نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله: هماتولوژي انتشار: 1401/4/10
متن کامل: (876 مشاهده)
اثر عصاره‌های آبی و اتانولی برگ گیاه مورینگا اولیفرا بر روی مهار رده‌های سلولی جورکت(Jurkat) و راجی(Raji) از لوسمی لنفوبلاستی حاد لیلا رجبی1، علی رجبی2، امین محمدی1، رحیم خادمی3، غلامرضا خمیسی‌پور4 چکیده سابقه و هدف لوسمیلنفوبلاستیحاد،اختلالبدخیمهماتولوژیکردهلنفوئیدیمیباشد .به علت عوارض جانبی داروهای شیمی‌درمانی، اخیراً درمان با استفاده از گیاهان دارویی مورد توجه پژوهشگران می‌باشد. مطالعه‌های گذشته بر روی گیاه مورینگا اولیفرا، خاصیت ضد سرطانی آن بر روی برخی سلول‌های سرطانی را نشان داد. هدف از این مطالعه، بررسی اثرات سمیت سلولی برگ‌های گیاه مورینگا اولیفرا بر روی رده‌های سلولی جورکت و راجی از لوسمی لنفوبلاستی حاد بود. مواد و روش‌ها در این مطالعه تجربی، پس از تهیه عصاره‌های آبی و اتانولی از برگ گیاه مورینگا اولیفرا، سلول‌های جورکت و راجی، با غلظت‌های مختلفی از عصاره‌ها به مدت 48 ساعت تیمار شدند. زنده‌مانی گروه‌های سلولی توسط رنگ‌آمیزی تریپان‌بلو و آزمون MTT ارزیابی شد. از سلول‌های تک‌هسته‌ای خون محیطی به عنوان گروه کنترل استفاده شد. تجزیه و تحلیل آماری داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار Gragh Pad Prism 6 و آزمون یک‌طرفه ANOVA انجام شد. یافته‌ها تیمار سلول‌های جورکت و راجی با تمامی غلظت‌های مورد مطالعه از عصاره‌های آبی و اتانولی برگ گیاه، منجر به مهار رشد سلول‌ها شد. بالاترین درصد مهار رشد در غلظت µg/mL 150 عصاره‌های آبی و برای رده‌های سلولی جورکت و راجیبهترتیب 5/48% و 4/47% حاصل شد. هم‌چنین بالاترین درصد کشندگی در غلظت µg/mL 50 عصاره‌های اتانولی و برای رده‌های سلولی جورکت و راجی به‌ترتیب 4/73% و 5/78% به دست آمد. دوز IC50 در تمامی گروه‌های مورد مطالعه در غلظت µg/mL 150 حاصل شد. نتیجه گیری برگ گیاه مورینگا اولیفرا، منجر به مهار رشد سلول‌های سرطانی جورکت و راجی از لوسمی لنفوبلاستی حاد شد. کلمات کلیدی: لوسمی لنفوبلاستی حاد، سلول‌های جورکت، مورینگا تاریخ دریافت: 07/10/1400 تاریخ پذیرش: 25/12/1400
1- کارشناس ارشد هماتولوژی و بانک خون ـ گروه هماتولوژی ـ دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی بوشهر ـ بوشهر ـ ایران 2- دکترای تخصصی هماتولوژی و بانک خون ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون ـ تهران ـ ایران 3- کارشناس ارشد علوم باغبانی ـ مربی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان بوشهر ـ بوشهر ـ ایران 4- مؤلف مسئول: دکترای تخصصی هماتولوژی و بانک خون ـ دانشیار گروه هماتولوژی و بانک خون دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی بوشهر ـ بوشهر ـ ایران ـ کد پستی: 7518759577
مقدمه لوسمی لنفوبلاستی حاد(ALL = Acute Lymphoblastic Leukemia) یک سرطان پیشرونده هماتولوژیک می‌باشد که طی آن سلول‌های پیش‌ساز لنفوئیدی در مغز استخوان و خون محیطی دچار تکثیر بدخیم می‌شوند(1). ALL شایع‌ترین بدخیمی در کودکان کمتر از 15سال است و تقریباً یک سوم سرطان‌های دوران کودکی را شامل می‌شود(2). بر اساس ایمونوفنوتایپ، ALL به دو زیر گروه اصلی B-cell ALL (حدود 85% لوسمی‌های دوران کودکی) و T-cell ALL (15% موارد) طبقه‌بندی می‌شود(3). رده سلولی جورکت(Jurkat) از زیر گروه T-cell ALL است که اولین بار در سال 1977 از خون یک پسر بچه مبتلا به ALL جدا شد و یکی از اولین رده‌های سلولی برای مطالعه زیست‌شناسی پیش‌سازهای لنفوئیدی T بود (4). رده سلولی راجی(Raji) از زیرگروه B-cell ALL و سلول‌های سرطانی لنفوم بورکیت می‌باشد(5). مشکل اصلی در درمان لوسمی‌های حاد، بروز مقاومت به داروهای شیمی‌درمانی است. حتی آن دسته از بیمارانی که کاملاً درمان شده‌اند، ممکن است دچار عوارض طولانی‌مدت ناشی از شیمی‌درمانی شوند(7، 6). در طب سنتی که در سراسر دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد، گیاهان به عنوان داروهای اولیه و اصلی درمانی هستند که برای معالجه بیماری به کار می‌روند(8). داروهای گیاهی معمولاً در مقایسه با درمان‌های تهاجمی، طبیعی و بی‌خطر می‌باشند. از طرفی، به علت دارا بودن ترکیبات بیولوژیکی فعال، می‌توانند با داروهای شیمی‌درمانی در تعامل باشند. ایـن ارتباط و تعامل در مــورد گیاهانـی کـه خاصیت آنتی‌اکسیدانی دارند، به مراتب قویتر است، زیرا آنتی‌اکسیدان‌ها می‌توانند در به حداقل رساندن عوارض جانبی ناشی از شیمی‌درمانی نقش قابل توجهی داشته باشند و با تقویت سیستم دفاعی بدن، آسیب اکسیداتیو بافتی را کاهش دهند(9). عمده ترکیبات فیتوشیمیایی گیاهان از جمله کاروتنوئیدها، اسیدهای فنولیک، فلاونوئیدها و آلکالوئیدها، اثرات مفیدی بر سلامتی و جلوگیری از بدخیمی دارند(10). یکی از گیاهان دارویی که پتانسیل آنتـی‌اکسیدانـی آن اثبـات شـده است، گیاه مورینگا اولیفرا (Moringa Olifera) می‌باشد. مورینگا اولیفرا یکی از شناخته‌‌شده‌ترین و گسترده‌ترین گونه‌های طبیعی موجود در خانواده مورینگاسه(Moringaceae) می‌باشد که به علت قدرت بالای آنتی‌اکسیدانی، پتانسیل درمانی آن اثبات شده است(11). مورینگا اولیفرا به علت مقاومت به خشکی و رطوبت، در مناطق خشک، مرطوب و بسیاری از کشورهای گرمسیری، و در انواع مختلف خاک، به خوبی رشد می‌کند(10). تقریباً از همه بخش‌های گیاه، اعم از برگ، ساقه، ریشه و میوه برای درمان سنتی بسیاری از بیماری‌ها از جمله التهاب، مشکلات پروستات، عفونت‌های پوستی، هیپرگلیسمی، پرکاری تیروئید و بیماری‌های قلبی-عروقی استفاده شده است ولی برگ‌ها حاوی بیشترین میزان ویتامین‌ها، مواد معدنی، آلکالوئیدها، اسیدآمینه‌های ضروری و پروتئین‌ها می‌باشند(13، 12). به نظر می‌رسد اجزای فیتوشیمیایی موجود در برگ‌های مورینگا، مانند گلیکوزیدها، آلکالوئیدها، ترکیبات فنولی و فلاونوئیدی، دارای اثرات آنتی‌اکسیدانی و ضد سرطانی باشند(14). سازوکار دقیق ضد توموری گیاه مورینگا اولیفرا، به طور کامل شناسایی نشده است اما احتمال می‌رود که اثرات آنتی‌پرولیفراتیو گیاه، مربوط به کاهش بیان پروتئین‌های IKβα و NF-kB باشد. فعالیت نامناسب NF-kB، یکی از سازوکار‌های بیماری‌هایی است که با آپوپتوز و یا التهاب همراه هستند. از طرفی، اثرات آنتی‌اکسیدانی و ضد التهابی مورینگا اولیفرا، ناشی از افزایش بیان ژن‌های Nrf2 (فاکتور هسته‌ای اریتروئید) توسط ایزوتیوسیانات موجود در گیاه می‌باشد. ژن‌های Nrf2 تنظیم‌کننده کلیدی سیستم‌های دفاعی بدن در مقابله با استرس اکسیداتیو می‌باشند. هم‌چنین طبق شواهد به دست آمده از مطالعه‌های موجود، برگ گیاه مورینگا اولیفرا، با القای کاسپازها آپوپتوز را فعال می‌کند(15). از آن جایی که تاکنون خواص ضد سرطانی برگ‌های گیاه مورینگا اولیفرا به طور دقیق بر روی لوسمی لنفوبلاستی حاد بررسی نشده است، در این مطالعه به بررسی اثر سیتوتوکسیک عصاره‌های آبی و اتانولی برگ‌های گیاه مورینگا اولیفرا بر روی سلول‌های لوسمی لنفوبلاستی حاد در سل‌لاین‌های جورکت(Jurkat) و راجی (Raji) پرداختیم. مواد و روش‌ها جمع‌آوری و تهیه عصاره‌های گیاه: به منظور انجام یک مطالعه تجربی، گیاه مورینگا اولیفرا از مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان بوشهر جمع‌آوری شد. برگ‌های گیاه پس از شستن و خشک شدن در معرض هوا، به مدت 24 ساعت در جارهای مخصوص دستگاه فریز‌درایر قرار داده شدند تا پودر خشک حاصل شود. به منظور تهیه عصاره آبی 100 گرم پودر برگ در یک لیتر آب مقطر، و به منظور تهیه عصاره اتانولی 200 گرم پودر برگ در یک لیتر اتانول 96 درصد خیسانده و به مدت 48 ساعت بر روی شیکر حرارتی با دور rpm 200 قرار داده شد. سپس عصاره‌ها صاف شده و با استفاده از دستگاه تقطیر در خلاء(Rotary evaporator) حلال اضافی تبخیر و تغلیظ شد و عصاره‌های خالص حاصله، در ظروف شیشه‌ای در بسته جمع‌آوری و تا روز شروع کار درون یخچال نگهداری شدند. حل کردن عصاره‌های گیاه و تهیه غلظت‌های مورد نیاز: عصاره آبی در محیط کشت سلولی RPMI-1640 استریل حل شد ولی برای حل کردن عصاره اتانولی از ترکیب دی متیل سولفوکساید(DMSO) استفاده شد. از آن جایی که DMSO خود دارای اثرات سمیت سلولی می‌باشد، برای حذف اثر این ماده بر روی سلول‌های تیمار شده، غلظت آن در محلول نهایی 2/0 درصد(فاقد سمیت) در نظر گرفته شد. پس از استریل نمودن عصاره‌ها با استفاده از فیلترهای سرسرنگی 22/0 میکرومتر، از عصاره اتانولی و آبی برگ گیاه، غلظت‌های 50 ، 100 ، 150 ، 200 ، 250 و 300 میکروگرم بر میلی‌لیتر تهیه شد. انتخاب دامنه غلظت‌های مورد مطالعه، بر اساس نتایج مطالعه‌های مشابه صورت گرفت. کشت سلولی: جهت انجام مطالعه حاضر، رده‌های سلولی جورکت (Jurkat) و راجی(Raji) از بانک سلولی انستیتو پاستور ایران خریداری شدند و در محیط کشت سلولی RPMI-1640 حاوی 10 % سرم جنین گاوی(FBS) غیر فعال شده و 500 میکرولیتر آنتی‌بیوتیک(محلول پنی‌سیلین و استرپتومایسین)، در انکوباتور 37 درجه سانتی‌گراد با 5% CO2 و 95% رطوبت، کشت و پاساژهای مکرر داده شدند تا سلول‌ها از نظر تعداد، مورفولوژی و زنده‌مانی، به حد مطلوب برسند. هم‌چنین سلول‌های تک‌هسته‌ای خون محیطی(PBMC) به عنوان گروه کنترل مورد استفاده قرار گرفت. برای جداسازی سلول‌های PBMC ، مقدار 15 میلی‌لیتر از خون فرد طبیعی در ضد انعقاد هپارین گرفته شد و به نسبت برابر با PBS استریل رقیق شد. 10 میلی‌لیتر فایکول در یک فالکون ریخته شد و خون رقیق‌شده به آرامی با سمپلر بر روی فایکول ریخته و فالکون 25 دقیقه با دور g 600 سانتریفیوژ شد. سپس لایه بافی‌کوت حاوی سلول‌های تک‌هسته‌ای، جدا شـده و پـس از انتقـال بـه یـک فالکون دیگر و افزودن PBS ، به مدت 5 دقیقه با دور g 300 سانتریفیوژ شدند. جهت شستشو و خروج کامل فایکول، این کار سه مرتبه تکرار شد. تعیـین درصـد سلول‌های زنده توسط رنگ‌آمیزی تریپان بلو: به منظور شمارش و تعیین درصد سلول‌های زنده، پس از سانتریفیوژ سلول‌ها به مدت 4 دقیقه با دور rpm1600 و پیپتاژ کردن آن‌ها با یک میلی‌لیتر محیط تازه، 10 میکرولیتر از مخلوط سلول و رنگ تریپان‌بلو(با نسبت برابر) روی لام نئوبار قرار داده شد و زیر میکروسکوپ معکوس، سلول‌هایی که در 4 خانه 16تایی در چهار طرف لام قرار گرفته‌اند شمارش شدند. سلول‌های زنده(که غشـاء ناتـراوا نسبت به رنگ تریپان‌بلو دارند) بی‌رنگ و سلول‌های مرده (که هیچ انتخابی برای ورود رنگ ندارند) و رنگ وارد سیتوپلاسم آن‌ها می‌شود به رنگ آبی مایل به بنفش دیده می‌شوند. تعداد سلول‌ها در هر میلی‌لیتر به ترتیب زیر محاسبه گردید: /mLتعداد سلول= میانگین تعداد سلول‌های شمارش شده × ضریب رقت × 10000 درصد زنده‌مانی = میانگین تعداد سلول‌های زنده تقسیم بر تعداد کل سلول‌ها × 100 سنجش سمیت سلولی: بررسی اثر سمیت سلولی عصاره‌ها با روش آزمون رنگ‌سنجی MTT (Methyl Thiazol Tetrazolium) انجام شد. MTT یک نمک تترازولیوم زرد رنگ محلول در آب است. در اثر فعالیت آنزیم‌های سوکسینات دهیدروژناز میتوکندریایی که فقط در سلول‌های زنده فعال می‌باشند، در حلقه MTT شکستی ایجاد شده و به بلورهای بنفش رنگ فورمازان که توسط DMSO به شکل محلول درآمده، تبدیل و اندازه‌گیری می‌شود. به منظور انجام این آزمایش، تعداد 20000 سلول در هر چاهک پلیت 96 خانه استریل برده شد و با غلظت‌های مختلف دارو تیمار شد. برای هر غلظت، آزمایش سه بار در سه چاهک جداگانه تکرار شد. در چاهک‌های کنترل، دارو افزوده نشد. از چاهک‌هایی که حاوی غلظت‌های مختلف دارو و محیط کشت بودند(چاهک‌های عاری از سلول) به عنوان بلانک استفاده شد. پس از گذشت 48 ساعت انکوباسیون در انکوباتور، به هر چاهک 10 میکرولیتر از محلول MTT (5 میلی‌گرم بر میلی‌لیتر در PBS) اضافه و پس از 4 ساعت انکوباسیون مجدد در انکوباتور، به هر چاهک 100 میکرولیتر DMSO اضافه شد و به مدت 30 دقیقه در تاریکی و دمای اتاق انکوبه گردید. جذب نوری چاهک‌ها در طول موج 570 نانومتر و با دستگاه الایزا ریدر قرائت شد. سپس از جذب نوری خانه‌های تکرار شده برای هر غلظت، میانگین گرفته شد و از میزان جذب چاهک بلانک کم شد و OD هر غلظت به دست آمد. به منظور تبدیل OD به درصد سلول‌های زنده(Viability) از فرمول زیر استفاده شد:
تجزیه و تحلیل آماری: تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار آماری Gragh Pad Prism 6 و آزمون یک طرفه ANOVA صورت گرفـت و سطـح معنـا‌داری آزمـون 05/0 در نظر گرفته شد. طبق اعداد بهدست آمده و نمودارها، غلظتی از عصاره که موجب 50 % مهار رشد سلول‌های سرطانی شد، به عنوان IC50 دوز در نظرگرفته شد و غلظتی از عصاره که بیشترین اثر مهاری بر روی زنده‌مانی سلول‌های تیمار شده داشت، به عنوان ماکسیمم دوز عصاره‌ها در نظر گرفته شد. یافته‌ها نتایج حاصل از آزمایش MTT نشان داد که عصاره‌های آبی و اتانولی برگ گیاه در تمامی غلظت‌های مورد مطالعه (50 تا 300 میکروگرم بر میلی‌لیتر)، اثر مهاری معناداری بر زنده‌مانی رده‌های سلولی جورکت و راجی داشته‌اند(001/0 p<)(جدول و نمودار 1). ماکزیمم دوز عصاره‌ها: عصاره اتانولی برگ گیاه در غلظت50 میکروگرم بر میلی‌لیتر و عصاره آبی در غلظت 150 میکروگرم بر میلی‌لیتر، بالاترین میزان کشندگی بر روی سلول‌های جورکت و راجی را نشان دادند. به گونه‌ای که بالاترین درصد مهار رشد برای جورکت‌های تیمار شده با عصاره آبی، در غلظت 150 میکروگرم بر میلی‌لیتر و به میزان 5/48% به دست آمد و برای جورکت‌های تیمار شده با عصاره اتانولی در غلظت 50 میکروگرم بر میلی‌لیتر و به میزان 4/73% حاصل شد. هم‌چنین بیشترین درصد کشندگی برای سلول‌های راجی تیمارشده با عصاره آبی در غلظت 150 میکروگرم بر میلی‌لیتر و به میزان 4/47% و برای راجی‌های تیمار شده با عصاره اتانولی در غلظت 50 میکروگرم بر میلی‌لیتر و به میزان 5/78% به دست آمد. IC50 دوز عصاره‌ها: دوز IC50 در سلول‌های جورکت و راجی تیمار شده با هر دو نوع عصاره آبی و اتانول برگ گیاه مورینگا، در غلظت 150 میکروگرم بر میلی‌لیتر حاصل شد. به طوری که جورکت‌های تیمار شده با غلظت 150 میکروگرم بر میلی‌لیتر عصاره آبی و اتانولی، به ترتیب 5/48% و 5/50% کشندگی را نشان دادند. هم‌چنین راجی‌های تحت تیمار با غلظت 150 میکروگرم بر میلی‌لیتر عصاره‌های آبی و اتانولی، به ترتیب 4/47% و50% کشندگی را نشان دادند.
در مقایسه میزان زنده‌مانی بین غلظت‌های مختلف مشخص گردید که عملکرد سیتوتوکسیتی عصاره‌های آبی و اتانولی برگ گیاه، وابسته به غلظت می‌باشد. به طوری که در تیمار هر دو رده سلولی با عصاره اتانولی برگ گیاه، با افزایش غلظت عصاره، زنده‌مانی افزایش یافت. از طرفی در هنگام تیمار سلول‌ها با عصاره آبی برگ گیاه، زنده‌مانی رده‌های سلولی با افزایش غلظت عصاره تا رسیدن به غلظت IC50، کاهش یافت و در غلظت‌های بالاتر از غلظت IC50، زنده‌مانی افزایش یافت. از طرفی، نتایج حاصل از تیمار سلول‌های PBMC با غلظت‌های مختلف عصاره‌ها نشان داد که هر دو عصاره، تاثیر کشندگی بسیار کمتری روی سلول‌های PBMCتیمار شده نسبت به سلول‌های جورکت و راجی داشته‌اند. سلول‌های PBMC تحت تیمار با غلظت 150میکروگرم بر میلی‌لیتر عصاره آبی، 82% زنده‌مانی و با عصاره اتانولی، 68% زنده‌مانی را نشان دادند. بحث شیمی‌درمانی شایع ترین درمانی است که برای از بین بردن سلول‌های لوسمی و جلوگیری از پیشرفت بیشتر ALL مورد استفاده قرار می‌گیرد. با وجود اثربخشی داروهای شیمی‌درمانی، عوارضی هم‌چون آسیب به بافت‌های سالم در حال تکثیر، بدشکلی‌های ساختاری و مقاومت سلول‌های توموری در برابر دارو، نیاز به درمان‌های جایگزین یا درمان‌های مکمل را مطرح می‌سازد (16). یکی از کم‌خطرترین درمان‌ها با کمترین اثر سمی در سلول‌های طبیعی، درمان به کمک گیاهان دارویی می‌باشد. استفاده از گیاهان دارویی، به تنهایی یا در ترکیب با شیمی‌درمانی، عوارض جانبی ناشی از شیمی‌درمانی را کاهش می‌دهد(17). هم‌چنین گفته شده است که گیاهان دارویی قابلیت غلبه بر مقاومت دارویی و از بین بردن سلول‌های مقاوم را دارند(18). طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، برخی از کشورها هنوز هم از درمان‌های گیاهی، به عنوان منبع اصلی دارو بهره می‌برند و کشورهای در حال توسعه، از مزایای ترکیبات طبیعی به طور فزاینـده‌ای بـرای اهـداف درمانـی استفـاده می‌کنند(19). از طرفی، برخی از داروهای ضد سرطان که از منابع طبیعی مشتـق شـده‌انـد، بـه داروهـای فعلـی ضـد سرطــان مانند وین‌کریستین و وین‌بلاستین تبدیل شده‌اند(20). در این پژوهش، گیاه مورینگا اولیفرا به علت دارا بودن ترکیبات فنولی و فلاونوئیدی، خواص دارویی متعدد و هم‌چنین پتانسیل آنتی‌اکسیدانی، جهت بررسی اثر سمیت سلولی بر روی سلول‌های لوسمی لنفوبلاستی حاد (جورکت و راجی) مورد توجه قرار گرفت. در مطالعه حاضر، بررسی اثر سیتوتوکسیک برگ گیاه مورینگا اولیفرا، بر زنده‌مانی رده‌های سلولی ALL، نشان داد که عصاره‌های برگ گیاه مورینگا اولیفرا منجر به مهار رشد وابسته به غلظت رده‌های سلولی جورکت و راجی شد(شکل 1). مطالعه‌های زیادی توانایی برگ‌های گیاه مورینگا اولیفرا را در محافظت از بدن و سلول‌ها در برابر استرس اکسیداتیو نشان داده‌اند(21). نتایج این تحقیقات نشان می‌دهد که گیاه مورینگا اولیفرا با توانایی مهار تولید رادیکال‌های آزاد، آسیب به گونه‌های فعال اکسیژن و کاهش استرس اکسیداتیو، یک آنتی‌اکسیدان قوی می‌باشد(22). در مطالعه لول و همکاران عصاره برگ گیاه مورینگا اولیفرا با رده سلول سرطانی HL60 مربوط به لوسمی پرومیلوسیتیک تیمار شد و شاهد کاهش استرس اکسیداتیو در سلول سرطانی مذکور بودند(23). رادیکال‌های آزاد و استرس اکسیداتیو، می‌توانند زمینه‌ساز بروز بیماری‌هایی از جمله سرطان باشند. بنابراین ترکیباتی که بتوانند منجر به کاهش رادیکال‌های آزاد و استرس اکسیداتیو در بدن شوند، می‌توانند در درمان علیه سرطان‌ها مؤثر باشند. علاوه بر این، اثر سیتوتوکسیک برگ‌های گیاه مورینگا اولیفرا بر روی بسیاری از رده‌های سلول‌های سرطانی بررسی شده است. در مطالعه عبدالاتف و همکاران، تیمار منوسیت‌های سرطانی با عصاره‌های آبی و اتانولی برگ گیاه مورینگا اولیفرا، منجر به مهار رشد سلول‌های سرطانی گردید و عصاره اتانولی نسبت به عصاره آبی اثر مهاری قوی‌تری را نشان داد(24). این یافته با نتایج حاصل از مطالعه ما هم‌خوانی داشت. در مطالعه حاضر تیمار لنفوسیت‌های سرطانی جورکت و راجی با هر دو عصاره آبی و اتانولی برگ گیاه، اثر مهاری معناداری بر روی رشـد سلول‌ها بر جا گذاشتند که این اثر مهاری در مورد عصاره اتانولی قویتر از عصاره آبی بود. علاوه بر این در دو مطالعه دیگر، اثر کشندگی عصاره‌های آبی و اتانولی برگ مورینگا اولیفرا بر روی رده‌های سلول سرطانی HT-29 و HCT-116 مربوط به سرطان کولون بررسی و اثر مهاری قویتر عصاره اتانولی نسبت به عصاره آبی برگ گیاه گزارش شد(26، 25). گارسیا بلتران و همکاران در سال 2020 ضمن غربالگری فیتوشیمیایی عصاره‌های مختلف برگ گیاه مورینگا اولیفرا اظهار داشتند که عصاره آبی برگ گیاه حاوی ترکیبات فنولی بیشتر و عصاره اتانولی دارای ترکیبات فلاونوئیدی بیشتری می‌باشد و این تفاوت در میزان ترکیبات مختلف، می‌تواند عامل اساسی در تفاوت اثر سیتوتوکسیک عصاره‌های مختلف برگ گیاه باشد(27). ترکیبات فلاونوئیدی در محافظت از بدن در برابر عملکرد مضر رادیکال‌های آزاد اکسیژن نقش دارند و به کاهش استرس اکسیداتیو کمک می‌کنند(24). بنابراین می‌توان گفت علاوه بر غلظت، ماهیت حلّال به کار رفته در چرخه عصاره‌گیری و نیز ماده مؤثر حاصله، در میزان کشندگی سلول‌های تحت تیمار با عصاره‌های گیاه مؤثر می‌باشد. در مطالعه سانگانا و همکاران بر روی رده سلول سرطانی HT-29 و مطالعه پاموک و همکاران بر روی رده سلولی HCT-116 سرطان کولون، با افزایش غلظت عصاره‌های آبی و اتانولی برگ مورینگا اولیفرا، شاهد افزایش مهار رشد سلول‌ها بودند(26، 25). در حالی که در مطالعه نیر و همکاران بر روی رده سلولی هلا از سرطان دهانه رحم و مطالعه ریجن و همکاران بر روی رده سلولی A549 سرطان ریه، افزایش غلظت عصاره‌های آبی و اتانولی برگ گیاه مورینگا اولیفرا منجر به افزایش زنده‌مانی رده‌های سلول سرطانی مورد مطالعه گردید(29، 28). یافته‌های حاصل از دو مطالعه اخیر، با نتایج مطالعه ما هم‌خوانی داشت. در مطالعه حاضر، در غلظت‌های بالاتر از غلظت IC50 هر دو عصاره آبی و اتانولی، شاهد افزایش زنده‌مانی رده‌های سلولی جورکت و راجی بودیم. ما
مشاهده کردیم که عصاره‌های آبی و اتانولی برگ مورینگا اولیفرا در غلظت‌های بالاتر از غلظت50 % کشندگی، منجر به افزایش زنده‌مانی سلول‌های جورکت و راجی شدند. بنابراین می‌توان اظهار داشت که تاثیر کشندگی عصاره‌های مختلف برگ گیاه مورینگا اولیفرا وابسته به غلظت می‌باشد و از طرفی این تاثیر در رده‌های سلول سرطانی مختلف می‌تواند متفاوت باشد. هم‌چنین در این مطالعه، اثر مهاری عصاره‌های برگ گیاه مورینگا اولیفرا بر روی رده‌های سلولی سالم(PBMC)، به مراتب بسیار کمتر از رده‌های سلول سرطانی بود. این یافته، تفاوت در پاسخ‌های سلولی بین سلول‌های سالم و سلول‌های سرطانی را می‌رساند و هم‌چنین کم خطر بودن اثر مورینگا اولیفرا بر روی سلول‌های طبیعی را تقویت می‌نماید. نتیجه‌گیری در این مطالعه اثر کشندگی عصاره‌های آبی و اتانولی برگ گیاه مورینگا اولیفرا بر روی دو رده‌ی سلولی لوسمی لنفوبلاستی حاد نشان داده شده است. لذا می‌توان برگ گیاه مورینگا اولیفرا را به عنوان ماده‌ای با پتانسیل کشندگی بر روی رده‌های سرطانی جورکت و راجی پیشنهاد کرد. هم‌چنین عصاره‌های برگ این گیاه می‌تواند به عنوان گیاهی دارویی در مطالعه‌های مرتبط با یافتن داروهای جدید در درمان لوسمی لنفوبلاستی حاد مورد استفاده قرار بگیرد. تشکر و قدردانی بدین‌وسیله از مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان بوشهر به جهت همکاری در تهیه گیاه مورینگا اولیفرا و هم‌چنین خانم ملک حیاتی، کارشناس آزمایشگاه هماتولوژی دانشگاه علوم پزشکی بوشهر، جهت همکاری در تهیه عصاره‌های گیاه تشکر می‌نمائیم. این مقاله در کمیته اخلاق دانشگاه با کد IR.BPUMS.REC.1398.156 مجوز گرفته است.
Rajabi L, Rajabi A, Mohammadi A, Khademi R, Khamisipour G. The effect of aqueous and ethanolic extracts of Moringa olifera leaves on inhibition of Jurkat and Raji cell lines of acute lymphoblastic leukemia. Sci J Iran Blood Transfus Organ 2022; 19 (2) :148-157 URL: http://bloodjournal.ir/article-1-1435-fa.html
رجبی لیلا، رجبی علی، محمدی امین، خادمی رحیم، خمیسی پور غلامرضا. اثر عصاره‌های آبی و اتانولی برگ گیاه مورینگا اولیفرا بر روی مهار رده‌های سلولی جورکت(Jurkat) و راجی(Raji) از لوسمی لنفوبلاستی حاد. فصلنامه پژوهشی خون. 1401; 19 (2) :148-157
