جلد 20، شماره 4 - ( زمستان 1402 )
جلد 20 شماره 4 صفحات 286-276 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Safdari A, Sanei moghaddm E, Khosravi S, Sargolzaie N, Mokhlasi A, hoseyni F, et al . Prevalence and trend of hepatitis B and C virus infections among blood donors in Sistan and Baluchestan province
during a 11-year study from 2011 to 2022. Sci J Iran Blood Transfus Organ 2023; 20 (4) :276-286
URL: http://bloodjournal.ir/article-1-1497-fa.html
URL: http://bloodjournal.ir/article-1-1497-fa.html
صفدری ابوالحسن، صانعی مقدم اسماعیل، خسروی سهیلا، سرگلزایی نرجس، مخلصی اشرف، حسینی فهیمه، و همکاران.. روند شیوع عفونت ویروس هپاتیت B و هپاتیت C در میان اهداکنندگان خون استان سیستان و بلوچستان در یک مطالعه 11 ساله از سال 1390 تا 1400. فصلنامه پژوهشی خون. 1402; 20 (4) :276-286
ابوالحسن صفدری 
، اسماعیل صانعی مقدم ، سهیلا خسروی* ، نرجس سرگلزایی ، اشرف مخلصی ، فهیمه حسینی ، یعقوب پودینه مقدم ، محدثه قدسی
، اسماعیل صانعی مقدم ، سهیلا خسروی* ، نرجس سرگلزایی ، اشرف مخلصی ، فهیمه حسینی ، یعقوب پودینه مقدم ، محدثه قدسی
مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و اداره کل انتقال خون زاهدان
متن کامل [PDF 487 kb]
(589 دریافت)
| چکیده (HTML) (981 مشاهده)
مقدمه
انتقال خون جان میلیون‌ها بیمار را در سراسر جهان نجات می‌دهد. با این حال، فرآیندی بدون خطر نبوده و با برخی عوارض تهدید‌کننده زندگی همراه است(1) . سالانه حدود 120 میلیون واحد خون در مراکز انتقال خون سراسر دنیا جمع‌آوری میشود و عفونت‌های منتقله از طریق انتقال خون (TTIs) یکی از مسائل اساسی سلامت خون میباشد که ممکن است منجر به عوارض جبران ناپذیری مانند بیماری‌های مزمن کبدی و مرگ شود (3، 2). بنابراین، استفاده از استراتژی‌های مختلف و غربالگری برای ویروس هپاتیت B (HBV) ، ویروس هپاتیتC (HCV) ، ویروس نقص ایمنی انسان (HIV) و ویروس لنفوتروپیک سلول T انسانی (HTLV 1/2) در مناطق بومی برای تخمین خطر انتقال خون و محصولات خونی بسیار مهم است (6-4).
در طول دهه‌های گذشته، راهکارهای مؤثر متعددی برای کاهش روند بیماری‌های منتقله از طریق خون (TTIs) از جمله اجرای معیارهای انتخاب اهداکننده سالم از طریق استفاده از پرسشنامه‌های سخت‌گیرانه و استاندارد، روش‌های مؤثر معاینه فیزیکی قبل از اهدا، برنامههای آموزشی در مورد اهدای خون و خود حذفی محرمانه صورت گرفته است (8، 7). علاوه برآن روش‌های غربالگری مورد استفاده در سازمان انتقال خون ایران، در طول زمان براساس فن‌آوری جدید بهبود یافته است. قبل از سال 1388 از روش الیزا به صورت نیمه خودکار استفاده می‌شد که با مرور زمان با روش‌های کاملاً خودکار جایگزین شده است و این تغییر با افزایش حساسیت و اختصاصیت آزمایش‌ها دقت بیشتری را فراهم کرده است. از سال 1398 روش کمی لومینسانس به عنوان روش اصلی ارزیابی سطح سرمی HBV و HCV در سازمان انتقال خون ایران انجام میشود (7، 4).
در سازمان انتقال خون ایران (IBTO) ، غربالگری اهدای خون برای آنتی‌ژن سطحی ویروس هپاتیت B (HBsAg) و آنتی‌بادی علیه ویروس هپاتیت C (HCV Ab) به ترتیب از سالهای 1353 و 1375 اجباری بوده است (7). از سال 1382 تا 1396 شیوعHBV و HCV به ترتیب 302 و 81 مورد در هر100 هزار نفر در ایران بوده است که در سالهای اولیه بیشترین میزان عفونت وجود داشت و در طی این سالها روند کاهشی داشته است(4) . شیوع عفونت HBV در استان سیستان و بلوچستان نسبت به شیوع کلی آن در کشور ایران بالاتر میباشد. شیوع عفونت HBV در جمعیت ایران 2/2% و در استان سیستان و بلوچستان 4/3% است. به این ترتیب تفاوت چندانی بین شیوع عفونت HCV در استان سیستان و بلوچستان با جمعیت کلی کشور ایران وجود ندارد و میزان آن کمتر از 1% میباشد (10، 9). این فراوانی می‌تواند در شناسایی شیوع این عوامل در اهداکنندگان هم مؤثر باشد.
این مطالعه به منظور ارزیابی اثرات ارتقاء موارد ذکر شده و بررسی شیوع و تغییرات سطح سرمی ویروس‌های HBV و HCV در اهداکنندگان خون در اداره کل انتقال خون استان سیستان و بلوچستان انجام شد.
مواد و روش‌ها
این مطالعه مقطعی گذشته‌نگر بر روی 515044 اهداکننده خون در مراکز انتقال خون استان سیستان و بلوچستان در طی سالهای 1390 تا 1400 انجام شده است. معیارهای استاندارد یکسانی برای جذب اهداکننده، انتخاب، معافیت و انجام آزمایشهای آزمایشگاهی در کلیه مراکز انتقال خون استفاده شد. اهداکنندگان خون داوطلب بوده و واجد شرایط اهدای خون بودن آن‌ها بعد از انجام معاینات فیزیکی و مصاحبه پزشکی توسط پزشکان آموزش دیده تایید شد. برای غربالگری بیماری‌های عفونی، نمونه‌ها در لوله‌های آزمایش جمع‌آوری شدند و آزمایشهای غربالگری خون در سازمان انتقال خون زاهدان با روش‌های استاندارد سازمان انتقال خون ایران در هر زمان انجام شده است.
آزمایش HBsAg و HCVAb با استفاده از کیت‌های مورد تایید سازمان بر اساس دستورالعمل‌های سازنده و روش‌های عملکردی استاندارد انجام شد و نتایج مثبت پس از دوبار چک مجدد با استفاده از همان روش و بر روی همان نمونه انجام شد (جدول 1). سپس آزمایشهای تاییدی و تکمیلی مانند آنتی‌بادی ضد آنتی‌ژن هسته هپاتیت
B (HBcAb) برای HBsAg و آزمون ایمنوبلات نوترکیب (ریبا) برای HCVAb انجام شد.
سپس سوابق اهداکنندگان شامل تاریخ اهدا، دفعات اهدا، وضعیت اهداکننده و ویژگی‌های جمعیتی از جمله سن، جنس، تأهل و نتایج آزمایش‌ها از نرم‌افزار سازمان انتقال خون (نگاره) استخراج گردید. لازم به ذکر است وضعیت اهدا به سه گروه اهداکنندگان بار اول (فاقد سوابق اهدا)، اهداکننده با سابقه (با سابقه اهدا اما بیش از یک سال بین دو اهدا فاصله بوده است) و اهداکننده مستمر (که حداقل سالی دوبار اهدای خون داشتند) تقسیم‌بندی شد.
در این مطالعه از داده‌های توصیفی به صورت فراوانی و درصدها برای بررسی شیوع عفونت HBV و HCV در طول 11 سال استفاده شد.
برای مقایسه میزان شیوع سرمی عفونت HBV و HCV در بین اهداکنندگان خون، گروه‌بندی انجام شد و سپس به تجزیه و تحلیل روند مثبت بودن HBs Ag در این دوره 11 ساله پرداخته شد. مقادیر p کمتر از 05/0 به عنوان معنادار پذیرفته شد. تجزیه و تحلیل آماری با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 22 و آزمون‌های آماری من-ویتنی و کای‌دو انجام و 05/0 p< معنادار در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
طی یک دوره 11 ساله (1390 تا 1400) در مجموع 515044 اهداکننده که 734063 واحد خون اهدا کرده وجود داشت، که این تفاوت بین تعداد واحد خونهای اهدایی و تعداد اهداکنندگان به این دلیل است که اهداکنندگان مستمر سالی یک تا چهار بار ممکن است اهدای خون داشته باشند. این خون‌ها توسط (1/7%) 36568 نفر زن و (9/92%) 478476 نفر مرد اهدا شدند که از میان آن‌ها (13/17%) 88227 نفر مجرد و (87/82%) 426817 نفر متاهل بودند.
آزمایشهای غربالگری برای همه خونهای اهدایی طبق دستورالعمل سازمان انتقال خون ایران انجام شد. طی این سالها از بین اهداکنندگان (329/0%) 1695 موردHBsAg مثبت (05/0%) و 255 مورد HCVAb مثبت بودند (جدول 2).
هم‌چنین میزان فراوانی سالانه در هر 100000 برای این عفونتها از سال 1390 تا سال 1400 ارائه شده است (جداول 3 و 4). همان طور که در جدول 3 دیده میشود، میزان موارد مثبت عفونت HBV در بین خونهای اهدایی مستمر به طور معناداری در تمام سالها کمتر از اهداکنندگان بار اول بوده است (001/0 p<) و با اهداکنندگان با سابقه تفاوت معناداری نداشت.
همان طور که در جدول 4 دیده میشود، میزان موارد مثبت عفونت HCV در طی سالهای 1390 تا 1400 روند کاهشی داشته است و در بین اهداکنندگان مستمر به طور معناداری در تمام سالها کمتر از اهداکنندگان با سابقه و بار اول بوده است (001/0 p<). ارزیابی دقیق‌تر شهرهای مختلـف استان، حاکی از این واقعیت بود که با وجود فراز و نشیب، می‌توان نوعی کاهش در میزان عفونت HBV
را در شهرستانهای مختلف استان سیستان و بلوچستان دید. کمترین میزان شیوع هپاتیت B در استان مربوط به شهرستان سراوان با شیوع 115 نفر به ازای هر 100 هزار نفر بود که این شیوع به طور معنا‌دارتری کمتر از تمام شهرستانهای دیگر استان بود (001/0 p<). علاوه بر این، شیـوع هپاتیت B در اهداکنندگان مستمر به جز سراوان، در تمام شهرستانهای استان کمتر از اهداکنندگان با سابقه و بار اول بود (001/0 p<) (جدول 5).
ارزیابی عفونت هپاتیت C ، حاکی از این واقعیت بود که شیوع عفونت به این ویروس نیز در اهداکنندگان مستمر، به جز دو مورد استثناء به طور معناداری کمتر از اهداکنندگان با سابقه و بار اول بود (001/0 p<). کمترین میزان عفونت مربوط به زابل و زاهدان و به میزان به ترتیب 20 نفر و 34 نفر به ازای هر 100 هزار نفر بود (001/0 p<)(جدول 6).
بحث
انتقال بیماری‌های عفونی یکی از اصلی‌ترین محدودیت‌ها و خطرات انتقال خون میباشد. شیوع عفونت‌های ویروسی از قبیل هپاتیت B، هپاتیت C و ویروس نقص ایمنی اکتسابی (HIV) در جوامع مختلف متفاوت است. میزان شیوع این عفونتها ارتباط مستقیم و تنگاتنگی با میزان آموزش، سطح آگاهی جامعه و میزان دسترسی آن‌ها به ابزار و تجهیزات پیشگیری دارد. تمام این عوامل در کنار هم می‌توانند موجب کاهش انتقال این عفونتها در جامعه شوند. به همین دلیل سازمان‌های انتقال خون و سایر سازمان‌های بهداشت محور، برنامههای منظم و غیر‌منظمی را در راستای آموزش و در اختیار قرار دادن وسایل و تجهیزات پیشگیری در جوامع مختلف اجرا می‌کنند. چندین مطالعه در کشورهای مختلف دنیا به بررسی نقش آموزش در کاهش سیر صعودی و یا ثابت عفونت‌های منتقله از طریق انتقال خون پرداختهاند و نقش آموزش را در کاهش رشد این عفونتها ارزیابی کرده‌اند. زیرا آموزش کم هزینه‌ترین و درعین حال یکی از موثرترین ابزارها برای کاهش رشد عفونت‌های منتقله از طریق انتقال خون میباشد. در مطالعه حاضر، شیوع عفونت هپاتیت B و هپاتیت C در اهداکنندگان استان سیستان و بلوچستان به ترتیب 329/0% و 05/0% بود. در مطالعه‌ای در
استان فارس بر روی 1952478 اهداکننده که از سال 1385
تا 1397 اهدای خون داشتند، شیوع افراد HBsAg+ و HCVAb+ به ترتیب 137/0 درصد و 087/0 درصد بود (11). در مطالعه دیگری که در لرستان در بازه 11 ساله 1386 تا 1396 بر روی 355083 اهداکننده انجام شد، شیوع HBsAg+ در این اهداکنندگان 29/0 درصد بود(12) . در مطالعه‌ای که بر روی اهداکنندگان ساکن رشت صورت گرفت، شیوع HBsAg+ و HCVAb+ به ترتیب 26/0 درصد و 18/0 درصد بود. این میزان شیوع بر اساس نتیجه‌گیری نویسندگان مقاله بسیار کمتر از شیوع این عفونتها در جمعیت عمومی میباشد (13) . مطالعه‌ای که در سال 1391 در مورد اهداکنندگان خون چینی و مشابه مطالعه حاضر در بازه زمانی ده ساله انجام شد، حاکی از شیوع 86/0% و 51/0% برای هپاتیت B و هپاتیت C بود. در واقع سلامت خون و فرآورده‌های خونی یکی از چالش‌های مهم کشور چین میباشد. در این مطالعه عفونت هپاتیت B و هپاتیت C در این کشور به طور قابل توجهی بیشتر از جنوب شرق کشور است، به طوری که شیوع عفونت هپاتیت C حدود ده برابر بیشتر از جنوب شرق این کشور میباشد (14) . در کشور چین با وجود شیوع به نسبت بالای عفونت‌های ویروسی در بین اهداکنندگان خون، رشد این عفونتها طی سالهای اخیر کاهش چشمگیری داشته است. در واقع آن‌ها استراتژی‌های مختلفی را در راستای کاهش شیوع عفونت‌های ویروسی ناشی از انتقال خون به کار بسته‌اند.
محققین ممنوعیت اهدای خون با پرداخت پول و جذب کمک‌های داوطلبانه و سازمان‌دهی شده توسط کارفرمایان در میان جمعیت‌های کم خطر را فاکتورهای اصلی در راستای کاهش روند شیوع عفونت‌های ویروسی در اهداکنندگان خون چینی بر شمرده‌اند(14) . همان طور که در مطالعه حاضر نیز دیده میشود طی 11 سال اخیر، هر چند به شکل غیر پیوسته، شاهد کاهش تدریجی عفونت‌های ویروسی منتقله از طریق انتقال خون در استان سیستان و بلوچستان بوده‌ایم. یکی از عوامل اصلی کاهش این عفونت، تغییر الگوی اهدای خون الزامی به اهدای خون داوطلبانه میباشد. در طی سالهای 1396 الی 1398 افزایش برنامههای آموزشی برای عموم جامعه و افزایش تعداد اهداکنندگان مستمر و اجرای غربالگری اهداکنندگان بار اول نقش مهمی در کاهش روند هپاتیت B و C در این بازه زمانی داشته است. هر چند شیوع ویروس SARS CoV-2 منجر به عدم امکان برگزاری همایش‌های آموزشی، کاهش استقبال عمومی و اهداکنندگان مستمر گردید که باعث افزایش شیوع ویروس‌های HBV و HCV شد.
در مطالعه‌ای که روند شیوع بیماری‌های عفونی منتقله از طریق انتقال خون را در تهران طی سالهای 1387 تا 1392 بین 1796090 اهداکننده ارزیابی کرد، شیوع هپاتیت B از 423 مورد در صد هزار نفر در سال 1387 به 153 در هر صد هزار نفر در سال 1392 کاهش یافت. این شیوع برای هپاتیت C ، از 139 مورد به ازای هر صد هزار نفر به 69 مورد به ازای هر صد هزار نفر در طی این سالها کاهش یافت. این در حالی است که طی سالهای 1390 تا 1400، شیوع عفونت هپاتیت B از 633 مورد به ازای هر صد هزار نفر در سال 1390 به 76 مورد به ازای هر صد هزار نفر در سال 1400 کاهش یافت. از سویی شیوع هپاتیت C ، از 79 مورد به ازای هر صد هزار نفر در سال 1390 به 19 مورد به ازای هر صد هزار نفر در سال 1400 کاهش یافت(15) .
در یک مرور سیستماتیک و متاآنالیز بر روی اهداکنندگان ایرانی نیز مشخص گردید که میزان شیوع هپاتیت C در اهداکنندگان خون ایرانی 5/0 درصد میباشد. هم‌چنین در این مطالعه مشخص شد که روند شیوع هپاتیت C در کشور کاهشی است(16) . هم‌چنین مطالعه سیستماتیک دیگری نیز که در سال 1400 بر روی همین جامعه صورت گرفته نتایج فوق را تایید نموده و شیوع هپاتیت B در ایران را 5/0 درصد گزارش کرد که همانند نتایج مطالعه ما نشان داد که شیوع این دو بیماری در خونهای اهدایی در طول دو دهه گذشته در ایران کاهش داشته است (17).
نتیجه‌گیری
بررسی‌های انجام شده در این مطالعه حاکی از این واقعیت است که شیوع هپاتیت B و هپاتیت C در اهداکنندگان خون در استان سیستان و بلوچستان طی یازده سال اخیر به طور قابل توجهی کاهش یافته است. به نظر می‌رسد مجموعه‌ای از عوامل از جمله حذف اهدای خون جایگزین در کنار آموزش‌های مداوم و افزایش آگاهی مردم، توانسته است روند شیوع عفونت هپاتیت B و هپاتیت C را به طور قابل توجهی کاهش دهد، زیرا مطالعه‌های متعددی تایید‌کننده تاثیر آموزش و سطح تحصیلات در کاهش عفونت‌های منتقله از طریق انتقال خون بوده‌اند (21-18). ارتقا این سیاست می‌تواند منجر به افزایش روند کاهشی شیوع هپاتیت B و C و سایر عفونت‌های منتقله از طریق انتقال خون در بین اهداکنندگان خون شود. علاوه بر این با توجه به شیوع بسیار پایین‌تر بیماری‌های عفونی در بین اهداکنندگان مستمر نسبت به اهداکنندگان بار اول و اهداکنندگان با سابقه، حاکی از تاثیر استمرار در اهدای خون و دریافت منظم اطلاعات در کاهش عفونت‌های هپاتیت B و هپاتیت C میباشد. بنابراین، با تشویق اهداکنندگان به اهدای مستمر و نیز افزایش اطلاعات این افراد می‌توان روند شیوع بیماری‌های عفونی منتقله از طریق خون را به طور قابل توجهی کاهش داد.
حمایت مالی
این پژوهش با استفاده از حمایت مالی اداره کل انتقال
خون استان سیستان و بلوچستان انجام شده است.
ملاحظات اخلاقی
این مطالعه بر اساس اطلاعات ثبت شده در نرم‌افزار جامع سازمان انتقال خون انجام شده و تمامی مراحل انجام کار با رعایت دستورالعمل‌های لازم و پس از کسب مجوز از کمیته اخلاق انجام شده است.
عدم تعارض منافع
نویسندگان اظهار کردند که هیچ نوع تعارض منافعی وجود ندارد.
نقش نویسندگان
یعقوب پودینه، اشرف مخلصی، محدثه قدسی و فهیمه حسینی: جمع‌آوری اطلاعات مقاله
دکتر ابوالحسن صفدری: نظارت و صدور مجوزهای مراحل مختلف تحقیق
دکتر سهیلا خسروی و دکتر اسماعیل صانعی مقدم: تجزیه و تحلیل داده‌ها و نگارش مقاله
دکتر نرجس سرگلزایی: ویرایش نهایی مقاله
تشکر و قدردانی
بدین‌وسیله از همکاری واحد آزمایشگاه، کنترل کیفی و فناوری اطلاعات اداره کل انتقال خون استان سیستان و بلوچستان تشکر و قدردانی میشود.
متن کامل: (383 مشاهده)
روند شیوع عفونت ویروس هپاتیت B و هپاتیت C در میان اهداکنندگان خون استان
سیستان و بلوچستان در یک مطالعه 11 ساله از سال 1390 تا 1400
ابوالحسن صفدری1، اسماعیل صانعی مقدم2، سهیلا خسروی3، نرجس سرگلزایی4، اشرف مخلصی5،
فهیمه حسینی6، یعقوب پودینه مقدم6، محدثه قدسی5
چکیده
سابقه و هدف
امروزه در سراسر جهان ارزیابی شیوع عفونت با ویروس‌هایHBV و HCV به دلیل اهمیت جلوگیری از عفونت‌های منتقله از طریق انتقال فرآورده‌های خونی ضرورت دارد. در این مطالعه شیوع این دو ویروس عامل هپاتیت ویروسی را در میان اهداکنندگان خون استان سیستان و بلوچستان بررسی کردیم.
مواد و روش‌ها
این مطالعه گذشته‌نگر بر روی اهداکنندگان خون استان سیستان و بلوچستان و به منظور ارزیابی شیوع هپاتیت B و هپاتیت C و روند شیوع عفونت این ویروس‌ها، طی سالهای 1390 تا 1400 انجام شد. نتایج توسط آزمون‌های من‌ویتنی و کای‌دو و نرم‌افزار 22 SPSS تجزیه و تحلیل شدند.
یافته‌ها
شیوع عفونت هپاتیت B و هپاتیت C در اهداکنندگان استان سیستان و بلوچستان به ترتیب 329/0% و 05/0% بود. طی سالهای 1390 تا 1400، شیوع عفونت هپاتیت B ، از 818 مورد به ازای هر صد هزار نفر در سال 1390 به 109 مورد در سال 1400 کاهش یافت. از سویی شیوع هپاتیت C، از 102 مورد به ازای هر صد هزار نفر در سال 1390 به 27 مورد در سال 1400 کاهش یافت.
نتیجه گیری
نتایج مطالعه حاضر حاکی از کاهش روند شیوع عفونت هپاتیت B و هپاتیت C طی یک دهه مورد ارزیابی در مطالعه بوده است که این موضوع می‌تواند نشان‌دهنده تأثیر شاخص‌های بهداشتی و برنامههای پیشگیری‌کننده از عفونت‌های هپاتیت‌های B و C باشد.
کلمات کلیدی: اهدای خون، هپاتیت‌ها، ویروس‌ها، عفونتها
تاریخ دریافت: 17/03/1402
تاریخ پذیرش : 17/07/1402
1- متخصص بیماری‌های عفونی و گرمسیری ـ استادیار گروه پزشکی بیماری‌های عفونی، مرکز تحقیقات بیماری‌های عفونی و گرمسیری ـ دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی زاهدان ـ زاهدان ـ ایران
2- دکترای علوم آزمایشگاهی ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و اداره کل انتقال خون زاهدان ـ زاهدان ـ ایران
3- مؤلف مسئول: پزشک عمومی و MPH ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و اداره کل انتقال خون زاهدان ـ زاهدان ـ ایران ـ صندوق پستی: 617-98135
سیستان و بلوچستان در یک مطالعه 11 ساله از سال 1390 تا 1400
ابوالحسن صفدری1، اسماعیل صانعی مقدم2، سهیلا خسروی3، نرجس سرگلزایی4، اشرف مخلصی5،
فهیمه حسینی6، یعقوب پودینه مقدم6، محدثه قدسی5
چکیده
سابقه و هدف
امروزه در سراسر جهان ارزیابی شیوع عفونت با ویروس‌هایHBV و HCV به دلیل اهمیت جلوگیری از عفونت‌های منتقله از طریق انتقال فرآورده‌های خونی ضرورت دارد. در این مطالعه شیوع این دو ویروس عامل هپاتیت ویروسی را در میان اهداکنندگان خون استان سیستان و بلوچستان بررسی کردیم.
مواد و روش‌ها
این مطالعه گذشته‌نگر بر روی اهداکنندگان خون استان سیستان و بلوچستان و به منظور ارزیابی شیوع هپاتیت B و هپاتیت C و روند شیوع عفونت این ویروس‌ها، طی سالهای 1390 تا 1400 انجام شد. نتایج توسط آزمون‌های من‌ویتنی و کای‌دو و نرم‌افزار 22 SPSS تجزیه و تحلیل شدند.
یافته‌ها
شیوع عفونت هپاتیت B و هپاتیت C در اهداکنندگان استان سیستان و بلوچستان به ترتیب 329/0% و 05/0% بود. طی سالهای 1390 تا 1400، شیوع عفونت هپاتیت B ، از 818 مورد به ازای هر صد هزار نفر در سال 1390 به 109 مورد در سال 1400 کاهش یافت. از سویی شیوع هپاتیت C، از 102 مورد به ازای هر صد هزار نفر در سال 1390 به 27 مورد در سال 1400 کاهش یافت.
نتیجه گیری
نتایج مطالعه حاضر حاکی از کاهش روند شیوع عفونت هپاتیت B و هپاتیت C طی یک دهه مورد ارزیابی در مطالعه بوده است که این موضوع می‌تواند نشان‌دهنده تأثیر شاخص‌های بهداشتی و برنامههای پیشگیری‌کننده از عفونت‌های هپاتیت‌های B و C باشد.
کلمات کلیدی: اهدای خون، هپاتیت‌ها، ویروس‌ها، عفونتها
تاریخ دریافت: 17/03/1402
تاریخ پذیرش : 17/07/1402
1- متخصص بیماری‌های عفونی و گرمسیری ـ استادیار گروه پزشکی بیماری‌های عفونی، مرکز تحقیقات بیماری‌های عفونی و گرمسیری ـ دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی زاهدان ـ زاهدان ـ ایران
2- دکترای علوم آزمایشگاهی ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و اداره کل انتقال خون زاهدان ـ زاهدان ـ ایران
3- مؤلف مسئول: پزشک عمومی و MPH ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و اداره کل انتقال خون زاهدان ـ زاهدان ـ ایران ـ صندوق پستی: 617-98135
4- متخصص پزشکی اجتماعی ـ دانشیار گروه پزشکی اجتماعی، مرکز تحقیقات بیماری‌های عفونی و گرمسیری ـ دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی زاهدان ـ زاهدان ـ ایران
5- کارشناس علوم آزمایشگاهی ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و اداره کل انتقال خون زاهدان ـ زاهدان ـ ایران
6- کارشناس زیست شناسی ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و اداره کل انتقال خون زاهدان ـ زاهدان ـ ایران
5- کارشناس علوم آزمایشگاهی ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و اداره کل انتقال خون زاهدان ـ زاهدان ـ ایران
6- کارشناس زیست شناسی ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و اداره کل انتقال خون زاهدان ـ زاهدان ـ ایران
مقدمه
انتقال خون جان میلیون‌ها بیمار را در سراسر جهان نجات می‌دهد. با این حال، فرآیندی بدون خطر نبوده و با برخی عوارض تهدید‌کننده زندگی همراه است
در طول دهه‌های گذشته، راهکارهای مؤثر متعددی برای کاهش روند بیماری‌های منتقله از طریق خون (TTIs) از جمله اجرای معیارهای انتخاب اهداکننده سالم از طریق استفاده از پرسشنامه‌های سخت‌گیرانه و استاندارد، روش‌های مؤثر معاینه فیزیکی قبل از اهدا، برنامههای آموزشی در مورد اهدای خون و خود حذفی محرمانه صورت گرفته است (8، 7). علاوه برآن روش‌های غربالگری مورد استفاده در سازمان انتقال خون ایران، در طول زمان براساس فن‌آوری جدید بهبود یافته است. قبل از سال 1388 از روش الیزا به صورت نیمه خودکار استفاده می‌شد که با مرور زمان با روش‌های کاملاً خودکار جایگزین شده است و این تغییر با افزایش حساسیت و اختصاصیت آزمایش‌ها دقت بیشتری را فراهم کرده است. از سال 1398 روش کمی لومینسانس به عنوان روش اصلی ارزیابی سطح سرمی HBV و HCV در سازمان انتقال خون ایران انجام میشود (7، 4).
در سازمان انتقال خون ایران (IBTO) ، غربالگری اهدای خون برای آنتی‌ژن سطحی ویروس هپاتیت B (HBsAg) و آنتی‌بادی علیه ویروس هپاتیت C (HCV Ab) به ترتیب از سالهای 1353 و 1375 اجباری بوده است (7). از سال 1382 تا 1396 شیوعHBV و HCV به ترتیب 302 و 81 مورد در هر100 هزار نفر در ایران بوده است که در سالهای اولیه بیشترین میزان عفونت وجود داشت و در طی این سالها روند کاهشی داشته است
این مطالعه به منظور ارزیابی اثرات ارتقاء موارد ذکر شده و بررسی شیوع و تغییرات سطح سرمی ویروس‌های HBV و HCV در اهداکنندگان خون در اداره کل انتقال خون استان سیستان و بلوچستان انجام شد.
مواد و روش‌ها
این مطالعه مقطعی گذشته‌نگر بر روی 515044 اهداکننده خون در مراکز انتقال خون استان سیستان و بلوچستان در طی سالهای 1390 تا 1400 انجام شده است. معیارهای استاندارد یکسانی برای جذب اهداکننده، انتخاب، معافیت و انجام آزمایشهای آزمایشگاهی در کلیه مراکز انتقال خون استفاده شد. اهداکنندگان خون داوطلب بوده و واجد شرایط اهدای خون بودن آن‌ها بعد از انجام معاینات فیزیکی و مصاحبه پزشکی توسط پزشکان آموزش دیده تایید شد. برای غربالگری بیماری‌های عفونی، نمونه‌ها در لوله‌های آزمایش جمع‌آوری شدند و آزمایشهای غربالگری خون در سازمان انتقال خون زاهدان با روش‌های استاندارد سازمان انتقال خون ایران در هر زمان انجام شده است.
آزمایش HBsAg و HCVAb با استفاده از کیت‌های مورد تایید سازمان بر اساس دستورالعمل‌های سازنده و روش‌های عملکردی استاندارد انجام شد و نتایج مثبت پس از دوبار چک مجدد با استفاده از همان روش و بر روی همان نمونه انجام شد (جدول 1). سپس آزمایشهای تاییدی و تکمیلی مانند آنتی‌بادی ضد آنتی‌ژن هسته هپاتیت
B (HBcAb) برای HBsAg و آزمون ایمنوبلات نوترکیب (ریبا) برای HCVAb انجام شد.
سپس سوابق اهداکنندگان شامل تاریخ اهدا، دفعات اهدا، وضعیت اهداکننده و ویژگی‌های جمعیتی از جمله سن، جنس، تأهل و نتایج آزمایش‌ها از نرم‌افزار سازمان انتقال خون (نگاره) استخراج گردید. لازم به ذکر است وضعیت اهدا به سه گروه اهداکنندگان بار اول (فاقد سوابق اهدا)، اهداکننده با سابقه (با سابقه اهدا اما بیش از یک سال بین دو اهدا فاصله بوده است) و اهداکننده مستمر (که حداقل سالی دوبار اهدای خون داشتند) تقسیم‌بندی شد.
در این مطالعه از داده‌های توصیفی به صورت فراوانی و درصدها برای بررسی شیوع عفونت HBV و HCV در طول 11 سال استفاده شد.
برای مقایسه میزان شیوع سرمی عفونت HBV و HCV در بین اهداکنندگان خون، گروه‌بندی انجام شد و سپس به تجزیه و تحلیل روند مثبت بودن HBs Ag در این دوره 11 ساله پرداخته شد. مقادیر p کمتر از 05/0 به عنوان معنادار پذیرفته شد. تجزیه و تحلیل آماری با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 22 و آزمون‌های آماری من-ویتنی و کای‌دو انجام و 05/0 p< معنادار در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
طی یک دوره 11 ساله (1390 تا 1400) در مجموع 515044 اهداکننده که 734063 واحد خون اهدا کرده وجود داشت، که این تفاوت بین تعداد واحد خونهای اهدایی و تعداد اهداکنندگان به این دلیل است که اهداکنندگان مستمر سالی یک تا چهار بار ممکن است اهدای خون داشته باشند. این خون‌ها توسط (1/7%) 36568 نفر زن و (9/92%) 478476 نفر مرد اهدا شدند که از میان آن‌ها (13/17%) 88227 نفر مجرد و (87/82%) 426817 نفر متاهل بودند.
آزمایشهای غربالگری برای همه خونهای اهدایی طبق دستورالعمل سازمان انتقال خون ایران انجام شد. طی این سالها از بین اهداکنندگان (329/0%) 1695 موردHBsAg مثبت (05/0%) و 255 مورد HCVAb مثبت بودند (جدول 2).
هم‌چنین میزان فراوانی سالانه در هر 100000 برای این عفونتها از سال 1390 تا سال 1400 ارائه شده است (جداول 3 و 4). همان طور که در جدول 3 دیده میشود، میزان موارد مثبت عفونت HBV در بین خونهای اهدایی مستمر به طور معناداری در تمام سالها کمتر از اهداکنندگان بار اول بوده است (001/0 p<) و با اهداکنندگان با سابقه تفاوت معناداری نداشت.
همان طور که در جدول 4 دیده میشود، میزان موارد مثبت عفونت HCV در طی سالهای 1390 تا 1400 روند کاهشی داشته است و در بین اهداکنندگان مستمر به طور معناداری در تمام سالها کمتر از اهداکنندگان با سابقه و بار اول بوده است (001/0 p<). ارزیابی دقیق‌تر شهرهای مختلـف استان، حاکی از این واقعیت بود که با وجود فراز و نشیب، می‌توان نوعی کاهش در میزان عفونت HBV
را در شهرستانهای مختلف استان سیستان و بلوچستان دید. کمترین میزان شیوع هپاتیت B در استان مربوط به شهرستان سراوان با شیوع 115 نفر به ازای هر 100 هزار نفر بود که این شیوع به طور معنا‌دارتری کمتر از تمام شهرستانهای دیگر استان بود (001/0 p<). علاوه بر این، شیـوع هپاتیت B در اهداکنندگان مستمر به جز سراوان، در تمام شهرستانهای استان کمتر از اهداکنندگان با سابقه و بار اول بود (001/0 p<) (جدول 5).
ارزیابی عفونت هپاتیت C ، حاکی از این واقعیت بود که شیوع عفونت به این ویروس نیز در اهداکنندگان مستمر، به جز دو مورد استثناء به طور معناداری کمتر از اهداکنندگان با سابقه و بار اول بود (001/0 p<). کمترین میزان عفونت مربوط به زابل و زاهدان و به میزان به ترتیب 20 نفر و 34 نفر به ازای هر 100 هزار نفر بود (001/0 p<)(جدول 6).
بحث
انتقال بیماری‌های عفونی یکی از اصلی‌ترین محدودیت‌ها و خطرات انتقال خون میباشد. شیوع عفونت‌های ویروسی از قبیل هپاتیت B، هپاتیت C و ویروس نقص ایمنی اکتسابی (HIV) در جوامع مختلف متفاوت است. میزان شیوع این عفونتها ارتباط مستقیم و تنگاتنگی با میزان آموزش، سطح آگاهی جامعه و میزان دسترسی آن‌ها به ابزار و تجهیزات پیشگیری دارد. تمام این عوامل در کنار هم می‌توانند موجب کاهش انتقال این عفونتها در جامعه شوند. به همین دلیل سازمان‌های انتقال خون و سایر سازمان‌های بهداشت محور، برنامههای منظم و غیر‌منظمی را در راستای آموزش و در اختیار قرار دادن وسایل و تجهیزات پیشگیری در جوامع مختلف اجرا می‌کنند. چندین مطالعه در کشورهای مختلف دنیا به بررسی نقش آموزش در کاهش سیر صعودی و یا ثابت عفونت‌های منتقله از طریق انتقال خون پرداختهاند و نقش آموزش را در کاهش رشد این عفونتها ارزیابی کرده‌اند. زیرا آموزش کم هزینه‌ترین و درعین حال یکی از موثرترین ابزارها برای کاهش رشد عفونت‌های منتقله از طریق انتقال خون میباشد. در مطالعه حاضر، شیوع عفونت هپاتیت B و هپاتیت C در اهداکنندگان استان سیستان و بلوچستان به ترتیب 329/0% و 05/0% بود. در مطالعه‌ای در
استان فارس بر روی 1952478 اهداکننده که از سال 1385
تا 1397 اهدای خون داشتند، شیوع افراد HBsAg+ و HCVAb+ به ترتیب 137/0 درصد و 087/0 درصد بود (11). در مطالعه دیگری که در لرستان در بازه 11 ساله 1386 تا 1396 بر روی 355083 اهداکننده انجام شد، شیوع HBsAg+ در این اهداکنندگان 29/0 درصد بود
محققین ممنوعیت اهدای خون با پرداخت پول و جذب کمک‌های داوطلبانه و سازمان‌دهی شده توسط کارفرمایان در میان جمعیت‌های کم خطر را فاکتورهای اصلی در راستای کاهش روند شیوع عفونت‌های ویروسی در اهداکنندگان خون چینی بر شمرده‌اند
در مطالعه‌ای که روند شیوع بیماری‌های عفونی منتقله از طریق انتقال خون را در تهران طی سالهای 1387 تا 1392 بین 1796090 اهداکننده ارزیابی کرد، شیوع هپاتیت B از 423 مورد در صد هزار نفر در سال 1387 به 153 در هر صد هزار نفر در سال 1392 کاهش یافت. این شیوع برای هپاتیت C ، از 139 مورد به ازای هر صد هزار نفر به 69 مورد به ازای هر صد هزار نفر در طی این سالها کاهش یافت. این در حالی است که طی سالهای 1390 تا 1400، شیوع عفونت هپاتیت B از 633 مورد به ازای هر صد هزار نفر در سال 1390 به 76 مورد به ازای هر صد هزار نفر در سال 1400 کاهش یافت. از سویی شیوع هپاتیت C ، از 79 مورد به ازای هر صد هزار نفر در سال 1390 به 19 مورد به ازای هر صد هزار نفر در سال 1400 کاهش یافت
در یک مرور سیستماتیک و متاآنالیز بر روی اهداکنندگان ایرانی نیز مشخص گردید که میزان شیوع هپاتیت C در اهداکنندگان خون ایرانی 5/0 درصد میباشد. هم‌چنین در این مطالعه مشخص شد که روند شیوع هپاتیت C در کشور کاهشی است
نتیجه‌گیری
بررسی‌های انجام شده در این مطالعه حاکی از این واقعیت است که شیوع هپاتیت B و هپاتیت C در اهداکنندگان خون در استان سیستان و بلوچستان طی یازده سال اخیر به طور قابل توجهی کاهش یافته است. به نظر می‌رسد مجموعه‌ای از عوامل از جمله حذف اهدای خون جایگزین در کنار آموزش‌های مداوم و افزایش آگاهی مردم، توانسته است روند شیوع عفونت هپاتیت B و هپاتیت C را به طور قابل توجهی کاهش دهد، زیرا مطالعه‌های متعددی تایید‌کننده تاثیر آموزش و سطح تحصیلات در کاهش عفونت‌های منتقله از طریق انتقال خون بوده‌اند (21-18). ارتقا این سیاست می‌تواند منجر به افزایش روند کاهشی شیوع هپاتیت B و C و سایر عفونت‌های منتقله از طریق انتقال خون در بین اهداکنندگان خون شود. علاوه بر این با توجه به شیوع بسیار پایین‌تر بیماری‌های عفونی در بین اهداکنندگان مستمر نسبت به اهداکنندگان بار اول و اهداکنندگان با سابقه، حاکی از تاثیر استمرار در اهدای خون و دریافت منظم اطلاعات در کاهش عفونت‌های هپاتیت B و هپاتیت C میباشد. بنابراین، با تشویق اهداکنندگان به اهدای مستمر و نیز افزایش اطلاعات این افراد می‌توان روند شیوع بیماری‌های عفونی منتقله از طریق خون را به طور قابل توجهی کاهش داد.
حمایت مالی
این پژوهش با استفاده از حمایت مالی اداره کل انتقال
خون استان سیستان و بلوچستان انجام شده است.
ملاحظات اخلاقی
این مطالعه بر اساس اطلاعات ثبت شده در نرم‌افزار جامع سازمان انتقال خون انجام شده و تمامی مراحل انجام کار با رعایت دستورالعمل‌های لازم و پس از کسب مجوز از کمیته اخلاق انجام شده است.
عدم تعارض منافع
نویسندگان اظهار کردند که هیچ نوع تعارض منافعی وجود ندارد.
نقش نویسندگان
یعقوب پودینه، اشرف مخلصی، محدثه قدسی و فهیمه حسینی: جمع‌آوری اطلاعات مقاله
دکتر ابوالحسن صفدری: نظارت و صدور مجوزهای مراحل مختلف تحقیق
دکتر سهیلا خسروی و دکتر اسماعیل صانعی مقدم: تجزیه و تحلیل داده‌ها و نگارش مقاله
دکتر نرجس سرگلزایی: ویرایش نهایی مقاله
تشکر و قدردانی
بدین‌وسیله از همکاری واحد آزمایشگاه، کنترل کیفی و فناوری اطلاعات اداره کل انتقال خون استان سیستان و بلوچستان تشکر و قدردانی میشود.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
