جلد 20، شماره 4 - ( زمستان 1402 )
جلد 20 شماره 4 صفحات 334-328 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Pourmokhtar M, Teimourpour A. Systematic review protocol for estimation of blood concentration of lead, mercury and cadmium in blood donors. Sci J Iran Blood Transfus Organ 2023; 20 (4) :328-334
URL: http://bloodjournal.ir/article-1-1502-fa.html
URL: http://bloodjournal.ir/article-1-1502-fa.html
پورمختار مژگان، تیمورپور امیر. پروتکل مرور نظام‌مند برآورد غلظت خونی سرب، جیوه و کادمیوم در اهداکنندگان خون. فصلنامه پژوهشی خون. 1402; 20 (4) :328-334
استادیار مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون
متن کامل [PDF 384 kb]
(448 دریافت)
| چکیده (HTML) (843 مشاهده)
مقدمه
اختلالات فرآیندهای عصبی، شناختی و متابولیکی، بی‌نظمی‌های سیستم ایمنی و سرطان‌زایی از جمله اثرات بلند مدت مواجهه با فلزات سنگین در نتیجه عوامل شغلی یا محیطی می‌باشند. در این میان آلاینده‌های محیطی سرب، جیوه و کادمیوم تهدیدی جدی برای افراد و خصوصاً گروه‌های آسیب‌پذیری هم‌چون نوزادان نارس، کودکان و زنان باردار به شمار رفته و چالشی بزرگ در حوزه بهداشت عمومی محسوب می‌گردند. لذا محدود کردن مواجهه با این فلزات سنگین از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌باشد (9-1).
مشاغل پر خطر، عادات غذایی خاص، استعمال دخانیات و سکونت در مناطق آلوده از جمله مهم‌ترین منابع شناخته شده مواجهه با فلزات سنگین می‌باشند (18-10). از طرف دیگر، بر اساس مطالعه‌های منتشر شده، فلزات سنگینی چون سرب، جیوه و کادمیوم با غلظت‌های بالا و نگران‌کننده در خون درصد قابل توجهی از اهداکنندگان خون وجود داشته‌اند. به عنوان مثال در مطالعه‌ای که در بازه زمانی 2007-2006 میلادی توسط دلاژ و همکاران بر روی اهداکنندگان خون کانادایی انجام شد، غلظت خونی سرب در 5/15 درصد آن‌ها بیش از مقدار مجاز (15/0 میکرومول بر لیتر) بود (19). هم‌چنین آگیمانگ و همکاران در سال 2017 طی مطالعه‌ای درغنا، غلظت خونی سرب را در 65 درصد اهداکنندگان خون بالاتر از حد مجاز (5 میکروگرم بر دسی لیتر) گزارش کردند (20). آورینا و همکاران نیز در سال 2019 در یک مطالعه در بررسی اهداکنندگان خون در نروژ نشان دادند، 18 درصد آن‌ها دارای غلظت خونی سرب بیش از حد مجاز برای نوزادان نارس (09/0 میکرومول بر لیتر)، 11 درصد آن‌ها را دارای غلظت خونی جیوه بیش از حد مجاز (7/23 نانومول بر لیتر) و 4 درصد آن‌ها دارای غلظت خونی کادمیوم بیش از حد مجاز ( 16 نانومول بر لیتر) می‌باشند (21). بنابراین مواجهه طولانی مدت (ناشی از محل سکونت دائمی اهداکنندگان) یا مواجهه کوتاه مدت (ناشی از محل قرارگیری مراکز خونگیری( سبب میشوند که انتقال خون و فرآوردههای خونی نیز، به عنوان منبعی پنهان و بالقوه برای مواجهه با این فلزات در نظر گرفته شوند (24-22، 20).
لذا پژوهش حاضر با هدف مرور نظام‌مند مطالعه‌های بررسی کننده غلظت خونی فلزات سنگین سرب، جیوه و کادمیوم در اهداکنندگان خون طراحی شده است تا بتوان با استخراج و تفسیر داده‌های مربوطه، به سیاست‌گذاران برای تصمیم‌گیری در خصوص ضرورت انجام غربالگری خون اهداکنندگان در مراکز انتقال خون از نظر وجود این فلزات سنگین، تشکیل کمپین‌های آموزشی هدفمند جهت معاف نمودن اهداکنندگان متعلق به جوامع مستعد مواجهه با فلزات سنگین فوق‌الذکر و انتخاب آگاهانه فرآوردههای ایمن‌تر و با کیفیت‌تر به ویژه برای تزریق به گروه‌های آسیب‌پذیر هم‌چون نوزادان نارس، کودکان و زنان باردار کمک کرد (30-25، 19).
لازم به ذکر است برتری این مطالعه نسبت به مطالعه‌های مرور نظام‌مند قبلی، جستجو در تعداد بیشتری از پایگاه‌های اطلاعاتی معتبر شاملPubMed ، Web of Science (بزرگ‌ترین و معتبرترین پایگاه استنادی علمی جامع و مهم‌ترین پایگاه مقالات و داده‌های علمی مانند مجلات، منابع وب، ثبت اختراعات و سایر متون) به همراه Scopus (دومین نمایه استنادی علوم با پوشش بالای مجلات) و ProQuest (شامل پایان‌نامه‌ها، سخنرانی‌ها، مقالات، نشریات علمی و گزارش‌ها) می‌باشد. هم‌چنین پوشش زمانی بیشتر مطالعه‌ها که تا پایان ژوئیه 2023 می‌باشد و عدم محدودیت در نوع مطالعه‌های واجد شرایط و مورد بررسی از دیگر مزایای این مرور نظام‌مند می‌باشند.
مواد و روش‌ها
طراحی مطالعه:
پروتکل حاضر، با هدف مرور نظام‌مند مطالعه‌های بررسی کننده غلظت خونی فلزات سنگین سرب، جیوه و کادمیوم در اهداکنندگان خون در سطح جهان و با پیروی از رهنمودهای دستورالعمل PRISMA-P (Preferred Reporting Items for Systematic Reviews and Meta-Analysis Protocols) تدوین شده است و مشتمل بر معیارهای ورود و خروج، راهبرد جستجو، نحوه جمع‌آوری، استخراج، تجزیه و تحلیل داده‌ها و ارزیابی کیفیت و سوگیری مطالعه‌ها می‌باشد(31). این پروتکل با استفاده از مدل POLIS و با در نظر گرفتن شرکت‌کنندگان (participants/population) ، پیامد (outcome) ، محل (location) ، شاخص (indicator) و طراحی مطالعه (study design) تدوین شده است.
معیارهای ورود و خروج:
معیارهای ورود شامل گزارش غلظت فلزات سنگین سرب، جیوه و یا کادمیوم (پیامد) در نمونه خون کامل وریدی اهداکنندگان خون (شرکت‌کنندگان) می‌باشند. از طرفی نمونه‌های خونی غیر وریدی، نمونه‌های خونی متعلق به افرادی غیر از اهداکنندگان خون و مطالعه‌های تکراری، از جمله معیارهای خروج می‌باشند.
راهبرد جستجو:
ابتدا پایگاه‌های اطلاعاتی PubMed ، Scopus، Web of Science و ProQuestبه طور جامع و با توجه به کلید واژه‌های انگلیسی”blood donor”, Lead, Mercury, Cadmium, Pb, Hg, Cd به صورت آنلاین، بدون محدودیت زبانی و تا پایان ماه ژوئیه 2023 جستجو میشوند. در ادامه برای دستیابی به مقالات بیشتر، علاوه بر راهنمایی گرفتن از نویسندگان کلیدی و خبره این حوزه، فهرست منابع مقالات و استنادها نیز جستجو می‌گردند. در صورتی که تعداد مطالعه‌های اولیه بیشتر از ۵ عدد باشد، متاآنالیز انجام خواهد شد.
فرآیند جمع‌آوری داده‌ها:
همه مقالاتی که طی جستجوی اولیه دارای کلید واژه‌های مورد نظردر قسمت عنوان، خلاصه و کلمات کلیدی باشند، وارد مطالعه میشوند. سپس به دنبال غربالگری منابع به دست آمده بر اساس معیارهای ورود و خروج در نظر گرفته شده و استخراج متن کامل آن‌ها، مقالات مرتبط انتخاب میشوند.
هنگام استخراج داده‌ها، ابتدا دو داور به صورت مستقل مطالعه‌های انتخاب شده را مورد ارزیابی کامل قرار می‌دهند. سپس هرگونه اختلاف نظر بین داوران از طریق توافق و یا متعاقب مشورت با داور سوم مستقل رفع می‌گردد تا یک نتیجه واحد به دست آید. اطلاعات لازم با توجه به نظرات دو داور و با استفاده از یک فرم استاندارد و هدفمند مورد توافق و مشتمل بر مواردی چون عنوان، نام نویسنده، سال چاپ مقاله، طراحی مطالعه، روش و حجم نمونه‌گیری، پروتکل جمع‌آوری، نگهداری و تجزیه و تحلیل نمونه‌های بیولوژیکی، جنسیت، شغل، محل سکونت و محل کار آزمودنی و میانگین غلظت خونی فلزات سنگین سرب، جیوه و کادمیوم در اهداکنندگان خون، از مطالعه‌ها استخراج و در صورت نیاز مورد بحث قرار می‌گیرند. سپس اطلاعات مورد نظر با توجه به چک لیست، نهایی شده و درصورت لزوم زیرگروه‌ها بر مبنای سن، شغل، محل سکونت و محل کار آزمودنی‌ها تعریف میشوند.
ارزیابی کیفیت متدولوژیکی مطالعه‌ها:
ارزیابی کیفیت متدولوژیکی مطالعه‌ها، تجزیه و تحلیل داده‌ها، تفسیر نتایج، ارزیابی سوگیری مطالعه‌ها، تجزیه و تحلیل هدفمند زیرگروه‌ها، بررسی و ارزیابی کیفیت شواهد، شناسایی نقاط قوت و ضعف متدولوژیکی شواهد موجود و به روزرسانی اطلاعات در زمینه مورد مطالعه از دیگر مراحل این مرور نظام‌مند می‌باشند. به منظور ارزیابی کیفیت متدولوژیکی، تمامی مطالعه‌ها از نظر طراحی و نوع مطالعه، چگونگی تجزیه و تحلیل داده‌ها، نحوه تفسیر و ارائه نتایج بررسی میشوند.
در این مرور نظام‌مند، به منظور بررسی روش تعیین مقدار فلزات سنگین در مطالعه‌های مختلف، تحلیل حساسیت و تجزیه و تحلیل زیر گروه در این زمینه انجام خواهد شد. هم‌چنین با هدف جلوگیری از سوگیری انتشار یا (publication bias) جستجو در بانک اطلاعاتی ProQuest و بررسی ادبیات خاکستری (gray literature) صورت می‌گیرد. برای ارزیابی وجود سوگیری انتشار از funnel plot به همراه آزمون Egger bias استفاده خواهد شد و درصورت مشاهده سوگیری انتشار، روشtrim and fill به منظور تصحیح این اریبی به کار خواهد رفت(32).
در صورتی که تعداد مطالعه‌های اولیه بیشتر از ۵ عدد باشد، متاآنالیز انجام خواهد شد. به منظور بررسی میزان عدم همگنی(heterogencity) از آماره ۲I و آزمون کوکران استفاده خواهد شد و بر این اساس روش random effects model (مدل با اثرات تصادفی) و یا fixed effects model (مدل با اثرات ثابت) برای ادغام میانگین‌های حاصل از مطالعه‌های اولیه به کار خواهند رفت. تمام محاسبات آماری توسط پکیجmeta در نرم‌افزارR انجام خواهد شد.
اصلاحات پروتکل:
در صورتی که پروتکل فعلی پس از شروع کار، در بخش‌های مختلفی چون معیارهای ورود و خروج، اهداف مطالعه، طراحی مطالعه، فرآیندهای مطالعه و تجزیه و تحلیل داده‌ها و نتایج، متحمل اصلاحات قابل توجه گردد، این موارد پیش از اجرا به تائید همه همکاران رسیده و برای انتشار نسخه بعدی مستند می‌گردد.
یافته‌ها
این مرور نظام‌مند درحال انجام است و تا پایان سال 1402 تکمیل خواهد شد. نتایج این مرور نظام‌مند بر اساس چک لیست PRISMA گزارش خواهد شد (33). برای نشان دادن فرآیند جستجو و انتخاب نظام‌مند مطالعه‌ها، از نمودار گردشی (flow diagram) استفاده خواهد شد. هم‌چنین جدول مطالعه‌های حذف شده و دلایل حذف آن‌ها ارائه خواهد شد.
بحث
فلزات سنگین سرب، جیوه و کادمیوم، تهدیدی جدی برای افراد خصوصاً گروه‌های آسیب‌پذیر هم‌چون نوزادان نارس، کودکان و زنان باردار به شمار می‌روند. نظر به این که بر اساس برخی از مطالعه‌های منتشر شده، این فلزات سنگین با غلظت‌های بالا و نگران‌کننده در خون درصد قابل توجهی از اهداکنندگان وجود داشته‌اند، بنابراین انتقال خون و فرآوردههای خونی، منبعی پنهان و بالقوه برای مواجهه با این فلزات سنگین محسوب می‌گردند.
از طرف دیگر، مطالعه‌های مرور نظام‌مند و متاآنالیز می‌توانند با شناسایی، ارزیابی، انتخاب و ترکیب شواهد معتبر و کاربردی در این خصوص و سپس جمع‌بندی و تلفیق نتایج با بهره‌گیری از روش‌های آماری، به برآوردی مشخص از غلظت فلزات سنگین سرب، جیوه و کادمیوم در اهداکنندگان خون دست یابند و از این طریق شکاف و خلا اطلاعاتی موجود را برطرف نمایند. به علاوه این مطالعه‌ها که از توان و اعتبار بالایی در نتیجه‌گیری برخوردارند، به تصمیم‌گیری آگاهانه سیاست‌گزاران درخصوص مواردی چون ضرورت انجام غربالگـری اهداکنندگان خون در مراکز انتقال خون از نظر وجود این فلزات سنگین، تشکیل کمپین‌های آموزشی هدفمند جهت معاف نمودن اهداکنندگان متعلق به جوامع مستعد مواجهه با فلزات سنگین فوق‌الذکر و انتخاب آگاهانه فرآوردههای ایمن‌تر و با کیفیت‌تر به ویژه برای تزریق به گروه‌های آسیب‌پذیر هم‌چون نوزادان نارس، کودکان و زنان باردار کمک می‌کنند (30-25 ، 19). لذا این پروتکل برای تشریح مراحل انجام مرور نظام‌مند و متاآنالیز مطالعاتی که غلظت خونی فلزات سنگین سرب، جیوه و کادمیوم را در اهداکنندگان خون اندازه‌گیری کرده‌اند، تدوین شده است.
با این توضیح که برتری این مطالعه نسبت به مطالعه‌های مرور نظام‌مند قبلی، جستجو در تعداد بیشتری از پایگاه‌های اطلاعاتی معتبر شاملPubMed ، Web of Science (بزرگ‌ترین و معتبرترین پایگاه استنادی علمی جامع و مهم‌ترین پایگاه مقالات و داده‌های علمی مانند مجلات، منابع وب، ثبت اختراعات و سایر متون) به همراه Scopus (دومین نمایه استنادی علوم با پوشش بالای مجلات) و ProQuest (شامل پایان نامه‌ها، سخنرانی‌ها، مقالات، نشریات علمی و گزارش‌ها) می‌باشد. هم‌چنین پوشش زمانی بیشتر مطالعه‌ها که تا پایان ژوئیه 2023 می‌باشد و عدم محدودیت در نوع مطالعه‌های واجد شرایط و مورد بررسی از دیگر مزایای این مرور نظام‌مند می‌باشند.
نتیجه‌گیری
این پروتکل در تاریخ 19 فوریه 2023 با شماره PROSPERO 2023 CRD42023352397 در سامانه International Prospective Register of Systematic Reviews (PROSPERO) ثبت شده است و از طریق لینک https://www. crd.york. ac.uk/ prospero/ display_ record. php? ID= CRD42023352397 در دستـرس می‌بـاشد.
لازم به ذکر است نتایج این مرور نظام‌مند که تا پایان سال 1402 تکمیل خواهد شد، بر اساس چک لیست PRISMA گزارش خواهد شد (31). برای نشان دادن فرآیند جستجو و انتخاب نظام‌مند مطالعه‌ها، از نمودار گردشی (flow diagram) استفاده خواهد شد. هم‌چنین جدول مطالعه‌های حذف شده و دلایل حذف آن‌ها ارائه خواهد شد.
حمایت مالی
این طرح با حمایت مالی مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون انجام شده است.
ملاحظات اخلاقی
این پروتکل مطابق با بیانیه هلسینکی (Declaration of Helsinki) تدوین و در تاریخ 19 فوریه 2023 با شماره PROSPERO 2023 CRD42023352397 در سامانه PROSPERO ثبت شده است. به علاوه کلیه موازین اخلاقی توسط نویسندگان رعایت شده و از
مواردی چون سرقت ادبی، جعل داده‌ها و انتشار مجدد پرهیز می‌گردد.
عدم تعارض منافع
نویسندگان اظهار کردند در انتشار این اثر منافع تجاری نداشتند و در مقابل ارائه اثر وجهی دریافت نکرده‌اند.
نقش نویسندگان
دکتر مژگان پورمختار: پیشنهاد و طراحی مرور نظام‌مند، تدوین و ثبت پروتکل در سامانه PROSPERO ، نگارش نسخه اولیه و ویرایش نهایی مقاله پروتکل و بررسی و تائید نسخه نهایی مقاله
دکتر امیر تیمورپور: نحوه ارزیابی کیفیت متدولوژیکی و سوگیری مطالعه‌ها، تجزیه و تحلیل داده‌ها و تفسیر نتایج و بررسی و تائید نسخه نهایی مقاله
تشکر و قدردانی
نویسندگان از مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون برای تصویب و حمایت مالی از انجام این مرور نظام‌مند در قالب یک طرح پژوهشی تشکر می‌کنند.
متن کامل: (322 مشاهده)
پروتکل مرور نظام‌مند برآورد غلظت خونی سرب، جیوه و کادمیوم
در اهداکنندگان خون
مژگان پورمختار1، امیر تیمورپور2
چکیده
سابقه و هدف
سرب، جیوه و کادمیوم تهدیدی جدی برای افراد می‌باشند. با توجه به این که فرآوردههای خونی به عنوان منابع پنهان و بالقوه برای مواجهه با این فلزات سنگین به شمار می‌روند، مرور نظام‌مند غلظت خونی آن‌ها در اهداکنندگان خون، به تصمیم‌گیری در خصوص ضرورت انجام غربالگری اهداکنندگان خون از این نظر به منظور محدود کردن مواجهه گیرندگان با آن‌ها کمک می‌کند. بنابراین پروتکل حاضر با هدف تشریح شیوه و مراحل چنین مرور نظام‌مندی تهیه شده است.
مواد و روش‌ها
کلید واژه‌های انگلیسی Cd ، Hg ، Pb ، Cadmium ، Mercury ، Lead ، “blood donor” ، به صورت آنلاین در پایگاه‌های اطلاعاتیPubMed ، Scopus ، Web of Science و ProQuest جستجو میشوند. پس از غربالگری و انتخاب مقالات مرتبط توسط دو داور، اطلاعات لازم استخراج میشوند. در صورت دستیابی به بیش از ۵ مطالعه اولیه، متاآنالیز انجام خواهد شد. به منظور بررسی میزان عدم همگنی از آماره ۲ I و آزمون کوکران و برای ادغام میانگین‌ها، از روش fixed effects model و یا random effects modelاستفاده خواهد شد. محاسبات آماری توسط پکیجmeta در نرم‌افزارR انجام خواهند شد.
یافته‌ها
این مرور نظام‌مند در حال انجام است و تا پایان سال 1402 تکمیل خواهد شد.
نتیجه گیری
پروتکل حاضر برای تشریح مراحل مرور نظام‌مند مطالعه‌هایی که غلظت خونی سرب، جیوه و کادمیوم را در اهداکنندگان خون اندازه‌گیری کرده‌اند و با هدف تصمیم‌گیری درخصوص ضرورت انجام غربالگری اهداکنندگان خون از این نظر به منظور دستیابی به فرآوردههای ایمن‌تر و جلوگیری از مواجهه گیرندگان با آن‌ها تهیه شده است.
کلمات کلیدی: سرب، جیوه، کادمیوم، اهداکنندگان خون، مرور نظام‌مند
تاریخ دریافت: 07/04/1402
تاریخ پذیرش : 04/06/1402
1- مؤلف مسئول: PhD فارماسیوتیکس ـ استادیار مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون ـ تهران ـ ایران ـ صندوق پستی: 1157-14665
2- دکترای تخصصی آمار زیستی- مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون ـ تهران ـ ایران
در اهداکنندگان خون
مژگان پورمختار1، امیر تیمورپور2
چکیده
سابقه و هدف
سرب، جیوه و کادمیوم تهدیدی جدی برای افراد می‌باشند. با توجه به این که فرآوردههای خونی به عنوان منابع پنهان و بالقوه برای مواجهه با این فلزات سنگین به شمار می‌روند، مرور نظام‌مند غلظت خونی آن‌ها در اهداکنندگان خون، به تصمیم‌گیری در خصوص ضرورت انجام غربالگری اهداکنندگان خون از این نظر به منظور محدود کردن مواجهه گیرندگان با آن‌ها کمک می‌کند. بنابراین پروتکل حاضر با هدف تشریح شیوه و مراحل چنین مرور نظام‌مندی تهیه شده است.
مواد و روش‌ها
کلید واژه‌های انگلیسی Cd ، Hg ، Pb ، Cadmium ، Mercury ، Lead ، “blood donor” ، به صورت آنلاین در پایگاه‌های اطلاعاتیPubMed ، Scopus ، Web of Science و ProQuest جستجو میشوند. پس از غربالگری و انتخاب مقالات مرتبط توسط دو داور، اطلاعات لازم استخراج میشوند. در صورت دستیابی به بیش از ۵ مطالعه اولیه، متاآنالیز انجام خواهد شد. به منظور بررسی میزان عدم همگنی از آماره ۲ I و آزمون کوکران و برای ادغام میانگین‌ها، از روش fixed effects model و یا random effects modelاستفاده خواهد شد. محاسبات آماری توسط پکیجmeta در نرم‌افزارR انجام خواهند شد.
یافته‌ها
این مرور نظام‌مند در حال انجام است و تا پایان سال 1402 تکمیل خواهد شد.
نتیجه گیری
پروتکل حاضر برای تشریح مراحل مرور نظام‌مند مطالعه‌هایی که غلظت خونی سرب، جیوه و کادمیوم را در اهداکنندگان خون اندازه‌گیری کرده‌اند و با هدف تصمیم‌گیری درخصوص ضرورت انجام غربالگری اهداکنندگان خون از این نظر به منظور دستیابی به فرآوردههای ایمن‌تر و جلوگیری از مواجهه گیرندگان با آن‌ها تهیه شده است.
کلمات کلیدی: سرب، جیوه، کادمیوم، اهداکنندگان خون، مرور نظام‌مند
تاریخ دریافت: 07/04/1402
تاریخ پذیرش : 04/06/1402
1- مؤلف مسئول: PhD فارماسیوتیکس ـ استادیار مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون ـ تهران ـ ایران ـ صندوق پستی: 1157-14665
2- دکترای تخصصی آمار زیستی- مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون ـ تهران ـ ایران
مقدمه
اختلالات فرآیندهای عصبی، شناختی و متابولیکی، بی‌نظمی‌های سیستم ایمنی و سرطان‌زایی از جمله اثرات بلند مدت مواجهه با فلزات سنگین در نتیجه عوامل شغلی یا محیطی می‌باشند. در این میان آلاینده‌های محیطی سرب، جیوه و کادمیوم تهدیدی جدی برای افراد و خصوصاً گروه‌های آسیب‌پذیری هم‌چون نوزادان نارس، کودکان و زنان باردار به شمار رفته و چالشی بزرگ در حوزه بهداشت عمومی محسوب می‌گردند. لذا محدود کردن مواجهه با این فلزات سنگین از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌باشد (9-1).
مشاغل پر خطر، عادات غذایی خاص، استعمال دخانیات و سکونت در مناطق آلوده از جمله مهم‌ترین منابع شناخته شده مواجهه با فلزات سنگین می‌باشند (18-10). از طرف دیگر، بر اساس مطالعه‌های منتشر شده، فلزات سنگینی چون سرب، جیوه و کادمیوم با غلظت‌های بالا و نگران‌کننده در خون درصد قابل توجهی از اهداکنندگان خون وجود داشته‌اند. به عنوان مثال در مطالعه‌ای که در بازه زمانی 2007-2006 میلادی توسط دلاژ و همکاران بر روی اهداکنندگان خون کانادایی انجام شد، غلظت خونی سرب در 5/15 درصد آن‌ها بیش از مقدار مجاز (15/0 میکرومول بر لیتر) بود (19). هم‌چنین آگیمانگ و همکاران در سال 2017 طی مطالعه‌ای درغنا، غلظت خونی سرب را در 65 درصد اهداکنندگان خون بالاتر از حد مجاز (5 میکروگرم بر دسی لیتر) گزارش کردند (20). آورینا و همکاران نیز در سال 2019 در یک مطالعه در بررسی اهداکنندگان خون در نروژ نشان دادند، 18 درصد آن‌ها دارای غلظت خونی سرب بیش از حد مجاز برای نوزادان نارس (09/0 میکرومول بر لیتر)، 11 درصد آن‌ها را دارای غلظت خونی جیوه بیش از حد مجاز (7/23 نانومول بر لیتر) و 4 درصد آن‌ها دارای غلظت خونی کادمیوم بیش از حد مجاز ( 16 نانومول بر لیتر) می‌باشند (21). بنابراین مواجهه طولانی مدت (ناشی از محل سکونت دائمی اهداکنندگان) یا مواجهه کوتاه مدت (ناشی از محل قرارگیری مراکز خونگیری( سبب میشوند که انتقال خون و فرآوردههای خونی نیز، به عنوان منبعی پنهان و بالقوه برای مواجهه با این فلزات در نظر گرفته شوند (24-22، 20).
لذا پژوهش حاضر با هدف مرور نظام‌مند مطالعه‌های بررسی کننده غلظت خونی فلزات سنگین سرب، جیوه و کادمیوم در اهداکنندگان خون طراحی شده است تا بتوان با استخراج و تفسیر داده‌های مربوطه، به سیاست‌گذاران برای تصمیم‌گیری در خصوص ضرورت انجام غربالگری خون اهداکنندگان در مراکز انتقال خون از نظر وجود این فلزات سنگین، تشکیل کمپین‌های آموزشی هدفمند جهت معاف نمودن اهداکنندگان متعلق به جوامع مستعد مواجهه با فلزات سنگین فوق‌الذکر و انتخاب آگاهانه فرآوردههای ایمن‌تر و با کیفیت‌تر به ویژه برای تزریق به گروه‌های آسیب‌پذیر هم‌چون نوزادان نارس، کودکان و زنان باردار کمک کرد (30-25، 19).
لازم به ذکر است برتری این مطالعه نسبت به مطالعه‌های مرور نظام‌مند قبلی، جستجو در تعداد بیشتری از پایگاه‌های اطلاعاتی معتبر شاملPubMed ، Web of Science (بزرگ‌ترین و معتبرترین پایگاه استنادی علمی جامع و مهم‌ترین پایگاه مقالات و داده‌های علمی مانند مجلات، منابع وب، ثبت اختراعات و سایر متون) به همراه Scopus (دومین نمایه استنادی علوم با پوشش بالای مجلات) و ProQuest (شامل پایان‌نامه‌ها، سخنرانی‌ها، مقالات، نشریات علمی و گزارش‌ها) می‌باشد. هم‌چنین پوشش زمانی بیشتر مطالعه‌ها که تا پایان ژوئیه 2023 می‌باشد و عدم محدودیت در نوع مطالعه‌های واجد شرایط و مورد بررسی از دیگر مزایای این مرور نظام‌مند می‌باشند.
مواد و روش‌ها
طراحی مطالعه:
پروتکل حاضر، با هدف مرور نظام‌مند مطالعه‌های بررسی کننده غلظت خونی فلزات سنگین سرب، جیوه و کادمیوم در اهداکنندگان خون در سطح جهان و با پیروی از رهنمودهای دستورالعمل PRISMA-P (Preferred Reporting Items for Systematic Reviews and Meta-Analysis Protocols) تدوین شده است و مشتمل بر معیارهای ورود و خروج، راهبرد جستجو، نحوه جمع‌آوری، استخراج، تجزیه و تحلیل داده‌ها و ارزیابی کیفیت و سوگیری مطالعه‌ها می‌باشد(31). این پروتکل با استفاده از مدل POLIS و با در نظر گرفتن شرکت‌کنندگان (participants/population) ، پیامد (outcome) ، محل (location) ، شاخص (indicator) و طراحی مطالعه (study design) تدوین شده است.
معیارهای ورود و خروج:
معیارهای ورود شامل گزارش غلظت فلزات سنگین سرب، جیوه و یا کادمیوم (پیامد) در نمونه خون کامل وریدی اهداکنندگان خون (شرکت‌کنندگان) می‌باشند. از طرفی نمونه‌های خونی غیر وریدی، نمونه‌های خونی متعلق به افرادی غیر از اهداکنندگان خون و مطالعه‌های تکراری، از جمله معیارهای خروج می‌باشند.
راهبرد جستجو:
ابتدا پایگاه‌های اطلاعاتی PubMed ، Scopus، Web of Science و ProQuestبه طور جامع و با توجه به کلید واژه‌های انگلیسی”blood donor”, Lead, Mercury, Cadmium, Pb, Hg, Cd به صورت آنلاین، بدون محدودیت زبانی و تا پایان ماه ژوئیه 2023 جستجو میشوند. در ادامه برای دستیابی به مقالات بیشتر، علاوه بر راهنمایی گرفتن از نویسندگان کلیدی و خبره این حوزه، فهرست منابع مقالات و استنادها نیز جستجو می‌گردند. در صورتی که تعداد مطالعه‌های اولیه بیشتر از ۵ عدد باشد، متاآنالیز انجام خواهد شد.
فرآیند جمع‌آوری داده‌ها:
همه مقالاتی که طی جستجوی اولیه دارای کلید واژه‌های مورد نظردر قسمت عنوان، خلاصه و کلمات کلیدی باشند، وارد مطالعه میشوند. سپس به دنبال غربالگری منابع به دست آمده بر اساس معیارهای ورود و خروج در نظر گرفته شده و استخراج متن کامل آن‌ها، مقالات مرتبط انتخاب میشوند.
هنگام استخراج داده‌ها، ابتدا دو داور به صورت مستقل مطالعه‌های انتخاب شده را مورد ارزیابی کامل قرار می‌دهند. سپس هرگونه اختلاف نظر بین داوران از طریق توافق و یا متعاقب مشورت با داور سوم مستقل رفع می‌گردد تا یک نتیجه واحد به دست آید. اطلاعات لازم با توجه به نظرات دو داور و با استفاده از یک فرم استاندارد و هدفمند مورد توافق و مشتمل بر مواردی چون عنوان، نام نویسنده، سال چاپ مقاله، طراحی مطالعه، روش و حجم نمونه‌گیری، پروتکل جمع‌آوری، نگهداری و تجزیه و تحلیل نمونه‌های بیولوژیکی، جنسیت، شغل، محل سکونت و محل کار آزمودنی و میانگین غلظت خونی فلزات سنگین سرب، جیوه و کادمیوم در اهداکنندگان خون، از مطالعه‌ها استخراج و در صورت نیاز مورد بحث قرار می‌گیرند. سپس اطلاعات مورد نظر با توجه به چک لیست، نهایی شده و درصورت لزوم زیرگروه‌ها بر مبنای سن، شغل، محل سکونت و محل کار آزمودنی‌ها تعریف میشوند.
ارزیابی کیفیت متدولوژیکی مطالعه‌ها:
ارزیابی کیفیت متدولوژیکی مطالعه‌ها، تجزیه و تحلیل داده‌ها، تفسیر نتایج، ارزیابی سوگیری مطالعه‌ها، تجزیه و تحلیل هدفمند زیرگروه‌ها، بررسی و ارزیابی کیفیت شواهد، شناسایی نقاط قوت و ضعف متدولوژیکی شواهد موجود و به روزرسانی اطلاعات در زمینه مورد مطالعه از دیگر مراحل این مرور نظام‌مند می‌باشند. به منظور ارزیابی کیفیت متدولوژیکی، تمامی مطالعه‌ها از نظر طراحی و نوع مطالعه، چگونگی تجزیه و تحلیل داده‌ها، نحوه تفسیر و ارائه نتایج بررسی میشوند.
در این مرور نظام‌مند، به منظور بررسی روش تعیین مقدار فلزات سنگین در مطالعه‌های مختلف، تحلیل حساسیت و تجزیه و تحلیل زیر گروه در این زمینه انجام خواهد شد. هم‌چنین با هدف جلوگیری از سوگیری انتشار یا (publication bias) جستجو در بانک اطلاعاتی ProQuest و بررسی ادبیات خاکستری (gray literature) صورت می‌گیرد. برای ارزیابی وجود سوگیری انتشار از funnel plot به همراه آزمون Egger bias استفاده خواهد شد و درصورت مشاهده سوگیری انتشار، روشtrim and fill به منظور تصحیح این اریبی به کار خواهد رفت(32).
در صورتی که تعداد مطالعه‌های اولیه بیشتر از ۵ عدد باشد، متاآنالیز انجام خواهد شد. به منظور بررسی میزان عدم همگنی(heterogencity) از آماره ۲I و آزمون کوکران استفاده خواهد شد و بر این اساس روش random effects model (مدل با اثرات تصادفی) و یا fixed effects model (مدل با اثرات ثابت) برای ادغام میانگین‌های حاصل از مطالعه‌های اولیه به کار خواهند رفت. تمام محاسبات آماری توسط پکیجmeta در نرم‌افزارR انجام خواهد شد.
اصلاحات پروتکل:
در صورتی که پروتکل فعلی پس از شروع کار، در بخش‌های مختلفی چون معیارهای ورود و خروج، اهداف مطالعه، طراحی مطالعه، فرآیندهای مطالعه و تجزیه و تحلیل داده‌ها و نتایج، متحمل اصلاحات قابل توجه گردد، این موارد پیش از اجرا به تائید همه همکاران رسیده و برای انتشار نسخه بعدی مستند می‌گردد.
یافته‌ها
این مرور نظام‌مند درحال انجام است و تا پایان سال 1402 تکمیل خواهد شد. نتایج این مرور نظام‌مند بر اساس چک لیست PRISMA گزارش خواهد شد (33). برای نشان دادن فرآیند جستجو و انتخاب نظام‌مند مطالعه‌ها، از نمودار گردشی (flow diagram) استفاده خواهد شد. هم‌چنین جدول مطالعه‌های حذف شده و دلایل حذف آن‌ها ارائه خواهد شد.
بحث
فلزات سنگین سرب، جیوه و کادمیوم، تهدیدی جدی برای افراد خصوصاً گروه‌های آسیب‌پذیر هم‌چون نوزادان نارس، کودکان و زنان باردار به شمار می‌روند. نظر به این که بر اساس برخی از مطالعه‌های منتشر شده، این فلزات سنگین با غلظت‌های بالا و نگران‌کننده در خون درصد قابل توجهی از اهداکنندگان وجود داشته‌اند، بنابراین انتقال خون و فرآوردههای خونی، منبعی پنهان و بالقوه برای مواجهه با این فلزات سنگین محسوب می‌گردند.
از طرف دیگر، مطالعه‌های مرور نظام‌مند و متاآنالیز می‌توانند با شناسایی، ارزیابی، انتخاب و ترکیب شواهد معتبر و کاربردی در این خصوص و سپس جمع‌بندی و تلفیق نتایج با بهره‌گیری از روش‌های آماری، به برآوردی مشخص از غلظت فلزات سنگین سرب، جیوه و کادمیوم در اهداکنندگان خون دست یابند و از این طریق شکاف و خلا اطلاعاتی موجود را برطرف نمایند. به علاوه این مطالعه‌ها که از توان و اعتبار بالایی در نتیجه‌گیری برخوردارند، به تصمیم‌گیری آگاهانه سیاست‌گزاران درخصوص مواردی چون ضرورت انجام غربالگـری اهداکنندگان خون در مراکز انتقال خون از نظر وجود این فلزات سنگین، تشکیل کمپین‌های آموزشی هدفمند جهت معاف نمودن اهداکنندگان متعلق به جوامع مستعد مواجهه با فلزات سنگین فوق‌الذکر و انتخاب آگاهانه فرآوردههای ایمن‌تر و با کیفیت‌تر به ویژه برای تزریق به گروه‌های آسیب‌پذیر هم‌چون نوزادان نارس، کودکان و زنان باردار کمک می‌کنند (30-25 ، 19). لذا این پروتکل برای تشریح مراحل انجام مرور نظام‌مند و متاآنالیز مطالعاتی که غلظت خونی فلزات سنگین سرب، جیوه و کادمیوم را در اهداکنندگان خون اندازه‌گیری کرده‌اند، تدوین شده است.
با این توضیح که برتری این مطالعه نسبت به مطالعه‌های مرور نظام‌مند قبلی، جستجو در تعداد بیشتری از پایگاه‌های اطلاعاتی معتبر شاملPubMed ، Web of Science (بزرگ‌ترین و معتبرترین پایگاه استنادی علمی جامع و مهم‌ترین پایگاه مقالات و داده‌های علمی مانند مجلات، منابع وب، ثبت اختراعات و سایر متون) به همراه Scopus (دومین نمایه استنادی علوم با پوشش بالای مجلات) و ProQuest (شامل پایان نامه‌ها، سخنرانی‌ها، مقالات، نشریات علمی و گزارش‌ها) می‌باشد. هم‌چنین پوشش زمانی بیشتر مطالعه‌ها که تا پایان ژوئیه 2023 می‌باشد و عدم محدودیت در نوع مطالعه‌های واجد شرایط و مورد بررسی از دیگر مزایای این مرور نظام‌مند می‌باشند.
نتیجه‌گیری
این پروتکل در تاریخ 19 فوریه 2023 با شماره PROSPERO 2023 CRD42023352397 در سامانه International Prospective Register of Systematic Reviews (PROSPERO) ثبت شده است و از طریق لینک https://www. crd.york. ac.uk/ prospero/ display_ record. php? ID= CRD42023352397 در دستـرس می‌بـاشد.
لازم به ذکر است نتایج این مرور نظام‌مند که تا پایان سال 1402 تکمیل خواهد شد، بر اساس چک لیست PRISMA گزارش خواهد شد (31). برای نشان دادن فرآیند جستجو و انتخاب نظام‌مند مطالعه‌ها، از نمودار گردشی (flow diagram) استفاده خواهد شد. هم‌چنین جدول مطالعه‌های حذف شده و دلایل حذف آن‌ها ارائه خواهد شد.
حمایت مالی
این طرح با حمایت مالی مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون انجام شده است.
ملاحظات اخلاقی
این پروتکل مطابق با بیانیه هلسینکی (Declaration of Helsinki) تدوین و در تاریخ 19 فوریه 2023 با شماره PROSPERO 2023 CRD42023352397 در سامانه PROSPERO ثبت شده است. به علاوه کلیه موازین اخلاقی توسط نویسندگان رعایت شده و از
مواردی چون سرقت ادبی، جعل داده‌ها و انتشار مجدد پرهیز می‌گردد.
عدم تعارض منافع
نویسندگان اظهار کردند در انتشار این اثر منافع تجاری نداشتند و در مقابل ارائه اثر وجهی دریافت نکرده‌اند.
نقش نویسندگان
دکتر مژگان پورمختار: پیشنهاد و طراحی مرور نظام‌مند، تدوین و ثبت پروتکل در سامانه PROSPERO ، نگارش نسخه اولیه و ویرایش نهایی مقاله پروتکل و بررسی و تائید نسخه نهایی مقاله
دکتر امیر تیمورپور: نحوه ارزیابی کیفیت متدولوژیکی و سوگیری مطالعه‌ها، تجزیه و تحلیل داده‌ها و تفسیر نتایج و بررسی و تائید نسخه نهایی مقاله
تشکر و قدردانی
نویسندگان از مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون برای تصویب و حمایت مالی از انجام این مرور نظام‌مند در قالب یک طرح پژوهشی تشکر می‌کنند.
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
