جلد 20، شماره 4 - ( زمستان 1402 )
جلد 20 شماره 4 صفحات 356-346 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Sedigh Maroufi S, Moradi Majd P, Amini A, Abolghasemi J, Mehdizadeh S. Evaluating the Effectiveness of Using Blood Transfusion Checklists in Reducing Transfusion-Related Complications: A Systematic Review. Sci J Iran Blood Transfus Organ 2023; 20 (4) :346-356
URL: http://bloodjournal.ir/article-1-1507-fa.html
URL: http://bloodjournal.ir/article-1-1507-fa.html
صدیق معروفی شهنام، مرادی مجد پریسا، امینی علی، ابوالقاسمی جمیله، مهدی زاده شهریار. اثربخشی استفاده از چک‌لیست‌های تزریق خون درکاهش عوارض انتقال خون: مرور نظام‌مند. فصلنامه پژوهشی خون. 1402; 20 (4) :346-356
دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایران
متن کامل [PDF 363 kb]
(504 دریافت)
| چکیده (HTML) (968 مشاهده)
مقدمه
انتقال خون جزو اصول اساسی مراقبت‌های بهداشتی است که هر ساله جان میلیون‌ها نفر به وسیله آن نجات پیدا میکند. اهمیت انتقال خون زمانی آشکار می‌گردد که هر ثانیه یک فرد در دنیا برای اعمال جراحی، تروما، کاهش شدید هموگلوبین و یا عوارض حاصل از بارداری به خون نیاز دارد. به علاوه خون برای مدیریت بیماران مبتلا به سرطان و بیماری‌های خونی همانند کم خونی آپلاستیک، تالاسمی، کم‌خونی داسی‌شکل، هموفیلی و سرطان، جزو موارد ضروری برای درمان به حساب می‌آید (1).
باید توجه داشت که علی‌رغم اثرات حیات‌بخشی که انتقال خون می‌تواند در درمان بیماران داشته باشد، اگر با رویکردی درست و مطابق با اصول تجویز نشود، می‌تواند اثرات بسیار بد و کشنده‌ای را در گیرندگان داشته باشد به طوری که در اوایل قرن بیستم، بیشتر توجهات به سمت آزمون‌های سازگاری بود اما در دهه‌های بعدی رخداد تزریق خون ناسازگار کمتر شد. در حال حاضر علت بیشتر تزریق خون‌های ناسازگار که باعث بروز همولیز حاد (حدود یک در صد هزار) و واکنش‌های همولتیک کشنده (یک در پانصد هزار) می‌گردد، خطای فنی نمی‌باشد بلکه این خطای فردی است که در آن دخیل هست که می‌توان با بررسی روش‌های پیشگیری کننده در این زمینه آن‌ها را به حداقل رسانید (4-2). از طرفی باید توجه داشته باشیم که توجه به ایمنی بیماران از جایگاه خاصی در نظام‌های سلامت کشورهای مختلف در ارائه مراقبت‌های بهداشتی و درمانی برخوردار است به طوری که میلیون‌ها بیمار در سراسر دنیا هر ساله به دلیل اقدامات پزشکی نا ایمن دچار ناتوانی، جراحت یا مرگ می‌شوند بنابراین هدف از ایمنی بیماران،؛ که به معنای جلوگیری از آسیب‌های وارده به بیمار در حین ارائه خدمات بهداشتی و درمانی می‌باشد(6، 5). از طرفی میلیون‌ها بیمار در سراسر دنیا هرساله به دلیل اقدامات پزشکی ناایمن دچار ناتوانی، جراحت یا مرگ می‌شوند(6). باید توجه داشت که علی رغم اثرات حیات‌بخشی که انتقال خون می‌تواند در درمان بیماران داشته باشد اگر با رویکردی درست و مطابق با اصول تجویز نشود می‌تواند اثرات بسیار بد و کشنده‌ای را در گیرندگان داشته باشد به‌طوری‌که در هشت دهه اول قرن بیستم، بیشتر توجهات به سمت آزمون‌های سازگاری بود اما در دهه‌های بعدی تزریق خون ناسازگار کاملاً غیرمعمول شد. در حال حاضر علت بیشتر تزریق خون‌های ناسازگار که باعث بروز همولیز حاد (حدود یک در صد هزار) و واکنش‌های همولتیک کشنده (یک در پانصد هزار) می‌گردد خطای تکنیکی نمی‌باشد بلکه این خطای فردی است که در آن دخیل می باشد که می‌توان با ارزیابی شیوه‌های مرتبط با انتقال خون آن‌ها را به حداقل رساند (4-6) .
با تشکیل یک چک لیسـت متشکل از جزئیات مهمی که
قبل از شروع تزریق باید تأیید شود، می‌توان میزان رخداد عوارض مربوطه در زمینه تزریق خون را کاهش داد که این جزئیات بنا بر بررسی‌های صورت گرفته در چک لیست‌های موجود در زمینه تزریق خون به اقداماتی در سه سطح قبل، حین و بعد از تزریق خون دسته‌بندی می‌گردند اقدامات قبل از تزریق خون شامل مواردی از قبیل رضایت آگاهانه، بررسی دستور تزریق خون، بررسی تست‌های آزمایشگاهی، آماده کردن بیمار، آماده کردن تجهیزات و درخواست خون از آزمایشگاه می‌باشد. در حین تزریق خون باید اقداماتی نظیر بررسی ظاهری کیسه خون، بررسی مشخصات بیمار، شماره کیسه، تاریخ انقضای کیسه خون، بررسی و ثبت علائم حیاتی بیمار قبل و حین تزریق خون، بررسی واکنش‌های حساسیتی و اتخاذ اقدامات مناسب درمانی در مواجه با واکنش‌های حساسیتی مورد بررسی قرار گیرد؛ و در نهایت جهت تکمیل تزریق خون به مواردی از قبیل بررسی واکنش‌های حساسیتی، ثبت علائم حیاتی، عودت کیسه خالی به آزمایشگاه و پر کردن مستندات قانونی و برگه‌های مربوطه اشاره شده است (10-7).
هم چنین باید توجه داشته باشیم که چک لیست‌های تزریق خون پتانسیل فوق‌العاده‌ای برای بهبود نتایج حاصل از ارائه خدمات بهداشتی و درمانی برای بیمار دارند؛ افزایش دانش و کمک به اطمینان از اینکه همه بیماران بهترین شیوه‌های مبتنی بر شواهد و مراقبت ایمن با کیفیت بالا را دریافت می‌کنند که نتایجی از جمله افزایش رضایتمندی، کاهش خطاها و کاهش هزینه‌های مرتبط را شاهد خواهیم بود. از طرفی با بررسی آمار منتشر شده ایالات متحده در سال 2019 ، روزانه حدود 42000 فرآورده خونی شامل گلبول قرمز، پلاکت و پلاسما تزریق شده است که از هر صد هزار تزریق، به طور میانگین 7/293 واکنش نامطلوب مرتبط با انتقال خون وجود داشته است که نیاز به اقدام تشخیصی یا درمانی داشته است (12، 11). در این میان خطایخطای انسانی و نیز نبود شیوه‌نامه مناسب در این زمینه را می‌توان از علل موجود دانست(14، 13). یکی از راه‌کارهای مهم در جهت جلوگیری از این خطاها که توسط سازمان بهداشت جهانی نیز توصیه شده است، استفاده از استانداردهای بین‌المللی می‌باشد (15). یکی از این استانداردهای بین‌المللی، استفاده از چک لیست‌ها است که در بسیاری از حوزه‌های بالینی با هدف کاهش خطای انسانی در موقعیت‌های استرس‌زا با بهینه‌سازی آمادگی و مدیریت برنامه‌ریزی شده در حال توسعه هستند. علاوه بر این انتقال خون اشتباه، یک قصور پزشکی است. هر بیمارستان باید یک برنامه‌ی منسجم و قوی برای بررسی انتقال خون نادرست داشته باشد و مراقب باشد که این سیاست‌ها در زمان انتقال خون به درستی اجرا شوند. بر اساس گزارش سازمان انتقال خون ایران، تعداد عوارض ثبت شده فرآیند انتقال خون از ۳۰۵۲ مورد در سال ۲۰۱۵ به ۵۲۷۵ مورد در سال ۲۰۱۸ افزایش‌یافته است؛ که نشان‌دهنده نظارت دقیق و مستمر بر روند انتقال خون است (17، 16).
باید توجه داشته باشیم که پذیرش چک‌لیست‌ها در حوزه پزشکی به تجهیزات یا بخشی از الگوریتم‌های خاص محدود شده است. هم چنین مواردی از جمله مقاومت ارائه دهنده، تأخیر در انتشار و یکپارچه‌سازی دانش، روش‌شناسی محدود برای هدایت، توسعه و نگهداری و فقدان استراتژی‌های فنی مؤثر برای در دسترس کردن و استفاده آسان‌تر از چک لیست را می‌توان جزو عوامل دخیل در محدودیت چک‌لیست‌ها عنوان کرد (18). لذا با توجه به مطالب گفته شده و نقش چک‌لیست‌ها در جهت کاهش خطاهای مرتبط با تزریق خون، مطالعه حاضر باهدف تعیین اثر بخشی استفاده از چک‌لیست‌های تزریق خون در کاهش عوارض انتقال خون انجام شده است.
مواد و روش‌ها
مطالعه حاضر از نوع مروری بود که در سال ۱۴۰۲-۱۴۰۱ انجام گرفت. پایگاه‌های داده‌ای PubMed ، Science Direct ، MEDLINE ، Proquest ، SID ، Scopus ، google scholar و منابع کتابخانه‌ای با استفاده از کلید واژه‌های چک لیست، تزریق خون، عوارض تزریق خون، پیامدهای بالینی، اثر بخشی و معادل انگلیسی آن‌ها و ترکیبی از این کلید واژگان با عملکرد منطقی "OR" ، "AND" و "NOT" اجرا گردید و جستجو در مقالات مرتبط از سال ۲۰۰۰ الی ۲۰۲۲ مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت. در جستجوی اولیه ۲۵۰۰۰ مقاله به دست آمد، مقالات به دست آمده از دیدگاه چک لیست و تزریق خون و نقش آن در کنترل عوارض احتمالی تزریق خون بررسی شدند.
مطالعه‌هایی که داری معیارهای ذکر شده بودند و در روند این پژوهش حفظ گردیدند شامل موارد زیر بودند:
1- کلیه مقاله‌های اصیل پژوهشی منتشر شده در زمینه با موضوع مورد مطالعه 2- مطالعه‌های انجام شده در رابطه موضوع مورد مطالعه در بازه زمانی سال‌های 2000 الی 2022 ، دلیل انتخاب این بازه زمانی استفاده از تحقیقات به روز و جدید هست 3- دارا بودن زبان فارسی یا انگلیسی مطالعه‌های انجام شده در موضوع مورد مطالعه
دلایل اصلی خروج از مطالعه‌ها به این علل بود:
1- مطالعه‌هایی که امکان دسترسی به متن کل مقاله وجود نداشت 2- مطالعه‌هایی که نتایج آن‌ها مبهم بوده و به سؤال این مطالعه پاسخ شفافی نمی‌داد 3- مطالعه‌هایی که به علت هزینه‌بر بودن ترجمه به غیر از زبان‌های انگلیسی یا فارسی نوشته شده بودند 4- مطالعه‌هایی که به صورت نامه به سردبیر، پوستر و یا مقاله‌های چاپ شده در مجلات غیر معتبر انجام شده بودند.
یافته‌ها
در گام نخست با استفاده از کلید واژگان مناسب و جستجو در پایگاه‌های داده‌ای ذکرشده تعداد 25000 مطالعه با بررسی کلید واژگان و خلاصه مقالات آن‌ها صرف‌نظر از حیطه و رشته مقاله مورد بررسی قرار گرفت. سپس بر اساس عناوین مقاله از 25000 مقاله اولیه تعداد 4019 عنوان مرتبط با معیار ورود لحاظ شده تشخیص داده شد و وارد مرحله اول روند پژوهش گردیدند. خلاصه مقاله‌های آن‌ها برای بررسی بیشتر مورد ارزیابی قرار گرفت و متن کامل آن‌ها دانلود شد. بدین‌صورت بر اساس چکیده مقالات، تعداد 30 مقاله وارد مرحله دوم برای مطالعه گردیدند. در این مرحله صرف نظر از این که آیا متن کامل آن‌ها در دسترس هست یا نه با بررسی این که مقالات با تدوین چک لیستی برای تزریق خون مرتبط هستند، مورد سنجش قرار گرفت. سپس با در نظرگیری معیار ورود و خروج توسط محقق اصلی و دو نفر از همکاران که تجربه بیشتری در اجرای مطالعه‌های مروری داشتند، با در نظر گرفتن این نکته که آیا متن کامل و چک لیست مد نظر در دسترس عموم قرار دارد، روند پژوهش ادامه یافت و تعداد مقاله‌ها در مرحله سوم به 11 مورد مبدل گردید. خلاصه‌ای از مقاله‌های مرحله سوم جستجو در شکل 1 ذکر شده است.
سـپس مقـاله‌ها بـرای استخـراج داده‌ها بر اساس معیار
پیکو (Pico: P; patient, population,I: intervention,C: comparison, O: outcome) که در این معیار پارامترهایی از جمله بیمار یا جمعیت، مداخله، مقایسه و نتایج بالینی مورد بررسی قرار می‌گیرد)، عوامل تأثیرگذار برای توسعه چک لیست، استفاده از چک لیست برای بهبود فرآیند پشتیبانی بالینی یا به عنوان ابزار ایمنی بیمار و شرح نتایج کلی پس از اجرا در یک حوزه بالینی انتخاب شدند که مشخصات مربوط به مقاله‌های بررسی‌شده در جدول آورده شده است (جدول 1).
بحث
ما 11 مطالعه مورد نظر پیدا کردیم که تأثیر استفاده از چک لیست‌های تزریق خون را بر کاهش عوارض انتقال خون مورد بررسی قرار داده بودند. یافته‌های حاصــل از بررســی مــرور نظام‌مند 11 مقالــه نشــان داد کــه امروزه استفاده از چک لیست‌ها در تمام اموری که احتمال رخداد خطا در آن وجود دارد، به امری جدا ناپذیر تبدیل شده است نقطه مشترک مقاله‌های بررسی‌شده این موضوع می‌باشد که چک‌لیست‌های تزریق خون می‌توانند در جهت کاهش بروز خطا در زمینه تزریق خون که خطای انسانی یکی از آن‌ها هست به کار گرفته شود و پیوسته با پیشرفت‌های جهانی در این زمینه مورد بازبینی قرارگرفته و به‌روزرسانی شود. به علاوه استفاده از برنامه‌های آموزشی و کلاس‌های ضمن خدمت در کنار استفاده از چک‌لیست‌ها می‌تواند نقش ارزنده‌ای در جهت افزایش ایمنی بیماران داشته باشد.
در مطالعهای که در کشور پاکستان توسط بوشرا مویز و همکارانش در سال ۲۰۲۰ با هدف «بررسی فراوانی خطاهای مستندسازی شده در حین فرآیند انتقال خون و مدیریت اثربخش در این خطاها» انجام گرفت، نتایج حاصله از تحقیق نشان داد که نوشتن گروه خونی در کنار تخت بیمار و تکمیل چک لیست تزریق خون قبل از انتقال خون، اگر به موقع و به درستی انجام شود، می‌تواند انتقال خون ناسازگار را کنترل کند (19)؛ بنابراین بنا بر مطالعه حاضر، استفاده از چک‌لیست‌ها در بالین بیمار می‌تواند در کنترل عوارض تزریق خون ناشی از گروه خونی اشتباه نقش مؤثری را داشته باشد.
در مطالعهای که در کشور انگلستان توسط پاولو بولتون و همکارانش در سال ۲۰۱۹ با هدف «خطاهای انتقال خون و آیا می‌توان آن‌ها را از بین برد» انجام گرفت، نتایج حاصل از تحقیق نشان داد که بیش از ۸۵ درصد از حوادث مربوط به انتقال خون به دلیل اشتباهات فردی بوده است (20). از طرفی جیمز ریسون در مقاله خطای انسانی: مدل‌ها و مدیریت بیان میکند که مشکل خطای انسانی که عاملی در جهت تهدید ایمنی بیماران به شمار می‌رود را می‌توان به دو صورت مشاهده کرد: رویکرد شخصی و رویکرد سیستمی که رویکرد شخصی عمدتاً ناشی از فرآیندهای ذهنی ناهنجار مانند فراموشی، بی‌توجهی، انگیزه ضعیف، بی‌احتیاطی و سهل‌انگاری می‌باشد (21). از این‌رو در چک‌لیست‌های تزریق خون باید نکات اصلی مربوط به تزریق خون که نبود این موارد می‌تواند عاملی در جهت تهدید تزریق خون سالم باشد قرار داده شده و بتوانیم از خطاهای انسانی در این زمینه جلوگیری کنیم (22).
در مطالعهای که در کشور انگلستان توسط جیسون ام علی و همکارانش در سال ۲019 با هدف «کاهش مجدد بررسی و انتقال محصول خونی پس از معرفی چک لیست هموستازی خون» انجام گرفت، نتایج حاصل از تحقیق نشان داد چک لیست هموستاز یک مداخله ساده را نشان می‌دهد که استفاده از آن سریع و آسان است اما تأثیر قابل توجهی بر نتایج بالینی و مالی داشته است. بنا بر نتایج مطالعه، کاهش چشمگیر در از دست دادن خون مدیاستن و مصرف فرآورده‌های خونی مشاهده گردید که با مزایای بالینی و مالی قابل‌توجهی همراه بود (22).
در مطالعهای که در کشور ایران توسط ژیلا نجف‌پور و همکارانش در سال 2017 با هدف «پیشگیری از شکست انتقال خون: یک روش ارزیابی مؤثر» انجام گرفت، نتایج حاصل از تحقیق نشان داد که انتقال خون اشتباه، جزو مهم‌ترین خطاها می‌باشد که می‌تواند منجر به عوارض جدی یا مرگ‌ومیر شود. ارائه آموزش به کارکنان در زمینه تزریق خون، افزایش دانش در مورد خطرات و اقدامات پیشگیرانه مناسب و هم‌چنین تدوین دستورالعمل‌های استاندارد ضروری است و باید در تمام مراحل تزریق اجرا شود (23). با نتیجه حاصل از تحقیق یکی از راه‌های افزایش ایمنی تزریق خون و کاهش خطاهای موجود در این زمینه، بهره‌گیری از استانداردهای بین‌المللی می‌باشد که یکی از آن‌ها را سازمان بهداشت جهانی چک‌لیست‌ها معرفی میکند که در جهت کاهش خطاها و افزایش ایمنی بیماران نقش برجسته‌ای نشان دادند.
نتیجه‌گیری
چک‌لیست‌های موجود در زمینه تزریق خون در صورت اجرای مؤثر می‌تواند تأثیرات بهینه بر فرآیند تزریق خون و ایمنـی بیمـاران داشـته باشند. علاوه بر این اجرای موفقیت‌آمیز یک چک لیست و انتظار اثرات مثبت از آن به عوامل مختلفی بستگی دارد از جمله آموزش مداوم، دستورهای مداوم مدیران در جهت به کارگیری چک لیست و اجرای مناسب آن، ارتقـای ارتباطات بین اعضای کادر درمان و حمایــت از جانــب سازمان‌های مسئول در راستای تأمین منابع انسانی ازجمله کلیدی‌ترین موارد ضروری برای اجرای چک‌لیست هستند.
حمایت مالی
این تحقیق با حمایت مالی دانشگاه علوم پزشکی ایران انجام شده است.
ملاحظات اخلاقی
این پژوهش با کد اخلاق IR.IUMS.REC.1402.263 در
کمیتــه اخلاق دانشگاه علوم پزشــکی ایــران مصــوب شــد. تمامــی اصــول اخلاقی ازجملــه احتـرام بـه حقـوق افـراد و صداقـت درروند اجـرای پژوهـش و رعایت اســتانداردهای پژوهــش در ایــن مطالعــه
رعایــت گردیــد.
عدم تعارض منافع
بدین وسیله نویســندگان مقالــه تصریــح می‌نمایند کــه هیچ‌گونه تعــارض منافعــی در قبــال مطالعــه حاضــر وجــود نــدارد.
نقش نویسندگان
شهریار مهدی‌زاده: جمع‌آوری داده و نوشتن مقاله
دکتر شهنام صدیق معروفی: ارائه ایده و طراحی مطالعه
دکتر پریسا مرادی مجد: جمع‌آوری داده
دکتر علی امینی: تفسیر داده
دکتر جمیله ابوالقاسمی: تحلیل آماری داده
مقاله حاضر به تائید نهایی همه نویسندگان رسیده است و همه نویسندگان مسئولیت دقت و صحت مطالب را می‌پذیرند.
تشکر و قدردانی
از تمام عزیزانی که در جهت انجام پژوهش حاضر مشاور و یاریگر این‌جانب بودند، تشکر و قدردانی می‌شود.
متن کامل: (446 مشاهده)
اثربخشی استفاده از چک‌لیست‌های تزریق خون درکاهش
عوارض انتقال خون: مرور نظام‌منداثر بخشی استفاده از چک لیست های تزریق خون در کاهش عوارض انتقال خون
شهنام صدیق معروفی1، پریسا مرادی مجد2، علی امینی3، جمیله ابوالقاسمی4، شهریار مهدی زاده5
چکیده
سابقه و هدف
انتقال خون یکی از اجزای حیاتی مراقبت‌های بهداشتی مدرن است اما واکنش‌های نامطلوب به دنبال تزریق این مایع حیات‌بخش ممکن است رخ داده و عامل بیش از یک درصد عوارض جبران ناپذیر گردد. استفاده از چک لیست‌های تزریق خون یکی از راه‌هایی است که برای جلوگیری از این موضوع در سال‌های اخیر به کار گرفته‌شده است. هدف از این مطالعه، بررسی اثر بخشی استفاده از چک‌لیست‌های تزریق خون در کاهش عوارض مرتبط با انتقال خون، خلاصه کردن تجربیات استفاده از چک‌لیست‌های تزریق خون و اثربخشی آن برای بهبود ایمنی بیماران بود.بود.
مواد و روش‌ها
این مطالعه به صورت مروری انجام شد. پایگاه‌های داده‌ای PubMed ، Science Direct ، MEDLINE ، Scopus ، SID (Scientific Information Database)، google scholar Proquest و منابع کتابخانه‌ای با استفاده از کلید واژه‌های چک لیست، تزریق خون، عوارض تزریق خون، پیامدهای بالینی، اثر بخشی و معادل انگلیسی آن‌ها بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۲ مورد جستجو قرار گرفتند.
یافته‌ها
در بررسی اولیه ۲۵۰۰۰ مقاله مورد بررسی قرار گرفت و درنهایت 11 مقاله مرتبط برای تهیه این مقاله مورد استفاده قرار گرفت. تفاوت‌های زیادی در انواع و گویه‌های تشکیل‌دهنده چک لیست‌های تزریق خون مورد استفاده در نظام‌های سلامت کشورهای مختلف وجود دارد ولی آن چه حائز اهمیت است، وجه مشترک تمامی این چک لیست‌ها است که هدفی جز کاهش عوارض مرتبط با تزریق خون و افزایش ایمنی بیماران نمی‌باشد.
نتیجه گیری
چک لیست‌های تزریق خون نشانگر یک استراتژی نسبتاً ساده و امید بخش می‌باشند که توانستند اثرات مثبتی در جهت افزایشبرای افزایش ایمنی بیماران به وسیله اطمینان از ارائه بهترین شیوه‌های مبتنی بر شواهد و مراقبت ایمن با کیفیت داشته باشند.
کلمات کلیدی: انتقال خون، مرور سیستماتیک، سیستم‌های مراقبت سلامت
تاریخ دریافت: 06/06/1402
تاریخ پذیرش : 07/08/1402
1- دکترای آموزش پزشکی ـ دانشیار دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایران ـ تهران ـ ایران
2- دکترای مدیریت حوادث و بلایا ـ استادیار دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایران ـ تهران ـ ایران
3- دکترای هماتولوژی ـ استادیار دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایران ـ تهران ـ ایران
4- PhD آمار زیستی ـ استادیار دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایران ـ تهران ـ ایران
5- مؤلف مسئول: کارشناس ارشد آموزش هوشبری ـ دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایران ـ تهران ـ ایران ـ صندوق پستی: 5971947369
عوارض انتقال خون: مرور نظام‌مند
شهنام صدیق معروفی1، پریسا مرادی مجد2، علی امینی3، جمیله ابوالقاسمی4، شهریار مهدی زاده5
چکیده
سابقه و هدف
انتقال خون یکی از اجزای حیاتی مراقبت‌های بهداشتی مدرن است اما واکنش‌های نامطلوب به دنبال تزریق این مایع حیات‌بخش ممکن است رخ داده و عامل بیش از یک درصد عوارض جبران ناپذیر گردد. استفاده از چک لیست‌های تزریق خون یکی از راه‌هایی است که برای جلوگیری از این موضوع در سال‌های اخیر به کار گرفته‌شده است. هدف از این مطالعه، بررسی اثر بخشی استفاده از چک‌لیست‌های تزریق خون در کاهش عوارض مرتبط با انتقال خون
مواد و روش‌ها
این مطالعه به صورت مروری انجام شد. پایگاه‌های داده‌ای PubMed ، Science Direct ، MEDLINE ، Scopus ، SID (Scientific Information Database)، google scholar Proquest و منابع کتابخانه‌ای با استفاده از کلید واژه‌های چک لیست، تزریق خون، عوارض تزریق خون، پیامدهای بالینی، اثر بخشی و معادل انگلیسی آن‌ها بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۲ مورد جستجو قرار گرفتند.
یافته‌ها
در بررسی اولیه ۲۵۰۰۰ مقاله مورد بررسی قرار گرفت و درنهایت 11 مقاله مرتبط برای تهیه این مقاله مورد استفاده قرار گرفت. تفاوت‌های زیادی در انواع و گویه‌های تشکیل‌دهنده چک لیست‌های تزریق خون مورد استفاده در نظام‌های سلامت کشورهای مختلف وجود دارد ولی آن چه حائز اهمیت است، وجه مشترک تمامی این چک لیست‌ها است که هدفی جز کاهش عوارض مرتبط با تزریق خون و افزایش ایمنی بیماران نمی‌باشد.
نتیجه گیری
چک لیست‌های تزریق خون نشانگر یک استراتژی نسبتاً ساده و امید بخش می‌باشند که توانستند اثرات مثبتی در جهت افزایش
کلمات کلیدی: انتقال خون، مرور سیستماتیک، سیستم‌های مراقبت سلامت
تاریخ دریافت: 06/06/1402
تاریخ پذیرش : 07/08/1402
1- دکترای آموزش پزشکی ـ دانشیار دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایران ـ تهران ـ ایران
2- دکترای مدیریت حوادث و بلایا ـ استادیار دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایران ـ تهران ـ ایران
3- دکترای هماتولوژی ـ استادیار دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایران ـ تهران ـ ایران
4- PhD آمار زیستی ـ استادیار دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایران ـ تهران ـ ایران
5- مؤلف مسئول: کارشناس ارشد آموزش هوشبری ـ دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایران ـ تهران ـ ایران ـ صندوق پستی: 5971947369
مقدمه
انتقال خون جزو اصول اساسی مراقبت‌های بهداشتی است که هر ساله جان میلیون‌ها نفر به وسیله آن نجات پیدا میکند. اهمیت انتقال خون زمانی آشکار می‌گردد که هر ثانیه یک فرد در دنیا برای اعمال جراحی، تروما، کاهش شدید هموگلوبین و یا عوارض حاصل از بارداری به خون نیاز دارد. به علاوه خون برای مدیریت بیماران مبتلا به سرطان و بیماری‌های خونی همانند کم خونی آپلاستیک، تالاسمی، کم‌خونی داسی‌شکل، هموفیلی و سرطان، جزو موارد ضروری برای درمان به حساب می‌آید (1).
باید توجه داشت که علی‌رغم اثرات حیات‌بخشی که انتقال خون می‌تواند در درمان بیماران داشته باشد، اگر با رویکردی درست و مطابق با اصول تجویز نشود، می‌تواند اثرات بسیار بد و کشنده‌ای را در گیرندگان داشته باشد به طوری که در اوایل قرن بیستم، بیشتر توجهات به سمت آزمون‌های سازگاری بود اما در دهه‌های بعدی رخداد تزریق خون ناسازگار کمتر شد. در حال حاضر علت بیشتر تزریق خون‌های ناسازگار که باعث بروز همولیز حاد (حدود یک در صد هزار) و واکنش‌های همولتیک کشنده (یک در پانصد هزار) می‌گردد، خطای فنی نمی‌باشد بلکه این خطای فردی است که در آن دخیل هست که می‌توان با بررسی روش‌های پیشگیری کننده در این زمینه آن‌ها را به حداقل رسانید (4-2). از طرفی باید توجه داشته باشیم که توجه به ایمنی بیماران از جایگاه خاصی در نظام‌های سلامت کشورهای مختلف در ارائه مراقبت‌های بهداشتی و درمانی برخوردار است به طوری که میلیون‌ها بیمار در سراسر دنیا هر ساله به دلیل اقدامات پزشکی نا ایمن دچار ناتوانی، جراحت یا مرگ می‌شوند بنابراین هدف از ایمنی بیماران،
با تشکیل یک چک لیسـت متشکل از جزئیات مهمی که
قبل از شروع تزریق باید تأیید شود، می‌توان میزان رخداد عوارض مربوطه در زمینه تزریق خون را کاهش داد که این جزئیات بنا بر بررسی‌های صورت گرفته در چک لیست‌های موجود در زمینه تزریق خون به اقداماتی در سه سطح قبل، حین و بعد از تزریق خون دسته‌بندی می‌گردند اقدامات قبل از تزریق خون شامل مواردی از قبیل رضایت آگاهانه، بررسی دستور تزریق خون، بررسی تست‌های آزمایشگاهی، آماده کردن بیمار، آماده کردن تجهیزات و درخواست خون از آزمایشگاه می‌باشد. در حین تزریق خون باید اقداماتی نظیر بررسی ظاهری کیسه خون، بررسی مشخصات بیمار، شماره کیسه، تاریخ انقضای کیسه خون، بررسی و ثبت علائم حیاتی بیمار قبل و حین تزریق خون، بررسی واکنش‌های حساسیتی و اتخاذ اقدامات مناسب درمانی در مواجه با واکنش‌های حساسیتی مورد بررسی قرار گیرد؛ و در نهایت جهت تکمیل تزریق خون به مواردی از قبیل بررسی واکنش‌های حساسیتی، ثبت علائم حیاتی، عودت کیسه خالی به آزمایشگاه و پر کردن مستندات قانونی و برگه‌های مربوطه اشاره شده است (10-7).
هم چنین باید توجه داشته باشیم که چک لیست‌های تزریق خون پتانسیل فوق‌العاده‌ای برای بهبود نتایج حاصل از ارائه خدمات بهداشتی و درمانی برای بیمار دارند؛ افزایش دانش و کمک به اطمینان از اینکه همه بیماران بهترین شیوه‌های مبتنی بر شواهد و مراقبت ایمن با کیفیت بالا را دریافت می‌کنند که نتایجی از جمله افزایش رضایتمندی، کاهش خطاها و کاهش هزینه‌های مرتبط را شاهد خواهیم بود. از طرفی با بررسی آمار منتشر شده ایالات متحده در سال 2019 ، روزانه حدود 42000 فرآورده خونی شامل گلبول قرمز، پلاکت و پلاسما تزریق شده است که از هر صد هزار تزریق، به طور میانگین 7/293 واکنش نامطلوب مرتبط با انتقال خون وجود داشته است که نیاز به اقدام تشخیصی یا درمانی داشته است (12، 11). در این میان خطای
باید توجه داشته باشیم که پذیرش چک‌لیست‌ها در حوزه پزشکی به تجهیزات یا بخشی از الگوریتم‌های خاص محدود شده است. هم چنین مواردی از جمله مقاومت ارائه دهنده، تأخیر در انتشار و یکپارچه‌سازی دانش، روش‌شناسی محدود برای هدایت، توسعه و نگهداری و فقدان استراتژی‌های فنی مؤثر برای در دسترس کردن و استفاده آسان‌تر از چک لیست را می‌توان جزو عوامل دخیل در محدودیت چک‌لیست‌ها عنوان کرد (18). لذا با توجه به مطالب گفته شده و نقش چک‌لیست‌ها در جهت کاهش خطاهای مرتبط با تزریق خون، مطالعه حاضر باهدف تعیین اثر بخشی استفاده از چک‌لیست‌های تزریق خون در کاهش عوارض انتقال خون انجام شده است.
مواد و روش‌ها
مطالعه حاضر از نوع مروری بود که در سال ۱۴۰۲-۱۴۰۱ انجام گرفت. پایگاه‌های داده‌ای PubMed ، Science Direct ، MEDLINE ، Proquest ، SID ، Scopus ، google scholar و منابع کتابخانه‌ای با استفاده از کلید واژه‌های چک لیست، تزریق خون، عوارض تزریق خون، پیامدهای بالینی، اثر بخشی و معادل انگلیسی آن‌ها و ترکیبی از این کلید واژگان با عملکرد منطقی "OR" ، "AND" و "NOT" اجرا گردید و جستجو در مقالات مرتبط از سال ۲۰۰۰ الی ۲۰۲۲ مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت. در جستجوی اولیه ۲۵۰۰۰ مقاله به دست آمد، مقالات به دست آمده از دیدگاه چک لیست و تزریق خون و نقش آن در کنترل عوارض احتمالی تزریق خون بررسی شدند.
مطالعه‌هایی که داری معیارهای ذکر شده بودند و در روند این پژوهش حفظ گردیدند شامل موارد زیر بودند:
1- کلیه مقاله‌های اصیل پژوهشی منتشر شده در زمینه با موضوع مورد مطالعه 2- مطالعه‌های انجام شده در رابطه موضوع مورد مطالعه در بازه زمانی سال‌های 2000 الی 2022 ، دلیل انتخاب این بازه زمانی استفاده از تحقیقات به روز و جدید هست 3- دارا بودن زبان فارسی یا انگلیسی مطالعه‌های انجام شده در موضوع مورد مطالعه
دلایل اصلی خروج از مطالعه‌ها به این علل بود:
1- مطالعه‌هایی که امکان دسترسی به متن کل مقاله وجود نداشت 2- مطالعه‌هایی که نتایج آن‌ها مبهم بوده و به سؤال این مطالعه پاسخ شفافی نمی‌داد 3- مطالعه‌هایی که به علت هزینه‌بر بودن ترجمه به غیر از زبان‌های انگلیسی یا فارسی نوشته شده بودند 4- مطالعه‌هایی که به صورت نامه به سردبیر، پوستر و یا مقاله‌های چاپ شده در مجلات غیر معتبر انجام شده بودند.
یافته‌ها
در گام نخست با استفاده از کلید واژگان مناسب و جستجو در پایگاه‌های داده‌ای ذکرشده تعداد 25000 مطالعه با بررسی کلید واژگان و خلاصه مقالات آن‌ها صرف‌نظر از حیطه و رشته مقاله مورد بررسی قرار گرفت. سپس بر اساس عناوین مقاله از 25000 مقاله اولیه تعداد 4019 عنوان مرتبط با معیار ورود لحاظ شده تشخیص داده شد و وارد مرحله اول روند پژوهش گردیدند. خلاصه مقاله‌های آن‌ها برای بررسی بیشتر مورد ارزیابی قرار گرفت و متن کامل آن‌ها دانلود شد. بدین‌صورت بر اساس چکیده مقالات، تعداد 30 مقاله وارد مرحله دوم برای مطالعه گردیدند. در این مرحله صرف نظر از این که آیا متن کامل آن‌ها در دسترس هست یا نه با بررسی این که مقالات با تدوین چک لیستی برای تزریق خون مرتبط هستند، مورد سنجش قرار گرفت. سپس با در نظرگیری معیار ورود و خروج توسط محقق اصلی و دو نفر از همکاران که تجربه بیشتری در اجرای مطالعه‌های مروری داشتند، با در نظر گرفتن این نکته که آیا متن کامل و چک لیست مد نظر در دسترس عموم قرار دارد، روند پژوهش ادامه یافت و تعداد مقاله‌ها در مرحله سوم به 11 مورد مبدل گردید. خلاصه‌ای از مقاله‌های مرحله سوم جستجو در شکل 1 ذکر شده است.
سـپس مقـاله‌ها بـرای استخـراج داده‌ها بر اساس معیار
پیکو (Pico: P; patient, population,I: intervention,C: comparison, O: outcome) که در این معیار پارامترهایی از جمله بیمار یا جمعیت، مداخله، مقایسه و نتایج بالینی مورد بررسی قرار می‌گیرد)، عوامل تأثیرگذار برای توسعه چک لیست، استفاده از چک لیست برای بهبود فرآیند پشتیبانی بالینی یا به عنوان ابزار ایمنی بیمار و شرح نتایج کلی پس از اجرا در یک حوزه بالینی انتخاب شدند که مشخصات مربوط به مقاله‌های بررسی‌شده در جدول آورده شده است (جدول 1).
ما 11 مطالعه مورد نظر پیدا کردیم که تأثیر استفاده از چک لیست‌های تزریق خون را بر کاهش عوارض انتقال خون مورد بررسی قرار داده بودند. یافته‌های حاصــل از بررســی مــرور نظام‌مند 11 مقالــه نشــان داد کــه امروزه استفاده از چک لیست‌ها در تمام اموری که احتمال رخداد خطا در آن وجود دارد، به امری جدا ناپذیر تبدیل شده است نقطه مشترک مقاله‌های بررسی‌شده این موضوع می‌باشد که چک‌لیست‌های تزریق خون می‌توانند در جهت کاهش بروز خطا در زمینه تزریق خون که خطای انسانی یکی از آن‌ها هست به کار گرفته شود و پیوسته با پیشرفت‌های جهانی در این زمینه مورد بازبینی قرارگرفته و به‌روزرسانی شود. به علاوه استفاده از برنامه‌های آموزشی و کلاس‌های ضمن خدمت در کنار استفاده از چک‌لیست‌ها می‌تواند نقش ارزنده‌ای در جهت افزایش ایمنی بیماران داشته باشد.
در مطالعهای که در کشور پاکستان توسط بوشرا مویز و همکارانش در سال ۲۰۲۰ با هدف «بررسی فراوانی خطاهای مستندسازی شده در حین فرآیند انتقال خون و مدیریت اثربخش در این خطاها» انجام گرفت، نتایج حاصله از تحقیق نشان داد که نوشتن گروه خونی در کنار تخت بیمار و تکمیل چک لیست تزریق خون قبل از انتقال خون، اگر به موقع و به درستی انجام شود، می‌تواند انتقال خون ناسازگار را کنترل کند (19)؛ بنابراین بنا بر مطالعه حاضر، استفاده از چک‌لیست‌ها در بالین بیمار می‌تواند در کنترل عوارض تزریق خون ناشی از گروه خونی اشتباه نقش مؤثری را داشته باشد.
در مطالعهای که در کشور انگلستان توسط پاولو بولتون و همکارانش در سال ۲۰۱۹ با هدف «خطاهای انتقال خون و آیا می‌توان آن‌ها را از بین برد» انجام گرفت، نتایج حاصل از تحقیق نشان داد که بیش از ۸۵ درصد از حوادث مربوط به انتقال خون به دلیل اشتباهات فردی بوده است (20). از طرفی جیمز ریسون در مقاله خطای انسانی: مدل‌ها و مدیریت بیان میکند که مشکل خطای انسانی که عاملی در جهت تهدید ایمنی بیماران به شمار می‌رود را می‌توان به دو صورت مشاهده کرد: رویکرد شخصی و رویکرد سیستمی که رویکرد شخصی عمدتاً ناشی از فرآیندهای ذهنی ناهنجار مانند فراموشی، بی‌توجهی، انگیزه ضعیف، بی‌احتیاطی و سهل‌انگاری می‌باشد (21). از این‌رو در چک‌لیست‌های تزریق خون باید نکات اصلی مربوط به تزریق خون که نبود این موارد می‌تواند عاملی در جهت تهدید تزریق خون سالم باشد قرار داده شده و بتوانیم از خطاهای انسانی در این زمینه جلوگیری کنیم (22).
در مطالعهای که در کشور انگلستان توسط جیسون ام علی و همکارانش در سال ۲019 با هدف «کاهش مجدد بررسی و انتقال محصول خونی پس از معرفی چک لیست هموستازی خون» انجام گرفت، نتایج حاصل از تحقیق نشان داد چک لیست هموستاز یک مداخله ساده را نشان می‌دهد که استفاده از آن سریع و آسان است اما تأثیر قابل توجهی بر نتایج بالینی و مالی داشته است. بنا بر نتایج مطالعه، کاهش چشمگیر در از دست دادن خون مدیاستن و مصرف فرآورده‌های خونی مشاهده گردید که با مزایای بالینی و مالی قابل‌توجهی همراه بود (22).
در مطالعهای که در کشور ایران توسط ژیلا نجف‌پور و همکارانش در سال 2017 با هدف «پیشگیری از شکست انتقال خون: یک روش ارزیابی مؤثر» انجام گرفت، نتایج حاصل از تحقیق نشان داد که انتقال خون اشتباه، جزو مهم‌ترین خطاها می‌باشد که می‌تواند منجر به عوارض جدی یا مرگ‌ومیر شود. ارائه آموزش به کارکنان در زمینه تزریق خون، افزایش دانش در مورد خطرات و اقدامات پیشگیرانه مناسب و هم‌چنین تدوین دستورالعمل‌های استاندارد ضروری است و باید در تمام مراحل تزریق اجرا شود (23). با نتیجه حاصل از تحقیق یکی از راه‌های افزایش ایمنی تزریق خون و کاهش خطاهای موجود در این زمینه، بهره‌گیری از استانداردهای بین‌المللی می‌باشد که یکی از آن‌ها را سازمان بهداشت جهانی چک‌لیست‌ها معرفی میکند که در جهت کاهش خطاها و افزایش ایمنی بیماران نقش برجسته‌ای نشان دادند.
نتیجه‌گیری
چک‌لیست‌های موجود در زمینه تزریق خون در صورت اجرای مؤثر می‌تواند تأثیرات بهینه بر فرآیند تزریق خون و ایمنـی بیمـاران داشـته باشند. علاوه بر این اجرای موفقیت‌آمیز یک چک لیست و انتظار اثرات مثبت از آن به عوامل مختلفی بستگی دارد از جمله آموزش مداوم، دستورهای مداوم مدیران در جهت به کارگیری چک لیست و اجرای مناسب آن، ارتقـای ارتباطات بین اعضای کادر درمان و حمایــت از جانــب سازمان‌های مسئول در راستای تأمین منابع انسانی ازجمله کلیدی‌ترین موارد ضروری برای اجرای چک‌لیست هستند.
حمایت مالی
این تحقیق با حمایت مالی دانشگاه علوم پزشکی ایران انجام شده است.
ملاحظات اخلاقی
این پژوهش با کد اخلاق IR.IUMS.REC.1402.263 در
کمیتــه اخلاق دانشگاه علوم پزشــکی ایــران مصــوب شــد. تمامــی اصــول اخلاقی ازجملــه احتـرام بـه حقـوق افـراد و صداقـت درروند اجـرای پژوهـش و رعایت اســتانداردهای پژوهــش در ایــن مطالعــه
رعایــت گردیــد.
عدم تعارض منافع
بدین وسیله نویســندگان مقالــه تصریــح می‌نمایند کــه هیچ‌گونه تعــارض منافعــی در قبــال مطالعــه حاضــر وجــود نــدارد.
نقش نویسندگان
شهریار مهدی‌زاده: جمع‌آوری داده و نوشتن مقاله
دکتر شهنام صدیق معروفی: ارائه ایده و طراحی مطالعه
دکتر پریسا مرادی مجد: جمع‌آوری داده
دکتر علی امینی: تفسیر داده
دکتر جمیله ابوالقاسمی: تحلیل آماری داده
مقاله حاضر به تائید نهایی همه نویسندگان رسیده است و همه نویسندگان مسئولیت دقت و صحت مطالب را می‌پذیرند.
تشکر و قدردانی
از تمام عزیزانی که در جهت انجام پژوهش حاضر مشاور و یاریگر این‌جانب بودند، تشکر و قدردانی می‌شود.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
