جلد 21، شماره 2 - ( تابستان 1403 )
جلد 21 شماره 2 صفحات 168-160 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Mokariani M, Mokariani Z, Amiri F, Ghadamghahi F. Correlation of red blood cell indices with CRP and IL-6 in Covid-19 patients admitted to Hamadan hospitals in 2020, 2021. Sci J Iran Blood Transfus Organ 2024; 21 (2) :160-168
URL: http://bloodjournal.ir/article-1-1531-fa.html
URL: http://bloodjournal.ir/article-1-1531-fa.html
مکاریانی مهدیس، مکاریانی زهرا، امیری فاطمه، قدمگاهی فاطمه. ارتباط شاخص‌های گلبول قرمز با CRP و IL-6 در بیماران مبتلا به Covid-19 بستری در بیمارستان‌های همدان در سال های 1399 و 1400. فصلنامه پژوهشی خون. 1403; 21 (2) :160-168
استادیار دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی همدان
متن کامل [PDF 508 kb]
(239 دریافت)
| چکیده (HTML) (708 مشاهده)
مقدمه
ویروس کرونا از اصلی‌ترین عوامل بیماری‌زای عفونت تنفسی در سال‌های اخیر است (1). عفونت تنفسی حاد در برخی از بیماران به سرعت به سندرم دیسترس حاد تنفس (ARDS، Acute Respiratory Distress Syndrome) و نارسایی حاد تنفسی تبدیل می‌شود (2). در طول دوره تشخیص و درمان، تغییراتی در شاخص‌های گلبول قرمز و پارامترهای ایمونولوژیک بیماران کووید-19 مشاهده می‌شود (3).
شمارش کامل خون (CBC)، مؤثرترین و رایج‌ترین آزمایش در آزمایشگاه‌های بالینی است. با انجام این آزمایش ارزش شاخص‌های گلبول قرمز به دست می‌آید که اطلاعات مفیدی درخصوص پیشرفت بیماری کووید-19و پیامدهای آن در اختیار می‌گذارد. این نکته در انجام اقدامات مناسب و به موقع حائز اهمیت است (4). گلبول قرمز خون (RBC) وظیفه حمل اکسیژن به بافت‌های بدن را بر عهده دارد (5). در کووید-19 نیمه عمر گلبول‌های قرمز کوتاه می‌شود یا تولید آن‌ها سرکوب می‌گردد، در نتیجه مقادیر RBC کاهش می‌یابد (6). هموگلوبین و غلظت آن مهم‌ترین عامل تعیین‌کننده ظرفیت حمل اکسیژن در خون است (8، 7). به علت مشکل در تنفس و محدودیت عملکرد ریه و کاهش غلظت هموگلوبین، در بیماران کووید-19 کاهش اکسیژن‌رسانی مشهود است (9). هماتوکریت از دیگر شاخص‌های گلبول قرمز است. در فرم خفیف بیماری میزان Hct طبیعی است اما در فرم حاد بیماری با کاهش RBC ، میزان Hct نیز کاهش می‌یابد و کم خونی ایجاد می‌شود. یکی از علل بروز کم خونی و کاهش Hb ، RBC و Hct در بیماران مبتلا، شلاته شدن آهن توسط ویروس کروناست (11، 10). میانگین هموگلوبین سلولی (:MCH Mean Corpuscular Hemoglobin) به متوسط Hb موجود در RBC اشاره دارد. میزان MCH با دو شاخص دیگر، متوسط حجم گلبول قرمز خون (:MCV Mean Corpuscular Volume) و میانگین غلظت هموگلوبین گلبول‌های قرمز(Mean Corpuscular Hemoglobin Concentration: MCHC) مرتبط است (12). MCHC متوسـط غلظـت Hb در RBC اسـت و حتــی در صـورت
طبیعی بودن تعداد RBC می‌تواند در محدوده‌های کاهش یافته، طبیعی و افزایش یافته قرار گیرد (13). بر اساس برخی مطالعه‌های انجام شده، دو شاخص MCH و MCHC در فرم خفیف کووید-19 تغییر چندانی نداشته و در محدوده طبیعی قرار دارند. اما مقدار MCHC در فرم حاد بیماری که کاهش Hb و RBC دیده می‌شود، کاهش می‌یابد (14). از طرفی نتایج MCH منعکس‌کننده نتایج MCV است (15). در فرم خفیف بیماری کووید-19 میزان MCV طبیعی بوده و گلبول قرمز به صورت نورموسیت مشاهده می‌شود. ولی در فرم شدید بیماری MCV به کمتر از 80 فمتولیتر رسیده و RBC به صورت میکروسیت است (16). پهنای توزیع گلبول قرمز (RDW : Red Cell Distribution Width)؛ میزان تغییرات حجم RBC و دامنه پراکندگی حجم آن را اندازه‌گیری می‌کند (17). RDW معمولاً برای تعیین کمیت تغییرات اندازه استفاده می‌شود و یکی از دلایل افزایش آن التهاب ناشی از کووید-19 می‌باشد (18).
اینترلوکین-6 سایتوکاینی است که در پاسخ به آسیب بافتی و عفونت‌ها تولید می‌شود و در پیشرفت عفونت‌های ویروسی نقش دارد (19). در بیماری کووید-19 با تولید مقدار زیادی سایتوکاین‌های پیش التهابی، پاسخ التهابی شدیدی ایجاد می‌شود که ضمن تشدید بیماری به ریه و دیگر ارگان‌ها آسیب وارد می‌کند (20). IL-6 عامل اصلی ایجاد طوفان سایتوکاین است، بنابراین می‌توان با سنجش IL-6 ، شدت بیماری کووید-19 را برآورد کرد. این سایتوکاین تولید و ترشح هپسیدین از کبد را القا می‌کند و باعث توقف ساخت فروپورتین (پروتئینی که خروج آهن از روده و سلول‌های ذخیره‌کننده آهن را کنترل می‌کند) می‌شود. در نتیجه سطح آهن، غلظت Hb و به دنبال آن سایر شاخص‌های گلبول قرمز کاهش می‌یابد. این مارکر به عنوان مارکر پیش‌آگهی‌دهنده در مدیریت بیماران مبتلا به کووید-19 اهمیت دارد (21). پروتئین واکنشگر C (CRP (c-Reactive protein: توسط کبد و در پاسخ به انواع سایتوکاین‌های التهابی ترشح می‌شود. سطح CRP در پاسخ به التهاب و عفونت خیلی سریع افزایش می‌یابد و با تعدیل شرایط به همان سرعت کاهش می‌یابد (22). به صورت کلی CRP التهاب حاد را شناسایی می‌کند و در بیماری کووید-19 سنجش آن جهت اندازه‌گیری پروتئین‌های التهابی فاز حاد انجام می‌شود (23). از آن جایی‌که عوامل ایمنی نقش مهمی در پیشرفت سریع بیماری دارند و از طرفی تغییرات اندکس‌های گلبول قرمز در پیش‌آگهی بیماری کمک‌کننده است، بررسی این شاخص‌های ایمونولوژیک و هماتولوژیک در موارد شدید کووید-19 دارای اهمیت است (24). بر اساس مطالب فوق، این پژوهش با هدف بررسی ارتباط شاخص‌های گلبول قرمز با CRP و IL-6 در بیماران مبتلابه کووید-19 بستری در بیمارستان‌های همدان در سال‌های 1399 و 1400 انجام گرفت.
مواد و روش‌ها
در این مطالعه که به صورت مقطعی توصیفی- تحلیلی انجام شد، به صورت تصادفی 294 بیمار مبتلا به کووید-19 بستری در بیمارستان‌های همدان که ابتلای آن‌ها با آزمایش RT-PCR و CT اسکن تائید شده بود و اطلاعات پرونده در دسترس بود انتخاب شدند. درخصوص بیماران فوت یا ترخیص شده اخلاق پژوهش با حفظ محرمانگی، هماهنگی با مسئولین ذیربط و دریافت کد اخلاق (IR.UMSHA.REC.1401.424) رعایت گردید. از بیماران که هم‌زمان با اجرای طرح بستری بودند (یا از ولی قانونی ایشان) رضایت‌نامه کتبی دریافت گردید. بیمارانی که رضایت نداشتند یا اطلاعات پرونده آن‌ها ناقص بود از مطالعه خارج شدند و در نهایت 280 بیمار مورد مطالعه قرار گرفتند.
این پژوهش با هدف ارتقای سلامت انسان‌ها توأم با رعایت کرامت و حقوق ایشان، رعایت اصل رازداری، حفظ اسرار آزمودنی‌ها و اتخاذ تدابیر مناسب برای جلوگیری از انتشار آن انجام گرفت. اطلاعات در چک لیست طراحی شده جمع‌آوری شد سپس وارد نرم‌افزار آماری SPSS نسخه 27 گردید. اطلاعات مذکور شامل سن، جنس، میزان شاخص‌های گلبول‌های قرمز (Hb ، RBC ، Hct ، MCH ، MCHC ، MCV ،RDW)، نشانگرهای زیستی مانند IL-6 و CRP و هم‌چنین نوع بستری (ICU ، غیر ICU) بود. به منظور ارزیابی میزان استقلال متغیرها، میزان تطابق داده‌ها و مقدار مورد انتظار از آزمون مربع کای و برای سنجش رابطه بین متغیرهای کیفی از ضریب همبستگی اسپیرمن استفاده شد. مقادیر 05/0p< معنادار در نظر گرفته شدند. جهت سهولت بررسی، پارامترهای آزمایشگاهی تقسیم‌بندی شدند. IL-6 بر اساس رنج طبیعی که کمتر از 4/3 پیکوگرم بر میلی‌لیتر بود، به دو گروه طبیعی و بیشتر از 4/3 پیکوگرم بر میلی‌لیتر تقسیم شدند. شاخص‌های گلبول قرمز (Hb ، RBC ، Hct ، MCH ، MCHC ، MCV ، RDW) نیز به دو گروه طبیعی (در محدوده طبیعی) و غیر طبیعی (خارج از محدوده طبیعی، برای همه شاخص‌های گلبول قرمز کاهش یافته به استثناء RDW که افزایش یافته بود) تقسیم شدند. CRP به صورت کیفی، کیفی منفی و مثبت (یک مثبت، دو مثبت، سه مثبت) تقسیم‌بندی شد.
یافته‌ها
پس از بررسی 280 پرونده بیمار مبتلا به کووید-19 بستری در بیمارستان، که 45% آن‌ها زن و 55% مرد بودند، مشخص شد شاخص‌های Hb ، Hct ، MCHC ، RDW و MCV با میزان IL-6 ارتباط معناداری دارند ولی هیچ یک از شاخص‌های گلبول قرمز بررسی شده با CRP ارتباط معناداری ندارند. با بررسی IL-6 و CRP دریافتیم که تعداد 27 نفر (6/9%) دارای IL-6 طبیعی و تعداد 253 نفر (4/90%) دارای IL-6 افزایش‌یافته بودند. هم‌چنین تعداد 29 نفر (4/10%) دارای CRP منفی و تعداد 97 نفر (6/34%)، 87 نفر (1/31%) و 67 نفر (9/32%) به ترتیب دارای CRP یک مثبت، دو مثبت و سه مثبت بودند.
میزان شاخص‌های RBC طبیعی و غیر طبیعی (برای RDW افزایش یافته و برای سایر شاخص‌های گلبول قرمز کاهش یافته) بیماران تحت مطالعه در نمودار نشان داده شده است (نمودار 1). در شاخص‌های گلبول قرمز (RBC ، Hb ، Hct ، MCH ، MCHC ، MCV ، RDW) به ترتیب تعداد 224 نفر (80%)، 215نفر (77%)، 212 نفر (76%)، 171 نفر (61%)، 171 نفر (61%)، 81 نفر (29%) و 106 نفر (38%) در محدوده طبیعی این پارامترها بودند در حالی که از نظر RBC ، Hb ، Hct ، MCH ، MCHC ، MCVبه ترتیب 56 نفر (20%)، 65 نفر (23%)، 68 نفر (24%)، 109 نفر (%39)، 109 نفر (39%) و 199 نفر (71%) خارج از محدوده طبیعی (کاهش یافته) و برای RDW 174 نفر (61%) خارج از محدوده طبیعی (افزایش یافته) بودند (نمودار 1). ارتباط بین شاخص‌های گلبول قرمز با بستری شدن در بخش مراقبت‌های ویژه در جدول مورد بررسی قرار گرفت (جدول 1). با توجه به نتایج به دست آمده مشخص شد که شاخص‌های Hb ، Hct ، MCH ، MCHC ، MCV ، RDW به ترتیب با ضریب همبستگی‌های 41/0- ، 33/0- ، 02/0- ، 35/0- ، 18/0- ، 33/0- با بستری شدن در بخش مراقبت‌های ویژه ارتباط دارند (001/0 p<). به عبارتی کاهش شاخص‌های مذکور موجـب نیـاز بـه
بستـری در بخـش مراقبت‌های ویژه شده است (جدول 1).
ارتباط بین شاخص‌های گلبول قرمز با IL-6 و CRP در جدول مورد بررسی قرار گرفت (جدول 2). با توجه به نتایج به دست آمده از ضریب همبستگی مشخص شد که شاخص‌های Hb ، Hct ، MCHC ، RDW و MCV با ضریب همبستگی 16/0، 19/0، 16/0، 21/0 و 23/0 با میزان IL-6 ارتباط معناداری دارند (به ترتیب 007/0 ، 002/0 ، 009/0 ، <001/0 و <001/0). این در حالی است که شاخص‌های Hb ، Hct ، MCHC ، RDW ، RBC ، MCV ، MCH با ضریب همبستگی‌های 05/0- ، 02/0- ، 09/0- ، 01/0- ، 09/0-، 05/0- و 07/0- با میزان CRP ارتباط معناداری ندارند (05/0 p<)(جدول 2).
بحث
در مطالعه‌ای که در بیمارستان‌های همدان با هدف بررسی ارتباط شاخص‌های گلبول قرمز با CRP و IL-6 در بیماران مبتلا به کووید-19 بستری در بیمارستان‌های همدان در سال‌های 1399 و 1400 انجام شد، دریافتیم که تمام شاخص‌های گلبول قرمز به جز MCH و MCV رابطه معناداری با افزایش میزان IL-6 بیماران دارند و همه شاخص‌های RBC به جز MCH با بستری شدن در بخش مراقبت‌های ویژه ارتباط دارند. در واقع کاهش بیشتر این شاخص‌ها در بعضی از بیماران باعث بستری شدن آن‌ها در بخش مراقبت‌های ویژه شده است.
راماچاندران و همکاران در سال 2021 به بررسی RDW در بیماران کووید-19 بستری در بیمارستان پرداختند. نتایج نشان داد که RDW به شدت با افزایش عوارض و مرگ و میر بیماران مرتبط است. افزایش RDW در بیماران کووید-19 با افزایش خطر مرگ و میر و شوک سپتیک همراه است
(25). در فرم حاد بیماری کووید-19 ، میزان Hb کاهش می‌یابد و به علت کاهش RBC و کم‌خونی ایجاد شده میزان Hct نیز کاهش می‌یابد. از طرفی علت افزایش RDW شلاته شدن آهن توسط ویروس کرونا و کاهش Hb و RBC است. مطالعه‌ای در سال 2020 با هدف شناسایی موارد شدید از متوسط کووید-19 با استفاده از پارامترهای هماتولوژی انجام شد. در این مطالعه وانگ و همکاران به این نتیجه رسیدند که با پیشرفت بیماری، تعداد گلبول‌های سفید، تعداد نوتروفیل‌ها و RDW در گروه شدید به طور معناداری بیشتر از گروه متوسط است. در حالی که تعداد لنفوسیت‌ها، تعداد ائوزینوفیل‌ها، تعداد RBC ، غلظت Hb و Hct در گروه شدید به طور معنادار کمتر از گروه متوسط بود (26). با شلاته شدن آهن توسط ویروس کرونا و کاهش Hb و RBC ، اکسیژن‌رسانی به بافت‌ها کم شده و سیستم ایمنی ضعیف می‌شود و بیماری تشدید می‌گردد. در پژوهش ذکر شده، تغییرات شاخص‌های RBC در دو گروه شدید و متوسط بررسی شده است. در مطالعه حاضر ارتباط این شاخص‌ها با IL-6 و CRP و تأثیر بر بستری شدن در بخش مراقبت‌های ویژه بررسی شد. جلیل و همکاران در سال 2022 با انجام مطالعه‌ای بیان کردند که اکثر شاخص‌های خونی بیماران در مقایسه با گروه کنترل کاهش معناداری دارند. ولی تفاوت مقدار هموگلوبین و RBC بیماران نسبت به گروه کنترل معنادار نیست (27). پارامترهای هماتولوژیک به علت در دسترس و ارزان بودن و پارامترهای ایمونولوژیک به علت این که نشان‌دهنده طوفان سایتوکاینی هستند، در برآورد پیش‌آگهی بیماری و تشخیص روند آن کاربرد دارند. در پژوهش انجام‌شده توسط مرتوگلو و همکاران؛ مشخص شد که گلبول سفید، نوتروفیل، آسپارتات آمینوترانسفراز و کراتینکیناز بیماران بالا بود در حالی که هموگلوبین، گلبول قرمز، ائوزینوفیل و مقادیر تخمینی نرخ فیلتراسیون گلومرولی در گروه ICU در مقایسه با غیر ICU پایین بود (6). غضنفری و همکاران درسال 2021در پژوهشی بیان کردند که کاهش RBC ، Hb و Hct و افزایش IL-6 در بین بیماران کووید-19 نسبت به افراد سالم به طور قابل توجهی شایع بوده و با میزان مرگ و میر ارتباط داشته است (28). در این مطالعه نیز همه شاخص‌های خونی برخلاف IL-6 کاهش یافته‌اند و میزان کاهش این شاخص‌ها، نوع بخش بستری را مشخص کرده است ولی ارتباط این شاخص و پارامترها با مرگ و میر بررسی نشده است. در پژوهشی که توسط یوان و همکاران در رابطه با مقایسه تغییرات پارامترهای هماتولوژیکی و ایمونولوژیکی بین 2 دسته بیماران عادی و بد حال مبتلا به کووید-19 صورت گرفته است به نتایج مشابهی با پژوهش حاضر در رابطه با کاهش شدیدتر RBC و Hbو افزایش IL-6 در بیماران بد حال و افرادی که در ICU بستری بودند؛ دست یافتند (29). IL-6 تولید و ترشح هپسیدین از کبد را افزایش می‌دهد. سپس با مهار تولید فروپورتین، خروج آهن از روده و سلول‌های ذخیره‌کننده آهن را کاهش می‌دهد. این موضوع ضمن کاهش غلظت Hb ، سایر شاخص‌های گلبول قرمز را نیز کاهش می‌دهد. این مارکر به عنوان مارکر پیش‌آگهی‌دهنده در مدیریت بیماران مبتلا به کووید-19 اهمیت دارد (21). افزایش IL-6 ضمن احتباس آهن در ماکروفاژها و عدم در دسترس بودن آن، فرآیند خونسازی را کاهش می‌دهد و بدین ترتیب در ایجاد کم خونی در عفونت و التهاب مؤثر است (30).
نتیجه‌گیری
با بررسی ارتباط شاخص‌های گلبول قرمز با میزان IL-6 و CRP مشخص شد که افزایش IL-6 با کاهش شاخص‌های گلبول قرمز ارتباط دارد. ارزیابی دقیق شاخص‌های گلبول قرمز و ارتباط آن‌ها با پارامترهای ایمونولوژیک می‌تواند در انتخاب روش درمانی مناسب، تعیین شدت بیماری، تظاهرات بالینی، تعیین سطح خدمات مورد نیاز و ارائه مراقبت‌های ویژه مفید باشد.
حمایت مالی
این مطالعه با حمایت مالی دانشگاه علوم پزشکی ابن سینا همدان انجام شده است.
ملاحظات اخلاقی
این مطالعه دارای کد اخلاق IR.UMSHA.REC.1401.424 از کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی همدان است.
عدم تعارض منافع
هیچگونه تعارض منافعی توسط نویسندگان بیان نشده است.
نقش نویسندگان
مهدیس مکاریانی: جمع‌آوری اطلاعات، روش‌شناسی و نوشتن مقاله
زهرا مکاریانی: جمع‌آوری اطلاعات، نوشتن مقاله
دکتر فاطمه امیری: طراحی و اجرای مطالعه، روش‌شناسی، تجزیه و تحلیل داده‌ها و ویرایش مقاله
فاطمه قدمگاهی: بررسی آماری، تجزیه و تحلیل داده‌ها و نوشتن مقاله
تشکر و قدردانی
بدین‌وسیله نویسندگان از دانشگاه علوم پزشکی ابن سینا همدان تشکر و قدردانی تشکر و قدردانی می‌نمایند.
متن کامل: (343 مشاهده)
ارتباط شاخص‌های گلبول قرمز با CRP و IL-6 در بیماران مبتلا به Covid-19
بستری در بیمارستان‌های همدان در سال های 1399 و 1400
مهدیس مکاریانی1، زهرا مکاریانی1، فاطمه امیری2، فاطمه قدمگاهی3
چکیده
سابقه و هدف
همه‌گیری کووید-19 ضمن ایجاد مشکلات بهداشتی- درمانی موجب مرگ و میر بیماران گردید. شناسایی فوری بیماران، بررسی پارامترهای ایمونولوژیک و هماتولوژیک و ارتباط آن‌ها با یکدیگر در تعیین روند درمان اهمیت دارد. لذا این پژوهش باهدف بررسی ارتباط شاخص‌های گلبول قرمز با CRP و IL-6 در بیماران مبتلا به کووید-19 انجام شده است.
مواد و روش‌ها
در این مطالعه مقطعی توصیفی- تحلیلی، اطلاعات 280 پرونده مربوط به بیماران بستری مبتلا به کووید-19 بیمارستان‌های همدان در سال‌های 1399 و 1400 در نرم‌افزار SPSS نسخه 27 وارد گردید. داده‌ها با استفاده از آزمون مربع کای و ضریب همبستگی اسپیرمن و 05/0 p< تحلیل شد.
یافته‌ها
با بررسی پرونده افراد مبتلا به کرونا مشخص شد که شاخص‌های Hb ، Hct ، MCHC ، RDW و MCV با ضریب همبستگی‌های 16/0 ، 19/0 ، 16/0، 21/0 و 23/0 با میزان IL-6 ارتباط معناداری دارند (به ترتیب 007/0 p= ، 002/0 p= ، 009/0 p= ، 001/0 p< و 001/0 p<). این در حالی است که هیچ یک از شاخص‌های مورد بررسی با میزان CRP ارتباط معناداری ندارند.
نتیجه گیری
ارزیابی دقیق شاخص‌های گلبول قرمز و ارتباط آن‌ها با پارامترهای ایمونولوژیک در انتخاب روش درمانی مناسب، پیش‌بینی شدت بیماری و تظاهرات بالینی، تعیین سطح خدمات مورد نیاز و تأمین مراقبت‌های ویژه برای بیماران کمک‌کننده است.
کلمات کلیدی: کووید-19، گلبول‌های قرمز، شاخص‌های گلبول قرمز، CRP
تاریخ دریافت: 03/02/1403
تاریخ پذیرش: 04/04/1403
1- دانشجوی کارشناسی علوم آزمایشگاهی ـ مرکز پژوهش دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی همدان ـ همدان ـ ایران
2- مؤلف مسئول: PhD خون‌شناسی آزمایشگاهی و بانک خون ـ استادیار گروه علوم آزمایشگاهی دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی همدان ـ همدان ـ ایران ـ کد پستی: 6517838741
3- دانشجوی دکترای تخصصی آمار زیستی ـ گروه آمار زیستی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران ـ تهران ـ ایران
بستری در بیمارستان‌های همدان در سال های 1399 و 1400
مهدیس مکاریانی1، زهرا مکاریانی1، فاطمه امیری2، فاطمه قدمگاهی3
چکیده
سابقه و هدف
همه‌گیری کووید-19 ضمن ایجاد مشکلات بهداشتی- درمانی موجب مرگ و میر بیماران گردید. شناسایی فوری بیماران، بررسی پارامترهای ایمونولوژیک و هماتولوژیک و ارتباط آن‌ها با یکدیگر در تعیین روند درمان اهمیت دارد. لذا این پژوهش باهدف بررسی ارتباط شاخص‌های گلبول قرمز با CRP و IL-6 در بیماران مبتلا به کووید-19 انجام شده است.
مواد و روش‌ها
در این مطالعه مقطعی توصیفی- تحلیلی، اطلاعات 280 پرونده مربوط به بیماران بستری مبتلا به کووید-19 بیمارستان‌های همدان در سال‌های 1399 و 1400 در نرم‌افزار SPSS نسخه 27 وارد گردید. داده‌ها با استفاده از آزمون مربع کای و ضریب همبستگی اسپیرمن و 05/0 p< تحلیل شد.
یافته‌ها
با بررسی پرونده افراد مبتلا به کرونا مشخص شد که شاخص‌های Hb ، Hct ، MCHC ، RDW و MCV با ضریب همبستگی‌های 16/0 ، 19/0 ، 16/0، 21/0 و 23/0 با میزان IL-6 ارتباط معناداری دارند (به ترتیب 007/0 p= ، 002/0 p= ، 009/0 p= ، 001/0 p< و 001/0 p<). این در حالی است که هیچ یک از شاخص‌های مورد بررسی با میزان CRP ارتباط معناداری ندارند.
نتیجه گیری
ارزیابی دقیق شاخص‌های گلبول قرمز و ارتباط آن‌ها با پارامترهای ایمونولوژیک در انتخاب روش درمانی مناسب، پیش‌بینی شدت بیماری و تظاهرات بالینی، تعیین سطح خدمات مورد نیاز و تأمین مراقبت‌های ویژه برای بیماران کمک‌کننده است.
کلمات کلیدی: کووید-19، گلبول‌های قرمز، شاخص‌های گلبول قرمز، CRP
تاریخ دریافت: 03/02/1403
تاریخ پذیرش: 04/04/1403
1- دانشجوی کارشناسی علوم آزمایشگاهی ـ مرکز پژوهش دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی همدان ـ همدان ـ ایران
2- مؤلف مسئول: PhD خون‌شناسی آزمایشگاهی و بانک خون ـ استادیار گروه علوم آزمایشگاهی دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی همدان ـ همدان ـ ایران ـ کد پستی: 6517838741
3- دانشجوی دکترای تخصصی آمار زیستی ـ گروه آمار زیستی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران ـ تهران ـ ایران
مقدمه
ویروس کرونا از اصلی‌ترین عوامل بیماری‌زای عفونت تنفسی در سال‌های اخیر است (1). عفونت تنفسی حاد در برخی از بیماران به سرعت به سندرم دیسترس حاد تنفس (ARDS، Acute Respiratory Distress Syndrome) و نارسایی حاد تنفسی تبدیل می‌شود (2). در طول دوره تشخیص و درمان، تغییراتی در شاخص‌های گلبول قرمز و پارامترهای ایمونولوژیک بیماران کووید-19 مشاهده می‌شود (3).
شمارش کامل خون (CBC)، مؤثرترین و رایج‌ترین آزمایش در آزمایشگاه‌های بالینی است. با انجام این آزمایش ارزش شاخص‌های گلبول قرمز به دست می‌آید که اطلاعات مفیدی درخصوص پیشرفت بیماری کووید-19و پیامدهای آن در اختیار می‌گذارد. این نکته در انجام اقدامات مناسب و به موقع حائز اهمیت است (4). گلبول قرمز خون (RBC) وظیفه حمل اکسیژن به بافت‌های بدن را بر عهده دارد (5). در کووید-19 نیمه عمر گلبول‌های قرمز کوتاه می‌شود یا تولید آن‌ها سرکوب می‌گردد، در نتیجه مقادیر RBC کاهش می‌یابد (6). هموگلوبین و غلظت آن مهم‌ترین عامل تعیین‌کننده ظرفیت حمل اکسیژن در خون است (8، 7). به علت مشکل در تنفس و محدودیت عملکرد ریه و کاهش غلظت هموگلوبین، در بیماران کووید-19 کاهش اکسیژن‌رسانی مشهود است (9). هماتوکریت از دیگر شاخص‌های گلبول قرمز است. در فرم خفیف بیماری میزان Hct طبیعی است اما در فرم حاد بیماری با کاهش RBC ، میزان Hct نیز کاهش می‌یابد و کم خونی ایجاد می‌شود. یکی از علل بروز کم خونی و کاهش Hb ، RBC و Hct در بیماران مبتلا، شلاته شدن آهن توسط ویروس کروناست (11، 10). میانگین هموگلوبین سلولی (:MCH Mean Corpuscular Hemoglobin) به متوسط Hb موجود در RBC اشاره دارد. میزان MCH با دو شاخص دیگر، متوسط حجم گلبول قرمز خون (:MCV Mean Corpuscular Volume) و میانگین غلظت هموگلوبین گلبول‌های قرمز(Mean Corpuscular Hemoglobin Concentration: MCHC) مرتبط است (12). MCHC متوسـط غلظـت Hb در RBC اسـت و حتــی در صـورت
طبیعی بودن تعداد RBC می‌تواند در محدوده‌های کاهش یافته، طبیعی و افزایش یافته قرار گیرد (13). بر اساس برخی مطالعه‌های انجام شده، دو شاخص MCH و MCHC در فرم خفیف کووید-19 تغییر چندانی نداشته و در محدوده طبیعی قرار دارند. اما مقدار MCHC در فرم حاد بیماری که کاهش Hb و RBC دیده می‌شود، کاهش می‌یابد (14). از طرفی نتایج MCH منعکس‌کننده نتایج MCV است (15). در فرم خفیف بیماری کووید-19 میزان MCV طبیعی بوده و گلبول قرمز به صورت نورموسیت مشاهده می‌شود. ولی در فرم شدید بیماری MCV به کمتر از 80 فمتولیتر رسیده و RBC به صورت میکروسیت است (16). پهنای توزیع گلبول قرمز (RDW : Red Cell Distribution Width)؛ میزان تغییرات حجم RBC و دامنه پراکندگی حجم آن را اندازه‌گیری می‌کند (17). RDW معمولاً برای تعیین کمیت تغییرات اندازه استفاده می‌شود و یکی از دلایل افزایش آن التهاب ناشی از کووید-19 می‌باشد (18).
اینترلوکین-6 سایتوکاینی است که در پاسخ به آسیب بافتی و عفونت‌ها تولید می‌شود و در پیشرفت عفونت‌های ویروسی نقش دارد (19). در بیماری کووید-19 با تولید مقدار زیادی سایتوکاین‌های پیش التهابی، پاسخ التهابی شدیدی ایجاد می‌شود که ضمن تشدید بیماری به ریه و دیگر ارگان‌ها آسیب وارد می‌کند (20). IL-6 عامل اصلی ایجاد طوفان سایتوکاین است، بنابراین می‌توان با سنجش IL-6 ، شدت بیماری کووید-19 را برآورد کرد. این سایتوکاین تولید و ترشح هپسیدین از کبد را القا می‌کند و باعث توقف ساخت فروپورتین (پروتئینی که خروج آهن از روده و سلول‌های ذخیره‌کننده آهن را کنترل می‌کند) می‌شود. در نتیجه سطح آهن، غلظت Hb و به دنبال آن سایر شاخص‌های گلبول قرمز کاهش می‌یابد. این مارکر به عنوان مارکر پیش‌آگهی‌دهنده در مدیریت بیماران مبتلا به کووید-19 اهمیت دارد (21). پروتئین واکنشگر C (CRP (c-Reactive protein: توسط کبد و در پاسخ به انواع سایتوکاین‌های التهابی ترشح می‌شود. سطح CRP در پاسخ به التهاب و عفونت خیلی سریع افزایش می‌یابد و با تعدیل شرایط به همان سرعت کاهش می‌یابد (22). به صورت کلی CRP التهاب حاد را شناسایی می‌کند و در بیماری کووید-19 سنجش آن جهت اندازه‌گیری پروتئین‌های التهابی فاز حاد انجام می‌شود (23). از آن جایی‌که عوامل ایمنی نقش مهمی در پیشرفت سریع بیماری دارند و از طرفی تغییرات اندکس‌های گلبول قرمز در پیش‌آگهی بیماری کمک‌کننده است، بررسی این شاخص‌های ایمونولوژیک و هماتولوژیک در موارد شدید کووید-19 دارای اهمیت است (24). بر اساس مطالب فوق، این پژوهش با هدف بررسی ارتباط شاخص‌های گلبول قرمز با CRP و IL-6 در بیماران مبتلابه کووید-19 بستری در بیمارستان‌های همدان در سال‌های 1399 و 1400 انجام گرفت.
مواد و روش‌ها
در این مطالعه که به صورت مقطعی توصیفی- تحلیلی انجام شد، به صورت تصادفی 294 بیمار مبتلا به کووید-19 بستری در بیمارستان‌های همدان که ابتلای آن‌ها با آزمایش RT-PCR و CT اسکن تائید شده بود و اطلاعات پرونده در دسترس بود انتخاب شدند. درخصوص بیماران فوت یا ترخیص شده اخلاق پژوهش با حفظ محرمانگی، هماهنگی با مسئولین ذیربط و دریافت کد اخلاق (IR.UMSHA.REC.1401.424) رعایت گردید. از بیماران که هم‌زمان با اجرای طرح بستری بودند (یا از ولی قانونی ایشان) رضایت‌نامه کتبی دریافت گردید. بیمارانی که رضایت نداشتند یا اطلاعات پرونده آن‌ها ناقص بود از مطالعه خارج شدند و در نهایت 280 بیمار مورد مطالعه قرار گرفتند.
این پژوهش با هدف ارتقای سلامت انسان‌ها توأم با رعایت کرامت و حقوق ایشان، رعایت اصل رازداری، حفظ اسرار آزمودنی‌ها و اتخاذ تدابیر مناسب برای جلوگیری از انتشار آن انجام گرفت. اطلاعات در چک لیست طراحی شده جمع‌آوری شد سپس وارد نرم‌افزار آماری SPSS نسخه 27 گردید. اطلاعات مذکور شامل سن، جنس، میزان شاخص‌های گلبول‌های قرمز (Hb ، RBC ، Hct ، MCH ، MCHC ، MCV ،RDW)، نشانگرهای زیستی مانند IL-6 و CRP و هم‌چنین نوع بستری (ICU ، غیر ICU) بود. به منظور ارزیابی میزان استقلال متغیرها، میزان تطابق داده‌ها و مقدار مورد انتظار از آزمون مربع کای و برای سنجش رابطه بین متغیرهای کیفی از ضریب همبستگی اسپیرمن استفاده شد. مقادیر 05/0p< معنادار در نظر گرفته شدند. جهت سهولت بررسی، پارامترهای آزمایشگاهی تقسیم‌بندی شدند. IL-6 بر اساس رنج طبیعی که کمتر از 4/3 پیکوگرم بر میلی‌لیتر بود، به دو گروه طبیعی و بیشتر از 4/3 پیکوگرم بر میلی‌لیتر تقسیم شدند. شاخص‌های گلبول قرمز (Hb ، RBC ، Hct ، MCH ، MCHC ، MCV ، RDW) نیز به دو گروه طبیعی (در محدوده طبیعی) و غیر طبیعی (خارج از محدوده طبیعی، برای همه شاخص‌های گلبول قرمز کاهش یافته به استثناء RDW که افزایش یافته بود) تقسیم شدند. CRP به صورت کیفی، کیفی منفی و مثبت (یک مثبت، دو مثبت، سه مثبت) تقسیم‌بندی شد.
یافته‌ها
پس از بررسی 280 پرونده بیمار مبتلا به کووید-19 بستری در بیمارستان، که 45% آن‌ها زن و 55% مرد بودند، مشخص شد شاخص‌های Hb ، Hct ، MCHC ، RDW و MCV با میزان IL-6 ارتباط معناداری دارند ولی هیچ یک از شاخص‌های گلبول قرمز بررسی شده با CRP ارتباط معناداری ندارند. با بررسی IL-6 و CRP دریافتیم که تعداد 27 نفر (6/9%) دارای IL-6 طبیعی و تعداد 253 نفر (4/90%) دارای IL-6 افزایش‌یافته بودند. هم‌چنین تعداد 29 نفر (4/10%) دارای CRP منفی و تعداد 97 نفر (6/34%)، 87 نفر (1/31%) و 67 نفر (9/32%) به ترتیب دارای CRP یک مثبت، دو مثبت و سه مثبت بودند.
میزان شاخص‌های RBC طبیعی و غیر طبیعی (برای RDW افزایش یافته و برای سایر شاخص‌های گلبول قرمز کاهش یافته) بیماران تحت مطالعه در نمودار نشان داده شده است (نمودار 1). در شاخص‌های گلبول قرمز (RBC ، Hb ، Hct ، MCH ، MCHC ، MCV ، RDW) به ترتیب تعداد 224 نفر (80%)، 215نفر (77%)، 212 نفر (76%)، 171 نفر (61%)، 171 نفر (61%)، 81 نفر (29%) و 106 نفر (38%) در محدوده طبیعی این پارامترها بودند در حالی که از نظر RBC ، Hb ، Hct ، MCH ، MCHC ، MCVبه ترتیب 56 نفر (20%)، 65 نفر (23%)، 68 نفر (24%)، 109 نفر (%39)، 109 نفر (39%) و 199 نفر (71%) خارج از محدوده طبیعی (کاهش یافته) و برای RDW 174 نفر (61%) خارج از محدوده طبیعی (افزایش یافته) بودند (نمودار 1). ارتباط بین شاخص‌های گلبول قرمز با بستری شدن در بخش مراقبت‌های ویژه در جدول مورد بررسی قرار گرفت (جدول 1). با توجه به نتایج به دست آمده مشخص شد که شاخص‌های Hb ، Hct ، MCH ، MCHC ، MCV ، RDW به ترتیب با ضریب همبستگی‌های 41/0- ، 33/0- ، 02/0- ، 35/0- ، 18/0- ، 33/0- با بستری شدن در بخش مراقبت‌های ویژه ارتباط دارند (001/0 p<). به عبارتی کاهش شاخص‌های مذکور موجـب نیـاز بـه
بستـری در بخـش مراقبت‌های ویژه شده است (جدول 1).
ارتباط بین شاخص‌های گلبول قرمز با IL-6 و CRP در جدول مورد بررسی قرار گرفت (جدول 2). با توجه به نتایج به دست آمده از ضریب همبستگی مشخص شد که شاخص‌های Hb ، Hct ، MCHC ، RDW و MCV با ضریب همبستگی 16/0، 19/0، 16/0، 21/0 و 23/0 با میزان IL-6 ارتباط معناداری دارند (به ترتیب 007/0 ، 002/0 ، 009/0 ، <001/0 و <001/0). این در حالی است که شاخص‌های Hb ، Hct ، MCHC ، RDW ، RBC ، MCV ، MCH با ضریب همبستگی‌های 05/0- ، 02/0- ، 09/0- ، 01/0- ، 09/0-، 05/0- و 07/0- با میزان CRP ارتباط معناداری ندارند (05/0 p<)(جدول 2).
بحث
در مطالعه‌ای که در بیمارستان‌های همدان با هدف بررسی ارتباط شاخص‌های گلبول قرمز با CRP و IL-6 در بیماران مبتلا به کووید-19 بستری در بیمارستان‌های همدان در سال‌های 1399 و 1400 انجام شد، دریافتیم که تمام شاخص‌های گلبول قرمز به جز MCH و MCV رابطه معناداری با افزایش میزان IL-6 بیماران دارند و همه شاخص‌های RBC به جز MCH با بستری شدن در بخش مراقبت‌های ویژه ارتباط دارند. در واقع کاهش بیشتر این شاخص‌ها در بعضی از بیماران باعث بستری شدن آن‌ها در بخش مراقبت‌های ویژه شده است.
راماچاندران و همکاران در سال 2021 به بررسی RDW در بیماران کووید-19 بستری در بیمارستان پرداختند. نتایج نشان داد که RDW به شدت با افزایش عوارض و مرگ و میر بیماران مرتبط است. افزایش RDW در بیماران کووید-19 با افزایش خطر مرگ و میر و شوک سپتیک همراه است
(25). در فرم حاد بیماری کووید-19 ، میزان Hb کاهش می‌یابد و به علت کاهش RBC و کم‌خونی ایجاد شده میزان Hct نیز کاهش می‌یابد. از طرفی علت افزایش RDW شلاته شدن آهن توسط ویروس کرونا و کاهش Hb و RBC است. مطالعه‌ای در سال 2020 با هدف شناسایی موارد شدید از متوسط کووید-19 با استفاده از پارامترهای هماتولوژی انجام شد. در این مطالعه وانگ و همکاران به این نتیجه رسیدند که با پیشرفت بیماری، تعداد گلبول‌های سفید، تعداد نوتروفیل‌ها و RDW در گروه شدید به طور معناداری بیشتر از گروه متوسط است. در حالی که تعداد لنفوسیت‌ها، تعداد ائوزینوفیل‌ها، تعداد RBC ، غلظت Hb و Hct در گروه شدید به طور معنادار کمتر از گروه متوسط بود (26). با شلاته شدن آهن توسط ویروس کرونا و کاهش Hb و RBC ، اکسیژن‌رسانی به بافت‌ها کم شده و سیستم ایمنی ضعیف می‌شود و بیماری تشدید می‌گردد. در پژوهش ذکر شده، تغییرات شاخص‌های RBC در دو گروه شدید و متوسط بررسی شده است. در مطالعه حاضر ارتباط این شاخص‌ها با IL-6 و CRP و تأثیر بر بستری شدن در بخش مراقبت‌های ویژه بررسی شد. جلیل و همکاران در سال 2022 با انجام مطالعه‌ای بیان کردند که اکثر شاخص‌های خونی بیماران در مقایسه با گروه کنترل کاهش معناداری دارند. ولی تفاوت مقدار هموگلوبین و RBC بیماران نسبت به گروه کنترل معنادار نیست (27). پارامترهای هماتولوژیک به علت در دسترس و ارزان بودن و پارامترهای ایمونولوژیک به علت این که نشان‌دهنده طوفان سایتوکاینی هستند، در برآورد پیش‌آگهی بیماری و تشخیص روند آن کاربرد دارند. در پژوهش انجام‌شده توسط مرتوگلو و همکاران؛ مشخص شد که گلبول سفید، نوتروفیل، آسپارتات آمینوترانسفراز و کراتینکیناز بیماران بالا بود در حالی که هموگلوبین، گلبول قرمز، ائوزینوفیل و مقادیر تخمینی نرخ فیلتراسیون گلومرولی در گروه ICU در مقایسه با غیر ICU پایین بود (6). غضنفری و همکاران درسال 2021در پژوهشی بیان کردند که کاهش RBC ، Hb و Hct و افزایش IL-6 در بین بیماران کووید-19 نسبت به افراد سالم به طور قابل توجهی شایع بوده و با میزان مرگ و میر ارتباط داشته است (28). در این مطالعه نیز همه شاخص‌های خونی برخلاف IL-6 کاهش یافته‌اند و میزان کاهش این شاخص‌ها، نوع بخش بستری را مشخص کرده است ولی ارتباط این شاخص و پارامترها با مرگ و میر بررسی نشده است. در پژوهشی که توسط یوان و همکاران در رابطه با مقایسه تغییرات پارامترهای هماتولوژیکی و ایمونولوژیکی بین 2 دسته بیماران عادی و بد حال مبتلا به کووید-19 صورت گرفته است به نتایج مشابهی با پژوهش حاضر در رابطه با کاهش شدیدتر RBC و Hbو افزایش IL-6 در بیماران بد حال و افرادی که در ICU بستری بودند؛ دست یافتند (29). IL-6 تولید و ترشح هپسیدین از کبد را افزایش می‌دهد. سپس با مهار تولید فروپورتین، خروج آهن از روده و سلول‌های ذخیره‌کننده آهن را کاهش می‌دهد. این موضوع ضمن کاهش غلظت Hb ، سایر شاخص‌های گلبول قرمز را نیز کاهش می‌دهد. این مارکر به عنوان مارکر پیش‌آگهی‌دهنده در مدیریت بیماران مبتلا به کووید-19 اهمیت دارد (21). افزایش IL-6 ضمن احتباس آهن در ماکروفاژها و عدم در دسترس بودن آن، فرآیند خونسازی را کاهش می‌دهد و بدین ترتیب در ایجاد کم خونی در عفونت و التهاب مؤثر است (30).
نتیجه‌گیری
با بررسی ارتباط شاخص‌های گلبول قرمز با میزان IL-6 و CRP مشخص شد که افزایش IL-6 با کاهش شاخص‌های گلبول قرمز ارتباط دارد. ارزیابی دقیق شاخص‌های گلبول قرمز و ارتباط آن‌ها با پارامترهای ایمونولوژیک می‌تواند در انتخاب روش درمانی مناسب، تعیین شدت بیماری، تظاهرات بالینی، تعیین سطح خدمات مورد نیاز و ارائه مراقبت‌های ویژه مفید باشد.
حمایت مالی
این مطالعه با حمایت مالی دانشگاه علوم پزشکی ابن سینا همدان انجام شده است.
ملاحظات اخلاقی
این مطالعه دارای کد اخلاق IR.UMSHA.REC.1401.424 از کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی همدان است.
عدم تعارض منافع
هیچگونه تعارض منافعی توسط نویسندگان بیان نشده است.
نقش نویسندگان
مهدیس مکاریانی: جمع‌آوری اطلاعات، روش‌شناسی و نوشتن مقاله
زهرا مکاریانی: جمع‌آوری اطلاعات، نوشتن مقاله
دکتر فاطمه امیری: طراحی و اجرای مطالعه، روش‌شناسی، تجزیه و تحلیل داده‌ها و ویرایش مقاله
فاطمه قدمگاهی: بررسی آماری، تجزیه و تحلیل داده‌ها و نوشتن مقاله
تشکر و قدردانی
بدین‌وسیله نویسندگان از دانشگاه علوم پزشکی ابن سینا همدان تشکر و قدردانی تشکر و قدردانی می‌نمایند.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
