میزان TI را داشتند(33).
    علاوه بر این در مطالعه امینی کافی‌آباد و همکارانش، نرخ اتلاف خون در 800 بیمارستان در کل کشور در طول    سال‌های 1384 تا 1394مورد ارزیابی قرار گرفت. درصد اتلاف مربوط به رزرو بیش از حد و عدم بازگرداندن واحدهای خون 33% در سال 1384 و 31% در سال 1394 گزارش شد و به طور میانگین یک کاهش 2% در اتلاف محصولات خون مشاهده شد.(هر چند که اتلاف برخی فرآورده‌های خونی با افزایش 4/3% و برخی دیگر با کاهش 1/8% و 6/36% در طول سالیان مواجهه بود اما درصد کل کاهش تلفات به طور میانگین 2% برآورد شد. نرخ اتلاف در این مطالعه نیز به دلایل دیگری از جمله تاریخ انقضا، شکستن خون به اجزای آن، همولیز، نشت خون و لخته شدن خون تعیین شد)(40).
    همیـن طـور در مطالعـه عنانی و همکارانش در کرمان،
نرخ بازگشت خون از اتاق عمل به بانک خون را قبل از اجرای تعرفه پرداخت هزینه برای محصولات خون و یک سال پس از آن اندازه‌گیری کردند و دریافتند که درصد بازگشت محصولات خون به بانک خون 75/5% افزایش پیدا کرده است(23).
    سلیمانی و همکاران نیز مطالعه‌ای به صورت شبیه‌سازی شده در خصوص بررسی کاهش تلفات خون که به علت عدم مصرف و بازگشت بسته‌های خـونی و سهل‌انگـاری پرسـنل بانک خـون در بررسی تاریخ انقضای بسته‌های خونی ایجاد شده بود، انجام دادند. این مطالعه با استفاده از فناوری بیسیم مراقبت از خون بر پایه "ردفاشگر" (یک سیستم رد فاشگر با اتصال برچسـب‌هـای ردیابی بـر روی بسته‌های خونی و قرار دادن برچسـب خـوان‌هـایی در مســیر گــردش محصــولات خــونی برای ردیابی سیستماتیک جابه‌جایی محصــولات و شناسایی عوامل اتلاف) انجام شد. تـاثیر سـامانه رد فاشگر بر عملکرد مـدل شـبیه‌سـازی شده با تغییر در اجرای سیاست برداشت تصادفی بسته‌ها بـه برداشت منظم(قانون FIFO = First-In, First-out)، تعیین شد به طوری که پس از اجرای این روش، یک کاهش 75 درصدی در تلفات مشاهده شد(41).
   علوی مقدم و همکاران در سال‌های 1392-1391 نیـز با به کارگیری دستورالعمل گروه‌بندی خون و غربالگری آنتی‌بادی(type and screen)، یک کاهش 18/0 درصدی در نرخ C/T و یک افزایش 33/0 درصدی در معیار TI مشاهده کردند(22).
    در مطالعه دیگری که جوادزاده شهشهانی و همکاران در سال 1391-1389 انجام دادند، درصد اتلاف از 17/10% به 43/4% رسید(یک کاهش 75/5 درصدی در تلفات در طول مدت 2 سال)، به طوری که مداخلات انجام شده در این مطالعه شامل کاهش سطح موجودی خون RBCs به 7 روز در بیمارستان، مدیریت اتلاف خون با به کارگیری روش‌های عملیاتی استاندارد، برنامه‌های آموزشی منظم به کارکنان شامل؛ روش‌های استاندارد جمع‌آوری خون، پردازش، حمل و نقل و ذخیره‌سازی بر اساس روش‌های عملیاتی استاندارد سازمان انتقال خون ایران، توزیع و انتقال واحدهای خون بین بیمارستان‌ها و ایجاد مراکز نظارت قانون‌مند اتلاف خون، در نظر گرفته شد(43).
    هم چنین در مطالعه  شمشیریان و همکاران در مرکز قلب مازندران، پس از اندازه‌گیری و مقایسه شاخص‌های استاندارد خون در طول سال‌های 1391 تا 1395، یک کاهش 19/0 درصدی در معیار C/T و یک کاهش 10 درصدی در نرخ تلفات مشاهده گردید(44).
    احمدی و همکاران نیز در مطالعه خود از یک مدل شبیه‌سازی شده براساس عامل مهم عدم قطعیت تقاضا و عرضه، به عنوان یک عامل تاثیرگذار بر مسأله کمبود و اتلاف خون که در دنیای واقعی وجود دارد و اجتناب ناپذیر است، استفاده کردند. به عنوان مثال متغیرهایی چون قطعیت آگاهی بانک خون از سن واقعی خون دریافت شده، استفاده از سیستم الکترونیکی کراس مچینگ (Cross-matching) بر اساس سیستم اطلاعاتی بانک خون برای اطمینان از قطعیت سازگار بودن خون اهداکننده و بیمار، رزرو خون کراس‌مچ شده برای بیش از یک بیمار و  مشخص بودن قطعیت کیفیت خون مانند سن خون منتقل شده، از جمله مداخلات شبیه‌سازی صورت گرفته به منظور کاهش مصرف و اتلاف خون در این مطالعه می‌باشد(42).
    بنابراین می‌توان گفت که به طور کلی مروری بر این مطالعه‌ها نشان می‌دهد رزرو بیش از حد واحدهای خون که به دلیل عدم وجود دستورالعمل‌های استاندارد برای درخواست و ذخیره‌سازی خون و عدم رعایت استانداردها در روند آماده‌سازی خون رخ می‌دهد، عدم بازگرداندن بسته‌های خـون از اتاق عمل‌ها و بخش‌ها به بانک خون یا بازگرداندن پس از تاریخ انقضا، به دلیل سهل‌انگـاری کارکنان بانک خـون و اتاق عمل در جهت بررسی تاریخ مصرف بسته‌های خون، اشتباهات فردی کارکنان بخش‌ها، اتاق‌های جراحی و هم چنین خود شخص جراح، از جمله دلایل اتلاف کیسه‌های خون عنوان شدند.
    علاوه بر این مداخلات انجام شده در این پژوهش‌ها که
به منظور کاهش سطح تلفات محصولات خون انجام گرفته است عبارتند از: اجرای تعرفه پرداخت هزینه برای محصولات خون، استفاده از سامانه اتلاف گریز مراقبت از خون بر پایه سیستم‌های ردیابی مسیر گردش محصولات خون که منجر به شناسایی عوامل هدر رفت می‌شود، مشخص بودن سن واقعی خون منتقل شده به بانک خون، استفاده از سیستم الکترونیکی کراس مچینگ بر اساس سیستم اطلاعاتی بانک خون برای اطمینان از سازگار بودن خون اهدایی و بیمار، رزرو خون کراس‌مچ شده برای بیش از یک بیمار و تعیین قطعی کیفیت خون (بر پایه مدل روش‌های شبیه‌سازی شده)، تهیه دستورالعمل استاندارد الگوی حداکثر خون در خواست شده برای جراحی (MSBOS =Maximum Surgical Blood Ordering Schedule ) با استفاده از شناسایی عوامل تاثیرگذار بر رزرو بیش از حد خون(اجرای مدل داده کاوی روش‌های شبیه‌سازی)، استفاده از دستورالعمل گروه‌بندی خون و غربالگری آنتی‌بادی به جای روش کراس‌مچینگ، کاهش سطح موجودی محصول RBCs به 7 روز در بیمارستان، مدیریت اتلاف خون با استفاده از روش‌های عملیاتی استاندارد، تدوین برنامه‌های آموزشی منظم به کارکنان شامل روش‌های استاندارد جمع‌آوری خون، پردازش، حمل و نقل و ذخیره‌سازی بر اساس روش‌های عملیاتی استاندارد سازمان انتقال خون ایران، توزیع و انتقال واحدهای خون بین بیمارستان‌ها و مراکز قانونمند نظارت بر اتلاف خون و کمیته‌های محلی مراقبت از خون(45، 42، 43، 41، 32، 23، 22).
    در نهایت، اجرای عملیاتی و یا اجرای شبیه‌سازی شده مداخلات مورد نظر در مطالعه‌های مختلف، منجر به افزایش در نرخ بازگشت کیسه‌های خون مصرف نشده به بانک خون، بالا رفتن آگاهی و دانش کارکنان و کادر پزشکی اتاق جراحی، کاهش اتلاف برخی از فرآورده‌های خون و بهبود در نرخ شاخص‌های استاندارد انتقال خون از جمله ratio C/T، TI و TP شده است.
بحث
    نتایج مرور پژوهش‌های انجام شده در ایران که با هدف
شناسایی وضعیت مدیریت مصرف کیسه‌های خون در اعمال جراحی الکتیو در بیمارستان‌های کشور انجام شد، نشان داد که با توجه به شاخص‌های انتقال خون و هم‌چنین نرخ اتلاف خون برآورد شده، نیاز به مدیریت مصرف خون و جلوگیری از اتلاف کیسه‌های خون در بخش‌های جراحی بیمارستان[EK4] ‌های کشور وجود دارد.
    این در حالی است که مقایسه نتایج پژوهش‌های پیشین در کشورهای پیشرفته و در حال پیشرفت مورد مطالعه، بیانگر آن است که، ارزیابی نیازمندی‌های خون بیماران با استفاده از دستورالعمل‌های استاندارد ملی مراقبت و مرور نظام‌مند مطالعه‌ها و تازه‌های علمی و راهنماهای به روز شده ملی و بین‌المللی، پیش‌بینی و بررسی محیطی عوامل موثر بر میزان تقاضای خون، بررسی نیازمندی‌های سیستم‌های اطلاعاتی بیمارستانی (از طریق پیاده‌سازی تحول بخش سلامت)، ایجاد برنامه آموزشی به صورت حضوری و الکترونیکی با هدف افزایش تعهدات سازمانی برای پزشکان و پرستاران، انتقال جانبی و بین بیمارستانی خون و فرآورده‌های آن در جهت پاسخگویی به میزان تقاضا و ایجاد کمیته‌های اخلاقی و هیأت مدیره در زمینه مدیریت عرضه و انتقال خون، همگی این موارد، از جمله روش‌ها و راه‌کارهایی هستند که توانسته‌اند نقش قابل ملاحظه‌ای را بر روند بهبود شاخص‌های مصرف خون در سیستم‌های مراقبتی و بهداشتی کشورهای مختلف دنیا داشته باشند و می‌توانند به عنوان راه‌کارهای پیشنهادی در جهت پاسخگویی به تقاضا و کاهش هزینه‌های مرتبط با اتلاف خون مفید باشنـد(49-46، 23، 19، 16، 14، 10-5).
    اگر چه به طور کلی باید گفت که یک روش مدیریتی اصولی و منطبق با روش‌های استاندارد سازی شده، روشی است که مطابق با شرایط حاکم بر سیستم مراقبت‌های بهداشتی- درمانی و وضعیت موجود در بیمارستان‌های کشور می‌باشد که بدین ترتیب سیستم قادر خواهد بود در جهت مقابله با کمبود و اتلاف محصولات خون و پیشبرد اهداف مدیریتی در جهت کاهش اتلاف خون، گام بردارد.[u5]  به عنوان مثال با توجه به این که بخش قابل توجهی از واحدهای خون در مسیر و فرآیند جا به جایی بین بانک خون و اتاق عمل تلف می‌شود، استفاده از کارکنان مجرب و آموزش دیده برای انتقال واحدهای خون (از بانک خون به اتاق عمل و بالعکس) و قرار دادن یک فرد مسئول در اتاق‌های عمل، به منظور نظارت و پیگیری واحدهای خون استفاده نشده و قابل بازگشت به اتاق عمل و یا افزایش امکانات حمل و نقل استاندارد به منظور جا به جایی مستقیم و بدون واسطه خون، ممکن است بتواند تا حد زیادی در کاهش اتلاف واحدهای خون و افزایش نرخ بازگشت خون‌های استفاده نشده به بانک خون، مؤثر باشد.[u6]  اما همواره باید به این نکته توجه داشت که، مسأله عدم قطعیت در میزان تقاضای خون مسأله بسیار حائز اهمیتی می‌باشد به طوری که این مشکل می‌تواند به دلیل، نوع عمل جراحی و غیر قابل پیش‌بینی بودن شرایط بیمار در حین انجام عمل، در مواقع بسیاری به ناچار رخ داده و در این شرایط راه حلی به جز انعطاف‌پذیری و نرمش در مواجهه با این مسأله که رخداد آن در شرایط واقعی و در سیستم مراقبتی و بهداشتی و انتقال خون، غیر قابل انکار می‌باشد، وجود ندارد(50، 49، 42). [u7] 
   
نتیجه‌گیری
    مسأله مدیریت مصرف خون در اتاق‌های جراحی بیمارستان‌های کشور امری بسیار ضروری به نظر می‌رسد و لزوم کاهش نرخ اتلاف خون با توجه به مطالعه‌های صورت گرفته و اهمیت این ماده حیات‌بخش، به شدت احساس می‌شود. بنابراین شایسته است که اقدامات و مداخلات هدفمندتری در این خصوص از سوی مسئولین امر و مدیران مربوطه پایه‌ریزی و اجرا شود. زیرا شناخت صحیح و اصولی عوامل تأثیرگذار و امکانات موجود بیمارستانی و روشن‌سازی ابعاد و جنبه‌های گوناگون مصرف، برآوردهای دقیق‌تر و راهکارهای مدیریتی کارآمدتر و مداخلات تأثیرگذارتری را در پی خواهد داشت.
   
تشکر و قدردانی 
   بدین‌وسیله از زحمات و همکاری ارزشمند خانم شیما میلادی و مرکز توسعه پژوهش‌های بالینی بیمارستان نمازی شیراز و دانشگاه علوم پزشکی شیراز، تشکر و قدردانی
می‌گردد.