|
فراوانی میزان درخواست و مصرف فرآورده‌های خونی در بیمارستان امام سجاد رامسر در سال 98-1397
|
| شهربانو کیهانیان، سعیده مصطفی‌زاده |
| دانشکده پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تنکابن |
|
| واژه‌های کلیدی: کلمات کلیدی: گلبول‌های قرمز خون، انتقال خون، بیمارستان‌ها |
|
|
متن کامل [PDF 454 kb]
(192 دریافت)
| چکیده (HTML) (645 مشاهده)
|
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
انتقال خون
انتشار: 1401/1/10
|
|
|
|
|
|
|
متن کامل: (332 مشاهده) |
فراوانی میزان درخواست و مصرف فرآورده‌های خونی در بیمارستان
امام سجاد رامسر در سال 98-1397
شهربانو کیهانیان1، سعیده مصطفی‌زاده2
چکیده
سابقه و هدف
فرآورده‌های خونی برای بسیاری از بیماران حیاتی هستند. به دلیل درخواست بیش از حد خون که باعث اتلاف آن و افزایش هزینه‌های درمان و حجم کاری بانک خون می‌شود، ضروری است که درخواست و مصرف فرآورده‌های خونی تا رسیدن به سطح مطلوب همواره مورد بررسی قرار گیرد.
مواد و روش‌ها
در این مطالعه توصیفی، فرم‌های درخواست خون برای بیماران بالای 18 سال مراجعه‌کننده به بیمارستان امام سجاد رامسر، از دی 97 تا دی 98 مورد بررسی قرار گرفت. دادهها توسط نرم‌افزار SPSS نسخه 25 و آزمون کای‌دو بررسی شد و شاخص‌های آمار توصیفی(فراوانی، درصد، میانگین) و شاخص‌های تزریق خون شامل نسبت خون کراس‌مچ شده به تزریق شده(C/T)، شاخص تزریق خون(TI) و احتمال تزریق خون(T%) محاسبه گردید.
یافته‌ها
3111 فرم درخواست خون مورد بررسی قرار گرفت. از 7640 واحد خون درخواست شده، 5051 واحد (11/66%) از آن‌ها به بیماران تزریق شد. در بین بخش‌ها، بخش زنان با 58 واحد(1/1%) کمترین فراوانی مصرف گلبول قرمز فشرده را داشته است. در کل بیمارستان، نسبت 56/1 : C/T ، 22/1 : TI و 82/65% = درصد T محاسبه شد.
نتیجه گیری
این مطالعه نشان داد که نسبت شاخص‌های تزریق خون برای تمام بخش‌های بیمارستان امام سجاد(ع) رامسر، به جز زنان مناسب بود. با توجه به بالا بودن درخواست خون نسبت به مصرف، می‌توان با بررسی صحیح بیماران و به کارگیری اصول درخواست خون، از درخواست‌های غیر ضروری به میزان قابل توجهی کاست.
کلمات کلیدی: گلبول‌های قرمز خون، انتقال خون، بیمارستان‌ها
تاریخ دریافت: 22/10/1399
تاریخ پذیرش: 03/09/1400
1- فوق تخصص خون و انکولوژی ـ دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تنکابن ـ مازندران ـ ایران
2- مؤلف مسئول: پزشک عمومی ـ دانشکده پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تنکابن ـ مازندران ـ ایران ـ کد پستی: 4684161167
مقدمه
خون منبع ارزشمندی است که به اهدای خون توسط مردم وابسته می‌باشد. بسیار ضروری است که از این منبع کمیاب و گران قیمت به طور دقیق و منطقی استفاده شود(1). تقاضا برای تزریق خون در بسیاری از کشورها از میزان عرضه آن بیشتر است. بنا به گزارش سازمان بهداشت جهانی، 5/87 درصد از کشورهای در حال توسعه کمتر از نیمی از خون مورد نیاز برای تأمین نیازهای تزریق خون جمعیت خود را تهیه می‌کنند(2).
تزریق خون و فرآورده‌های خونی(Transfusion of Blood Components:TBC) هم‌چنان به عنوان یک منبع مهم درمانی در قرن 21 است. در سایه پیشرفت در علم و اجرای مقررات قانونی، در سال‌های اخیر، TBC به سطح بالایی از ایمنی رسیده است. با وجود چنین پیشرفت‌هایی، هنوز خطرات بالقوه قابل توجهی در TBC وجود دارد. ایمنی تزریق خون نه تنها با انتخاب، آماده‌سازی و مدیریت صحیح فرآورده‌های خونی بلکه با توانایی درک صحیح از زمان مناسب چنین مداخله‌ای ایجاد می‌شود(3).
امروزه، مصرف بیش از حد خون یکی از رایج‌ترین مشکلات در بیمارستان‌ها است که باعث مسائلی مانند توزیع نامناسب فرآورده‌های خونی در مراکز، افزایش هزینه‌ها و حجم کار بانک خون می‌شود. این تقاضای زیاد به دلیل ترس از دسترسی ناکافی به خونرسانی به موقع در حین جراحی و یا به دلیل فقدان الگویی خاص برای درخواست خون است(5، 4). هم‌چنین به نظر می‌رسد جراحان و پزشکان دستور درخواست برای کراس‌مچ خون را بر اساس عادت یا به عنوان بخشی از روال بیمارستان انجام می‌دهند و در بیشتر بخش‌های فوریت‌های پزشکی و جراحی، تمایل به درخواست واحد خون بیش از آن چه در واقع لازم است وجود دارد(6).
تزریق فرآورده‌های خون تنها در صورتی که بیماری با روش جایگزین قابل مدیریت نباشد، باید انجام گیرد. بسیاری از مطالعه‌ها نشان داده‌اند که نظارت بر تزریق فرآورده‌های خون، می‌تواند موجب کاهش مقدار تزریق فرآورده‌های خون، به ویژه تزریق‌های نابه‌جا شود(8، 7). به کمک روش‌هایی مثل جمع‌آوری آمار بانک خون، آموزش‌های منظم و استفاده گسترده از گروه‌بندی و غربالگری آنتی‌بادی در جراحی‌های با خطر پایین و رعایت الگوی حداکثر درخواست خون در اعمال جراحی (Maximum Surgical Order Schedule:MSBOS)، می‌توان از کراس‌مچ‌های غیر ضروری جلوگیری کرد(9). بنابراین، وجود یک سازمان انتقال خون با استراتژی‌های کارآمد در زمینه تهیه خون و مکانیسم‌های کاهش هدر رفتن خون برای ارتقاء کیفیت خدمات بهداشتی و درمانی، از اهمیت به سزایی برخوردار است(10).
نسبت خون کراس‌مچ شده به تزریق شده(C/T) مهمترین نسبت جهت تعیین نیاز به تزریق خون در یک عمل جراحی می‌باشد. این شاخص توسط بورال و هنری در دهه 1970 معرفی شد(13-11). نسبت بیشتر از 5/2، بیانگر درخواست بیش از حد و اتلاف واحدهای خون و احتمال از تاریخ گذشتن آن‌ها می‌باشد(15، 14). به عبارتی کمتر از 40 درصد واحدهای کراس‌مچ شده، تزریق شده است. هر چه پزشکان با دقت بیشتری نیاز خون بیمار را پیش‌بینی کنند، C/T به یک نزدیکتر خواهد بود. بنابراین، C/T پایین بیانگر خط مشی و روش کارآمد تزریق خون در بیمارستان است(16).
مقدار متوسط واحدهای خون تزریق شده به ازای هر بیمار کراس‌مچ شده، از دیگر شاخص‌های مورد استفاده است که شاخص تزریق خونTransfusion Index:TI)) نامیده می‌شود. مقادیر 5/0 و بالاتر از آن نشانگر استفاده مطلوب سیستم، از خون‌های درخواست داده شده است(17). احتمال یک تزریق خون(Probability of a Transfusion:T%) در سال 1980 توسط مید و همکاران معرفی گردید(18). این شاخص، با محاسبه نسبت درصد تعداد بیمارانی که خون دریافت کرده‌اند، به تعداد بیمارانی که کراس‌مچ شده‌اند، به دست می‌آید. مقادیر قابل قبول برای این شاخص 50 درصد و بالاتر از آن را شامل می‌شود (19).
این مطالعه، با هدف بررسی فراوانی درخواست و مصرف فرآورده‌های خونی در بیمارستان امام سجاد(ع) رامسر از دی ماه 1397 تا دی ماه 1398 انجام شد. شاخص‌های تزریق خون برای هر بخش محاسبه شد. به طوری که نتایج حاصل از این بررسی بتواند زمینه لازم برای بهبود تزریق خون در این بیمارستان را فراهم نماید و به ارائه روش‌های بازنگری در سیستم درخواست و مصرف خون، به منظور کاهش هزینه‌ها و هدر نرفتن خون اهداکنندگان و کاهش حجم کاری بانک خون کمک کند.
مواد و روش‌ها
این مطالعه از نوع توصیفی ـ مقطعی بود که بر روی تمام بیماران بالای 18 سال مراجعه‌کننده به بیمارستان امام سجاد(ع) رامسر در سال 98-1397 که برای آن‌ها درخواست خون شده بود، انجام شد. جمعیت زیر 18 سال به دلیل تعداد بسیار کم فرم‌های درخواست خون آن‌ها نسبت به کل فرم‌های موجود، در این مطالعه قرار نگرفتند. فرم‌های درخواست خون با در نظر گرفتن اهمیت حفظ اطلاعات شخصی بیماران، مورد بررسی قرار گرفت و از دفاتر ثبت بانک خون بیمارستان جهت تکمیل اطلاعات استفاده گردید. اطلاعات دموگرافیک و بالینی بیماران بدون بازنشر، جمع‌آوری شد. این اطلاعات شامل: سن و جنس بیمار، تشخیص بیماری، بخش بستری، تخصص پزشک معالج، تعداد و نوع واحدهای خون تزریق شده به بیمار بود. پس از ورود دادهها به نرم‌افزار SPSS نسخه 25، شاخص‌های آمار توصیفی شامل فراوانی، درصد، میانگین و شاخص‌های تزریق خون شامل نسبت خون کراس‌مچ شده به تزریق شده(Ratio C/T)، شاخص تزریق خون(TI)، احتمال تزریق خون(T%) به تفکیک بخش‌های بیمارستان تعیین و محاسبه شد. هم‌چنین با استفاده از آزمون کای دو، تفاوت آماری درخواست و مصرف خون بر حسب جنس محاسبه گردید.
تعاریف:
C/T ، نسبت خون کراس‌مچ شده به تزریق شده که برابر با نسبت تعداد واحدهای خون کراس‌مچ شده به تعداد واحدهای خون کراس‌مچ شده‌ی تزریق شده می‌باشد. مقدار بالای 5/2 نشان‌دهنده کراس‌مچ بیش از حد نیاز است. احتمال تزریق خون(T% = TP) که برابر است با نسبت تعداد بیمارانی که خون دریافت کرده‌اند به تعداد بیمارانی که کراس‌مچ برای آن‌ها انجام شده، بر حسب درصد. مقدار بیشتر از 50 درصد نشان‌دهنده احتمال قابل توجه مصرف خون است.
شاخص تزریق خون(TI) که برابر است با نسبت تعداد واحدهای خون تزریق شده به تعداد بیمارانی که برای آن‌ها کراس‌مچ انجام شده است. مقدار بالای 5/0 نشان‌دهنده ضرورت ذخیره خون می‌باشد.
یافته‌ها
ددر این مطالعه، اطلاعات 3111 فرم درخواست خون جمع‌آوری و ثبت شد که در این میان، 1327 مورد (7/42 درصد) مرد و 1779 مورد (2/57 درصد) زن بودند. در مجموع، 7640 واحد فرآورده خونی درخواست و 5051 واحد فرآورده خونی مصرف شد. طی این مطالعه مشخص گردید که بیشترین درخواست‌های خون مربوط به گروه سنی 39-30 سال با 1504 واحد(7/19 درصد) است، در حالی که بیشترین مصرف خون در گروه سنی 79-70 سال با 995 واحد(7/19 درصد) بود(نمودار 1). از مجموع 7640 واحد درخواست فرآورده‌های خونی در این مطالعه، 3881 واحد(8/50 درصد) مربوط به بیماران مرد و 3754 واحد (1/49 درصد) مربوط به بیماران زن بود. در حالی که از مجموع 5051 واحد فرآورده‌های خونی، 2919 واحد (8/57 درصد) آن به بیماران مرد و 2127 واحد(1/42 درصد) به بیماران زن تزریق شده بود. با استفاده از آزمون آماری کای‌دو بین میزان درخواست فرآورده‌های خونی و جنس اختلاف معناداری وجود نداشت. در حالی که بین میزان مصرف فرآورده‌های خونی و جنس اختلاف معناداری وجود داشت(05/0 p<). بیشترین درخواست فرآورده‌های خونی مربوط به P.C بود که 5008 واحد (5/65 درصد) کل فرم‌های درخواست خون را شامل می‌شد. هم‌چنین، بیشترین فرآورده تزریق شده با 2946 واحد، P.C بود که درصد مصرف آن، یعنی تعداد کل مصرف شده P.C به تعداد کل درخواست شده P.C ، برابر 83/58 درصد بود. از مجموع 7640 واحد فرآورده‌های خونی درخواست شده، 1400 واحد (3/18 درصد) توسط بخش داخلی، 897 واحـد(7/11 درصـد) تالاسمـی، 1336
 واحد (5/17 درصد) بخش جراحی، 965 واحد (6/12 درصد) بخش زنان، 1372 واحد(18%) ICU ، 945 واحد(4/12%) طب اورژانس و حدود 10 درصد باقی‌مانده توسـط بخـش‌های تـروما، دیالیــز، اتـاق عمــل، قلـب و
هماتولوژی درخواست شده بود(جدول 1).
از خون درخواست شده، فقط 11/66 درصد آن(5051 واحد) تزریق شد. از مجموع 5051 واحد فرآورده‌های تزریق شده، 1263 واحد(25 درصد) در بخش داخلی، 883
واحد 44/98 (48/17 درصد) در تالاسمی، 491 واحد(72/9 درصد) در بخش جراحی، 58 واحد(15/1 درصد) در زنان، 1208 واحد(92/23 درصد) در ICU ، 609 واحد (06/12درصد) در طب اورژانس تزریق شده بود(جدول 1).
میانگین و انحراف معیار تعداد واحدهای خون تزریق شده جهت بیماران 21/1 ± 85/1 بود که بیشترین خون تزریق شده به یک بیمار در بخش ICU (81/1 ± 21/2( و کمترین خون تزریق شده در بخش دیالیز(753/0 ± 35/1) بود(جدول 2). در مطالعه حاضر نسبت C/T ، برای تمام بخش‌های این مرکز به جز بخش زنان کمتر از 5/2 بود. این نسبت در بخش‌های داخلی، تروما، تالاسمی، جراحی، دیالیز، اتاق عمل، قلب، هماتولوژی، ICU و طب اورژانس به ترتیب 21/1، 51/1، 00/1، 93/1، 02/1، 11/1، 32/1، 05/1، 22/1 و 62/1 بود. اما این نسبت در بخش زنان 77/13 بود. در مطالعه حاضر، احتمال تزریق خون(T%)، برای تمام بخش‌های این مرکز به جز بخش زنان بیشتر از 50 درصد بود. این شاخص در بخش‌های داخلی، تروما، تالاسمی، جراحی، دیالیز، اتاق عمل، قلب، هماتولوژی، ICU و طب اورژانس به ترتیب 38/88 درصد، 13/74 درصد، 12/98 درصد، 22/68 درصد، 37/97 درصد، 67/91 درصد، 25/85 درصد، 43/96 درصد، 24/88 درصد، 99/70 درصد بود. این شاخص در بخش زنان 51/5 درصد بود. شاخص تزریق خون(TI) مناسب بودن تعداد واحدهای کراس‌مچ شده خون را نشان می‌دهد. مقدار 5/0 یا بیشتر بیانگر استفاده مؤثر و درست از خون است و بیانگر مناسب بودن تعداد واحدهای تزریق شده می‌باشد.
در این مطالعه این نسبت برای کل بخش‌های مختلف بیمارستان، 22/1 محاسبه شده است. شاخص تزریق خون (TI)، برای تمام بخش‌های این مرکز به جز بخش زنان بیشتر از 5/0 بود. این شاخص در بخش‌های داخلی، تروما، تالاسمی، جراحی، دیالیز، اتاق عمل، قلب، هماتولوژی، ICU و طب اورژانس به ترتیب 75/1، 01/1، 16/2، 15/1، 32/1، 50/1، 43/1، 32/1، 95/1، 05/1 بود. این نسبت در بخش زنان 11/0 بود(جدول 2).
بحث
در بسیاری از مطالعه‌های انجام شده، نسبت C/T را برای ارزیابی روش‌های تزریق خون مورد استفاده قرار داده‌اند. در حالت ایده‌آل، این نسبت باید 0/1 باشد، اما نسبـت 5/2 و پایین‌تـر نشان‌دهنـده استفاده کارآمد از خون
است. در مطالعه حاضر این نسبت برای کل بخش‌های مختلف بیمارستان امام سجاد(ع) رامسر، 56/1 محاسبه شده است. در برخی از مطالعه‌ها این نسبت کمتر از 5/2 بوده است. نیک‌پور و همکاران این نسبت را 33/1، نجف‌زاده و
همکاران 35/1، عنانی و همکاران 5/1، هال و همکاران 5/1، کوماری 6/1، کوچهال و همکاران 8/1، اقمشه و همکاران 9/1 و قره‌باغیان و همکاران 9/1، تولیت و برکچی 4/2 محاسبه کردند که نشان‌دهنده استفاده بهینه از خون در بیمارستان‌های مورد مطالعه آن‌ها بوده است(25-19، 16، 13). مقادیر بالاتر از 5/2 نشان می‌دهد که تعداد بیشتری از واحدهای خون به طور غیر ضروری کراس‌مچ شده است. موسی و همکاران این نسبت را 90/2، پیوندی یزدی و همکاران 71/3، داشاب و همکاران 15/5، یومش و همکاران 95/5، خوشرنگ 16/14 و سومر و همکاران 27/20 محاسبه کردند که نشان می‌دهد تزریق خون در این بیمارستان‌ها نامطلوب بوده و باعث هدر رفتن خون و در دسترس نبودن آن برای بیماران نیازمند شده است(28-26، 17، 12).
احتمال تزریق خون(T%) به عنوان یکی از شاخص‌های تزریق خون پیشنهاد شده است. مقدار 50 درصد و بالاتر این شاخص، مناسب بودن و اهمیت خون تزریق شده را در بیمارستان نشان می‌دهد. احتمال تزریق خون کل(T%) که در مطالعه حاضر محاسبه شده است 83/65 درصد بود که نسبت تعداد بیماران تزریق شده به تعداد بیماران کراس‌مچ شده است. احتمال تزریق خون مطالعه حاضر مشابه یافته‌های گزارش شده در مطالعه‌های مختلف بود. از جمله این مطالعه‌ها می‌توان به تحقیق یومش و همکاران اشاره کرد که این شاخص را 7/67 درصد به دست آورده است(27). کوچهال و همکاران این شاخص را 7/61 درصد و عنانی سراب و همکاران 1/60 درصد محاسبه کردند که نشان‌دهنده استفاده بهینه از خون در بیمارستان‌های مورد مطالعه بوده است(22، 21). تولیت و برکچی این نسبت را 20 درصد، پیوندی یزدی و همکاران 83/16 درصد، داشاب و همکاران 52/14 درصد، خوشرنگ 85/8 درصد و سومر و همکاران 1/7 درصد محاسبه کردند(29، 28، 25، 17، 12). بنابراین، الگوی تزریق خون در این مراکز مطلوب نبوده است.
شاخص تزریق خون (TI) مناسب بودن تعداد واحدهای کراس‌مچ شده خون را نشان می‌دهد. مقدار 5/0 یا بیشتر بیانگر استفاده مؤثر و کارآ از خون است و بیانگر مناسب بودن تعداد واحدهای تزریق شده می‌باشد. در این مطالعه این نسبت برای کل بخش‌های مختلف بیمارستان، 22/1 محاسبه شده است. در دیگر مطالعه‌های انجام شده نیز این نسبت بیشتر از 5/0 محاسبه شده است. نیک‌پور و همکاران این نسبت را 81/1، عنانی سراب و همکاران 3/1، یومش و همکاران 87/0 و کوچهال و همکاران 5/0، محاسبه کردند که نشان‌دهنده ضرورت ذخیره خون قبل از عمل جراحی در بیمارستان‌های مورد مطالعه بوده است(27، 22، 21، 19). پیوندی یزدی و همکاران این نسبت را 31/0، داشاب و همکاران 26/0، خوشرنگ 11/0 و سومر و همکاران 07/0 محاسبه کردند که نشان می‌دهد انتقال خون در این بیمارستان‌ها نامطلوب بوده و باعث هدر رفتن خون می‌شود(29، 28، 17، 12).
شایان ذکر است در این تحقیق وجود نواقصی نظیر عدم درج کامل نام پزشک، تشخیص بیماری، بخش بستری و گروه خونی بیمار در فرم‌های درخواست خون بیمارستان مانع دستیابی به اطلاعات بیشتر در مورد بخش‌ها و بیماری‌ها شده است. از این‌رو، با توجه به بالا بودن درخواست خون و فرآورده‌های خونی نسبت به مصرف در برخی از بخش‌های این بیمارستان، می‌توان با بررسی صحیح بیماران و به کارگیری اصول درخواست خون، از درخواست‌های غیر ضروری به میزان قابل توجهی کاست. آموزش پرستاران شاغل در بخش‌ها به منظور مستندسازی و تکمیل فرم درخواست خون همراه با درخواست‌های اصولی و مناسب برای تزریق خون با ارائه الگویMSBOS به پزشکان، می‌تواند موارد تزریق نامناسب را کاهش دهد(21). از مزایای استفاده از الگوی MSBOS ، کاهش درخواست کیسه‌های خون، کاهش تعداد کراس‌مچ، کاهش استرس پزشکان در فراهم بودن خون کافی، کاهش ضایعات کیسه‌های خون و کاهش هزینه تهیه خون می‌باشد. در برخی از مطالعه‌های انجام شده، نتایجی مبنی بر این که الگوی MSBOS در منطقی‌سازی مصرف خون اثربخش بوده و به طور قابل ملاحظه‌ای نسبت کراس‌مچ به تزریق را کاهش می‌دهد به دست آمده است(31، 30).
نتیجه‌گیری
در مطالعه حاضر، در بیمارستان امام سجاد(ع) رامسر نسبت(C/T) به جز در بخش زنان در سایر بخش‌های این بیمارستان مناسب بود. بنابراین، درخواست خون در بخش زنان به مقدار بیشتر از حد نیاز بوده است. البته شاید ماهیت بیماران این بخش، وجود مادران پرخطر و اهمیت مرگ زنان باردار، موجب درخواست خون بیشتر شده
باشد. بنابراین، آموزش پزشکان به ویژه در این بخش جهت مصرف بهینه خون می‌تواند از هدر رفتن خون و فرآورده‌های آن تا حد زیادی بکاهد. به منظور بهبود الگوی درخواست و مصرف خون ، با استفاده واقعی از خون برای هر روش جراحی، به طور منظم و با هدف نزدیک شدن به تساوی مقدار خون کراس‌مچ شده(C) با مقدار خون تزریق شده(T)، ضروری است شیوه نامه‌های مناسب در کلیه مراکز درمانی کشور با دقت اجرا شود.
تشکر و قدردانی
این مقاله از طرح تحقیقاتی دانشجویی مصوب با کد 159222797955661397117579 دانشکده پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تنکابن استخراج گردید و دارای کد اخلاق با شماره IR.IAU.RASHT.REC.1399.007 می‌باشد. از کارکنان محترم بانک خون بیمارستان امام سجاد رامسر که در انجام این مطالعه همکاری نمودند، تشکر و قدردانی به عمل می‌آید.
|
|
| ارسال پیام به نویسنده مسئول |
|
|
|
| ارسال نظر درباره این مقاله |
|
|
|
