جلد 18، شماره 3 - ( پاییز 1400 )
جلد 18 شماره 3 صفحات 160-149 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Riyahi ُ, Amini-Kafiabad ُ, Minai Tehrani ِ, Maghsudlu M, Alavian S. Evaluation of sensitivity, specificity and positive predictive value in viral screening kits of donors of Iran Blood Transfusion Organization in two high-risk and low-risk groups in 1397 to the first half of 1398. Sci J Iran Blood Transfus Organ 2021; 18 (3) :149-160
URL: http://bloodjournal.ir/article-1-1412-fa.html
URL: http://bloodjournal.ir/article-1-1412-fa.html
ریاحی سارا، امینی کافی آباد صدیقه، مینایی طهرانی داریوش، مقصودلو مهتاب، علویان سید مؤید. حساسیت، ویژگی و ارزش اخباری مثبت در کیت‌های غربالگری ویروسی اهداکنندگان سازمان انتقال خون ایران در دو گروه پرخطر و کم خطر در سال‌های 1397 تا نیمه اول سال 1398. فصلنامه پژوهشی خون. 1400; 18 (3) :149-160
استاد مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون
متن کامل [PDF 480 kb]
(1328 دریافت)
| چکیده (HTML) (2521 مشاهده)
مقدمه
تأمین خون سالم و کافی برای بیماران نیازمند به خون و فرآورده‌ها، رسالت و اصلی‌ترین وظیفه مراکز انتقال خون است(3-1). برای تأمین خون سالم سه راه‌کار اساسی تبیین شده است که شامل انتخاب اهداکننده سالم و حائز شرایط اهدای خون، انجام آزمایش‌ها بر روی واحدهای خون اهدایی با کیت غربالگری و کاهش عوامل بیماریزا (Pathogen Reduction) می‌باشد(4). کیت‌های مورد استفاده برای غربالگری اهداکنندگان خون کامل و فرآورده‌های آن، باید دارای مجوز غربالگری از مراجع ذیصلاح باشد، لذا کیت‌های تولیدی با هدف تشخیص بیماری برای غربالگری، مجوز بهره‌برداری ندارند. کیت‌های مورد استفاده دارای حداکثر حساسیت(Sensitivity) برای شناسایی بیماری‌های منتقله از راه خون بوده و از سوی دیگر حداکثر ویژگی (Specificity) آنها برای حفظ جامعه اهداکنندگان لازم است(5).
در سازمان انتقال خون ایران، همواره از کیت‌های دارای مجوز غربالگری برای شناسایی عوامل منتقله از راه خون شامل HCV ، HBV ، HIV و HTLV (آزمایش جهت شناساییHTLV در تعدادی از استان‌ها انجام می‌شود) استفاده شده است. حساسیت و ویژگی کیت مطابق روش‌ها و معیارهای بین‌المللی و ملی ارزیابی شده و پس از احراز شرایط لازم، مورد بهره برداری در سراسر کشور قرار گرفته است.
در مطالعه‌ای که امینی و همکاران در سال 1384 جهت ارزیابی حساسیت نسبی 20 کیت نسل سوم سنجش آنتی‌بادی ضد ویروس هپاتیت C به روش الایزا (ELISA و Enzyme-Linked Immunosorbent Assay) انجام دادند، نحوه ارزیابی کیت برای تعیین حساسیت، مطابق مراجع سازمان جهانی بهداشت ذکر شده و برمبنای این مطالعه چندین کیت جهت غربالگری اهداکنندگان مجاز بودند(6). طبق این مطالعه، سازمان انتقال خون همواره از کیت‌هایی استفاده کرده است که دارای صلاحیت برای غربالگری اهداکنندگان بوده است.
اهمیت حساسیت آزمایش غربالگری در شناسایی موارد ابتلا به عفونت بوده و برای سلامت خون و فرآورده‌ها بسیار مهم است. ویژگی به واسطه آن که در نگهداری اهداکنندگان سالم خون ضروری بوده، دارای اهمیت وافری است. یکی از شاخص‌های مهم دیگر نیز ارزش اخباری مثبت(Positive Predictive Value) کیت است که بیانگر موارد مثبت حقیقی گزارش شده توسط یک آزمایش بوده و کاملاً به شیوع بیماری وابسته است(10-7). به این شکل که هرچه شیوع یک بیماری در جامعه‌ای بیشتر باشد، (جامعه پرخطر)، ارزش اخباری مثبت آن آزمایش بیشتر خواهد بود.
در مطالعه‌ای یه‌‌ایکس و همکارانش بر لزوم استفاده از کیت با روش الایزا با حساسیت و ویژگی قابل قبول برای غربالگری احتمال عفونت HBV به دلیل وجود موارد عفونت با بار ویروسی پایین و یا اشکال موتاسیون یافته ویروس که حتی ممکن است با آزمایشهای مولکولی نیز تشخیص داده نشوند، تأکید کردند(11). در مطالعه دیگری لینداسومس و همکاران ارزش اخباری مثبت کیت‌های غربالگری را درگروه کم خطر اهداکنندگان پایین گزارش کردند(12).
با توجه به اهمیت حساسیت، ویژگی و ارزش اخباری مثبت جهت ارزیابی کیت‌های مورد استفاده در غربالگری ویروسی، دراین مطالعه شاخص‌های مذکور در بازه زمانی 1397 و نیمه 1398 در اهداکنندگان خون به عنوان گروه کم خطر و مراجعین معاف از اهدای خون به دلیل رفتار پرخطر مرتبط با عوامل منتقله از راه خون، به عنوان گروه پرخطر ارزیابی و مقایسه گردید.
مواد و روش‌ها
کیت‌های مورد مطالعه:
در این پژوهش توصیفی شاخص حساسیت، ویژگی و ارزش اخبـاری مثبت کیت‌های سنجش Anti-HCV ، HBsAg و HIV Ag/Ab برای اهداکنندگان به عنوان گروه کم خطر و مراجعین معاف از اهدای خون به علت عوامل خطرساز به عنوان گروه پر خطر با احتمال ابتلا به عفونت‌های منتقله از راه خون بررسی گردید(جدول 1). داوطلبان معاف با رضایت آگاهانه(تکمیل و امضای رضایت‌نامه تهیه شـده) در طـرح شرکـت نمـوده و شماره
تائیدیه اخلاق پژوهـش IR.TMI.REC.1396.026 می‌باشد.
نمونه‌های مورد بهره‌برداری:
نمونه برای ارزیابی حساسیت:
جهت ارزیابی حساسیت کیت‌های مورد مطالعه، علاوه بر استفاده از پانلهای سروکانورژن و کارآیی از کمپانی بیومدیکا، بوستون که از معتبرترین کمپانی‌های تولیدکننده پانل در جهان است، از 100 نمونه HBsAg و HCV Anti- و 30 نمونه HIV Ab مثبت قطعی تائیدی و مولکولی مثبت در آزمایشگاه کنترل کیفی ستاد مرکزی سازمان انتقال خون استفاده گردید(جدول 2).
نمونه برای ارزیابی ویژگی و ارزش اخباری مثبت:
در این ارزیابی از دو گروه کم خطر شامل اهداکنندگان و گروه پرخطر شامل افراد معاف از اهدا به دلیل رفتار پرخطر یا سابقه پزشکی با احتمال ابتلا به عفونت‌های منتقله از راه خون استفاده گردید(جدول 3).
نمونه برای ارزیابی ویژگی و ارزش اخباری در گروه کم خطر:
اطلاعات نتایج آزمایشهای غربالگری گروه کم خطر و گروه اهداکنندگان از بانک اطلاعات سازمان انتقال خون ایران استخراج شد. 6 استان کشور در انتهای سال 1396 جهت غربالگری ویروسی از روش الایزا به روش الکتروکمیلومینسنس(ECL: Electrochemiluminescence) تغییر روش دادند، بنابراین نتایج آزمایشهای غربالگری اهداکنندگان این استان‌ها در آمار پژوهش حاضر که از سال 1397 آغاز گردیده است، از مجموع آمار کشوری کسر شد و 25 استانی که با روش الایزا غربالگری انجام دادند در این مطالعه بررسی شدند. این تغییر روش در سایر استان‌ها در نیمه دوم سال 1398 رخ داد بنابراین مطالعه حاضر روی 25 استان مذکور تا پایان نیمه اول 1398 انجام گردید. مجموعاً 1.110.426 اهداکننده در سال 1397 و 535.945 اهداکننده در نیمه اول سال 1398 با استفاده از روش الایزا با کیت‌ها مطابق جدول 1 غربالگری شده بودند.
نمونه برای ارزیابی ویژگی و ارزش اخباری در گروه پرخطر:
نمونه‌های گروه پرخطر شامل 2525 فرد معاف به دلیل رفتار پرخطر یا سابقه پزشکی در همین بازه زمانی از مراکز انتقال خون 20 استان کشور به همراه اطلاعات دموگرافیک داوطلبان در طرح پژوهشی"بررسی شیوع عفونت HBV ، HCV و HIV در مراجعین معاف از اهدای خون به علت سوابق پزشکی و یا رفتارهای پرخطر در سال‌های 1397-1396، مطالعه اولیه در ایران" جمع‌آوری و با استفاده از کیت‌های غربالگری به روش الایزا مطابق جدول 1 و طبق بروشور شرکت سازنده، در آزمایشگاه‌های کنترل کیفی ستاد مرکزی سازمان مورد آزمایش قرار گرفتند. 2525 نمونه از مراجعین معاف از اهدای خون تهیه شد که دارای علت معافیت در 7 گروه اصلی بوده و در هرگروه مطابق زیر مجموعه ذکر شده در جدول 3، علت معافیت و تعداد مراجعین معاف دقیق ذکر شده است.
روش محاسبه شاخص‌های حساسیت، ویژگی و ارزش اخباری مثبت:
نحوه محاسبه حساسیت:
برای ارزیابی حساسیت کیت‌های غربالگری که همگی دارای گواهی معتبر(CE : European Conformity) بودند، مطابق مراجع معتبر علمی از پانلهای سروکانورژن (Seroconversion Panels) و کارآیی(Performance Panels) استفاده گردید(14، 13). پانلهای مورد استفاده برای هر کیت با ذکر تعداد عضو هر پانل، تعداد نمونه مثبت در کیت مرجع و کیت مورد مطالعه، در جدول 2 ذکر شده است. همان گونه که ذکر شد، علاوه بر پانلهای فوق جهت تعیین حساسیت کیت‌ها از نمونه بیمارانی که در آزمایشهای غربالگری تائیدی و مولکولی مثبت بودند استفاده شد.
جدول 1: مشخصات کیت‌های غربالگری الایزا و تأییدی مورد استفاده برای گروه کم خطر(اهداکنندگان) و گروه پرخطر(افراد معاف از اهدا به دلیل رفتار پرخطر)
نحوه محاسبه ویژگی و ارزش اخباری مثبت کیت‌ها:
در این پژوهش جهت محاسبه توانایی کیت برای تعیین ویژگی کیت و محاسبه ارزش اخباری مثبت در دو گروه و امکان مقایسه آنها، به توصیه WHO (World Health Organization) از جدول 2*2 به شکل زیر استفاده گردید(جدول 4)(14، 13).
نتایج با آمار توصیفی، 26 SPSS و آزمون آماری OR تجزیه و تحلیل شده و میزان p کمتر از 05/0 معنادار در نظرگرفته شد.
یافته‌ها
حساسیت کیت‌های الایزا:
حساسیت کیت‌های مورد ارزیابی در مقایسه با کیت‌های مرجع طبق جدول 5 محاسبه گردید.
علاوه بر ارزیابی فوق، با استفاده از 100 نمونه مثبت قطعی (نتیجه آزمایش تائیدی مثبت) از لحاظ HBV و HCV و 30 نمونه مثبت قطعی(نتیجه آزمایش تائیدی مثبت) از نظر HIV ارزیابی کیت‌ها انجام گرفت که نتیجه آزمایش تمامی نمونه‌های مورد نظر مثبت گزارش گردید و حساسیت کیت‌ها 100% ارزیابی شد.
ویژگی و ارزش اخباری مثبت کیت‌های الایزا:
برای تعیین ویژگی و ارزش اخباری مثبت کیت‌های مورد مطالعه به توصیه WHO از جدول 2*2 استفاده شد(جداول 6 و 7).
بحث
این مطالعه نشان می‌دهد که PPV در هر سه آزمایش غربالگری به طور وسیعی در جمعیت‌های مختلف با شیوع متفاوت، تفاوت دارد. همان‌طور که جدول 7 نشان می‌دهد، PPV (Positive Predictive Value) در گروه کم خطر اهداکنندگان در مورد آزمایش HBV ، HCV و HIV به ترتیب 04/41%، 30/31% و 07/6% برآورد شده است به عبارت دیگر برای مثال، تنها 07/6% از نمونه‌های مثبت در گروه کم خطر مانند اهداکنندگان خون HIV-Ag/Ab مثبت ممکن است در این گروه مثبت واقعی باشد. ارزش اخباری مثبت در گروه پر خطر برای سه ویروس فوق به ترتیب برابر با 5/72%، 100% و 5/37% گزارش شده است. در ادامه برای روشن‌تر شدن مفهوم و ارزش این اعداد از زاویه دیگری به رابطه بین شیوع و ارزش اخباری مثبت پـرداختـه شــده اســت. در ایـن بــررسی شیـوع واقعـی
HCV, HBV و HIV در جمعیت پرخطر معاف 15/1%(2525/29)، 51/0%(2525/13) و 12/0%(2525/3) بود و میزان مثبت HBsAg وHIV Ag/Ab با استفاده از روش الایزا 58/1% (2525/40)، 32/0% (2525/8) معادل 4/1 و 7/2 برابر و در مورد Anti-HCV دقیقاً معادل شیوع واقعی بود. این ارزیابی در گروه کم خطر به ترتیب درHCV, HBV و HIV ، 25/2 ، 2/3 و 310 برابر بیشتر برآورد گردید که این نتایج نشان می‌دهد شیوع با درنظر گرفتن نتیجه الایزا درجمعیت پر خطر به طور قابل توجهی با شیوع واقعی که با انجام آزمایش تائیدی انجام شده است بسیار نزدیک است به خصوص در مورد HCV که کاملاً برابر ارزیابی گردید. در حالی که در گروه کم خطر ارزیابی شیوع با روش الایزا به تنهایی نسبت به نتیجه شیوع واقعی حاصل از انجام آزمایش تاییدی، بالاتر از تفاوت بین این شیوع‌ها در گروه پرخطر است و این تفاوت در آزمایش HIVAg/Ab بیش از آزمون‌های دیگر مشهود است که البته در محاسبه PPV کاملاً مشخص است. هم‌چنین این مطالعه نشان می‌دهد که در جمعیت با شیوع پایین‌تر، نسبت مثبت کاذب بیشتر خواهد بود هم‌چنین با محاسبه OR جهت تعیین تاثیر عوامل خطرساز به حقانیت نتیجه HBV(79/3 : Odds ratio ، 64/7-88/1 : 95% CI ، 0002/0 p:)، HCV (19/59 : Odds ratio ، 50/3-5/999 : 95% CI ، 0047/0 p:) و HIV (29/9 : Odds ratio ، 68/40-12/2 : 95% CI ، 0031/0 p:) در گروه پرخطر دست پیدا کردیم.
بنابراین هنگام تجزیه و تحلیل نتایج آزمایشهای غربالگری، شیوع در جمعیت مورد بررسی باید مورد توجه قرار گیرد و از قضاوت درمورد نتایج غربالگری قبل از تایید توسط آزمایشهای تائیدی در جمعیت کم خطر کاملاً اجتناب شود زیرا این موارد مثبت کاذب نه تنها منجر به نابودی مقدار زیادی از فرآورده‌های خونی، حذف نادرست تعداد زیادی از اهداکنندگان خون و کمبود فرآورده‌های خونی می‌شود بلکه منجر به استرس برای اهداکنندگان خون نیز می‌گردد(15). با این حال، در جمعیت‌های پر خطر، نتایج واکنشی کیت‌های مورد مطالعه دارای ارزش تشخیصی مهمی برای عفونت‌ها است که با وجود این که با استفاده از حجم نمونه بیشتر در گروه پرخطر می‌توان به نتایج قطعی‌تری دست یافت اما این نکته در مطالعه‌های دیگر نیز تائید شده است(10، 9). در مطالعه پی‌لیو و همکاران، میزان موارد ارزش اخباری مثبت کاذب در آزمایش HIV در جمعیت کم خطر اهداکنندگان معادل 5/99% و در جمعیت پرخطر با شیوع بالا، افراد استفاده کننده از مواد مخدر تزریقی، معادل 2/3% گزارش گردید. هم‌چنین تعداد سرم‌های مثبت HIV در گروه اهداکنندگان خون که توسط کیت‌های مورد مطالعه انجام و توسط آزمایش تائیدی در مطالعه ما تأیید شد (31 مورد از 1,646,371 نمونه، 001/0%) بود که معادل شیوع گزارش شده توسط پی‌لیو و همکاران بود و در گروه معاف به دلیل رفتار پرخطر جنسی شیوع برابر با 01/0% و مشابه شیوع HIV در این گروه در مطالعه پی‌لیو و همکاران و برابر با 93/0%گزارش گردید(16).
هم‌چنین در مطالعه لینــدا سومـس و همکـاران، ارزش
اخباری مثبت در گروه اهداکنندگان مورد بررسی پژوهش در آزمایش HCV, HBV و HIV را به ترتیب برابر با 7/50%، 2/42% و 5/18% گزارش نمودند که مشابه با نتایج پژوهش حاضر می‌باشد و PPV در آزمایش HIV نسبت به آزمایشهای دیگر در گروه کمخطر بسیار پایین‌تر است(12).
کیت‌های مـورد بـررسی از لحـاظ ویـژگی در دو گروه
کمخطر و پرخطر مورد بررسی قرار گرفت که نتایج در گروه کم خطر ویژگی معادل 95/99% در مورد کیت HBV، 97/99% در مورد کیت HCV و 97/99% در مورد کیت HIV مورد استفاده در اهداکنندگان گزارش گردید. ویژگی در گروه پرخطر در سه آزمایش فوق به ترتیب 56/99%، 100% و 80/99% گزارش شد.
در ارزیابی حساسیت کیت Monalisa HBsAg ULTRA (بیوراد ـ فرانسه) از نظر سطح کارآیی و دگرگونی سرمی، حساسیت حتی بیش از کیت Enzygnost HBsAg 6.0 (زیمنس) به عنوان کیت مرجع بود.
کیت Monalisa Anti-HCV PLUS Version 3 (بیوراد ـ فرانسه) در بررسی سطح کارایی و دگرگونی سرمی دارای حساسیتی معادل 6/98% نسبت به کیت مرجع Ortho HCV 3.0 Enhanced SAVE ارزیابی گردید و در مجموع پانــل‌هــای مــورد آزمــایش فقــط یک ویــال کمتــر از کیــت مرجــع مثبــت گــزارش شده است(جدول 7).
کیت Genscreen ULTRA HIV Ag/Ab (بیوراد ـ فرانسه) در بررسی سطح کارایی و دگرگونی سرمی دارای حساسیت بالاتری نسبت به کیت مرجعHIV Ag/Ab (بیومریوکس) ارزیابی گردید(جدول 5).
اگر چه بیشتر مطالعه‌ها با نگرش شبیه به این پژوهش تاکید روی ارزیابی روش‌های مختلف RDT (Rapid Direct Test) و مقایسه آن با روش ECL (Electro chemi luminescence) و الایزا دارند(23-17). اما مطالعه‌هایی شبیه به مطالعه حاضر روی گروه اهداکنندگان انجام شده است.
امینی و همکاران در مطالعه دیگری در ارزیابی 20 کیت مختلف الایزا Anti-HCV بهترین نتایج را در کیت‌های ETI-AB-HCH K4 (146) از شرکت دیاسورین، کیت Monalisa Anti-HCV plus version2 از شرکت بایو راد، کیت HEPANOSTICA Anti-HCV ultra ازتولیدات کمپانی بایومریو و کیت Anti-HCV-EIA-3 از شرکت اوسینا وHCV Ab از شرکت دیاپرو در مجموع پانلهای دگرگونی سرمی و سطح کارآیی گزارش نموده اند(6).
نتایج مطالعه حاضر نشان داد کیت‌های منتخب و مورد استفاده جهت غربالگری ویروسی اهداکنندگان از حساسیت و ویژگی مناسب جهت تشخیص ویروسی برخوردار است. اما ارزش اخباری آنها در گروه کم خطر پایین بوده و قبل از اعلام به گروه اهداکنندگان یا گروه کم خطر باید با آزمایشهای تاییدی بررسی شده و اگر مثبت
بودند به عنوان نمونه مثبت اعلام شوند. اما در گروه پرخطر ارزش اخباری مثبت مطلوب همانند سایر مطالعه‌های مشابه از ارزش تشخیصی بالایی برخوردار است.
نتیجه‌گیری
نتایج پژوهش حاضر تفاوت چشمگیر ارزش اخباری مثبت در جوامع با شیوع کم خطر و پرخطر ویروسی را نشان داد و بر اهمیت توجه به شیوع در جمعیت مورد بررسی به منظور انتخاب کیت و روش مورد استفاده جهت غربالگری یا تشخیص ویروسی هر چه بیشتر تأکید نمود.
متن کامل: (4475 مشاهده)
حساسیت، ویژگی و ارزش اخباری مثبت در کیت‌های غربالگری ویروسی
اهداکنندگان سازمان انتقال خون ایران در دو گروه پرخطر و کم خطر
در سال‌های 1397 تا نیمه اول سال 1398
سارا ریاحی1، صدیقه امینی کافی‌آباد2، داریوش مینایی طهرانی3، مهتاب مقصودلو4، سید مؤید علویان5
چکیده
سابقه و هدف
حساسیت، ویژگی و ارزش اخباری کیت‌های شناسایی عفونت‌های منتقله از راه خون، از شاخص‌های مهم ارزیابی و کاربری کیت است. با توجه به استفاده وسیع از کیت الایزا در شناسایی عفونت‌ها، هدف این مطالعه بررسی کیت‌های فوق بود.
مواد و روش‌ها
در این مطالعه توصیفی، حساسیت کیت‌ها با استفاده از پانلهای معتبر کمپانی بوستون بیومدیکا و نمونه‌های مثبت قطعی بیماران ایرانی و ویژگی و ارزش اخباری مثبت کیت‌ها در دو گروه کم خطر(1646371) و پرخطر (2525) محاسبه گردید. نتایج با آزمون‌های آماری توصیفی26 SPSS وOR تحلیل شده و 05/0 p< معنادار در نظرگرفته شد.
یافته‌ها
در ارزیابی کیت‌های Monalisa HBsAg ULTRA بیوراد و Genscreen ULTRA HIV Ag/Ab بیوراد حساسیت حتی بیش از کیت‌های مرجع(Siemens ، 6/0 Enzygnost HBsAg و HIV Ag/Ab بیومریوکس) و در مورد کیت Monalisa Anti-HCV PLUS Version 3 بیوراد حساسیت معادل 6/98% کیت مرجع(Ortho HCV 3.0 Enhanced SAVE) گزارش گردید. نتایج ارزیابی ویژگی در گروه پرخطر در سه کیت HBs Ag ، Anti HCV و HIV Ag/Ab به ترتیب 56/99% ، 100% و 80/99% و ارزش اخباری مثبت در گروه کم خطر به ترتیب 04/41% ، 30/31% و 07/6% و در گروه پر خطر به ترتیب 5/72%، 100% و 5/37% گزارش شد.
نتیجه گیری
نتایج پژوهش حاضر علاوه بر مناسب بودن حساسیت و ویژگی کیت‌های مورد بررسی، تفاوت چشمگیر ارزش اخباری مثبت در جوامع با شیوع کم خطر و پرخطر ویروسی را نشان داد و بر اهمیت توجه به شیوع به منظور انتخاب کیت و روش مورد استفاده جهت غربالگری ویروسی هر چه بیشتر تأکید نمود.
کلمات کلیدی: ارزش اخباری تست، حساسیت، ویژگی
تاریخ دریافت: 12/03/1400
تاریخ پذیرش: 23/04/1400
1- دکترای میکروبیولوژی ـ دانشکده علوم و فناوری زیستی دانشگاه شهید بهشتی ـ تهران ـ ایران
2- مؤلف مسئول: متخصص آسیب‌شناسی تشریحی و بالینی ـ استاد مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون ـ تهران ـ ایران ـ صندوق پستی: 1157-14665
3- دکترای بیوشیمی ـ دانشیار دانشکده علوم و فناوری زیستی دانشگاه شهید بهشتی ـ تهران ـ ایران
4- متخصص پزشکی اجتماعی ـ استاد مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون ـ تهران ـ ایران
5- فوق تخصص گوارش و کبد ـ استاد دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌اله ـ تهران ـ ایران
اهداکنندگان سازمان انتقال خون ایران در دو گروه پرخطر و کم خطر
در سال‌های 1397 تا نیمه اول سال 1398
سارا ریاحی1، صدیقه امینی کافی‌آباد2، داریوش مینایی طهرانی3، مهتاب مقصودلو4، سید مؤید علویان5
چکیده
سابقه و هدف
حساسیت، ویژگی و ارزش اخباری کیت‌های شناسایی عفونت‌های منتقله از راه خون، از شاخص‌های مهم ارزیابی و کاربری کیت است. با توجه به استفاده وسیع از کیت الایزا در شناسایی عفونت‌ها، هدف این مطالعه بررسی کیت‌های فوق بود.
مواد و روش‌ها
در این مطالعه توصیفی، حساسیت کیت‌ها با استفاده از پانلهای معتبر کمپانی بوستون بیومدیکا و نمونه‌های مثبت قطعی بیماران ایرانی و ویژگی و ارزش اخباری مثبت کیت‌ها در دو گروه کم خطر(1646371) و پرخطر (2525) محاسبه گردید. نتایج با آزمون‌های آماری توصیفی26 SPSS وOR تحلیل شده و 05/0 p< معنادار در نظرگرفته شد.
یافته‌ها
در ارزیابی کیت‌های Monalisa HBsAg ULTRA بیوراد و Genscreen ULTRA HIV Ag/Ab بیوراد حساسیت حتی بیش از کیت‌های مرجع(Siemens ، 6/0 Enzygnost HBsAg و HIV Ag/Ab بیومریوکس) و در مورد کیت Monalisa Anti-HCV PLUS Version 3 بیوراد حساسیت معادل 6/98% کیت مرجع(Ortho HCV 3.0 Enhanced SAVE) گزارش گردید. نتایج ارزیابی ویژگی در گروه پرخطر در سه کیت HBs Ag ، Anti HCV و HIV Ag/Ab به ترتیب 56/99% ، 100% و 80/99% و ارزش اخباری مثبت در گروه کم خطر به ترتیب 04/41% ، 30/31% و 07/6% و در گروه پر خطر به ترتیب 5/72%، 100% و 5/37% گزارش شد.
نتیجه گیری
نتایج پژوهش حاضر علاوه بر مناسب بودن حساسیت و ویژگی کیت‌های مورد بررسی، تفاوت چشمگیر ارزش اخباری مثبت در جوامع با شیوع کم خطر و پرخطر ویروسی را نشان داد و بر اهمیت توجه به شیوع به منظور انتخاب کیت و روش مورد استفاده جهت غربالگری ویروسی هر چه بیشتر تأکید نمود.
کلمات کلیدی: ارزش اخباری تست، حساسیت، ویژگی
تاریخ دریافت: 12/03/1400
تاریخ پذیرش: 23/04/1400
1- دکترای میکروبیولوژی ـ دانشکده علوم و فناوری زیستی دانشگاه شهید بهشتی ـ تهران ـ ایران
2- مؤلف مسئول: متخصص آسیب‌شناسی تشریحی و بالینی ـ استاد مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون ـ تهران ـ ایران ـ صندوق پستی: 1157-14665
3- دکترای بیوشیمی ـ دانشیار دانشکده علوم و فناوری زیستی دانشگاه شهید بهشتی ـ تهران ـ ایران
4- متخصص پزشکی اجتماعی ـ استاد مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون ـ تهران ـ ایران
5- فوق تخصص گوارش و کبد ـ استاد دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌اله ـ تهران ـ ایران
مقدمه
تأمین خون سالم و کافی برای بیماران نیازمند به خون و فرآورده‌ها، رسالت و اصلی‌ترین وظیفه مراکز انتقال خون است(3-1). برای تأمین خون سالم سه راه‌کار اساسی تبیین شده است که شامل انتخاب اهداکننده سالم و حائز شرایط اهدای خون، انجام آزمایش‌ها بر روی واحدهای خون اهدایی با کیت غربالگری و کاهش عوامل بیماریزا (Pathogen Reduction) می‌باشد(4). کیت‌های مورد استفاده برای غربالگری اهداکنندگان خون کامل و فرآورده‌های آن، باید دارای مجوز غربالگری از مراجع ذیصلاح باشد، لذا کیت‌های تولیدی با هدف تشخیص بیماری برای غربالگری، مجوز بهره‌برداری ندارند. کیت‌های مورد استفاده دارای حداکثر حساسیت(Sensitivity) برای شناسایی بیماری‌های منتقله از راه خون بوده و از سوی دیگر حداکثر ویژگی (Specificity) آنها برای حفظ جامعه اهداکنندگان لازم است(5).
در سازمان انتقال خون ایران، همواره از کیت‌های دارای مجوز غربالگری برای شناسایی عوامل منتقله از راه خون شامل HCV ، HBV ، HIV و HTLV (آزمایش جهت شناساییHTLV در تعدادی از استان‌ها انجام می‌شود) استفاده شده است. حساسیت و ویژگی کیت مطابق روش‌ها و معیارهای بین‌المللی و ملی ارزیابی شده و پس از احراز شرایط لازم، مورد بهره برداری در سراسر کشور قرار گرفته است.
در مطالعه‌ای که امینی و همکاران در سال 1384 جهت ارزیابی حساسیت نسبی 20 کیت نسل سوم سنجش آنتی‌بادی ضد ویروس هپاتیت C به روش الایزا (ELISA و Enzyme-Linked Immunosorbent Assay) انجام دادند، نحوه ارزیابی کیت برای تعیین حساسیت، مطابق مراجع سازمان جهانی بهداشت ذکر شده و برمبنای این مطالعه چندین کیت جهت غربالگری اهداکنندگان مجاز بودند(6). طبق این مطالعه، سازمان انتقال خون همواره از کیت‌هایی استفاده کرده است که دارای صلاحیت برای غربالگری اهداکنندگان بوده است.
اهمیت حساسیت آزمایش غربالگری در شناسایی موارد ابتلا به عفونت بوده و برای سلامت خون و فرآورده‌ها بسیار مهم است. ویژگی به واسطه آن که در نگهداری اهداکنندگان سالم خون ضروری بوده، دارای اهمیت وافری است. یکی از شاخص‌های مهم دیگر نیز ارزش اخباری مثبت(Positive Predictive Value) کیت است که بیانگر موارد مثبت حقیقی گزارش شده توسط یک آزمایش بوده و کاملاً به شیوع بیماری وابسته است(10-7). به این شکل که هرچه شیوع یک بیماری در جامعه‌ای بیشتر باشد، (جامعه پرخطر)، ارزش اخباری مثبت آن آزمایش بیشتر خواهد بود.
در مطالعه‌ای یه‌‌ایکس و همکارانش بر لزوم استفاده از کیت با روش الایزا با حساسیت و ویژگی قابل قبول برای غربالگری احتمال عفونت HBV به دلیل وجود موارد عفونت با بار ویروسی پایین و یا اشکال موتاسیون یافته ویروس که حتی ممکن است با آزمایشهای مولکولی نیز تشخیص داده نشوند، تأکید کردند(11). در مطالعه دیگری لینداسومس و همکاران ارزش اخباری مثبت کیت‌های غربالگری را درگروه کم خطر اهداکنندگان پایین گزارش کردند(12).
با توجه به اهمیت حساسیت، ویژگی و ارزش اخباری مثبت جهت ارزیابی کیت‌های مورد استفاده در غربالگری ویروسی، دراین مطالعه شاخص‌های مذکور در بازه زمانی 1397 و نیمه 1398 در اهداکنندگان خون به عنوان گروه کم خطر و مراجعین معاف از اهدای خون به دلیل رفتار پرخطر مرتبط با عوامل منتقله از راه خون، به عنوان گروه پرخطر ارزیابی و مقایسه گردید.
مواد و روش‌ها
کیت‌های مورد مطالعه:
در این پژوهش توصیفی شاخص حساسیت، ویژگی و ارزش اخبـاری مثبت کیت‌های سنجش Anti-HCV ، HBsAg و HIV Ag/Ab برای اهداکنندگان به عنوان گروه کم خطر و مراجعین معاف از اهدای خون به علت عوامل خطرساز به عنوان گروه پر خطر با احتمال ابتلا به عفونت‌های منتقله از راه خون بررسی گردید(جدول 1). داوطلبان معاف با رضایت آگاهانه(تکمیل و امضای رضایت‌نامه تهیه شـده) در طـرح شرکـت نمـوده و شماره
تائیدیه اخلاق پژوهـش IR.TMI.REC.1396.026 می‌باشد.
نمونه‌های مورد بهره‌برداری:
نمونه برای ارزیابی حساسیت:
جهت ارزیابی حساسیت کیت‌های مورد مطالعه، علاوه بر استفاده از پانلهای سروکانورژن و کارآیی از کمپانی بیومدیکا، بوستون که از معتبرترین کمپانی‌های تولیدکننده پانل در جهان است، از 100 نمونه HBsAg و HCV Anti- و 30 نمونه HIV Ab مثبت قطعی تائیدی و مولکولی مثبت در آزمایشگاه کنترل کیفی ستاد مرکزی سازمان انتقال خون استفاده گردید(جدول 2).
نمونه برای ارزیابی ویژگی و ارزش اخباری مثبت:
در این ارزیابی از دو گروه کم خطر شامل اهداکنندگان و گروه پرخطر شامل افراد معاف از اهدا به دلیل رفتار پرخطر یا سابقه پزشکی با احتمال ابتلا به عفونت‌های منتقله از راه خون استفاده گردید(جدول 3).
نمونه برای ارزیابی ویژگی و ارزش اخباری در گروه کم خطر:
اطلاعات نتایج آزمایشهای غربالگری گروه کم خطر و گروه اهداکنندگان از بانک اطلاعات سازمان انتقال خون ایران استخراج شد. 6 استان کشور در انتهای سال 1396 جهت غربالگری ویروسی از روش الایزا به روش الکتروکمیلومینسنس(ECL: Electrochemiluminescence) تغییر روش دادند، بنابراین نتایج آزمایشهای غربالگری اهداکنندگان این استان‌ها در آمار پژوهش حاضر که از سال 1397 آغاز گردیده است، از مجموع آمار کشوری کسر شد و 25 استانی که با روش الایزا غربالگری انجام دادند در این مطالعه بررسی شدند. این تغییر روش در سایر استان‌ها در نیمه دوم سال 1398 رخ داد بنابراین مطالعه حاضر روی 25 استان مذکور تا پایان نیمه اول 1398 انجام گردید. مجموعاً 1.110.426 اهداکننده در سال 1397 و 535.945 اهداکننده در نیمه اول سال 1398 با استفاده از روش الایزا با کیت‌ها مطابق جدول 1 غربالگری شده بودند.
نمونه برای ارزیابی ویژگی و ارزش اخباری در گروه پرخطر:
نمونه‌های گروه پرخطر شامل 2525 فرد معاف به دلیل رفتار پرخطر یا سابقه پزشکی در همین بازه زمانی از مراکز انتقال خون 20 استان کشور به همراه اطلاعات دموگرافیک داوطلبان در طرح پژوهشی"بررسی شیوع عفونت HBV ، HCV و HIV در مراجعین معاف از اهدای خون به علت سوابق پزشکی و یا رفتارهای پرخطر در سال‌های 1397-1396، مطالعه اولیه در ایران" جمع‌آوری و با استفاده از کیت‌های غربالگری به روش الایزا مطابق جدول 1 و طبق بروشور شرکت سازنده، در آزمایشگاه‌های کنترل کیفی ستاد مرکزی سازمان مورد آزمایش قرار گرفتند. 2525 نمونه از مراجعین معاف از اهدای خون تهیه شد که دارای علت معافیت در 7 گروه اصلی بوده و در هرگروه مطابق زیر مجموعه ذکر شده در جدول 3، علت معافیت و تعداد مراجعین معاف دقیق ذکر شده است.
روش محاسبه شاخص‌های حساسیت، ویژگی و ارزش اخباری مثبت:
نحوه محاسبه حساسیت:
برای ارزیابی حساسیت کیت‌های غربالگری که همگی دارای گواهی معتبر(CE : European Conformity) بودند، مطابق مراجع معتبر علمی از پانلهای سروکانورژن (Seroconversion Panels) و کارآیی(Performance Panels) استفاده گردید(14، 13). پانلهای مورد استفاده برای هر کیت با ذکر تعداد عضو هر پانل، تعداد نمونه مثبت در کیت مرجع و کیت مورد مطالعه، در جدول 2 ذکر شده است. همان گونه که ذکر شد، علاوه بر پانلهای فوق جهت تعیین حساسیت کیت‌ها از نمونه بیمارانی که در آزمایشهای غربالگری تائیدی و مولکولی مثبت بودند استفاده شد.
جدول 1: مشخصات کیت‌های غربالگری الایزا و تأییدی مورد استفاده برای گروه کم خطر(اهداکنندگان) و گروه پرخطر(افراد معاف از اهدا به دلیل رفتار پرخطر)
نحوه محاسبه ویژگی و ارزش اخباری مثبت کیت‌ها:
در این پژوهش جهت محاسبه توانایی کیت برای تعیین ویژگی کیت و محاسبه ارزش اخباری مثبت در دو گروه و امکان مقایسه آنها، به توصیه WHO (World Health Organization) از جدول 2*2 به شکل زیر استفاده گردید(جدول 4)(14، 13).
نتایج با آمار توصیفی، 26 SPSS و آزمون آماری OR تجزیه و تحلیل شده و میزان p کمتر از 05/0 معنادار در نظرگرفته شد.
یافته‌ها
حساسیت کیت‌های الایزا:
حساسیت کیت‌های مورد ارزیابی در مقایسه با کیت‌های مرجع طبق جدول 5 محاسبه گردید.
علاوه بر ارزیابی فوق، با استفاده از 100 نمونه مثبت قطعی (نتیجه آزمایش تائیدی مثبت) از لحاظ HBV و HCV و 30 نمونه مثبت قطعی(نتیجه آزمایش تائیدی مثبت) از نظر HIV ارزیابی کیت‌ها انجام گرفت که نتیجه آزمایش تمامی نمونه‌های مورد نظر مثبت گزارش گردید و حساسیت کیت‌ها 100% ارزیابی شد.
ویژگی و ارزش اخباری مثبت کیت‌های الایزا:
برای تعیین ویژگی و ارزش اخباری مثبت کیت‌های مورد مطالعه به توصیه WHO از جدول 2*2 استفاده شد(جداول 6 و 7).
بحث
HCV, HBV و HIV در جمعیت پرخطر معاف 15/1%(2525/29)، 51/0%(2525/13) و 12/0%(2525/3) بود و میزان مثبت HBsAg وHIV Ag/Ab با استفاده از روش الایزا 58/1% (2525/40)، 32/0% (2525/8) معادل 4/1 و 7/2 برابر و در مورد Anti-HCV دقیقاً معادل شیوع واقعی بود. این ارزیابی در گروه کم خطر به ترتیب درHCV, HBV و HIV ، 25/2 ، 2/3 و 310 برابر بیشتر برآورد گردید که این نتایج نشان می‌دهد شیوع با درنظر گرفتن نتیجه الایزا درجمعیت پر خطر به طور قابل توجهی با شیوع واقعی که با انجام آزمایش تائیدی انجام شده است بسیار نزدیک است به خصوص در مورد HCV که کاملاً برابر ارزیابی گردید. در حالی که در گروه کم خطر ارزیابی شیوع با روش الایزا به تنهایی نسبت به نتیجه شیوع واقعی حاصل از انجام آزمایش تاییدی، بالاتر از تفاوت بین این شیوع‌ها در گروه پرخطر است و این تفاوت در آزمایش HIVAg/Ab بیش از آزمون‌های دیگر مشهود است که البته در محاسبه PPV کاملاً مشخص است. هم‌چنین این مطالعه نشان می‌دهد که در جمعیت با شیوع پایین‌تر، نسبت مثبت کاذب بیشتر خواهد بود هم‌چنین با محاسبه OR جهت تعیین تاثیر عوامل خطرساز به حقانیت نتیجه HBV(79/3 : Odds ratio ، 64/7-88/1 : 95% CI ، 0002/0 p:)، HCV (19/59 : Odds ratio ، 50/3-5/999 : 95% CI ، 0047/0 p:) و HIV (29/9 : Odds ratio ، 68/40-12/2 : 95% CI ، 0031/0 p:) در گروه پرخطر دست پیدا کردیم.
بنابراین هنگام تجزیه و تحلیل نتایج آزمایشهای غربالگری، شیوع در جمعیت مورد بررسی باید مورد توجه قرار گیرد و از قضاوت درمورد نتایج غربالگری قبل از تایید توسط آزمایشهای تائیدی در جمعیت کم خطر کاملاً اجتناب شود زیرا این موارد مثبت کاذب نه تنها منجر به نابودی مقدار زیادی از فرآورده‌های خونی، حذف نادرست تعداد زیادی از اهداکنندگان خون و کمبود فرآورده‌های خونی می‌شود بلکه منجر به استرس برای اهداکنندگان خون نیز می‌گردد(15). با این حال، در جمعیت‌های پر خطر، نتایج واکنشی کیت‌های مورد مطالعه دارای ارزش تشخیصی مهمی برای عفونت‌ها است که با وجود این که با استفاده از حجم نمونه بیشتر در گروه پرخطر می‌توان به نتایج قطعی‌تری دست یافت اما این نکته در مطالعه‌های دیگر نیز تائید شده است(10، 9). در مطالعه پی‌لیو و همکاران، میزان موارد ارزش اخباری مثبت کاذب در آزمایش HIV در جمعیت کم خطر اهداکنندگان معادل 5/99% و در جمعیت پرخطر با شیوع بالا، افراد استفاده کننده از مواد مخدر تزریقی، معادل 2/3% گزارش گردید. هم‌چنین تعداد سرم‌های مثبت HIV در گروه اهداکنندگان خون که توسط کیت‌های مورد مطالعه انجام و توسط آزمایش تائیدی در مطالعه ما تأیید شد (31 مورد از 1,646,371 نمونه، 001/0%) بود که معادل شیوع گزارش شده توسط پی‌لیو و همکاران بود و در گروه معاف به دلیل رفتار پرخطر جنسی شیوع برابر با 01/0% و مشابه شیوع HIV در این گروه در مطالعه پی‌لیو و همکاران و برابر با 93/0%گزارش گردید(16).
هم‌چنین در مطالعه لینــدا سومـس و همکـاران، ارزش
اخباری مثبت در گروه اهداکنندگان مورد بررسی پژوهش در آزمایش HCV, HBV و HIV را به ترتیب برابر با 7/50%، 2/42% و 5/18% گزارش نمودند که مشابه با نتایج پژوهش حاضر می‌باشد و PPV در آزمایش HIV نسبت به آزمایشهای دیگر در گروه کمخطر بسیار پایین‌تر است(12).
کیت‌های مـورد بـررسی از لحـاظ ویـژگی در دو گروه
کمخطر و پرخطر مورد بررسی قرار گرفت که نتایج در گروه کم خطر ویژگی معادل 95/99% در مورد کیت HBV، 97/99% در مورد کیت HCV و 97/99% در مورد کیت HIV مورد استفاده در اهداکنندگان گزارش گردید. ویژگی در گروه پرخطر در سه آزمایش فوق به ترتیب 56/99%، 100% و 80/99% گزارش شد.
در ارزیابی حساسیت کیت Monalisa HBsAg ULTRA (بیوراد ـ فرانسه) از نظر سطح کارآیی و دگرگونی سرمی، حساسیت حتی بیش از کیت Enzygnost HBsAg 6.0 (زیمنس) به عنوان کیت مرجع بود.
کیت Monalisa Anti-HCV PLUS Version 3 (بیوراد ـ فرانسه) در بررسی سطح کارایی و دگرگونی سرمی دارای حساسیتی معادل 6/98% نسبت به کیت مرجع Ortho HCV 3.0 Enhanced SAVE ارزیابی گردید و در مجموع پانــل‌هــای مــورد آزمــایش فقــط یک ویــال کمتــر از کیــت مرجــع مثبــت گــزارش شده است(جدول 7).
کیت Genscreen ULTRA HIV Ag/Ab (بیوراد ـ فرانسه) در بررسی سطح کارایی و دگرگونی سرمی دارای حساسیت بالاتری نسبت به کیت مرجعHIV Ag/Ab (بیومریوکس) ارزیابی گردید(جدول 5).
اگر چه بیشتر مطالعه‌ها با نگرش شبیه به این پژوهش تاکید روی ارزیابی روش‌های مختلف RDT (Rapid Direct Test) و مقایسه آن با روش ECL (Electro chemi luminescence) و الایزا دارند(23-17). اما مطالعه‌هایی شبیه به مطالعه حاضر روی گروه اهداکنندگان انجام شده است.
امینی و همکاران در مطالعه دیگری در ارزیابی 20 کیت مختلف الایزا Anti-HCV بهترین نتایج را در کیت‌های ETI-AB-HCH K4 (146) از شرکت دیاسورین، کیت Monalisa Anti-HCV plus version2 از شرکت بایو راد، کیت HEPANOSTICA Anti-HCV ultra ازتولیدات کمپانی بایومریو و کیت Anti-HCV-EIA-3 از شرکت اوسینا وHCV Ab از شرکت دیاپرو در مجموع پانلهای دگرگونی سرمی و سطح کارآیی گزارش نموده اند(6).
نتایج مطالعه حاضر نشان داد کیت‌های منتخب و مورد استفاده جهت غربالگری ویروسی اهداکنندگان از حساسیت و ویژگی مناسب جهت تشخیص ویروسی برخوردار است. اما ارزش اخباری آنها در گروه کم خطر پایین بوده و قبل از اعلام به گروه اهداکنندگان یا گروه کم خطر باید با آزمایشهای تاییدی بررسی شده و اگر مثبت
بودند به عنوان نمونه مثبت اعلام شوند. اما در گروه پرخطر ارزش اخباری مثبت مطلوب همانند سایر مطالعه‌های مشابه از ارزش تشخیصی بالایی برخوردار است.
نتیجه‌گیری
نتایج پژوهش حاضر تفاوت چشمگیر ارزش اخباری مثبت در جوامع با شیوع کم خطر و پرخطر ویروسی را نشان داد و بر اهمیت توجه به شیوع در جمعیت مورد بررسی به منظور انتخاب کیت و روش مورد استفاده جهت غربالگری یا تشخیص ویروسی هر چه بیشتر تأکید نمود.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
