20SPSS تحلیل شد.
یافته‌ها
میانگین نمره آگاهی دانشجویان پزشکی 03/7 ± 61/16 و غیر پزشکی 03/7 ± 49/13 و میانگین نگرش دانشجویان پزشکی 11/9 ± 56/41 و غیر پزشکی 36/7 ± 07/40 بود و آزمون t نشان داد این اختلاف، معنادار است (05/0 p<). فقط در دانشجویان علوم پزشکی، بین جنسیت، رشته و سال ورود به دانشگاه با آگاهی و نگرش نسبت به اهدای خون، رابطه معناداری وجود داشت (05/0 p<). دانشجویان عواملی مانند ترس، کمبود آگاهی، نگرانی و مشکلات سلامت جسمی را چالش‌های اهدای خون می‌دانستند.
نتیجه گیری
دانشجویان، آگاهی متوسط و نگرش خوبی نسبت به اهدای خون داشتند. دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی نسبت به محقق اردبیلی آگاهی و نگرش بهتری داشتند. در مجموع آگاهی دانشجویان نسبت به اهدای خون مطلوب نیست و در این خصوص چالش‌هایی وجود دارد لذا جهت رفع چالش‌های شناسایی شده و ارتقا سطح آگاهی و نگرش دانشجویان راجع به شرایط و مزایای اهدای خون، طراحی و اجرای برنامه‌های آموزشی توسط سازمان انتقال خون، دانشگاه‌ها و رسانه‌های همگانی ضرورت دارد.
کلمات کلیدی: آگاهی، نگرش، اهدای خون، دانشجویان پزشکی
تاریخ دریافت: 06/11/1403
تاریخ پذیرش : 04/12/1403
1- دانشجوی پرستاری ـ کمیته تحقیقات دانشجویی دانشکده پرستاری گرمی ـ دانشگاه علوم پزشکی اردبیل ـ اردبیل ـ ایران
2- مؤلف مسئول: PhD آموزش بهداشت ـ استادیار دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی اردبیل ـ ایران ـ کدپستی: 5615731567
و غیر پزشکی شهر اردبیل: یک مطالعه مقطعی
علیرضا غلامپور نوران1، نگین اختیاری اقدم1، آیدا اصغرزاده1، یوسف حمیدزاده اربابی2
چکیده
سابقه و هدف
اهدای خون داوطلبانه به منظور نجات جان انسان‌ها، نیاز به داشتن آگاهی مناسب و نگرش مثبت و مؤثر دارد. هدف مطالعه مقایسه آگاهی و نگرش و تعیین چالش‌های اهدای خون در بین دانشجویان پزشکی و غیر پزشکی بود.
مواد و روش‌ها
در این مطالعه تحلیلی مقطعی، 356 نفر از دانشجویان (176 نفر از دانشگاه علوم پزشکی و 180 نفر از دانشگاه محقق اردبیلی) شهر اردبیل شرکت کردند. نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای بود و داده‌ها در خرداد 1403 با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته که روایی و پایایی آن به دست آمده بود، جمع‌آوری گردید. داده‌ها با استفاده از شاخص‌های آماری میانگین، انحراف معیار، آزمون‌های t و کای‌دو در 20SPSS تحلیل شد.
یافته‌ها
میانگین نمره آگاهی دانشجویان پزشکی 03/7 ± 61/16 و غیر پزشکی 03/7 ± 49/13 و میانگین نگرش دانشجویان پزشکی 11/9 ± 56/41 و غیر پزشکی 36/7 ± 07/40 بود و آزمون t نشان داد این اختلاف، معنادار است (05/0 p<). فقط در دانشجویان علوم پزشکی، بین جنسیت، رشته و سال ورود به دانشگاه با آگاهی و نگرش نسبت به اهدای خون، رابطه معناداری وجود داشت (05/0 p<). دانشجویان عواملی مانند ترس، کمبود آگاهی، نگرانی و مشکلات سلامت جسمی را چالش‌های اهدای خون می‌دانستند.
نتیجه گیری
دانشجویان، آگاهی متوسط و نگرش خوبی نسبت به اهدای خون داشتند. دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی نسبت به محقق اردبیلی آگاهی و نگرش بهتری داشتند. در مجموع آگاهی دانشجویان نسبت به اهدای خون مطلوب نیست و در این خصوص چالش‌هایی وجود دارد لذا جهت رفع چالش‌های شناسایی شده و ارتقا سطح آگاهی و نگرش دانشجویان راجع به شرایط و مزایای اهدای خون، طراحی و اجرای برنامه‌های آموزشی توسط سازمان انتقال خون، دانشگاه‌ها و رسانه‌های همگانی ضرورت دارد.
کلمات کلیدی: آگاهی، نگرش، اهدای خون، دانشجویان پزشکی
تاریخ دریافت: 06/11/1403
تاریخ پذیرش : 04/12/1403
1- دانشجوی پرستاری ـ کمیته تحقیقات دانشجویی دانشکده پرستاری گرمی ـ دانشگاه علوم پزشکی اردبیل ـ اردبیل ـ ایران
2- مؤلف مسئول: PhD آموزش بهداشت ـ استادیار دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی اردبیل ـ ایران ـ کدپستی: 5615731567
مقدمه
خون بافتی ارزشمند است که می‌تواند جان انسان‌های زیادی را که با صدمات شدید تصادف، شرایط جراحی، بدخیمی‌ها، عوارض مرتبط با بارداری و سایر شرایط پزشکی به مراکز درمانی مراجعه می‌کنند نجات دهد (2، 1). به علاوه، مطالعه‌های مختلفی نشان داده‌اند که اهدای خون منظم، بر پارامترهای خونی و بیوشیمیایی از جمله سطح تری‌گلیسیرید و کلسترول پلاسما که خطر بالقوه ایجاد بیماری مزمن را دارند، تأثیر می‌گذارد و ظرفیت آنتی‌اکسیدانی را افزایش می‌دهد (4، 3). اهدای خون توسط اهداکنندگان داوطلب برای تهیه اجزای خون ایمن برای انتقال خون و هم‌چنین برای تولید داروهای مشتق شده از پلاسما ضروری است (5). طبق اعلام سازمان جهانی بهداشت (WHO)، نیاز به خون و فرآورده‌های خونی در بیماران افزایش پیـدا کرده و وضعیت اهـدای خـون، جوابگـوی تقاضای بیماران نمی‌باشد (6). کمبود دراز مدت در عرضه خون باعث افزایش عوارض و مرگ و میر ناشی از بیماری‌های قابل درمان می‌شود (7). تأمین خون ایمن و کافی باید بخشی جدایی‌ناپذیر از سیاست‌ها و زیر ساخت‌های مراقبت سلامت ملی هر کشور باشد (8). طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO) در سال 2021؛ میانگین نرخ اهدای خون در جهان 10، در ایران 25 و در اروپا و ایالات متحده بیش از30 اهدا در 1000 نفر بوده است و منطقه خاورمیانه با داشتن 9% جمعیت جهان، 8/8% اهدای خون انجام شده را داراست و این امر، نیاز به آموزش و ارتقای نرخ اهدای خون را در ایران نشان می‌دهد (9). از جمله عواملی که بر اهدای خون تأثیر می‌گذارد می‌توان به ترس از کم خونی، ترس از خطرات مختلف سلامتی و کمبود آگاهی و اطلاعات در مورد اهدای خون اشاره کرد (10). در مطالعه العسکر و همکاران مشخص شد که علت اهدای خون پایین دانشجویان، ضعف دانش است و بین دانش و نگرش و اهدای خون رابطه ای مستقیم وجود دارد (11). در مطالعه دیگری که در ایران انجام گرفت، مشخص شد 52% از دانشجویان آگاهی ضعیف و 8/33% آگاهی متوسط درباره شرایط و مزایای اهدای خون داشتند. هم‌چنین، نگرش نسبت به فواید و مضرات اهدای داوطلبانه خون در 1/31% دانشجویان ضعیف و در 52% متوسط بود (12). فقدان دانش، عدم آگاهی و باورهای نادرست در مورد اهدای خون، یک نگرانی عمده است که در اکثر مطالعه‌های انجام شده در سطح جهانی گزارش شده است (14، 13). هم‌چنین، در مطالعه‌های مختلف بین دانشجویان گروه علوم پزشکی و غیر علوم پزشکی تفاوت معناداری از نظر دانش و عملکرد نسبت به اهدای خون وجود داشت (16، 15).
نتایج مطالعه‌ای که در سال 2019 در سودان انجام شد، این تفاوت را تأیید می‌کند. در حالی که آگاهی خوب و نگرش مثبت در افزایش اهدای خون نقش دارد و لذا ضرورت دارد مسأله اهدای خون ناکافی مورد مطالعه قرار گیرد و علت‌یابی شود (18، 17، 2). بخش مهمی از مردم کشور ما را جمعیت جوان تشکیل می‌دهند که منبع مهم فعلی و آینده تأمین خون سالم هستند (10). دانشجو به عنوان قشر تحصیل کرده می‌تواند در خانواده و جامعه در موارد مختلف از جمله اهدای خون به عنوان الگو قرار بگیرد و با داشتن اطلاعات کافی و نگرش مثبت در زمینه اهدای خون، منشا تحول در این زمینه گردد (15). هم‌چنین، دانشجویان حوزه علوم پزشکی در آینده، کارکنان نظام سلامت را تشکیل خواهند داد، لذا تعیین آگاهی، نگرش و چالش‌های این قشر از جامعه درباره شرایط و مزایای اهدای خون از اهمیت زیادی برخوردار است. بر این اساس، این مطالعه با هدف مقایسه وضعیت آگاهی و نگرش در دانشجویان علوم پزشکی و دانشجویان دانشگاه محقق اردبیلی و تعیین چالش‌های اهدای خون در بین دانشجویان انجام گرفت تا بر اساس یافته‌های آن، گام مؤثری در جهت ترویج مزایای اهدای خون داوطلبانه در جامعه برداشته شود.
مواد و روش‌ها
این مطالعه یک پژوهش تحلیلی مقطعی بود و گروه هدف دانشجویان گروه علوم پزشکی و دانشگاه محقق اردبیلی شهر اردبیل بودند. در زمان تصویب طرح، حدود 10 هزار دانشجو در مقطع کارشناسی، ارشد و دکترا در دانشگاه‌های علوم پزشکی و محقق اردبیلی مشغول تحصیل بودند و طبق جدول کریجسی و مورگان، برای 10 هزار نفر، تعداد 373 نفر به عنوان حجم نمونه نیاز بود (19). با در نظر گرفتن ریزش نمونه، و مطالعه‌های قبلی، 380 نفر انتخاب گردید که نیمی از نمونه‌ها از دانشجویان علوم پزشکی و نیمی دیگر از دانشجویان تابع وزارت علوم بودند. ابزار گردآوری داده‌ها، پرسشنامه محقق ساخته 3 قسمتی بود: بخش اول شامل اطلاعات دموگرافیک با 11 سؤال (جنسیت، سن، وضعیت تأهل، سابقه اهدای خون، رشتـه تحصیلـــی، سال ورود به دانشگاه و ...)؛ بخش دوم شامل 32 سؤال آگاهی درباره شرایط و مزایای اهدای خون بود و سؤالات به صورت (بلی=1، مطمئن نیستم=0 و خیر=0) نمره‌دهی شدند. آگاهی با مجموع نمرات کسب شده از هر گویــه سنجیده شد. محدوده نمرات بین 0 تا 32 و نمره بالاتر به معنی آگاهی بهتر بود. بخش سوم شامل 36 سؤال نگرش درباره شرایط و مزایای اهدای خون بود. 18 سؤال اول، جزو نگرش‌های مثبت و 18 سؤال دوم جزو نگرش‌های منفی بودند. در مقابل هر گویه، سه گزینه موافقم، بی‌نظرم و مخالفم به ترتیب نمره‌های 2، 1 و 0 (نگرش‌های منفی نمره‌دهی معکوس داشتند) تعلق می‌گرفت.
جمع نمره‌ها برای نگرش‌های مثبت و منفی به صورت جداگانه محاسبه می‌شد. دامنه نمرات نگرشی بین 0 تا 72 بود و نمره بیشتر بیانگر وضعیت بهتر نگرش بود. برای تأمین روایی پرسشنامه، ابتدا با بررسی مطالعه‌های قبلی و مقالات چاپ شده، تعداد 80 آیتم در حیطه آگاهی و نگرش راجع به شرایط و مزایای اهدای خون، تدوین و در اختیار 8 نفر از اساتید آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت و گروه پرستاری قرار گرفت و آن‌گاه پرسشنامه اصلاح شده در اختیار رئیس اداره کل انتقال خون استان گذاشته شد و پس از اعمال نظرات نامبرده، روایی صوری و محتوایی پرسشنامه تأمین گردید. برای تأمین پایایی و سنجش همسانی درونی ابزار از روش آلفای کرونباخ استفاده شد. برای این منظور، پرسشنامه در بین 20 نفر از دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی اردبیل به فاصله دو هفته توزیع و جمع‌آوری شد. محاسبه ضریب آلفای کرونباخ، همبستگی سؤالات آگاهی برابر با 86/0 و سؤالات نگرشی برابر با 89/0 به دست آمد و لذا پایایی پرسشنامه نیز تأمین گردید. یک سؤال هم به صورت باز طرح شده بود: چرا افراد جامعه، تمایل زیادی برای اهدای خون ندارند؟ روش انجام کار به این صورت بود که پس از اخذ کـد اخـــلاق از معاونـــت تحقیقـــات و فنـــاوری دانشـــگاه علوم پزشکی اردبیل و کسـب مجـوز، اهـداف و چگـونگی انجام کار برای دانشجویان مجری توضیح داده شـد تا طبق دستور العمل، خودشان را به شرکت‌کنندگان معرفی و رضایت شفاهی آنان را دریافـت کنند. پرسشنامه طراحی شده در بخش ضمیمه مقاله ارائه شده است. مجریان پرسشنامه ها را در خرداد ماه 1403 به صورت تصادفی طبقه‌ای (کلاس به کلاس) در بین دانشجویان دانشکده‌های دو دانشگاه علوم پزشکی اردبیل (دانشکده‌های پزشکی، پیراپزشکی، پرستاری و مامایی، داروسازی، دندانپزشکی و بهداشتی) و دانشگاه محقق اردبیلی (دانشکده‌های علوم انسانی، کشاورزی، فنی و علوم پایه) به عنوان غیر علوم پزشکی پخش و آن‌هایی که واجد معیارهای ورود به مطالعه بودند پرسشنامه را تکمیل کردند. هنگام تجزیه و تحلیل مشخص شد که تعداد 10 نفر از دانشجویان دانشگاه محقق اردبیلی و تعداد 14 نفر از دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اردبیل، شرایــط ورود به مطالعه را نداشته‌اند و لذا از مطالعه خارج شدند. معیارهای ورود به مطالعه شامل تحصیل در دانشگاه‌های علـوم پزشکـی اردبیـل و محقـــق اردبیلی در زمان تکمیل پرسشنامه‌ها، حضور در محل تحصیل هنگام نمونه برداری (ارائه کارت دانشجویی) و داشتـن تمایـل و رضایـت آگاهانـه جهت شـرکت در مطالعــه بودنـد. عدم تمایــل به همکاری و عدم پاسخ‌گویی به بیش از 5% سؤالات پرسشنامه، معیارهای خروج از مطالعه، بودند. داده‌ها با نرم‌افزار 20 SPSS با استفاده از شاخص‌های آماری مانند فراوانی، درصد، میانگین و انحراف معیار با آزمون‌های t و کای‌دو تجزیه و تحلیل شدند. میانگین امتیاز سؤالات مربوط به آگاهی و نگرش دانشجویان با نمره ملاک مقایسه گردید. برای محاسبه نمره ملاک آگاهی و نگرش از فرمول زیر استفاده شد: حداکثر نمره اخذ شده منهای حداقل نمره اخذ شده تقسیم بر دو به اضافه حداقل نمره اخذ شده (20).
یافته‌ها
از 356 دانشجوی شرکت‌کننده (میزان پاسخ‌دهی: 6/93%)، 4/49% (176 نفر) از گروه علوم پزشکی و 6/50% (180 نفر) از گروه غیر علوم پزشکی بودند. نتایج نشان داد که اکثر نمونه‌ها دختر (9/62%) و مجرد (89%) بودند. نمونه‌ها در محدوده سنی 18 تا 30 سال قرار داشته و میانگین سنی آن‌ها 89/1 ± 3/21 سال به دست آمد. سابقه اهدای خون در بین دانشجویان علوم پزشکی، 6/13% و در بین دانشجویان غیر علوم پزشکی 5/13% بود. 60% از دانشجویان بیان کردند منبع کسب اطلاعات درباره اهدای خون فضای مجازی است. سایر منابع کسب اطلاعات شامل 157 نفر (1/44%) صدا و سیما، 164 نفر (1/46%) دانشگاه، 150 نفر (1/42) کادر درمان و 187 نفر (5/52%) خانواده و دوستان بودند. سایر مشخصات مشخصات دموگرافیک نمونه‌ها به تفکیک گروه پزشکی و غیر پزشکی در جدول آمده است (جدول 1).
حداقل نمره آگاهی در بین دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی راجع به اهدای خون و شرایط آن برابر 9 و حداکثر 32 (از 32 نمره) بود در حالی که حداقل نمره آگاهی در بین دانشجویان دانشگاه محقق اردبیلی راجع به اهدای خون و شرایط آن برابر 6 و حداکثر 28 (از 32 نمره) بود. میانگین نمره آگاهی در بین دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی راجع به اهدای خون و شرایط آن برابر با 03/7 ± 61/16 و در دانشجویان دانشگاه محقق اردبیلی برابر با 03/7 ± 49/13 و میانگین آگاهی در کل دانشجویان نیز برابر با 37/7 ± 04/15 به دست آمد. آزمون t نشان داد تفاوت در آگاهی دو گروه از دانشجویان در مورد اهدای خون به لحاظ آماری معنادار بود (05/0 p<). با توجه به این که ارائه نمره میانگین و انحراف معیار درباره آگاهی از اهدای خون به تنهایی نشانگر خوبی برای تصمیم‌گیری نیست، لذا نمره آگاهی در ادامه طبق جدول 2، سطح‌بندی شده است. در سطح‌بندی آگاهی نیز مشخص شد که بیش از یک سوم دانشجویان دانشگاه محقق اردبیلی (1/34 درصد)، آگاهی ضعیف داشتند در حالی که فقط 8/18 درصد دانشجویان علوم پزشکی آگاهی ضعیفی داشتند (004/0 p=).
حداقل نمره نگرش در دانشجویان پزشکی برابر با 9 و حداکثر 36 (از 36 نمره) بود در حالی که حداقل نمره نگرش در دانشجویان غیر پزشکی برابر با 6 و حداکثر 34 (از 36 نمره) بود. میانگین نمره نگرش دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی راجع به اهدای خون و شرایط آن برابر 11/9 ± 56/41 و دانشجویان دانشگاه محقق اردبیلی برابر با 36/7 ± 07/40 بود و این تفاوت در نگرش در دو گروه از دانشجویـان در مـورد اهــدای خون به لحاظ آماری معنادار نبود. میانگین نگرش در کل دانشجویان نیز برابر با 31/8 ± 83/40 بود. نگرش کل دانشجویان راجع به اهدای خون سطح‌بندی شد و سطح نگرش در 96% دانشجویان علوم پزشکی متوسط بود. در حالی که فقط 5/90% نگرش دانشجویان دانشگاه محقق متوسط بود (05/0 p=)(جدول 2).
هم‌چنین، میانگین آگاهی در بین دانشجویان پسر دانشگاه علوم پزشکی، (32/6 ± 01/18) بیشتر از دانشجویان دختر (33/7 ± 68/15) بود و این تفاوت به لحاظ آماری معنادار بود (029/0 p=). در بین رشته‌های دانشگاه علوم پزشکی، دانشجویان رشته علوم آزمایشگاهی بالاترین میانگین نمره آگاهی (68/5 ± 33/20) و رشته پرستاری پایین‌ترین میانگین نمره آگاهی (46/7 ± 64/11) را کسب کرده بودند و این تفاوت نمره بین رشته‌ها، به لحاظ آماری معنادارد بود (004/0 p=). هم چنین دانشجویان سال بالا (ورودی‌های سال‌های 1400-1399) دانشگاه علوم پزشکی، بالاترین میانگین نمره آگاهی را داشتند (34/7 ± 81/16). نگرش دانشجویان در بین رشته‌های علوم پزشکی نیز متفاوت و معنادار بود (018/0 p=) طوری که دانشجویان رشته فوریت‌های پزشکی بهترین وضعیت نگرش (79/7 ± 09/47) و دانشجویان رشته بهداشت محیط بدترین وضعیت نگرش (58/7 ± 45/37) را در بین رشته‌های علوم پزشکی داشتنـد و این تفاوت نمره بین رشته‌ها، به لحاظ آماری معنادار بود (018/0 p=). در دانشجویان دانشگاه محقق اردبیلی نیز فقط جنسیت دانشجویان با آگاهی آنان همبستگی معنادار داشت. یعنی، دانشجویان پسر دانشگاه محقق اردبیلی نیز از آگاهی بهتری برخوردار بودند. در بقیه متغیرها، همبستگی معنادار
در مورد سؤال باز (چرا افراد جامعه، تمایل زیادی برای اهدای خون ندارند؟) اکثریت دانشجویان به سؤال مذکور جواب نداده بودند و 59 نفر (حدود 16%) از دانشجویان جواب‌های متغیر و متنوعی را داده بودند که مجریان مطالعه، آن‌ها را به عنوان چالش‌های اهدای خون در دو دسته تسهیل‌گرها و موانع طبقه‌بندی نمودند (جدول 3):
بحث
فرآیند انتقال خـون نـوعی فعالیـت اجتمـاعی داوطلبانه و کـاملاً وابسـته بـه مشـارکت اجتمـاع و اقشـار مختلـف جامعـه است. عوامل متعددی می‌توانند در فرآینـد انتقال و اهدای خون در یک جامعه تاثیرگذار باشند. میزان آگـاهی افـراد از فرآینـد انتقال خون، فوایـد و مضـرات احتمالی اهدا و نیز تسهیــل شرایط انتقال خون، مـی‌تواند میزان اهدای خون و نیز سلامت خون را تحت تأثیر قـرار دهد (22، 21). این مطالعه با هدف مقایسه آگاهی، نگرش و چالش‌های دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی و دانشگاه محقق اردبیلی شهر اردبیل در مورد اهدای خون و شرایط و مزایای آن انجام شد. در این مطالعه مشخص شد که میانگین نمره آگاهی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی راجع به اهدای خون و شرایط و فواید آن 03/7 ± 61/16 و دانشگاه محقق اردبیلی 03/7 ± 49/13 بود و این تفاوت در آگاهی دانشجویان در مورد اهدای خون به لحاظ آماری معنادار بود (05/0 p=) طوری که دانشجویان رشته‌های دانشگاه علوم پزشکی سطح آگاهی بالاتری نسبت به دانشجویان محقق اردبیلی داشتند. در سطح‌بندی آگاهی نیز مشخص شد که حدود 19% دانشجویان علوم پزشکی و 38% دانشجویان دانشگاه غیر پزشکی، سطح آگاهی ضعیفی راجع به اهدای خون داشتند که این امر بیانگر نیاز به آموزش و ارتقای آگاهی در دانشجویان به خصوص دانشجویان دانشگاه‌های تابع وزارت علوم می‌باشد (24، 23). این یافته را نتایج مطالعه‌های رحمان، پاتوری و همکاران و التواسی و همکاران تائید می‌کند (27-25). هم‌چنین، در نتایج سطح‌بندی آگاهی نیز یافته‌های مطالعه حاضر با نتایج مطالعه جاوید و همکاران و سالم و همکاران و خسروی و همکاران همسو بود (30-28). در مطالعه تسگا و همکاران نیز آگاهی 73% دانشجویان، در سطح خوب بود اما با نتایج مطالعه چاوهان و همکاران مغایرت داشت (32، 31). در مطالعه آنان، میانگین نمره آگاهی مشارکت‌کنندگان حدود 75% بود و این آگاهی بالا در مطالعه آن‌ها احتمالا ناشی از شرایط زمانی و مکانی و عوامل آموزشی- فرهنگی متفـاوت در دو مکان مورد مطالعه بـوده اسـت. در بیـن دانشجویـان علـوم پــزشکی،
میانگیـن آگاهـی در دانشجویـان پسـر بیشتر از دانشجویان دختر بود. این یافته با نتایج مطالعه الفوزان همسو بود اما با نتایج مطالعه جوائید مطابقت نمی‌کند (33). در مطالعه جوائید دانشجویان دختر، آگاهی بیشتری داشتند (34). علت آن شاید مشارکت کم دانشجویان دختر ایرانی در موضوعات فرهنگی- اجتماعی مانند ورزش و اهدای خون باشد. هم‌چنین، در مطالعه حاضر بین سال ورودی و رشته تحصیلی با میزان آگاهی دانشجویان علوم پزشکی ارتباط معناداری وجود داشت. در صورتی که در مطالعه ملکو و همکاران، ارتباطی بین رشته تحصیلی و آگاهی دانشجویان وجود نداشت (11). شاید به این علت باشد که در دروس دانشجویان بعضی رشته‌ها در دانشگاه‌های علوم پزشکی مانند علوم آزمایشگاهی، مزایای اهدای خون تدریس می‌شود. در این مطالعه، بین آگاهی و عوامل دموگرافیک دانشجویان غیر علوم پزشکی ارتباط معناداری به دست نیامد. میانگین نمره نگرش دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی با دانشگاه محقق ا ردبیلی اختلاف معناداری نداشت. هر چند در گروه علوم پزشکی، میانگین نمرات نگرش بهتر بود. بین رشته و نگرش در دانشجویان علوم پزشکی ارتباط معنادار وجود داشت. این یافته با مطالعه اخوان تفتی و همکاران (1394) که در بین دانشجویان رشته‌های علوم پزشکی و غیر علوم پزشکی شهر یزد انجام شد همسو است (13). بین میزان استفاده از فضای مجازی و نگرش درباره اهدای خون ارتباط معناداری وجود داشت. دانشجویان با گذراندن روزانه 1 تا 2 ساعت در فضای مجازی، نگرش بهتری داشتند و استفاده بیشتر از فضای مجازی باعث بدتر شدن وضعیت نگرش می‌شد. شاید دلیل آن دریافت اطلاعات غلط بیشتر از فضای مجازی باشد که باعث بدتر شدن نگرش دانشجویان به اهدای خون می‌شود. در بخش چالش‌ها نیز بیشتر دانشجویان معتقد بودند عواملی مفید برای سلامتی مانند این که اهدای خون در حفظ سلامت مفید است، نوع دوستی، وطن‌دوستی، عوامل معنوی و مذهبی مثل توجه به اهدای خون به عنوان یک عمل خیر و دارای ثواب و یا نذر برای اهدای خون و برآورده شدن حاجت و .... جزو عوامل اهدای بیشتر خون هستند. در مطالعه مهرپوری و همکاران (1402) نیز مهم‌ترین عوامل مشوق اهدای خون شامل دلایل انسان دوستانه، احساس مسئولیت، تعهد وجدانی و شخصی، شرکت در فعالیت‌های اجتماعی و کمک به بیماران بود (35). در مقابل بیشتر دانشجویان معتقد بودند عواملی مثل داشتن ترس از سر سوزن، سوزن و آمپول، عدم آگاهی از مزایای اهدای خون، داشتن تجربیات بد قبلی و نگرانی به خصوص نگرانی فرد از گرفته‌شدن خون زیاد هنگام اهدای خون، عدم اطلاع از آدرس مراکز و مکان‌های اهدای خون، عوامل مذهبی مانند توصیه به حجامت، تبلیغ منفی در طب سنتی و... عوامل اهدای کمتر خون هستند. در مطالعه محمودی زاده و همکاران (1387) نیز دانشجویان، کم خونی و ترس از سوزن، عدم اطلاع از شرایط اهدای خون، عدم موافقت والدین و عدم دسترسی به مراکز اهدای خون را جزو دلایل عدم اهدای خون دانسته‌اند (36). تحلیل نهایی این است که آگاهی دانشجویان علوم پزشکی نسبت به غیر پزشکی راجع به شرایط و مزایای اهدای خون بهتر بود اما دو گروه دانشجو، نگرش متفاوتی نداشتند و کلاً نگرش هر دو گروه دانشجو متوسط با بالا بود. به نظر می‌رسد آشنایی دانشجویان با خون و فرآورده‌های خونی در دوره تحصیلی در دبیرستان و قرار گرفتن در موقعیت‌های بالینی مانند بازدید از مراکز انتقال خون و برگزاری کمپین‌های آموزشی و تبلیغی در افزایش آگاهی و نگرش بهتر دانشجویان در اهدای خون توسط آنان مؤثر باشد. فرهنگ همکاری پائین با پرسشگر و خود گزارشی بودن تکمیل پرسشنامه از محدودیت‌های این مطالعه بودند و لذا نتایج این مطالعه را نمی‌توان به دانشجویان سایر دانشگاه‌ها تعمیم داد. یکی دیگر از محدودیت‌های مطالعه، عدم استفاده از روش تأمین روایی ساختاری به وسیله تحلیل EFA بود.
نتیجه‌گیری
در این مطالعه مشخص شد که دانشجویان، آگاهی متوسط و نگرش خوبی نسبت به اهدای خون و شرایط آن دارند اما این آگاهی و نگرش کافی نیست چون که میزان اهدای خون در هر دو گروه از دانشجویان، کمتر از 16% بود. آگاهی و نگرش زمانی مطلوب است که به رفتارهای بهداشتی مانند اهدای خون منجر بشوند و در کنار آگاهی و نگرش، انگیره و دسترسی به مراکز اهدای خون نیز مهم می‌باشدکه داشتن ترس از سر سوزن، سوزن و آمپول، عدم آگاهی از مزایای اهدای خون، داشتن تجربیات بد قبلی و نگرانی فرد از گرفته شدن خون زیاد هنگام اهدای خون و عدم اطلاع از آدرس مراکز، ساعات و مکان‌های اهدای خون، عوامل مذهبی مانند توصیه به حجامت، تبلیغ منفی در مراکز طب سنتی از آن جمله‌اند. پیشنهاد می‌شود ضمن رفع موانع و چالش‌های شناسایی شده در این مطالعه، برنامه‌های آموزشی تخصصی و ترویجی به روش‌های حضوری و غیر حضوری و برگزاری کمپین‌های تبلیغی توسط سازمان انتقال خون، دانشگاه‌ها، مراکز بهداشتی و رسانه‌های همگانی طراحی و اجرا شود.
حمایت مالی
این مطالعه با حمایت مالی کمیته تحقیقات دانشجویی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی اردبیل انجام شد.
ملاحظات اخلاقی
این مقاله از اجرای طرح تحقیقاتی کمیته تحقیقات دانشجویی دانشگاه علوم پزشکی اردبیل با کد اخلاق IR.ARUMS.REC.1400.268 استخراج شده است.
عدم تعارض منافع
بدین‌وسیله نویسندگان مقاله اعلام می‌دارند که هیچ‌گونه تضاد منافعی در این مطالعه نداشتند.
نقش نویسندگان
علیرضا غلامپور: ثبت پروپوزال در سامانه پژوهان، جمع‌آوری داده و نوشتن مقاله
نگین اختیاری اقدم: کمک در نوشتن، جمع‌آوری داده و نگارش مقاله
آیدا اصغرزاده: کمک در جمع‌آوری داده و نگارش مقاله
دکتر یوسف حمیدزاده اربابی: طراحی مطالعه، تأمین روایی و پایایی ابزار، تجزیه و تحلیل آماری و ویرایش مقاله
تشکر و قدردانی
بدین‌وسیـله از همکـاری معاونـت پـژوهشــی و کمیته
تحقیقات دانشجویی دانشگاه علوم پزشکی اردبیل، حراست دانشگاه‌های علوم پزشکی و محقق اردبیلی و تمام دانشجویان مشارکتکننده، صمیمانه تقدیر و تشکر می‌گردد.
فهرست منابع
1. Ugwu NI, Uneke CJ, Ugwu CN, Oti WJO, Agbo UN, Akamike IC. Effect of blood donor educational intervention on the knowledge and attitude towards voluntary blood donation among medical students at a Nigerian University. Niger Med J 2020; 61(3): 163-8. [DOI:10.4103/nmj.NMJ_177_19] [PMID] []
2. Aschale A, Fufa D, Kekeba T, Birhanu Z. Intention to voluntary blood donation among private higher education students, Jimma town, Oromia, Ethiopia: Application of the theory of planned behaviour. PLoS One 2021; 16(3): e0247040. [DOI:10.1371/journal.pone.0247040] [PMID] []
3. Kebalo AH, Gizaw ST, Gnanasekaran N, Areda BG. Lipid and Haematologic Profiling of Regular Blood Donors Revealed Health Benefits. J Blood Med 2022; 13: 385-94. [DOI:10.2147/JBM.S367990] [PMID] []
4. Tsamesidis I, Lymperaki E, Pantaleo A, Vagdatli E, Nikza P, Lettas A, et al. Hematological, biochemical and antioxidant indices variations in regular blood donors among Mediterranean regions. Transfus Apher Sci 2019; 58(6): 102659. [DOI:10.1016/j.transci.2019.10.001] [PMID]
5. Wiersum‐Osselton JC, Politis C, Richardson C, Goto N, Grouzi E, Marano G, et al. Complications of blood donation reported to haemovigilance systems: analysis of eleven years of international surveillance. Vox Sang 2021; 116(6): 628-36. [DOI:10.1111/vox.13048] [PMID]
6. Gharehbaghian A, Vafaie N. Research collection of Iranian Blood Transfusion Organization. Tehran: Zohd Publication; 2005; p. 113.
7. Md Mizanur R, Jamilah Binti H. Knowledge, Attitude and Self-efficacy Towards Blood Donation Among University Students: An Online Intervention Study. Trends in Undergraduate Research 2023; 6(1): 1-18. [DOI:10.33736/tur.5048.2023]
8. World Health Organization. Blood safety and availability; 2019. Available from: https://www. who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/blood-safety-and-availability.
9. World Health Organization. Global status report on blood safety and availability 2021. Available from: https://www.who.int/publications/i/item/9789240051683.
10. Kasraian L, Ashkani-Esfahani S, Foruozandeh H. Reasons of under-representation of Iranian women in blood donation. Hematol Transfus Cell Ther 2021; 43(3): 256-62. [DOI:10.1016/j.htct.2020.03.009] [PMID] []
11. Melku M, Asrie F, Shiferaw E, Woldu B, Yihunew Y, Asmelash D, et al. Knowledge, Attitude and Practice Regarding Blood Donation among Graduating Undergraduate Health Science Students at the University of Gondar, Northwest Ethiopia. Ethiop J Health Sci 2018; 28(5): 571-82. [DOI:10.4314/ejhs.v28i5.8] [PMID] []
12. Akhavanetafti F, Javadzadeh Shahshahani H. University students knowledge, attitude and practice towards blood donation in Yazd, Iran. Sci J Iran Blood Transfus Organ 2020; 17(4): 259-69. [Article in Farsi]
13. Alaskar SA, Alsadhan JA, Alanazi RM, Alnashi LS, Almutairi RK, Chachar YS, et al. Voluntary blood donation among female health care university students in Saudi Arabia, knowledge and status. J Family Med Prim Care 2021; 10(6): 2353-7. [DOI:10.4103/jfmpc.jfmpc_2182_20] [PMID] []
14. Nuako I, Bedu GA, Ansong D. Knowledge, attitude and practice on blood donation among nurses in Komfo Anokye Teaching Hospital, Kumasi. Africa Sanguine 2016; 18(2): 8-12.
15. Tariq S, Jawed S. Knowledge and attitude of blood donation among female medical students in Faisalabad. J Pak Med Assoc 2018; 68(1): 65-70. [DOI:10.5455/JPMA.2153] [PMID]
16. Al-Asadi JN, Al-Yassen AQ. Knowledge, attitude and practice of blood donation among university students in Basrah, Iraq: a comparison between medical and non-medical students. Asian Journal of Medical Sciences 2018; 9(6): 62-7. [DOI:10.3126/ajms.v9i6.20904]
17. Mamatya A, Prajapati R, Yadav R. Knowledge and practice of blood donation: a comparison between medical and non-medical Nepalese students. Nepal Med Coll J 2012; 14(4): 283-6.
18. Musa M, Shaaban K. Blood donation: a comparison between medical students and non-medical students. Int J Sci Rep 2019; 5(12): 361-6. [DOI:10.18203/issn.2454-2156.IntJSciRep20195301]
19. Krejcie RV, Morgan DW. Determining sample size for research activities. Educational and psychological measurement 1970; 30(3): 607-10. [DOI:10.1177/001316447003000308]
20. Bazargan A, Sarmad Z, Hijazi E. Methodology in behavioral sciences. Tehran: Agah Publications; 2005. p:20-21.
21. Leparc GF. Safety of the blood supply. Cancer Control 2015; 22(1): 7-15. [DOI:10.1177/107327481502200103] [PMID]
22. Bönig H, Schmidt M, Hourfar K, Schüttrumpf J, Seifried E. Sufficient blood, safe blood: can we have both? BMC Med 2012; 10(1): 29. [DOI:10.1186/1741-7015-10-29] [PMID] []
23. Mahfouz MS, Ryani M, Saleh Hamzi NA, Zaeri DA, Dahdoh AA, Almalki AJ, et al. Blood donation among university students: practices, motivations, and barriers in Saudi Arabia. Avicenna J Med 2021; 11(2): 70-6. [DOI:10.4103/ajm.ajm_113_20] [PMID] []
24. Eltewacy NK, Ali HT, Owais TA, Alkanj S, Ebada MA. Unveiling blood donation knowledge, attitude, and practices among 12,606 university students: a cross-sectional study across 16 countries. Sci Rep 2024; 14(1): 8219. [DOI:10.1038/s41598-024-58284-4] [PMID] []
25. Latif MZ, Riaz H, Mujtaba MA, Nizami R. Blood Donation: Knowledge, Attitude and Practice of Medical Students. Professional Med J 2017; 24(3): 370-4. [DOI:10.29309/TPMJ/2017.24.03.1546]
26. Pathuri NK, Vasireddy G, Chelimela D, Varahala AM, Nagamuthu EA. Attitude and outlook of medical and non-medical students towards blood donation-a study in Telangana state. Journal of Evolution of Medical and Dental Sciences 2018; 7(25): 2944-8. [DOI:10.14260/jemds/2018/663]
27. Eltewacy NK, Ali HT, Owais TA, Alkanj S, Ebada MA. Unveiling blood donation knowledge, attitude, and practices among 12,606 university students: a cross-sectional study across 16 countries. Sci Rep 2024; 14(1): 8219. [DOI:10.1038/s41598-024-58284-4] [PMID] []
28. Javaeed A, Kousar R, Farooq A, Hina S, Ghauri SK, Tabbasum T. Knowledge, Attitude, and Practice of Blood Donation Among Undergraduate Medical Students in Azad Kashmir. Cureus 2020; 12(4): e7733. [DOI:10.7759/cureus.7733] [PMID] []
29. Salem M, Kahwaji A, Owais TA, Attia M, Abdulhadi A, Tassabehji O, et al. Knowledge, attitude, and practice of blood donation among undergraduate medical students in Syria. Medicine 2024; 103(8): e37086. [DOI:10.1097/MD.0000000000037086] [PMID] []
30. Khosravi S, Vahdani M, Zouri M, Heidari F, Khaleghi Moghaddam R. The Role of Education in Increasing Blood Donation and Promoting Blood Health among Students of Zahedan Universities. Sci J Iran Blood Transfus Organ 2020; 17(4): 287-93. [Article in Farsi]
31. Tsega A, Mullualem D, Tadesse BA. Assessment of Knowledge, Attitude, Practice, and Associated Factors of Voluntary Blood Donation in Selected Towns of Awi Zone, Injibara, Ethiopia. BioMed Res Int 2024; 2024(1): 6069684. [DOI:10.1155/2024/6069684] [PMID] []
32. Chauhan R, Kumar R, Thakur S. A study to assess the knowledge, attitude, and practices about blood donation among medical students of a medical college in North India. J Family Med Prim Care 2018; 7(4): 693-7. [DOI:10.4103/jfmpc.jfmpc_54_17] [PMID] []
33. Alfouzan N. Knowledge, attitudes, and motivations towards blood donation among King Abdulaziz Medical City population. Int J Family Med 2014; 2014(1): 539670. [DOI:10.1155/2014/539670] [PMID] []
34. Javaeed A, Kousar R, Farooq A, Hina S, Ghauri SK, Tabbasum T. Knowledge, attitude, and practice of blood donation among undergraduate medical students in Azad Kashmir. Cureus 2020; 12(4): e7733. [DOI:10.7759/cureus.7733] [PMID] []
35. Mehrpouri M, Masoudi S. Beliefs, Ideas and Attitudes of students in Alborz University of Medical Sciences towards Blood Donation in 2023. Sci J Iran Blood Transfus Organ 2024; 21(2): 108-17. [Article in Farsi]
36. Mahmoodizadeh F, Mortazavi Y. Evaluation of the awareness of students in Zanjan universities about blood donation eligibility criteria. Sci J Iran Blood Transfus Organ 2008; 5(3): 195-202. [Article in Farsi]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
