جلد 21، شماره 2 - ( تابستان 1403 )
جلد 21 شماره 2 صفحات 117-108 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Mehrpouri M, Masoudi S. Beliefs, Ideas and Attitudes of students in Alborz University of Medical Sciences towards Blood Donation in 2023. Sci J Iran Blood Transfus Organ 2024; 21 (2) :108-117
URL: http://bloodjournal.ir/article-1-1524-fa.html
URL: http://bloodjournal.ir/article-1-1524-fa.html
مهرپوری مهدیه، مسعودی سمانه. باورها، عقاید و نگرش های دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی البرز نسبت به اهدای خون در سال ۱۴۰۲. فصلنامه پژوهشی خون. 1403; 21 (2) :108-117
استادیار دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی البرز
متن کامل [PDF 494 kb]
(226 دریافت)
| چکیده (HTML) (673 مشاهده)
مقدمه
اهدای خون داوطلبانه امری انسان دوستانه و شریف است که روزانه جان صدها انسان را نجات می‌دهد و به عنوان با ارزش‌ترین عنصر نجات‌بخش زندگی، همواره نقشی اساسی در علم پزشکی ایفا کرده است (1). ترویج اهدای خون و ایجاد آگاهی در میان تمام اقشار جامعه از اهمیت به سزایی برخوردار است و هم‌چنان یک چالش مهم می‌باشد (2). مطالعه‌ای پیش‌بینی کرده است که اهدای خون توسط یک درصد از جمعیت یک کشور می‌تواند نیازهای اساسی به خون را برآورده کند (3). انتقال خون در مواقع اضطراری مانند بارداری یا زایمان، کم خونی شدید در کودکان، تصادفات جاده‌ای، روش‌های جراحی و غیره مورد نیاز است. هم‌چنین نوزادان مبتلا به اختلالات هموگلوبین مانند تالاسمی، بیماری سلول داسی و سایر آنمی‌ها نیاز به تزریق خون منظم دارند که باعث افزایش تقاضای خون می‌شود (4). اهدای داوطلبانه و بدون دستمزد با پایین‌ترین شانس عفونت‌های مرتبط با انتقال خون همراه است و باعث می‌شود که این نوع اهدا نسبت به سایر موارد ایده‌آل باشد و مواردی مانند اهدای جایگزین و اهدای مستقیم برای اعضای خانواده در حال حذف هستند (5). تخمین زده می‌شود تا سال ۲۰۲۲ حدود ۵/۱۱۸ میلیون اهدای خون در سطح جهان انجام شده است که 40 درصد آن مربوط به کشورهایی با درآمد بالا است که محل سکونت 16 درصد از جمعیت جهان می‌باشد. این واحدهای خون جمع‌آوری شده از انواع اهداکنندگان خون اعم از داوطلبانه بدون دستمزد، اهدا برای اعضای خانواده یا جایگزین جمع‌آوری شده است. در کشورهای کم درآمد، تا 54 درصد از انتقال خون به کودکان زیر 5 سال انجام می‌شود؛ در حالی که در کشورهای با درآمد بالا، گروه هدف تزریق خون، افراد با سن بالای 60 سال سن می‌باشند. داده‌های 113 کشور نشان می‌دهد که به صورت میانگین، سهم زنان در اهدای خون 33 درصد می‌باشد. در حالی که، در 15 کشور اهداکنندگان زن کمتر از 10 درصد از اهداکنندگان را تشکیل داده‌اند. در کشورهای توسعه یافته نزدیک به نیمی از اهداکنندگان خون خانم می‌باشند؛ برای مثال در آمریکا و اروپا به ترتیب ۴۰ و ۳۸ درصد از اهداکنندگان را زنان تشکیل می‌دهند. اما در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، زنان سهم بسیار کمتری از واحدهای خون اهدایی دارند. این رقم در کشور عمان ۱۰ درصد می‌باشد (6). در ایران نیز به رغم این که میزان اهدای خون بانوان به نسبت گذشته رشد داشته است، اما هم‌چنان نسبت به میانگین جهانی بسیار پایین می‌باشد، به طوری که در سال ۱۴۰۱، میزان اهدای خون در بانوان ایرانی به صورت میانگین ۵۳/۴ درصد بوده است. البته در استان‌های کردستان، لرستان و خراسان شمالی شاخص اهدا نسبت به میانگین بالاتر می‌باشد. زنان نیمی از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند و به دلیل گرایش کمتر به رفتارهای پرخطر و توجه بیشتر به الگوی زندگی سالم، خون سالمتری دارند. هم‌چنین زنان به عنوان رکن اصلی خانواده می‌توانند با اهدای خون خود نقش مهمی در افرایش مشارکت سایر اعضای خانواده در اهدای خون داشته باشند. مطالعه‌ها نشان داده‌اند که زنان به دلایلی از جمله ترس از دیدن سوزن و خون، بارداری، ترس از کم‌خونی، شیردهی و وزن پایین تمایل کمتری به اهدای خون دارند (9-7). شناسایی باورها، عقاید و نگرش‌های افراد جامعه در ارتباط با اهدای خون از اهمیت به سزایی برخوردار است. بررسی دلایلی که مانع از اهدای خون در یک جمعیت خصوصاً زنان می‌شود و یا اهداکنندگان را از اهدای خون مجدد باز می‌دارد، می‌تواند نقش مهمی در شناسایی موانع اهدای خون و در گام بعدی افزایش آگاهی جامعه در جهت رفع این مشکلات داشته باشد. با توجه به این که دانشجویان و به خصوص دانشجویان دانشگاه‌های علوم پزشکی، قشر تاثیرگذاری در ارتباط با نگرش جامعه نسبت به اهدای خون می‌باشند، هدف از این مطالعه ارزیابی نگرش دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی البرز در ارتباط با اهدای خون و بررسی موانع موجود در زمینه اهدای خون بود تا در صورت امکان بتوان با کاهش این موانع زمینه اهدا را فراهم کرد.
مواد و روش‌ها
مطالعه حاضر یک مطالعه توصیفی- مقطعی بود که از تیر ماه تا شهریور ماه ۱۴۰۲ در دانشگاه علوم پزشکی البرز انجام گرفت. جامعه مورد مطالعه دانشجویان رشته‌های مختلف مشغول به تحصیل در دانشگاه علوم پزشکی البرز بودند. در سال ۱۴۰۲ حدود ۳۰۰۰ دانشجو در این دانشگاه مشغول به تحصیل بودند، لذا حجم نمونه با استفاده از فرمول آماری کوکران ۳۳۰ نفر محاسبه گردید که با روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای از تمام رشته‌های تحصیلی متناسب با تعداد دانشجویان آن رشته تحصیلی مورد مطالعه قرار گرفتند. در این مطالعه دانشجویان رشته‌های علوم آزمایشگاهی، هوشبری، اتاق عمل، پزشکی عمومی، دندانپزشکی، پرستاری، مهندسی بهداشت، داروسازی، بهداشت عمومی، مامایی و فوریت پزشکی ارزیابی شدند. برای جمع‌آوری دادهها از پرسشنامه استفاده شد که از مطالعه کسرائیان و همکاران گرفته شد (10). بخشی از پرسشنامهها به صورت الکترونیکی و در نرم‌افزار پرس لاین و بخشی به صورت کاغذی توزیع شدند و به منظور حفظ محرمانگی، از ذکر نام دانشجوها خودداری شد. این پرسشنامه متشکل از ۵ قسمت بود، بخش اول شامل سؤالات دموگرافیک و شامل جنسیت، سن، وضعیت تأهل، رشته تحصیلی، ترم تحصیلی، وضعیت اشتغال، سابقه اهدای خون و تمایل به اهدای مجدد خون بودند. بخش دوم شامل ۱۲ سؤال بود که علل اهدای خون را در بین اهداکنندگان بررسی می‌کرد. بخش سوم متشکل از ۷ سؤال بود و علل عدم اهدای مجدد را در بین اهداکنندگان خون بررسی می‌کرد. بخش چهارم از ۲۰ سؤال تشکیل شده و فاکتورهای بازدارنده از اهدای خون را در بین افرادی که تاکنون خون اهدا نکرده‌اند (غیر اهداکنندگان) بررسی می‌کرد. بخش آخر که از ۱۲ سؤال تشکیل شده بود پیرامون نگرش و عقاید افراد مختلف اعم از اهداکنندگان خون و افرادی که تاکنون خون اهدا نکرده بودند، نسبت به اهدای خون بود. قبل از توزیع پرسشنامهها، روایی صوری پرسشنامه توسط تعدادی از پاسخ‌دهندگان و روایی محتوایی آن توسط اساتید متخصص در رشته خون‌شناسی آزمایشگاهی و بانک خون مورد تایید قرار گرفت. هم‌چنین جهت محاسبه پایایی پرسشنامهها، تعداد ۲۰ پرسشنامه توزیع شد و پایایی از طریق محاسبه ضریب آلفای کرونباخ با استفاده از نرم‌افزار 21SPSS ، محاسبه گردید. با توجه به این که عدد حاصل (۷۵/۰) بالاتر از ۷/۰ محاسبه شد، پایایی پرسشنامه مورد تایید قرار گرفت. هر پرسش از ۱ تا ۵ امتیازدهی شد (کاملاً مخالف = ۱، مخالف= ۲، نظری ندارم = ۳، موافق= ۴ و کاملاً موافق = ۵). همه آزمودنی‌ها موظف بودند که به سؤالات بخش اول که مربوط به اطلاعات دموگرافیک بود و هم‌چنین سؤالات بخش آخر که مربوط به نگرش و عقاید کلی فرد در ارتباط با اهدای خون بود، پاسخ دهند. در ادامه اهداکنندگان به سؤالات بخش دوم و سوم که در ارتباط با دلایل اهدای خون و نیز خودداری از اهدای مجدد در اهداکنندگان بود پاسخ دادند. هم‌چنین افراد غیر اهداکننده به سؤالات بخش چهارم که در ارتباط با فاکتورهای بازدارنده از اهدای خون بود پاسخ دادند. 05/0 ≤ p از نظر آماری معنادار در نظر گرفته شد. برای ارزیابی وضعیت نگرش و اعتقاد اهداکنندگان و نیز افراد غیر اهداکننده نسبت به فرآیند اهدای خون، میانگین نمرات آن‌ها با میانگین امتیازات که نمره 36 ]2/ (12+60)[ بود مقایسه گردید. نمرات بیشتر یا مساوی ۳۶ به عنوان نگرش مثبت نسبت به اهدای خون و نمرات کمتر از این مقادیر به عنوان نگرش منفی نسبت به اهدای خون در نظر گرفته شد. به این روش درصد اهداکنندگان و افراد غیر اهداکننده که نسبت به اهدای خون نگرش مثبت یا منفی داشتند محاسبه گردید. در مطالعه حاضر، جهت تجزیه و تحلیل دادهها از نرم افزار 21 SPSS استفاده شد. دادهها با استفاده از آمار توصیفی و آزمون T-test مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. هم‌چنین سطح معنادار آماری ۰۵/۰ در نظر گرفته شد. شرکت در این مطالعه اختیاری بوده و محققین متعهد به رعایت شرایط محرمانگی طی این مطالعه و انتشار نتایج بودند. این مطالعه توسط کمیته اخلاق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی البرز تایید و تصویب گردید.
یافته‌ها
بعد از توزیع و جمع‌آوری پرسشنامهها، اطلاعات حاصل از پرسشنامه‌های الکترونیکی و کاغذی وارد 21SPSS شد. در کل ۳۳۰ دانشجو در محدوده سنی ۱۸ تا ۴۶ سال با میانگین سنی 26/0 ± 85/22 سال وارد این مطالعه شدند. ۳۸ نفر (5/11%) از شرکت‌کنندگان سابقه اهدای خون داشتند و مابقی که ۲۹۲ نفر (5/88%) بودند سابقه هیچ اهدایی نداشتند. در این مطالعه ۲۷ نفر از رشته علوم آزمایشگاهی (3/8%)، ۳۹ نفر از رشته هوشبری (9/11%)، ۲۱ نفر از رشته اتاق عمل (5/6%)، ۱۰۱ نفر از رشته پزشکی عمومی (1/32%)، ۳۲ نفر از رشته دندان پزشکی (7/9%)، ۲۲ نفر از رشته پرستاری (5/6%) ، ۲۷ نفر از رشته مهندسی بهداشت (9/7%)، ۳۸ نفر از رشته داروسازی (6/11%)، ۸ نفر از رشته بهداشت عمومی (8/1%)، ۱۳ نفر از رشته مامایی (2/3%) و ۲ نفر (4/0%) از رشته فوریت پزشکی شرکت نمودند. آزمون‌های آماری تفاوت‌های آماری معناداری بین اطلاعات دموگرافیک اهداکنندگان و غیر اهداکنندگان نشان نداد (جدول 1).
عوامل محرک اهدای خون در اهداکنندگان خون ارزیابی و تجزیه و تحلیل شد. نتایج نشان داد که عوامل اصلی اهدای خون بین اهداکنندگان شامل دلایل انسان دوستانه (100%)، احساس مسئولیت (9/96%)، تعهد وجدانی و شخصی (5/87%)، شرکت در فعالیت‌های اجتماعی (75%)، کمک به بیماران (9/71%) و اعتقاد به تاثیر مثبت اهدای خون روی سلامت (8/68%) می‌باشند. عوامل اصلی که در اهداکنندگان منجر به اهدای خون می‌شود در خلاصه شده است (جدول 2).
متن کامل: (289 مشاهده)
باورها، عقاید و نگرش های دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی البرز
نسبت به اهدای خون در سال ۱۴۰۲
مهدیه مهرپوری۱، سمانه مسعودی۲
چکیده
سابقه و هدف
ارزیابی نگرش‌ها و باورهای اقشار مختلف جامعه اهمیت زیادی در زمینه جذب اهداکنندگان دارد. هدف این مطالعه، ارزیابی نگرش دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی البرز در رابطه با اهدای خون و بررسی موانع موجود در این زمینه بود.
مواد و روش‌ها
پژوهش به صورت مقطعی- توصیفی روی ۳۳۰ نفر از دانشجویان رشته‌های مختلف دانشگاه علوم پزشکی البرز در سال ۱۴۰۲ انجام شد. برای جمع‌آوری دادهها، پرسشنامهای مشتمل بر سؤالات دموگرافیک و سؤالات اصلی تحقیق (۱۲ سؤال جهت ارزیابی علل اهدای خون، ۷ سؤال جهت بررسی علل عدم اهدای مجدد در اهداکنندگان، ۲۰ سؤال جهت ارزیابی فاکتورهای بازدارنده از اهدای خون در غیر اهداکنندگان و ۱۲ سؤال پیرامون نگرش کلی به اهدای خون در اهداکنندگان و غیر اهداکنندگان) استفاده گردید. تجزیه و تحلیل دادهها با نرم‌افزار 21 SPSS و آمار توصیفی انجام شد.
یافته‌ها
میانگین سنی شرکت‌کنندگان 26/0 ± 85/22 سال بود و تنها ۵/۱۱ درصد سابقه اهدای خون داشتند. مهم‌ترین عوامل مشوق شامل دلایل انسان دوستانه(100%)، احساس مسئولیت (9/96%)، تعهد وجدانی و شخصی (5/87%)، شرکت در فعالیت‌های اجتماعی (75%) و کمک به بیماران (9/71%) بودند. مهم‌ترین دلایل بازدارنده، ترس از سرگیجه و ضعف متعاقب اهدای خون (به ترتیب 2/77% و1/64%)، عدم اطلاع رسانی‌های مناسب (67%) ترس از سوزش دست و هماتوم (4/42%) و ترس از کم‌خونی (8/47%) بود.
نتیجه گیری
علی‌رغم نرخ پایین اهدا، اغلب دانشجویان نگرش مثبتی نسبت به اهدای خون داشتند. پیشنهاد می‌شود جهت تشویق آن‌ها به اهدای خون، اطلاع‌رسانی‌های لازم از طریق برگزاری برنامه‌های آموزشی مناسب انجام پذیرد.
کلمات کلیدی: نگرش، اهداکنندگان خون، اهدای خون، علوم پزشکی، دانشجویان
تاریخ دریافت: 03/11/1402
تاریخ پذیرش: 16/12/1402
1- مؤلف مسئول: دکترای تخصصی خون‌شناسی و بانک خون ـ استادیار دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی البرز ـ کرج ـ ایران ـ کدپستی: 3149969415
2- کارشناس علوم آزمایشگاهی ـ دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی البرز ـ کرج ـ ایران
نسبت به اهدای خون در سال ۱۴۰۲
مهدیه مهرپوری۱، سمانه مسعودی۲
چکیده
سابقه و هدف
ارزیابی نگرش‌ها و باورهای اقشار مختلف جامعه اهمیت زیادی در زمینه جذب اهداکنندگان دارد. هدف این مطالعه، ارزیابی نگرش دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی البرز در رابطه با اهدای خون و بررسی موانع موجود در این زمینه بود.
مواد و روش‌ها
پژوهش به صورت مقطعی- توصیفی روی ۳۳۰ نفر از دانشجویان رشته‌های مختلف دانشگاه علوم پزشکی البرز در سال ۱۴۰۲ انجام شد. برای جمع‌آوری دادهها، پرسشنامهای مشتمل بر سؤالات دموگرافیک و سؤالات اصلی تحقیق (۱۲ سؤال جهت ارزیابی علل اهدای خون، ۷ سؤال جهت بررسی علل عدم اهدای مجدد در اهداکنندگان، ۲۰ سؤال جهت ارزیابی فاکتورهای بازدارنده از اهدای خون در غیر اهداکنندگان و ۱۲ سؤال پیرامون نگرش کلی به اهدای خون در اهداکنندگان و غیر اهداکنندگان) استفاده گردید. تجزیه و تحلیل دادهها با نرم‌افزار 21 SPSS و آمار توصیفی انجام شد.
یافته‌ها
میانگین سنی شرکت‌کنندگان 26/0 ± 85/22 سال بود و تنها ۵/۱۱ درصد سابقه اهدای خون داشتند. مهم‌ترین عوامل مشوق شامل دلایل انسان دوستانه(100%)، احساس مسئولیت (9/96%)، تعهد وجدانی و شخصی (5/87%)، شرکت در فعالیت‌های اجتماعی (75%) و کمک به بیماران (9/71%) بودند. مهم‌ترین دلایل بازدارنده، ترس از سرگیجه و ضعف متعاقب اهدای خون (به ترتیب 2/77% و1/64%)، عدم اطلاع رسانی‌های مناسب (67%) ترس از سوزش دست و هماتوم (4/42%) و ترس از کم‌خونی (8/47%) بود.
نتیجه گیری
علی‌رغم نرخ پایین اهدا، اغلب دانشجویان نگرش مثبتی نسبت به اهدای خون داشتند. پیشنهاد می‌شود جهت تشویق آن‌ها به اهدای خون، اطلاع‌رسانی‌های لازم از طریق برگزاری برنامه‌های آموزشی مناسب انجام پذیرد.
کلمات کلیدی: نگرش، اهداکنندگان خون، اهدای خون، علوم پزشکی، دانشجویان
تاریخ دریافت: 03/11/1402
تاریخ پذیرش: 16/12/1402
1- مؤلف مسئول: دکترای تخصصی خون‌شناسی و بانک خون ـ استادیار دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی البرز ـ کرج ـ ایران ـ کدپستی: 3149969415
2- کارشناس علوم آزمایشگاهی ـ دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی البرز ـ کرج ـ ایران
مقدمه
اهدای خون داوطلبانه امری انسان دوستانه و شریف است که روزانه جان صدها انسان را نجات می‌دهد و به عنوان با ارزش‌ترین عنصر نجات‌بخش زندگی، همواره نقشی اساسی در علم پزشکی ایفا کرده است (1). ترویج اهدای خون و ایجاد آگاهی در میان تمام اقشار جامعه از اهمیت به سزایی برخوردار است و هم‌چنان یک چالش مهم می‌باشد (2). مطالعه‌ای پیش‌بینی کرده است که اهدای خون توسط یک درصد از جمعیت یک کشور می‌تواند نیازهای اساسی به خون را برآورده کند (3). انتقال خون در مواقع اضطراری مانند بارداری یا زایمان، کم خونی شدید در کودکان، تصادفات جاده‌ای، روش‌های جراحی و غیره مورد نیاز است. هم‌چنین نوزادان مبتلا به اختلالات هموگلوبین مانند تالاسمی، بیماری سلول داسی و سایر آنمی‌ها نیاز به تزریق خون منظم دارند که باعث افزایش تقاضای خون می‌شود (4). اهدای داوطلبانه و بدون دستمزد با پایین‌ترین شانس عفونت‌های مرتبط با انتقال خون همراه است و باعث می‌شود که این نوع اهدا نسبت به سایر موارد ایده‌آل باشد و مواردی مانند اهدای جایگزین و اهدای مستقیم برای اعضای خانواده در حال حذف هستند (5). تخمین زده می‌شود تا سال ۲۰۲۲ حدود ۵/۱۱۸ میلیون اهدای خون در سطح جهان انجام شده است که 40 درصد آن مربوط به کشورهایی با درآمد بالا است که محل سکونت 16 درصد از جمعیت جهان می‌باشد. این واحدهای خون جمع‌آوری شده از انواع اهداکنندگان خون اعم از داوطلبانه بدون دستمزد، اهدا برای اعضای خانواده یا جایگزین جمع‌آوری شده است. در کشورهای کم درآمد، تا 54 درصد از انتقال خون به کودکان زیر 5 سال انجام می‌شود؛ در حالی که در کشورهای با درآمد بالا، گروه هدف تزریق خون، افراد با سن بالای 60 سال سن می‌باشند. داده‌های 113 کشور نشان می‌دهد که به صورت میانگین، سهم زنان در اهدای خون 33 درصد می‌باشد. در حالی که، در 15 کشور اهداکنندگان زن کمتر از 10 درصد از اهداکنندگان را تشکیل داده‌اند. در کشورهای توسعه یافته نزدیک به نیمی از اهداکنندگان خون خانم می‌باشند؛ برای مثال در آمریکا و اروپا به ترتیب ۴۰ و ۳۸ درصد از اهداکنندگان را زنان تشکیل می‌دهند. اما در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، زنان سهم بسیار کمتری از واحدهای خون اهدایی دارند. این رقم در کشور عمان ۱۰ درصد می‌باشد (6). در ایران نیز به رغم این که میزان اهدای خون بانوان به نسبت گذشته رشد داشته است، اما هم‌چنان نسبت به میانگین جهانی بسیار پایین می‌باشد، به طوری که در سال ۱۴۰۱، میزان اهدای خون در بانوان ایرانی به صورت میانگین ۵۳/۴ درصد بوده است. البته در استان‌های کردستان، لرستان و خراسان شمالی شاخص اهدا نسبت به میانگین بالاتر می‌باشد. زنان نیمی از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند و به دلیل گرایش کمتر به رفتارهای پرخطر و توجه بیشتر به الگوی زندگی سالم، خون سالمتری دارند. هم‌چنین زنان به عنوان رکن اصلی خانواده می‌توانند با اهدای خون خود نقش مهمی در افرایش مشارکت سایر اعضای خانواده در اهدای خون داشته باشند. مطالعه‌ها نشان داده‌اند که زنان به دلایلی از جمله ترس از دیدن سوزن و خون، بارداری، ترس از کم‌خونی، شیردهی و وزن پایین تمایل کمتری به اهدای خون دارند (9-7). شناسایی باورها، عقاید و نگرش‌های افراد جامعه در ارتباط با اهدای خون از اهمیت به سزایی برخوردار است. بررسی دلایلی که مانع از اهدای خون در یک جمعیت خصوصاً زنان می‌شود و یا اهداکنندگان را از اهدای خون مجدد باز می‌دارد، می‌تواند نقش مهمی در شناسایی موانع اهدای خون و در گام بعدی افزایش آگاهی جامعه در جهت رفع این مشکلات داشته باشد. با توجه به این که دانشجویان و به خصوص دانشجویان دانشگاه‌های علوم پزشکی، قشر تاثیرگذاری در ارتباط با نگرش جامعه نسبت به اهدای خون می‌باشند، هدف از این مطالعه ارزیابی نگرش دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی البرز در ارتباط با اهدای خون و بررسی موانع موجود در زمینه اهدای خون بود تا در صورت امکان بتوان با کاهش این موانع زمینه اهدا را فراهم کرد.
مواد و روش‌ها
مطالعه حاضر یک مطالعه توصیفی- مقطعی بود که از تیر ماه تا شهریور ماه ۱۴۰۲ در دانشگاه علوم پزشکی البرز انجام گرفت. جامعه مورد مطالعه دانشجویان رشته‌های مختلف مشغول به تحصیل در دانشگاه علوم پزشکی البرز بودند. در سال ۱۴۰۲ حدود ۳۰۰۰ دانشجو در این دانشگاه مشغول به تحصیل بودند، لذا حجم نمونه با استفاده از فرمول آماری کوکران ۳۳۰ نفر محاسبه گردید که با روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای از تمام رشته‌های تحصیلی متناسب با تعداد دانشجویان آن رشته تحصیلی مورد مطالعه قرار گرفتند. در این مطالعه دانشجویان رشته‌های علوم آزمایشگاهی، هوشبری، اتاق عمل، پزشکی عمومی، دندانپزشکی، پرستاری، مهندسی بهداشت، داروسازی، بهداشت عمومی، مامایی و فوریت پزشکی ارزیابی شدند. برای جمع‌آوری دادهها از پرسشنامه استفاده شد که از مطالعه کسرائیان و همکاران گرفته شد (10). بخشی از پرسشنامهها به صورت الکترونیکی و در نرم‌افزار پرس لاین و بخشی به صورت کاغذی توزیع شدند و به منظور حفظ محرمانگی، از ذکر نام دانشجوها خودداری شد. این پرسشنامه متشکل از ۵ قسمت بود، بخش اول شامل سؤالات دموگرافیک و شامل جنسیت، سن، وضعیت تأهل، رشته تحصیلی، ترم تحصیلی، وضعیت اشتغال، سابقه اهدای خون و تمایل به اهدای مجدد خون بودند. بخش دوم شامل ۱۲ سؤال بود که علل اهدای خون را در بین اهداکنندگان بررسی می‌کرد. بخش سوم متشکل از ۷ سؤال بود و علل عدم اهدای مجدد را در بین اهداکنندگان خون بررسی می‌کرد. بخش چهارم از ۲۰ سؤال تشکیل شده و فاکتورهای بازدارنده از اهدای خون را در بین افرادی که تاکنون خون اهدا نکرده‌اند (غیر اهداکنندگان) بررسی می‌کرد. بخش آخر که از ۱۲ سؤال تشکیل شده بود پیرامون نگرش و عقاید افراد مختلف اعم از اهداکنندگان خون و افرادی که تاکنون خون اهدا نکرده بودند، نسبت به اهدای خون بود. قبل از توزیع پرسشنامهها، روایی صوری پرسشنامه توسط تعدادی از پاسخ‌دهندگان و روایی محتوایی آن توسط اساتید متخصص در رشته خون‌شناسی آزمایشگاهی و بانک خون مورد تایید قرار گرفت. هم‌چنین جهت محاسبه پایایی پرسشنامهها، تعداد ۲۰ پرسشنامه توزیع شد و پایایی از طریق محاسبه ضریب آلفای کرونباخ با استفاده از نرم‌افزار 21SPSS ، محاسبه گردید. با توجه به این که عدد حاصل (۷۵/۰) بالاتر از ۷/۰ محاسبه شد، پایایی پرسشنامه مورد تایید قرار گرفت. هر پرسش از ۱ تا ۵ امتیازدهی شد (کاملاً مخالف = ۱، مخالف= ۲، نظری ندارم = ۳، موافق= ۴ و کاملاً موافق = ۵). همه آزمودنی‌ها موظف بودند که به سؤالات بخش اول که مربوط به اطلاعات دموگرافیک بود و هم‌چنین سؤالات بخش آخر که مربوط به نگرش و عقاید کلی فرد در ارتباط با اهدای خون بود، پاسخ دهند. در ادامه اهداکنندگان به سؤالات بخش دوم و سوم که در ارتباط با دلایل اهدای خون و نیز خودداری از اهدای مجدد در اهداکنندگان بود پاسخ دادند. هم‌چنین افراد غیر اهداکننده به سؤالات بخش چهارم که در ارتباط با فاکتورهای بازدارنده از اهدای خون بود پاسخ دادند. 05/0 ≤ p از نظر آماری معنادار در نظر گرفته شد. برای ارزیابی وضعیت نگرش و اعتقاد اهداکنندگان و نیز افراد غیر اهداکننده نسبت به فرآیند اهدای خون، میانگین نمرات آن‌ها با میانگین امتیازات که نمره 36 ]2/ (12+60)[ بود مقایسه گردید. نمرات بیشتر یا مساوی ۳۶ به عنوان نگرش مثبت نسبت به اهدای خون و نمرات کمتر از این مقادیر به عنوان نگرش منفی نسبت به اهدای خون در نظر گرفته شد. به این روش درصد اهداکنندگان و افراد غیر اهداکننده که نسبت به اهدای خون نگرش مثبت یا منفی داشتند محاسبه گردید. در مطالعه حاضر، جهت تجزیه و تحلیل دادهها از نرم افزار 21 SPSS استفاده شد. دادهها با استفاده از آمار توصیفی و آزمون T-test مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. هم‌چنین سطح معنادار آماری ۰۵/۰ در نظر گرفته شد. شرکت در این مطالعه اختیاری بوده و محققین متعهد به رعایت شرایط محرمانگی طی این مطالعه و انتشار نتایج بودند. این مطالعه توسط کمیته اخلاق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی البرز تایید و تصویب گردید.
یافته‌ها
بعد از توزیع و جمع‌آوری پرسشنامهها، اطلاعات حاصل از پرسشنامه‌های الکترونیکی و کاغذی وارد 21SPSS شد. در کل ۳۳۰ دانشجو در محدوده سنی ۱۸ تا ۴۶ سال با میانگین سنی 26/0 ± 85/22 سال وارد این مطالعه شدند. ۳۸ نفر (5/11%) از شرکت‌کنندگان سابقه اهدای خون داشتند و مابقی که ۲۹۲ نفر (5/88%) بودند سابقه هیچ اهدایی نداشتند. در این مطالعه ۲۷ نفر از رشته علوم آزمایشگاهی (3/8%)، ۳۹ نفر از رشته هوشبری (9/11%)، ۲۱ نفر از رشته اتاق عمل (5/6%)، ۱۰۱ نفر از رشته پزشکی عمومی (1/32%)، ۳۲ نفر از رشته دندان پزشکی (7/9%)، ۲۲ نفر از رشته پرستاری (5/6%) ، ۲۷ نفر از رشته مهندسی بهداشت (9/7%)، ۳۸ نفر از رشته داروسازی (6/11%)، ۸ نفر از رشته بهداشت عمومی (8/1%)، ۱۳ نفر از رشته مامایی (2/3%) و ۲ نفر (4/0%) از رشته فوریت پزشکی شرکت نمودند. آزمون‌های آماری تفاوت‌های آماری معناداری بین اطلاعات دموگرافیک اهداکنندگان و غیر اهداکنندگان نشان نداد (جدول 1).
عوامل محرک اهدای خون در اهداکنندگان خون ارزیابی و تجزیه و تحلیل شد. نتایج نشان داد که عوامل اصلی اهدای خون بین اهداکنندگان شامل دلایل انسان دوستانه (100%)، احساس مسئولیت (9/96%)، تعهد وجدانی و شخصی (5/87%)، شرکت در فعالیت‌های اجتماعی (75%)، کمک به بیماران (9/71%) و اعتقاد به تاثیر مثبت اهدای خون روی سلامت (8/68%) می‌باشند. عوامل اصلی که در اهداکنندگان منجر به اهدای خون می‌شود در خلاصه شده است (جدول 2).
(67%)، ترس از سوزش دست و هماتوم (4/42%) و ترس از کم‌خونی (8/47%) اشاره کرد (جدول ۴).
البته در بخشی از این مطالعه عوامل ممانعت از اهدای خون بین دانشجویان آقا و خانم با یکدیگر مقایسه گردید، نتایج نشان داد که در خانم‌ها در مقایسه با آقایان، ترس از درد، سرگیجه و سوزش دست متعاقب اهدای خون، ترس از ایجاد آنمی، نگرانی از ناتوانی در انجام فعالیت‌های روزانه و مخالفت خانواده با اهدای خون شیوع بیشتری دارد.
در بخشی از این مطالعه، باورهای کلی دانشجویان در رشته‌های مختلف علوم پزشکی نسبت به اهدای خون در اهداکنندگان و غیر اهداکنندگان سنجیده شد (جدول ۵). نتایج نشان داد که شرکت‌کنندگان در این مطالعه اعم از اهداکنندگان و غیراهداکنندگان، اهدای خون را کار درستی می‌دانند که برای سلامتی مفید است. در ادامه نگرش اهداکنندگان و غیراهداکنندگان نسبت به اهدای خون بررسی شد. نتایج نشان داد که در مجموع ۷/۸۸ درصد از غیر اهداکنندگان و ۴/۹۳ درصد از اهداکنندگان نگرش مثبتی نسبت به اهدای خون دارند و ۳/۱۱ درصد از غیر اهداکننـدگان و ۶/۶ درصـد از اهداکنندگـان نگـرش منفی نسبت به اهدای خون دارند.
بحث
مأموریت مهم سازمان انتقال خون ایران تأمین خون سالم و کافی در ایران است. بنابراین، جذب اهداکنندگان و ارتقای رضایت‌مندی آن‌ها جهت اهدای مستمر از مهم‌ترین اهداف این سازمان است (12، 11). از این‌رو شناسایی عللی که مانع از اهدای خون در افراد یک جامعه می‌شوند، اهمیت زیادی دارد. مطالعه‌های مختلفی نگرش‌ها و باورهای افراد مختلف جامعه را نسبت به اهدای خون بررسی کرده‌اند. در مطالعه‌ای که در استان یزد در ارتباط با نگرش دانشجویان نسبت به اهدای خون انجام گردید نتایج نشان داد که اغلب دانشجویان آگاهی ضعیفی نسبت به اهدای خون دارند و عملکرد مطلوبی جهت اهدای خون ندارند (13). در همین راستا، مطالعه حاضر به بررسی علل مختلفی که مانع از اهدای خون در افراد می‌شود و یا اهداکنندگان را از اهدای مجدد باز می‌دارد، می‌پردازد. پرسشنامهای حاوی سؤالات مرتبط با هدف مذکور بین شرکت‌کنندگان که دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی البرز بودند توزیع شد. نتایج نشان داد از بین ۳۳۰ شرکت‌کننده، ۳۸ نفر (5/11%)، سابقه اهدای خون دارند که ۲۶ نفر از آن‌ها مرد (5/68%) و ۱۲ نفر زن (5/31%) می‌باشند و تعداد اهداکنندگان زن نسبت به میانگین جامعه یعنی عدد ۵۳/۴ درصد بالاتر می‌باشد.
در این مطالعه، ترتیب اهداکنندگان بین دانشجویان رشته‌های مختلف دانشگاه علوم پزشکی البرز به شکل زیر می‌باشد؛ دانشجویان پزشکی (4/34%)، دانشجویان دندانپزشکی (8/18%)، داروسازی (5/12%)، اتاق عمل (4/9%)، پرستاری (4/9%)، علوم آزمایشگاهی (2/6%)، هوشبری (1/3%)، مهندسی بهداشت (1/3%) و بهداشت عمومی (1/3%). در مطالعه مشابه در کشور اتیوپی، تمایل به اهدای خون بین دانشجویان رشته‌های مختلف بررسی شد. نتایج آن‌ها نشان داد که دانشجویان رشته‌های مامایی و پرستاری در مقایسه با دانشجویان رشته‌های بهداشت عمومی و داروسازی و نیز رشته‌های غیر مرتبط با حوزه سلامت مانند مهندسی برق، تمایل بیشتری به اهدای خون داشتند. مطالعه مذکور اذعان داشت آگاهی از فرآیند اهدای خون، جنسیت مرد و دانشجو بودن در رشته پرستاری و مامایی عواملی بودند که به طور معناداری با عملکرد مثبت در جهت اهدای خون مرتبط هستند. دلیل رایج عدم تمایل برای اهدای خون بین دانشجویان، ترس از سوزن و احساس ناراحتی پس از اهدا بود. آن‌ها پیشنهاد کردند سازمان خون منطقه‌ای با همکاری مدیریت دانشگاه برای تشویق به اهدای خون، باید به صورت دوره‌ای شرایطی را جهت آگاهی‌بخشی دانشجویان از فرآیند اهدای خون به ویژه برای دانشجویانی که در بخش‌های مرتبط با سلامت تحصیل نمی‌کنند فراهم کند (14). نتایج ما نشان داد که مهم‌ترین عاملی که اهداکنندگان را جهت اهدای خون تشویق می‌کرد انگیزه نوع دوستی بود که در مطالعه‌های دیگر نیز نتیجه مشابه حاصل شد (16، 15، 10). از سایر دلایلی که اهداکنندگان را جهت این امر تشویق می‌کند می‌توان به احساس مسئولیت در مقابل افراد نیازمند به خون (9/96%)، دلایل وجدانی و شخصی (5/87%)، کمک به بیماران (9/71%) و تاثیر مثبت روی سلامتی (8/68%) اشاره نمود. در مطالعه مشابهی که روی سیاه‌پوستان آفریقایی انجام شد محرک‌های اهدای خون بررسی شد، نتایج نشان داد اگر چه انگیزه اجتماعی (نوع دوستی) بیشترین انگیزه فردی بود که به عنوان مشوق اهدای خون به آن اشاره شد، اما تبلیغات مناسب نیز به عنوان یک مشوق مهم از سوی شرکت‌کنندگان مطرح شد (17). در مطالعه مورتاق و همکاران، انگیزه‌های کلیدی که باعث ترویج اهدای خون می‌شوند، نوع‌دوستی، وظیفه مدنی و فرصت‌هایی برای ارزیابی بیماری‌ها ذکر شد (18). در مطالعه دیگری که در کشور چین انجام شد، اهداکنندگان با انگیزه‌های مختلفی جهت اهدای خون مواجه شدند که شامل هدیه مادی (مانند کارت هدیه)، هدیه معنوی (مانند تقدیر یا گواهی از سازمان انتقال خون مربوطه) و اهدای خون برای یکی از اعضای خانواده خودش می‌شد. نتایج آن‌ها نشان داد که دریافت‌کننده خون به عنوان مهم‌ترین عامل در ایجاد انگیزه در فرآیند اهدای خون می‌باشد. پاسخ‌دهندگان اذعان داشتند که در صورتی که دریافت‌کنندگان خون یکی از اعضای خانواده خودشان باشند، نسبت به دریافت هدیه مادی و معنوی انگیزه بیشتری برای اهدای خون دارند (19).
از مهم‌ترین عواملی که مانع از اهدای خون مجدد بین اهداکنندگان می‌شد، می‌توان به وقت گیر بودن چرخه اهدای خون (2/28%)، شرایط بالینی نامناسب (9/21%)، نامناسب بودن زمان و مکان اهدای خون (8/21%)، احساس ضعف و هماتوم متعاقب اهدای خون (7/18%) و عدم قدردانی از اهداکنندگان (7/18%) اشاره کرد. در این راستا به منظور ترویج فرهنگ اهدای خون سازمان انتقال خون می‌تواند با برپایی پایگاه‌های سیار جهت اهدای خون، یا فراهم آوردن تسهیلات مناسب جهت حضور دانشجویان در پایگاه‌های ثابت و انجام قدردانی از اهداکنندگان گام‌های مؤثری در زمینه افزایش تمایل دانشجویان به اهدای خون بردارد.
از بین ۳۳۰ نفری که در این مطالعه شرکت کرده بودند، ۲۹۲ نفر از آن‌ها فاقد سابقه اهدای خون بودند. از مهم‌ترین علل بازدارنده اهدای خون در این افراد می‌توان به نگرانی از سرگیجه به دنبال اهدای خون (2/77%)، نگرانی از ضعف به دنبال اهدای خون (1/64%)، عدم آگاهی از اهدای خون (67%) و ترس از کم‌خونی (8/47%) اشاره کرد. در مطالعه‌ای که توسط موتیوهی و همکاران انجام شد، شرکت‌کنندگان عوامل بازدارنده از اهدای خون را ترس، نگرش منفی و عدم آگاهی ذکر کردند (17). مطالعه دیگر نیز نتایج مشابهی را نشان داد و عوامل بازدارنده از اهدا را ترس از سوزن و خون، عدم آگاهی از فرآیند اهدا و عدم دسترسی به مراکز اهدای خون عنوان کرد (18). در مطالعه یوآن و همکاران، ناراحتی های ناشی از محدودیت‌های زمانی و مکانی به عنوان مهم‌ترین عامل بازدارنده از اهدای خون معرفی شد و اهداکنندگان ایمیل را به عنوان روش ترجیحی جهت اطلاع رسانی‌های سازمان انتقال خون جهت فراخوانی اهداکنندگان معرفی نمودند (16). مطالعه‌ای در هند نشان داد که غیر اهداکنندگان، باورهای غلطی دارند که مانع از اهدای خون توسط آن‌ها می‌شود. شایع‌ترین باور نادرست مربوط به ارتباط اهدای خون با ناباروری بود و رسانه‌ها قادرند به عنوان ابزاری مؤثر جهت افزایش آگاهی جامعه و کاهش باورهای نادرست در مورد اهدای خون عمل کنند (20).
در انتها باورهای کلی دانشجویان اعم از اهداکنندگان و غیر اهداکنندگان در ارتباط با اهدای خون سنجیده شد، نتایج نشان داد که اغلب شرکت‌کنندگان در این مطالعه اعم از اهداکنندگان و غیر اهداکنندگان، نگرش مثبتی به اهدای خون دارند و اهدای خون را کار درستی می‌دانند که برای سلامتی مفید است.
از مهم‌ترین باورهای اهداکنندگان و غیر اهداکنندگان در ارتباط با عمل اهدای خون می‌توان به نیاز بستگان به فرآورده‌های خونی (8/87% و 6/90% به ترتیب در اهداکنندگان و غیر اهداکنندگان)، اعتقاد به درست بودن فرآیند اهدای خون (7/85% و 6/78% به ترتیب در اهداکنندگان و غیر اهداکنندگان)، احساس رضایت متعاقب اهدای خون (3/61% و 5/87% به ترتیب در اهداکنندگان و غیر اهداکنندگان) و اعتقاد به استریل بودن فرآیند اهدای خون (4/60% و 6/65% به ترتیب در اهداکنندگان و غیراهداکنندگان) اشاره کرد.
در مطالعه مشابه در کشور هند، باورها و نظرات جامعه در ارتباط با اهدای خون ارزیابی شد، نتایج نشان داد که شرکت‌کنندگان در این مطالعه عقاید، نظرات و انگیزه مثبتی
نسبـت بـه اهـدای خـون دارند و اکثر آن‌ها اهدای خون را
امری مهم و وظیفه ملی افراد جامعه می‌دانند (21).
نتیجه‌گیری
نتایج مطالعه حاضر نشان داد که اگر چه میزان اهدای خون بین دانشجویان پایین است، اما نگرش‌ها و انگیزه‌های مثبتی نسبت به فرآیند اهدای خون در بین دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی وجود دارد. از این رو پیشنهاد می‌شود که به منظور تشویق جامعه هدف مذکور جهت اهدای خون، اطلاع رسانی‌های لازم صورت پذیرد. این اطلاع‌رسانی‌ها می‌تواند به طرق مختلف مانند برگزاری کارگاه‌ها یا برنامه‌های آموزشی جهت آشنایی با شرایط لازم برای اهدای خون، فرآیند اهدای خون و آشنایی با فواید اهدای خون برای سلامتی باشد. این مطالعه بین دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی انجام گردید که با توجه به زمینه تحصیلی و کاری ممکن است نظرات و نگرش‌های متفاوتی نسبت به دانشجویان دانشگاه‌های غیر علوم پزشکی داشته باشند؛ لذا پیشنهاد می‌شود مطالعه مشابه در دانشجویان دانشگاه‌های غیر علوم پزشکی کشور نیز انجام پذیرد.
حمایت مالی
این پروژه توسط دانشگاه علوم پزشکی البرز تأمین مالی شده است.
ملاحظات اخلاقی
این مطالعه توسط کمیته اخلاق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی البرز تایید و تصویب گردید (شماره تاییدیه کمیته اخلاق IR.ABZUMS.REC.1401.285).
عدم تعارض منافع
هیچگونه تعارض منافعی توسط نویسندگان بیان نشده است.
نقش نویسندگان
دکتر مهدیه مهرپوری: انتخاب موضوع، تجزیه و تحلیل دادهها، نوشتن مقاله
سمانه مسعودی: جمع‌آوری اطلاعات
تشکر و قدردانی
بدینوسیله نویسندگان مقاله از دانشجویان و معاونت تحقیقـات و فناوری دانشگاه علـوم پزشکـی البـرز جهـت
همکاری در این مطالعه تشکر و قدردانی مینمایند.
البته در بخشی از این مطالعه عوامل ممانعت از اهدای خون بین دانشجویان آقا و خانم با یکدیگر مقایسه گردید، نتایج نشان داد که در خانم‌ها در مقایسه با آقایان، ترس از درد، سرگیجه و سوزش دست متعاقب اهدای خون، ترس از ایجاد آنمی، نگرانی از ناتوانی در انجام فعالیت‌های روزانه و مخالفت خانواده با اهدای خون شیوع بیشتری دارد.
در بخشی از این مطالعه، باورهای کلی دانشجویان در رشته‌های مختلف علوم پزشکی نسبت به اهدای خون در اهداکنندگان و غیر اهداکنندگان سنجیده شد (جدول ۵). نتایج نشان داد که شرکت‌کنندگان در این مطالعه اعم از اهداکنندگان و غیراهداکنندگان، اهدای خون را کار درستی می‌دانند که برای سلامتی مفید است. در ادامه نگرش اهداکنندگان و غیراهداکنندگان نسبت به اهدای خون بررسی شد. نتایج نشان داد که در مجموع ۷/۸۸ درصد از غیر اهداکنندگان و ۴/۹۳ درصد از اهداکنندگان نگرش مثبتی نسبت به اهدای خون دارند و ۳/۱۱ درصد از غیر اهداکننـدگان و ۶/۶ درصـد از اهداکنندگـان نگـرش منفی نسبت به اهدای خون دارند.
بحث
مأموریت مهم سازمان انتقال خون ایران تأمین خون سالم و کافی در ایران است. بنابراین، جذب اهداکنندگان و ارتقای رضایت‌مندی آن‌ها جهت اهدای مستمر از مهم‌ترین اهداف این سازمان است (12، 11). از این‌رو شناسایی عللی که مانع از اهدای خون در افراد یک جامعه می‌شوند، اهمیت زیادی دارد. مطالعه‌های مختلفی نگرش‌ها و باورهای افراد مختلف جامعه را نسبت به اهدای خون بررسی کرده‌اند. در مطالعه‌ای که در استان یزد در ارتباط با نگرش دانشجویان نسبت به اهدای خون انجام گردید نتایج نشان داد که اغلب دانشجویان آگاهی ضعیفی نسبت به اهدای خون دارند و عملکرد مطلوبی جهت اهدای خون ندارند (13). در همین راستا، مطالعه حاضر به بررسی علل مختلفی که مانع از اهدای خون در افراد می‌شود و یا اهداکنندگان را از اهدای مجدد باز می‌دارد، می‌پردازد. پرسشنامهای حاوی سؤالات مرتبط با هدف مذکور بین شرکت‌کنندگان که دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی البرز بودند توزیع شد. نتایج نشان داد از بین ۳۳۰ شرکت‌کننده، ۳۸ نفر (5/11%)، سابقه اهدای خون دارند که ۲۶ نفر از آن‌ها مرد (5/68%) و ۱۲ نفر زن (5/31%) می‌باشند و تعداد اهداکنندگان زن نسبت به میانگین جامعه یعنی عدد ۵۳/۴ درصد بالاتر می‌باشد.
در این مطالعه، ترتیب اهداکنندگان بین دانشجویان رشته‌های مختلف دانشگاه علوم پزشکی البرز به شکل زیر می‌باشد؛ دانشجویان پزشکی (4/34%)، دانشجویان دندانپزشکی (8/18%)، داروسازی (5/12%)، اتاق عمل (4/9%)، پرستاری (4/9%)، علوم آزمایشگاهی (2/6%)، هوشبری (1/3%)، مهندسی بهداشت (1/3%) و بهداشت عمومی (1/3%). در مطالعه مشابه در کشور اتیوپی، تمایل به اهدای خون بین دانشجویان رشته‌های مختلف بررسی شد. نتایج آن‌ها نشان داد که دانشجویان رشته‌های مامایی و پرستاری در مقایسه با دانشجویان رشته‌های بهداشت عمومی و داروسازی و نیز رشته‌های غیر مرتبط با حوزه سلامت مانند مهندسی برق، تمایل بیشتری به اهدای خون داشتند. مطالعه مذکور اذعان داشت آگاهی از فرآیند اهدای خون، جنسیت مرد و دانشجو بودن در رشته پرستاری و مامایی عواملی بودند که به طور معناداری با عملکرد مثبت در جهت اهدای خون مرتبط هستند. دلیل رایج عدم تمایل برای اهدای خون بین دانشجویان، ترس از سوزن و احساس ناراحتی پس از اهدا بود. آن‌ها پیشنهاد کردند سازمان خون منطقه‌ای با همکاری مدیریت دانشگاه برای تشویق به اهدای خون، باید به صورت دوره‌ای شرایطی را جهت آگاهی‌بخشی دانشجویان از فرآیند اهدای خون به ویژه برای دانشجویانی که در بخش‌های مرتبط با سلامت تحصیل نمی‌کنند فراهم کند (14). نتایج ما نشان داد که مهم‌ترین عاملی که اهداکنندگان را جهت اهدای خون تشویق می‌کرد انگیزه نوع دوستی بود که در مطالعه‌های دیگر نیز نتیجه مشابه حاصل شد (16، 15، 10). از سایر دلایلی که اهداکنندگان را جهت این امر تشویق می‌کند می‌توان به احساس مسئولیت در مقابل افراد نیازمند به خون (9/96%)، دلایل وجدانی و شخصی (5/87%)، کمک به بیماران (9/71%) و تاثیر مثبت روی سلامتی (8/68%) اشاره نمود. در مطالعه مشابهی که روی سیاه‌پوستان آفریقایی انجام شد محرک‌های اهدای خون بررسی شد، نتایج نشان داد اگر چه انگیزه اجتماعی (نوع دوستی) بیشترین انگیزه فردی بود که به عنوان مشوق اهدای خون به آن اشاره شد، اما تبلیغات مناسب نیز به عنوان یک مشوق مهم از سوی شرکت‌کنندگان مطرح شد (17). در مطالعه مورتاق و همکاران، انگیزه‌های کلیدی که باعث ترویج اهدای خون می‌شوند، نوع‌دوستی، وظیفه مدنی و فرصت‌هایی برای ارزیابی بیماری‌ها ذکر شد (18). در مطالعه دیگری که در کشور چین انجام شد، اهداکنندگان با انگیزه‌های مختلفی جهت اهدای خون مواجه شدند که شامل هدیه مادی (مانند کارت هدیه)، هدیه معنوی (مانند تقدیر یا گواهی از سازمان انتقال خون مربوطه) و اهدای خون برای یکی از اعضای خانواده خودش می‌شد. نتایج آن‌ها نشان داد که دریافت‌کننده خون به عنوان مهم‌ترین عامل در ایجاد انگیزه در فرآیند اهدای خون می‌باشد. پاسخ‌دهندگان اذعان داشتند که در صورتی که دریافت‌کنندگان خون یکی از اعضای خانواده خودشان باشند، نسبت به دریافت هدیه مادی و معنوی انگیزه بیشتری برای اهدای خون دارند (19).
از مهم‌ترین عواملی که مانع از اهدای خون مجدد بین اهداکنندگان می‌شد، می‌توان به وقت گیر بودن چرخه اهدای خون (2/28%)، شرایط بالینی نامناسب (9/21%)، نامناسب بودن زمان و مکان اهدای خون (8/21%)، احساس ضعف و هماتوم متعاقب اهدای خون (7/18%) و عدم قدردانی از اهداکنندگان (7/18%) اشاره کرد. در این راستا به منظور ترویج فرهنگ اهدای خون سازمان انتقال خون می‌تواند با برپایی پایگاه‌های سیار جهت اهدای خون، یا فراهم آوردن تسهیلات مناسب جهت حضور دانشجویان در پایگاه‌های ثابت و انجام قدردانی از اهداکنندگان گام‌های مؤثری در زمینه افزایش تمایل دانشجویان به اهدای خون بردارد.
از بین ۳۳۰ نفری که در این مطالعه شرکت کرده بودند، ۲۹۲ نفر از آن‌ها فاقد سابقه اهدای خون بودند. از مهم‌ترین علل بازدارنده اهدای خون در این افراد می‌توان به نگرانی از سرگیجه به دنبال اهدای خون (2/77%)، نگرانی از ضعف به دنبال اهدای خون (1/64%)، عدم آگاهی از اهدای خون (67%) و ترس از کم‌خونی (8/47%) اشاره کرد. در مطالعه‌ای که توسط موتیوهی و همکاران انجام شد، شرکت‌کنندگان عوامل بازدارنده از اهدای خون را ترس، نگرش منفی و عدم آگاهی ذکر کردند (17). مطالعه دیگر نیز نتایج مشابهی را نشان داد و عوامل بازدارنده از اهدا را ترس از سوزن و خون، عدم آگاهی از فرآیند اهدا و عدم دسترسی به مراکز اهدای خون عنوان کرد (18). در مطالعه یوآن و همکاران، ناراحتی های ناشی از محدودیت‌های زمانی و مکانی به عنوان مهم‌ترین عامل بازدارنده از اهدای خون معرفی شد و اهداکنندگان ایمیل را به عنوان روش ترجیحی جهت اطلاع رسانی‌های سازمان انتقال خون جهت فراخوانی اهداکنندگان معرفی نمودند (16). مطالعه‌ای در هند نشان داد که غیر اهداکنندگان، باورهای غلطی دارند که مانع از اهدای خون توسط آن‌ها می‌شود. شایع‌ترین باور نادرست مربوط به ارتباط اهدای خون با ناباروری بود و رسانه‌ها قادرند به عنوان ابزاری مؤثر جهت افزایش آگاهی جامعه و کاهش باورهای نادرست در مورد اهدای خون عمل کنند (20).
در انتها باورهای کلی دانشجویان اعم از اهداکنندگان و غیر اهداکنندگان در ارتباط با اهدای خون سنجیده شد، نتایج نشان داد که اغلب شرکت‌کنندگان در این مطالعه اعم از اهداکنندگان و غیر اهداکنندگان، نگرش مثبتی به اهدای خون دارند و اهدای خون را کار درستی می‌دانند که برای سلامتی مفید است.
از مهم‌ترین باورهای اهداکنندگان و غیر اهداکنندگان در ارتباط با عمل اهدای خون می‌توان به نیاز بستگان به فرآورده‌های خونی (8/87% و 6/90% به ترتیب در اهداکنندگان و غیر اهداکنندگان)، اعتقاد به درست بودن فرآیند اهدای خون (7/85% و 6/78% به ترتیب در اهداکنندگان و غیر اهداکنندگان)، احساس رضایت متعاقب اهدای خون (3/61% و 5/87% به ترتیب در اهداکنندگان و غیر اهداکنندگان) و اعتقاد به استریل بودن فرآیند اهدای خون (4/60% و 6/65% به ترتیب در اهداکنندگان و غیراهداکنندگان) اشاره کرد.
در مطالعه مشابه در کشور هند، باورها و نظرات جامعه در ارتباط با اهدای خون ارزیابی شد، نتایج نشان داد که شرکت‌کنندگان در این مطالعه عقاید، نظرات و انگیزه مثبتی
نسبـت بـه اهـدای خـون دارند و اکثر آن‌ها اهدای خون را
امری مهم و وظیفه ملی افراد جامعه می‌دانند (21).
نتیجه‌گیری
نتایج مطالعه حاضر نشان داد که اگر چه میزان اهدای خون بین دانشجویان پایین است، اما نگرش‌ها و انگیزه‌های مثبتی نسبت به فرآیند اهدای خون در بین دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی وجود دارد. از این رو پیشنهاد می‌شود که به منظور تشویق جامعه هدف مذکور جهت اهدای خون، اطلاع رسانی‌های لازم صورت پذیرد. این اطلاع‌رسانی‌ها می‌تواند به طرق مختلف مانند برگزاری کارگاه‌ها یا برنامه‌های آموزشی جهت آشنایی با شرایط لازم برای اهدای خون، فرآیند اهدای خون و آشنایی با فواید اهدای خون برای سلامتی باشد. این مطالعه بین دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی انجام گردید که با توجه به زمینه تحصیلی و کاری ممکن است نظرات و نگرش‌های متفاوتی نسبت به دانشجویان دانشگاه‌های غیر علوم پزشکی داشته باشند؛ لذا پیشنهاد می‌شود مطالعه مشابه در دانشجویان دانشگاه‌های غیر علوم پزشکی کشور نیز انجام پذیرد.
حمایت مالی
این پروژه توسط دانشگاه علوم پزشکی البرز تأمین مالی شده است.
ملاحظات اخلاقی
این مطالعه توسط کمیته اخلاق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی البرز تایید و تصویب گردید (شماره تاییدیه کمیته اخلاق IR.ABZUMS.REC.1401.285).
عدم تعارض منافع
هیچگونه تعارض منافعی توسط نویسندگان بیان نشده است.
نقش نویسندگان
دکتر مهدیه مهرپوری: انتخاب موضوع، تجزیه و تحلیل دادهها، نوشتن مقاله
سمانه مسعودی: جمع‌آوری اطلاعات
تشکر و قدردانی
بدینوسیله نویسندگان مقاله از دانشجویان و معاونت تحقیقـات و فناوری دانشگاه علـوم پزشکـی البـرز جهـت
همکاری در این مطالعه تشکر و قدردانی مینمایند.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
