فراوانی آلوآنتی‌بادی‌های ناخواسته گروه خون در بیماران تالاسمی مراجعه‌کننده به بیمارستان امام خمینی(ره) تهران
محمدرضا محمدی مرام1، احمد قره‌باغیان2، علیرضا عبداللهی3، مریم خوانساری4
چکیده سابقه و هدف آلوآنتی‌بادی‌های ایجاد شده در حین تزریق خون، اغلب در بین افرادی که نیازمند دریافت مزمن فرآورده خونی می‌باشند، هم‌چون تالاسمی شایع است. در مطالعه حاضر، با تمرکز بر بیماران تالاسمی، فراوانی آلوآنتی‌بادی‌های ناخواسته گروه خونی در این بیماران را مورد بررسی قرار دادیم. مواد و روش‌ها در یک مطالعه توصیفی، طی مدت یک سال(1397-1396)، 305 بیمار تالاسمی مراجعه‌کننده به بیمارستان امام خمینی(ره) تهران از نظر حضور آنتی‌بادی علیه آنتی‌ژن‌های گروه خونی غربالگری شدند. سپس هویت آنتی‌بادی‌ها در این بیماران به کمک روش آماری تمایل مرکزی تعیین و بررسی شد. یافته‌ها تعداد 305 بیمار(8/53% مؤنث و 2/46% مذکر، با دامنه سنی 38-4 سال) مورد مطالعه قرار گرفتند. از بین 305 بیمار، 7 نفر(3/2%) غربالگری آنتی‌بادی مثبت داشتند. شایع‌ترین آلوآنتی‌بادی‌ها عبارت بودند از anti-K (6 نفر، 7/85%) و anti-E (2 نفر، 57/28%). هم‌چنین 2 نفر از این بیماران(57/28%) دارای آلوآنتی‌بادی دوگانه anti-K و anti-E بودند. نتیجه گیری بر اساس نتایج این مطالعه، anti-K و anti-E شایع‌ترین آلوآنتی‌بادی‌ها در جامعه تالاسمی مورد مطالعه می‌باشند. از این مطلب احتمالاً می‌توان در راستای فراهم‌سازی سریع‌تر و راحت‌تر واحدهای خونی سازگار جهت این جامعه بهره برد. هم‌چنین جهت بیماران مولتی ترانسفیوز هم‌چون تالاسمی، می‌توان فنوتیپ بیماران را از نظر گروه های خونی مهم Kell و Rh پیش از شروع درمان مورد بررسی قرار داد. کلمات کلیدی:ناسازگاری گروه خون، تالاسمی، آلوآنتی‌بادی، واکنش‌های انتقال خون
تاریخ دریافت: 11/12/98 تاریخ پذیرش: 29/2 /99
1- مؤلف مسئول: کارشناس ارشد خون‌شناسی آزمایشگاهی و بانک خون ـ دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ـ تهران ـ ایران ـ کدپستی: 8491754683 2- PhD ایمونوهماتولوژی بالینی ـ استاد دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ـ مرکز تحقیقات بیماری‌های خونی مادرزادی کودکان دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ـ تهران ـ ایران 3- متخصص آسیب‌شناسی ـ استادیار دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران ـ مجتمع بیمارستانی امام خمینی(ره) ـ تهران ـ ایران 4- کارشناس ارشد فیزیولوژی پزشکی ـ دانشکده علوم پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران ـ تهران ـ ایران
مقدمه در مراکز درمانی مختلف به دلایل متفاوتی بیماران بستری و سرپایی به تزریق خون و فرآورده‌های خونی احتیاج پیدا می‌کنند. این مسأله موجب فعال‌سازی سیستم ایمنی علیه آنتی‌ژن‌های موجود در فرآورده‌های خونی می‌گردد. هم‌چنین آلوآنتی‌بادی‌ها علیه گلبول‌های قرمز خون، متعاقب بروز آلوآنتی‌ژن‌ها در حین حاملگی و یا پیوند شکل می‌گیرند. آلوایمیونیزاسیون گلبول‌های قرمز خون، خطر رخداد واکنش‌های همولیتیک ناشی از تزریق خون را افزایش داده و یافتن واحدهای خونی سازگار را دشوار می‌سازد. این آلوایمیونیزاسیون اغلب در بین افرادی که به دریافت مزمن فرآورده خونی نیازمند می‌باشند، هم‌چون بیماران کم خونی داسی شکل، تالاسمی و هم‌چنین بیماران با بدخیمی‌های هماتولوژیک به خصوص سندروم میلودیس پلاستیک، شایع است(2، 1). تزریق مزمن خون در کم خونی‌های ارثی تالاسمی و کم خونی سلول داسی هم‌چنان به عنوان یک درمان حمایتی پابرجاست(3). نیاز طولانی مدت به تزریق موجب می‌شود تا این بیماران در معرض خطر فزاینده شکل‌گیری آلوآنتی‌بادی‌ها علیه گلبول‌های قرمز قرار گیرند، که این مطلب یکی از مهم‌ترین مشکلات و موانع در برابر درمان با تزریق خون در این بیماران بوده و البته تا حدودی قابل پیشگیری می‌باشد(4). تالاسمی، نقص ژنتیکی در سنتز زنجیره‌های گلوبین است که تحت تاثیر آن، تولید هموگلوبین طبیعی به طور کامل یا نسبی، تغییر یافته است(5). شدیدترین مشکلات مرتبط با اریتروپوئز غیر مؤثر، تخریب گلبول‌های قرمز خون تولید شده همراه با کم خونی متعاقب آن است(6). تالاسمی ماژور در کشورهای مدیترانه‌ای، آفریقا و جنوب شرق آسیا شایع است. اگر چه، توزیع تالاسمی در سطح جهان، به سبب مهاجـرت در حال تغییر است(7). کم خونی پیشرونده است و درمان منظم از طریق تزریق خون دائمی در این بیماری یک امر حیاتی می‌باشد. حتی اگر روند تزریق با خون سازگار صورت پذیرد، آلوآنتی‌بادی‌های جدید علیه دیگـر گـروه‌های خـونی ممکـن اسـت در تزریقات بعدی شکل گیرند و این موضوع امری اجتناب‌ناپذیر است(5). تزریق خون از نوزادی شروع و در تمام طول عمر ادامه می‌یابد و وضعیت سلامتی این بیماران را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد(6). در بیماران تالاسمی ماژور، اگر چه تزریق خون نقص در تولید گلبول‌های قرمز خون را اصلاح نمی‌کند، ولی تزریق گلبول‌های قرمز طبیعی می‌تواند عواقب فیزیولوژی غیر طبیعی در تالاسمی و علائم کم خونی مزمن را بهبود بخشد و بقای بیمار را افزایش دهد. البته تزریق مکرر خون همواره با یک سری مشکلات بالینی با اهمیت همراه است که از جمله آن‌ها می‌توان به واکنش‌های حساسیت، واکنش‌های تب‌زای غیرهمولیتیک تزریق خون، انتقال عفونت‌های باکتریایی و ویروسی، افزایش بار آهن و مشکلات سرولوژیک اشاره کرد. مورد آخر، که موضوع اصلی مورد بحث در این مطالعه نیز می‌باشد، نه تنها یک مشکل در مسیر دستیابی راحت و سریع به واحدهای خونی سازگار می‌باشد، بلکه در صورت تشخیص داده نشدن به موقع در حین آزمایش‌های قبل از تزریق فرآورده خونی ممکن است موجب واکنش‌های همولیتیک متعاقب تزریق خون گردد(8). در نتیجه شکل‌گیری آلوآنتی‌بادی‌ها می‌تواند مدیریت بیماران مبتلا به تالاسمی ماژور را پیچیده کند. به حداکثر رساندن سازگاری آنتی‌ژنی ممکن است خطر آلوایمیونیزاسیون را کاهش دهد(6). در بسیـاری از مـراکز در سطح جهان، ارائه آزمایش‌های مرتبط با آنتی‌ژن‌های سطح گلبول‌های قرمز خون حتی جهت آنتی‌ژن‌های معمول هم‌چون CcEe و Kell در حد کفایت صورت نمی‌پذیرد. بنابراین افزایش آگاهی از فواید استفاده از آزمایش‌های فنوتیپی و ژنوتیپی در دهندگان و گیرندگان خون، افزایش استفاده از آزمایش‌های تعیین‌کننده آنتی‌ژن‌های سطح گلبول‌های قرمز خون اهدایی و آنتی‌بادی‌های علیه آن‌ها، درخواست خون‌های سازگار در مراکز تزریق خون جهت کاهش آلوایمیونیزاسیون و شکل‌گیری آلوآنتی‌بادی‌ها علیه آنتی‌ژن‌های گروه خون که کارآیی تزریق خون و هم‌چنین یافتن خون سازگار را تحت تاثیر قرار می‌دهد، مورد نیاز و مؤثر خواهد بود(7). بـر ایـن اسـاس اطـلاع از ایـن مطلـب که کدام یک از آنتی‌بادی‌ها علیه گروه خونی در بین بیماران شیوع بیشتری دارد، سودمند و یاری‌دهنده خواهد بود. در مطالعه حاضر، با تمرکز بر بیماران مراجعه‌کننده به بخش تالاسمی بیمارستان امام خمینی(ره) تهران، فراوانی آلوآنتی‌بادی‌های ناخواسته گروه خونی در این بیماران را مورد بررسی قرار داده‌ایم.
مواد و روش‌ها در مطالعه توصیفی حاضر، اطلاعات بیماران مبتلا به تالاسمی که در طی دوره یک ساله بین سال‌های 1396 تا 1397 به بیمارستان امام خمینی(ره) تهران جهت دریافت فرآورده خونی مراجعه نموده بودند، از طریق سرشماری و انتقال اطلاعات به نرم افزار excel با کمک روش آماری تمایل مرکزی(میانگین) مورد بررسی قرار گرفت. به منظور آماده‌سازی فرآورده‌های خونی مناسب برای بیماران مذکور به طور روتین آزمایش‌های تعیین گروه خون ABO و Rh ، غربالگری آنتی‌بادی و کراس‌مچ صورت گرفت. طبق روند اجرایی استاندارد(SOP) هر کدام از آزمایش‌ها به نحوه زیر اجرا شدند. آنتی‌بادی‌ها و آلبومین مورد استفاده در آزمایش‌های نامبرده در زیر محصول کشور آلمان و تولید شده در شرکت ایمونودیاگنوستیک بودند.
آزمایش تعیین گروه خونی ABO : 1- یک قطره آنتی A و یک قطره آنتی B در دو لوله تمیز جداگانه ریخته و نشانه‌گذاری شد. 2- به هر لوله یک قطره از سوسپانسیون 2 تا 5 درصد گلبول‌های قرمز بیمار اضافه شد. 3- سه لوله جداگانه با علائم سلول‌های A ، B وO نشانه‌گذاری گردید. 4- به هر لوله 2 تا 4 قطره سرم بیمار اضافه شد. 5- یک تا دو قطره(نصف حجم سرم) از سوسپانسیون‌های استاندارد 2 تا 5 درصد A1 ، B و O به لوله‌های آماده شده اضافه شد. 6- لوله‌ها را به مدت 30 ثانیه با دور 3000 در دقیقه سانتریفیـوژ کـرده و بـرای واکنـش آگلوتیناسیـون بررسـی گردید.
آزمایش تعیین گروه خونی Rh : 1- یک قطره آنتی D در یک لوله تمیز ریخته شد. 2- یک قطره از کنترل مناسب در لوله دیگر ریخته شد. 3- به هر لوله یک قطره از سوسپانسیون 2 تا 5 درصد گلبول‌های قرمز بیمار اضافه گردید. 4- لوله‌ها به مدت 30 ثانیه با دور 3000 در دقیقه سانتریفیوژ گردید و برای واکنش مورد بـررسی قرار گرفت.
آزمایش غربالگری آنتی‌بادی: 1- یک لوله 75 × 10 برای هر ویال از گلبول‌های اسکرین و یک لوله برای اتوکنترل نشانه‌گذاری گردید. 2- دو قطره سرم بیمار به هر لوله(اسکرین و اتو کنترل) افزوده شد و سپس به طور جداگانه به هر لوله (لوله‌های مرتبط با هر ویال اسکرین)یک قطره از سوسپانسیون 2 تا 5 درصد گلبول‌های اسکرین و یک قطره سوسپانسیون 2 تا 5 درصد گلبول‌های قرمز بیمار به لوله اتو کنترل اضافه گردید. 3- لوله‌ها به مدت 5 تا 15 دقیقه در حرارت اتاق(RT) انکوبه و پس از سانتریفیوژ از نظر واکنش مورد بررسی قرار گرفت. 4- دو قطره محلول آلبومین به هر لوله اضافه کرده و پس از مخلوط کردن به مدت 20 تا 30 دقیقه در حرارت 37 درجه سانتی‌گراد انکوبه شد(در صورت مشاهده واکنش در فاز حرارتـی اتاق، برای فاز 37 درجه سانتی‌گراد و کومبس از لوله جداگانه دیگر استفاده گردید). 5- لوله‌ها را سانتریفیوژ کرده و از نظر واکنش مورد بررسی قرار دادیم. 6- محتوای لوله را 3 تا 4 بار با سرم فیزیولوژی شست و شو داده و یک تا دو قطره AHG به سوسپانسیون خشک گلبول‌های قرمز شسته شده اضافه و سانتریفیوژ نمودیم و واکنش را بررسی کردیم. 7- با استفاده از سلول‌های حساس شده یا چک سل(CC) از فعال بودن AHG اطمینان حاصل شد. آزمایش کراس‌مچ: 1- دو قطره سرم بیمار به لوله آزمایش اضافه و علامت‌گذاری گردید. 2- یک یا دو قطره از سوسپانسیون 2 تا 5 درصد گلبول‌های قرمز دهنده به لوله اضافه و مخلوط گردید. 3- لوله‌ها به مدت 5 تا 15 دقیقه در حرارت اتاق(RT) انکوبه و پس از سانتریفیوژ از نظر واکنش مورد بررسی قرار گرفت. 4- دو قطره محلول آلبومین 22 تا 30 درصد به هر لوله اضافه کرده و پس از مخلوط کردن به مدت 20 تا 30 دقیقه در حرارت 37 درجه سانتی‌گراد انکوبه شد(در صورت مشاهده واکنش در فاز حرارتی اتاق، برای فاز 37 درجه سانتی‌گراد و کومبس از لوله جداگانه دیگر استفاده گردید). 5- لوله‌ها را سانتریفیوژ کرده و از نظر واکنش مورد بررسی قرار دادیم. 6- محتوای لوله را 3 تا 4 بار با سرم فیزیولوژی شست و شو داده و یک تا دو قطره AHG به سوسپانسیون خشک گلبول‌های قرمز شسته شده اضافه و سانتریفیوژ نمودیم و واکنش را بررسی کردیم. 7- با استفاده از سلول‌های حساس شده یا چک سل(CC) از فعال بودن AHG اطمینان حاصل شد. پس از انجام آزمایش‌های روتین در آزمایشگاه بانک خون، بیمارانی که جواب آزمایش‌های تعیین گروه خونی و یا غربالگری آنتی‌بادی مشکوک و یا غیر منتظره داشتند، شناسایـی شدنـد. در ادامـه بـا دریافـت نمونه مجدد از این بیماران و ارسال نمونه تازه به سازمان انتقال خون تهران، تائید تعیین گروه خون و غربالگری آنتی‌بادی و هم‌چنین تعیین هویت آنتی‌بادی‌هایی که موجب واکنش‌های ناخواسته در جواب آزمایش‌های مورد نظر شده بود، از سازمان مذکور درخواست گردید. در انتها با مطالعه جواب آزمایش‌های صورت گرفته بر روی نمونه بیماران مبتلا به تالاسمی مراجعه کرده به بانک خون و هم‌چنین جواب‌های دریافتی از سازمان انتقال خون تهران، فراوانی آنتی‌بادی‌های ناخواسته در بین این بیماران مورد بررسی قرار گرفت.
یافته‌ها در این مطالعه 305 بیمار مبتلا به تالاسمی(با دامنه سنی 38-4 سال) در طی مدت مطالعه به بانک خون جهت دریافت فرآورده خونی مراجعه کردند. از بین این بیماران 8/53% از بیماران مؤنث و 2/46% مذکر بودند. از بین 305 بیمار مورد مطالعه، آزمایش غربالگری آنتی‌بادی 7 نفر(3/2%) مثبت بود. پس از بررسی جواب آزمایش تعیین هویت آنتی‌بادی مشخص شد که در بین این 7 بیمار، 6 نفر(7/85% از بیماران آنتی‌بادی مثبت) آنتی‌بادی علیه آنتی‌ژن kell ، 2 نفر(57/28% از بیماران آنتی‌بادی مثبت) آنتی‌بادی علیه آنتی‌ژن E و 1 نفر(28/14% از بیماران آنتی‌بادی مثبت) آنتی‌بادی غیر اختصاصی با اهمیت بالینی داشتند. هم‌چنین 2 نفر از این بیماران(57/28% از بیماران آنتی‌بادی مثبت) دارای آلوآنتی بادی دوگانه anti-K و anti-E بودند (جدول 1).
جدول 1: مشخصات بیماران تالاسمی آلوآنتی‌بادی مثبت
بحث مراکز ذخیره فرآورده‌های خونی و بانک‌های خون در تلاش هستند تا ذخایر کافی از فرآورده‌های خونی را جهت بیماران نیازمند به خصوص بیماران با عمل‌های جراحی از پیش تعیین شده و هم‌چنین بیماران نیازمند مکرر فرآورده‌های خونی فراهم سازند. از سوی دیگر وجود آلوآنتی‌بادی‌های ناخواسته در سرم بیماران که به دلایل متفاوتی شکل گرفته‌اند، منجر به دشوارتر شدن فراهم‌سازی خون سازگار جهت بیماران به خصوص بیمارانی که نیاز مکرر به فرآورده‌های خونی دارند هم‌چون بیماران مبتلا به تالاسمی می‌شود. پس از معرفی آزمایش غربالگری آنتی‌گلوبین غیر مستقیم توسط کومبس در سال 1945، شرایط جهت شناسایی بسیاری از آلوآنتی‌بادی‌های مسبب واکنش‌های همولیتیک متعاقب تزریق خون و آلوآنتی‌بادی‌های مؤثر در بیماری همولیتیک نوزاد و جنین مهیا گردید(9). در مطالعه حاضر، از بین 305 بیمار مورد مطالعه، آزمایش غربالگری آنتی‌بادی 7 نفر(3/2%) مثبت بود. از بین این 7 بیمار، 6 نفر(7/85% بیماران آنتی‌بادی مثبت) آنتی‌بادی علیه آنتی‌ژن kell ، 2 نفر(57/28% بیماران آنتی‌بادی مثبت) آنتی‌بادی علیه آنتی‌ژن E و 1 نفر(28/14% بیماران آنتی‌بادی مثبت) آنتی‌بادی غیر اختصاصی با اهمیت بالینی داشتند. هم‌چنین 2 نفر از این بیماران(57/28% بیماران آنتی‌بادی مثبت) دارای آلوآنتی‌بادی دو گانه anti-K و anti-E بودند. در مقایسه با این مطالعه، مطالعه‌های بسیاری در ایران وکشورهای دیگر صورت پذیرفته است که به بررسی فراوانی آنتی‌بادی‌های گروه خونی در بین بیماران پرداخته‌اند. در مطالعه‌ای که بر روی 133 بیمار تالاسمی نیازمند تزریق خون در جنوب غرب ایران صورت گرفت، 42 بیمار (06/33% بیماران) با غربالگری آنتی‌بادی مثبت گزارش شدند که شیوع بسیار متفاوتی را در مقایسه با مطالعه حاضر نشان می‌دهد. از این بین، 55% این آلوآنتی‌بادی‌ها علیه Rh و 33% این آلوآنتی‌بادی‌ها علیه سیستم گروه خون Kell نسبت داده شده‌اند که از این جنبـه نیز نوع و فراوانی آلوآنتی‌بادی‌ها با این مطالعه متفاوت می‌باشد(10). در مطالعه صورت گرفته بر روی بیماران مراجعه‌کننده به بانک خون بیمارستان امام خمینی(ره) تهران در سال 1396 ، جهت دریافت فرآورده‌های خونی، 30659 بیمار مورد مطالعه قرار گرفتند که از این بین 123 بیمار(4/0% کل بیماران مورد مطالعه) با غربالگری آنتی‌بادی مثبت تشخیص داده شدند. از این بین، anti-E (7/31% بیماران با غربالگری آنتی‌بادی مثبت) و anti-K (8/30% بیماران با غربالگری آنتی بادی مثبت ) شایع‌ترین آلوآنتی‌بادی‌ها در بین بیماران مورد مطالعه بودند(11). در مطالعه دیگری در شمال شرق ایران که بر روی 313 بیمار تالاسمی نیازمند تزریق مکرر خون صورت گرفت، 9 بیمار(78/2 درصد بیماران) با غربالگری آنتی‌بادی مثبت گزارش شدند که از این بین شایع‌ترین این آلوآنتی‌بادی‌ها anti-D (88/88% بیماران با غربالگری آنتی‌بادی مثبت) و پس از آن anti-C و anti-E شناسایی شدند. در این مطالعه نیز علی‌رغم این که تعداد بیماران مورد مطالعه و شیوع کلی آلوآنتی‌بادی‌ها به مطالعه کنونی نزدیک می‌باشد ولی نوع آلوآنتی‌بادی‌ها و میزان شیوع آن‌ها متفاوت است(12). در مطالعه ای که بر روی بیماران کلینیک تالاسمی بزرگسالان مرتبط با سازمان انتقال خون ایران و کلینیک تالاسمی قزوین صورت گرفت، 441 بیمار تالاسمی با تزریق مکرر فرآورده خونی مورد مطالعه قرار گرفتند. متعاقب بررسی غربالگری آنتی‌بادی در بیماران، 50 بیمار دارای آنتی‌بادی بودند(یک نفر اتوآنتی‌بادی) که از بین آلوآنتی‌بادی‌های تشخیص داده شده، آنتی‌بادی‌ها علیه سیستم Rh ( E/e/C/c/Cw )(26%)، anti-K (28%) و anti-D (16%) به عنوان شایع‌ترین این آلوآنتی‌بادی‌ها گزارش شدند. هم‌چنین در این مطالعه این مطلب مطرح شده است که تولید آلوآنتی‌بادی‌ها به خصوص حضور هم‌زمان چند نوع آلوآنتی‌بادی، یافتن خون سازگار را دشوارتر می‌کند، بنابراین تعیین فنوتیپ بیماران با تزریق مکرر خون هم‌چون تالاسمی پیشنهاد شده است(13). از بیـن مطالعه‌هـای خارج از ایران می‌توان به مطالعه‌ای که در مصر صورت پذیرفته است، اشاره کرد. در مطالعه مذکور، از بین 272 بیمار مبتلا به تالاسمی که به صورت منظم تزریق فرآورده‌های خونی داشتند، در 62 بیمار آلوآنتی‌بادی مشاهده شده است که شایع‌ترین این آلوآنتی‌بادی ها مرتبط با سیستم Rh (به ترتیب anti-E ، anti-D ، anti-C و anti-c ) و سیستم گروه خونی Kell است. در این مطالعه به اجباری نبودن تعیین فنوتیپ D ضعیف در افراد اهداکننده با گروه خونRh(D) ظاهراً منفی اشاره شده است. به همین دلیل افزایش رخداد آلوآنتی‌بادی anti-D در این مطالعه به آنتی‌ژن‌های ضعیف D در کیسه‌های خونی اهدایی نسبت داده شده است. بنابراین بررسی کیسه‌های خونی جهت وجود فنوتیپ ضعیف D توصیه شده است(14). در مطالعه‌ای دیگر در کردستان عراق بر روی 401 بیمار با تزریق مکرر خون(311 بیمار مبتلا به تالاسمی و 90 بیمار مبتلا به بیماری سلول داسی‌شکل)، آلوآنتی‌بادی در 18 بیمار گزارش شده است که شایع‌ترین این آلوآنتی‌بادی‌ها به anti-E ، anti-D و anti-K نسبت داده شده است. بر اساس این مطالعه، مطرح شده که استفاده از واحدهای خونی سازگار از نظر فنوتیپ K و Rh ممکن است راه‌کاری محتاطانه در روند کاهش میزان آلوایمیونیزاسیون باشد(15). در مطالعه‌ای نیز این موضوع به خوبی مورد توجه قرار گرفته است که کاهش آلوایمیونیزاسیون از طریق تزریق فرآورده‌های خون با فنوتیپ سازگار(C ,E, Kell ) جهت بیماران تالاسمی مورد انتظار است(16). هم‌چنین در مطالعه‌ای در تایلند، از بین 59 بیمار مبتلا به تالاسمی با تزریق مکرر خون، 20 بیمار با حضور آلوآنتی‌بادی گزارش شدند. شایع‌ترین آلوآنتی‌بادی‌های شناخته شده در این بیماران به ترتیب anti-E (55% بیماران مثبت)، anti-Mia (40 درصد بیماران مثبت)، anti-Di(a) (25% بیماران مثبت) و anti-c (15% بیماران مثبت) بودند(17). در مطالعه‌ای در پاکستان نیز 162 بیمار تالاسمی از نظر حضـور آلـوآنتی‌بادی‌هـا در سـرم آن‌هـا مورد بررسی قرار گرفتند که نتایج حاصله از این مطالعه نشانگر وجود آلوآنتی‌بادی‌ها در بین 14 نفر از این بیماران(6/8%) بود. از این بین anti-E ، anti-K ، anti-e ، anti-D به عنوان شایع‌ترین این آلوآنتی‌بادی‌ها در بین این جامعه معرفی گردیدند. هم‌چنین در این مطالعه این مطلب مطرح شده است که میزان تزریق خون در بیمارانی که آلوآنتی‌بادی تولید می‌کنند، افزایش یافته است. بنابراین پیشنهاد شده که تعیین فنوتیپ Rh و Kell در بین اهداکنندگان و گیرندگان فرآورده خونی می‌تواند 90% آلوآنتی‌بادی‌ها را کاهش داده و در نتیجه میزان تزریق خون به بیماران تالاسمی را کاهش دهد(18). همان‌گونه که در مقایسه نتایج مطالعه کنونی با مطالعه‌های مشابه مشخص است، تفاوت واضحی در فراوانی و نوع آلوآنتی‌بادی‌ها موجود می‌باشد. با توجه به پراکندگی جامعه تالاسمی در سرتاسر کشور، جهت یکنواخت‌سازی مطالعه بر روی این جامعه، نمونه‌گیری گسترده از بیماران تالاسمی ساکن در تمامی مناطق کشور جهت یافتن انواع فراوانی آلوآنتی‌بادی‌ها نیاز است، ولی به دلیل محدودیت در دسترسی به بیماران در تمامی نقاط کشور، با مراجعه به مطالعه‌هایی که در مراکز کلیدی و اصلی کشور که معالجه این بیماران، هم‌چون بیمارستان امام خمینی(ره) تهران، در آن‌ها صورت می‌پذیرد و کنار هم گذاردن نتایج این مطالعه‌ها، می‌توان تا حدودی به دیدگاهی کلی دست یافت. از سویی دیگر این مطالعه می‌تواند جهت بیماران ساکن در منطقه جغرافیایی نزدیک به تهران سودمند باشد. بدین معنا که ممکن است آلوآنتی‌بادی خاصی در منطقه جغرافیایی خارج از تهران از نظر فراوانی بسیار اهمیت داشته باشد ولی آلوآنتی‌بادی مشابه در منطقه جغرافیایی تهران با توجه به فراوانی آن، در اولویت و اهمیت خاصی جهت اتخاذ تصمیمات لازم به اجرا از نظر تزریق فرآورده، قرار نداشته باشد.
نتیجه‌گیری در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی مختلف به دلایل متفاوتی بیماران بستری و سرپایی به تزریق خون و فرآورده‌های خونی احتیاج پیدا می‌کنند. از بین این بیماران، بیماران مبتلا به مشکلات خونی از جمله بیماران تالاسمی مکرراً و حتی به صورت منظم نیازمند دریافت فرآورده‌های خونی هستند. بنابراین این مسئله موجب می‌گردد تا سیستم ایمنی بیماران با آنتی‌ژن‌های گروه خونی متفاوت مواجه و آلوآنتی‌بادی علیه آن‌ها ساخته شود. از این رو فراهم‌سازی خون سازگار در این بیماران نسبت به بیمارانی که برای بار اول فرآورده خونی دریافت می‌کنند، دشوارتر خواهد بود. بر این اساس اطلاع از این مطلب که کدام یک از آنتی‌بادی‌های گروه خونی در بین این بیماران شیوع بیشتر دارد، سودمند و یاری‌دهنده خواهد بود. در مطالعه حاضر، با تمرکز بر بیماران تالاسمی مراجعه‌کننده به بیمارستان امام خمینی(ره) تهران، فراوانی آلوآنتی‌بادی‌های ناخواسته گروه خونی در این بیماران مورد بررسی قرار داده شد. اطلاع از فراوانی آلوآنتی‌بادی‌ها می‌تواند این امکان را برای مراکز درمانی و مراکز فراهم و ذخیره‌سازی فرآورده‌های خونی مهیا سازد تا ذخایری اختصاص یافته به بیماران خاص با نیاز مداوم تزریق خون، به صورت از پیش تعیین شده از نظر فنوتیپ آنتی‌ژن‌هایی که علیه آن‌ها تولید آلوآنتی‌بادی در جامعه هدف شایع است، هم‌چون anti-K ، آماده سازند. شایان ذکر است که انجام هم‌زمان آزمایش غربالگری آلـوآنتـی‌بـادی بـه شکـل استانـدارد در مـراکـز درمـــانی مصرف‌کننده خون به ویژه جهت بیماران مولتی ترانسفیوز، اهمیت به سزایی دارد. هم‌چنین انجام آزمایش‌های تعیین‌کننده فنوتیپ گروه‌های خونی مهم با احتمال بروز آلوآنتی‌بادی شایع‌تر و دارای اهمیت بالینی در بیماران مولتی ترانسفیوز مانند تالاسمی ماژور، قبل از شروع درمان بسیار اهمیت دارد. از دیگر مواردی که در آن اطلاع از فراوانی آلوآنتی‌بادی‌ها در جامعه تالاسمی سودمند و حیاتی خواهد بود، در موارد اورژانس و بحرانی است که امکان آزمایش کراس‌مچ بر روی بیمار مراجعه‌کننده وجود ندارد و تنها فرآورده هم گروه بدون انجام آزمایش کراس‌مچ توسط پزشک معالج درخواست می‌گردد. در چنین مواردی می‌توان در صورت در دسترس بودن، از فرآورده‌های از پیش ذخیره شده محدود که فاقد آنتی‌ژن‌هایی است که آلوآنتی‌بادی‌های آن‌ها در این جامعه شایع هست، برای مثال از فرآورده خونی فاقد k ، در مراکز درمانی هم‌چون بیمارستان امام خمینی(ره) تهران بهره برد.
تشکر و قدردانی در انتها لازم است از زحمات کارکنان بانک خون بیمارستان امام خمینی(ره) تهران در روند اجرای آزمایش‌های صورت گرفته، تشکر و قدردانی به عمل آید.
Mohamadimaram M, Gharehbaghian A, Abdollahi A, Khansari M. The prevalence of undesired blood group antibodies in thalassemia patients. Sci J Iran Blood Transfus Organ 2020; 17 (2) :91-99 URL: http://bloodjournal.ir/article-1-1335-fa.html
محمدی مرام محمدرضا، قره باغیان احمد، عبداللهی علیرضا، خوانساری مریم. فراوانی آلوآنتی‌بادی‌های ناخواسته گروه خون در بیماران تالاسمی مراجعه‌کننده به بیمارستان امام خمینی(ره) تهران. فصلنامه پژوهشی خون. 1399; 17 (2) :91-99
