چکیده سابقه و هدف تزریق خون و فرآورده‌ها در مراقبت‌های پزشکی، یکی از اصلی‌ترین روش‌های درمانی است اما این کار بدون خطر نیست. بررسی الگوی مصرف فرآوردههای خون می‌تواند در بهبود مصرف و پیش‌بینی میزان تقاضای آن در آینده کمک‌کننده باشد. در این مطالعه، بررسی الگوی مصرف فرآوردههای خون در بیمارستان‌های شهر اراک انجام گرفت. مواد و روش‌ها در این مطالعه توصیفی- مقطعی، چهار بیمارستان شهر اراک انتخاب و اطلاعات مورد نظر شامل نوع و میزان فرآورده مصرفی و ارتباط آن با ویژگی‌های بیمار از جمله سن، جنس و تشخیص بیماری در ۶ ماه ابتدای سال ۱۳۹۷ جمع‌آوری شد. طبقه‌بندی بیماریها بر اساس طبقه‌بندی بین‌المللی 10-ICD انجام گرفت. یافته‌ها در مجموع چهار بیمارستان مورد بررسی، ۷۳۰۰ بیمار که 4/54% آن‌ها مذکر بودند ، ۶۹۲۸ واحد RBC ، ۳۸۲۹ واحدFFP ، ۸۱۹۶ واحد پلاکت تهیـه شـده از خـون کامـل و ۱۷۱ واحد پلاکت آفرزیس دریافت کرده بودند.در هر سه نوع فرآورده مصرفی، بیشترین گروه دریافت‌کننده در رده سنی ۶۴-۴۱ سال (با میانه سنی 54 سال) بودند و نیز بیشترین مصرف RBC ، FFP و پلاکت در بیماران مبتلا به نئوپلاسم بود. میانگین مصرف RBC 05/2±9/1واحد، FFP 35/2±7/2 واحد و پلاکت 05/4±7/3 واحد بود. نتیجه گیری یافته‌ها الگوی مصرف فرآوردههای خون بر اساس سن، جنس و بیماریها را در اراک نشان داد. با توجه به رابطه‌ای که بین میزان مصرف فرآوردههای خون و الگوی جمعیت شناختی هر منطقه وجود دارد، امکان استفاده از الگوی به دست آمده از این تحقیق، جهت پیش‌بینی و برنامه‌ریزی برای تامین فرآوردههای خون مورد نیاز این منطقه ممکن خواهد شد. کلمات کلیدی:انتقال خون، طبقه‌بندی بین‌المللی بیماریها، ایران
تاریخ دریافت: 4 /6/98 تاریخ پذیرش: 22/7/98
1- پزشک عمومی ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و اداره کل انتقال خون اراک ـ اراک ـ ایران 2- پزشک عمومی و MPH ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و اداره کل انتقال خون اراک ـ اراک ـ ایران 3- دکترای مهندسی کامپیوتر ـ دانشگاه آزاد اسلامی واحد خمین ـ خمین ـ ایران 4- کارشناس علوم آزمایشگاهی ـ بیمارستان آیت‌اله خوانساری ـ دانشگاه علوم پزشکی اراک ـ اراک ـ ایران 5- کارشناس علوم آزمایشگاهی ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و اداره کل انتقال خون اراک ـ اراک ـ ایران 6- کارشناس ارشد هماتولوژی و بانک خون ـ بیمارستان آیت‌اله خوانساری ـ دانشگاه علوم پزشکی اراک ـ اراک ـ ایران 7- کارشناس ارشد میکروبیولوژی ـ دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک ـ اراک ـ ایران 8- مؤلف مسئول: دانشجوی PhD بیوتکنولوژی پزشکی ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و اداره کل انتقال خون اراک ـ اراک ـ خیابان شهید شیرودی ـ ایران ـ کد پستی: 3813894881
مقدمه تزریق فرآوردههای خون، جزء ضروری مراقبت‌های بهداشتی مدرن است(1). با توجه به پیشرفت‌های روز افزون علم پزشکی، تقاضا برای تزریق فرآوردهای خون در سطح جهان، همواره در حال افزایش می‌باشد(2). با این حال تزریق خون و فرآوردههای آن بدون عوارض جانبی نخواهد بود و دریافت‌کنندگان این فرآورده‌ها مستعد عوارض مختلف ایجاد شده به وسیله عوامل عفونی و غیرعفونی می‌باشند، بنابراین تزریق فرآوردههای خون تنها در صورتی که بیماری با روش جایگزین قابل مدیریت نباشد، باید انجام گیرد(4، 3). از سوی دیگر با افزایش تقاضا، محدود بودن جمعیت اهداکنندگان، آزمایش‌های غربالگری پرهزینه، هزینه‌های بالای نگهداری و ... باعث شده که تمایل برای مدیریت مصرف خون از طریق بررسی الگوی تزریق فرآوردههای خون در بیماران افزایش یابد(5). بسیاری از مطالعه‌ها نشان داده‌اند که نظارت بر تزریق فرآوردههای خون می‌تواند به کاهش مقدار تزریق فرآوردههای خون، به ویژه تزریق‌های نابه‌جا منجر شود(7، 6). به منظور ارتقای انتقال خون، بررسی مستمر میزان مصرف فرآوردههای خون ضروری است. این بررسی‌ها شامل تعیین الگوی استفاده از خون، مشخصات جمعیت‌شناسی دریافت‌کنندگان فرآوردههای خون، شرایط بالینی و بخش‌هایی که نیاز به تزریق خون دارند، می‌باشد(8). مطالعه‌های اپیدمیولوژیک مصرف خون، یک رویکرد جمعیتی است که بر اساس گروه‌های جنسی و سنی، شرایط بالینی بیمار و روش‌های تشخیصی و درمانی، به سیستم درمانی راه‌کار خواهد داد(9). مطالعه‌های مختلف مصرف فرآوردههای خون، الگوهای مختلف جمعیت‌شناسی، تشخیصی و علائم بالینی را ارائه می‌دهد. این تفاوت‌ها ممکن است ناشی از موقعیت جغرافیایی مختلف و ناهمگونی روش شناختی این مطالعه‌ها باشد(10). تا به حال مطالعه‌های مختلفی برروی الگوی مصرف فرآوردههای خون و اپیدمیولوژی مصرف‌کنندگان خون در مناطق مختلف جهان انجام شده است. از جمله این موارد می‌توان به مطالعه‌های انجام شده در نامیبیا، نیجریه، زیمباوه، کنیا، برزیل، دانمارک، هند، اسپانیا و در شهر یزد، اشاره کرد(16-11، 9، 2). با این حال، بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی، مشخصات دموگرافیک و بالینی گیرنده‌های فرآوردههای خون در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه متفاوت است(8). بررسی‌ها نشان می‌دهد میزان اتلاف خون و فرآوردههای آن در کشورهای توسعه یافته تقریبـاً، 9%-۱% و در کشورهای در حال توسعه نظیـر کشـور مـا 70%-30% و در بعضی موارد بیشتر از این رقم می‌باشد(17). بنابراین اگر چه اطلاعات در مورد جمع‌آوری، نتایج آزمایش‌ها، آماده‌سازی و نگهداری فرآوردههای خون توسط سیستم انتقال خون بسیاری از کشورها مستندسازی میشود، ولی اطلاعات محدودی درباره الگوی مصرف فرآوردههای خونی در بیمارستان‌های کشورهای در حال توسعه وجود دارد و تا به حال بررسی بر روی الگوی مصرف فرآوردههای خون در منطقه غرب ایران انجام نشده است. لذا این مطالعه با هدف تعیین ویژگی‌های جمعیت شناختی و بالینی دریافت‌کنندگان فرآوردههای خون در چهار بیمارستان اصلی شهر اراک در شش ماه اول سال ۱۳۹۷ انجام گرفت.
مواد و روش‌ها این مطالعه توصیفی- مقطعی بعد از تایید در کمیته اخلاق سازمان انتقال خون و دانشگاه علوم پزشکی اراک و انتخاب چهار بیمارستان A ، B ، C و D شهر اراک که بیشتر فرآوردههای خون تولیدی در استان مرکزی را مصرف می‌کنند، اجرا شد. این چهار بیمارستان عمومی در مجموع دارای ۷۶۶ تخت فعال با ضریب اشغال 88% می‌باشد. اطلاعات تمام بیمـارانی کـه در طـی بازه زمانی ۶ ماه (در شش ماه اول سال ۱۳۹۷) بـه این چهار بیمارستان مراجعه نموده و بـرای آن‌هـا فـرآورده‌های خـون تزریق شده بود، جمع‌آوری شد. شرایط ورود بیماران به این مطالعه، بیمارانی بودند که حداقل یکی از فرآوردههای RBC (red blood cell) ، FFP (fresh-frozen plasma) و پلاکت را در طی درمان خود دریافت کرده باشند. اطلاعات استخراج شده جهت این پژوهش شامل فرآوردههای تزریق شده به بیماران بود و اطلاعات مواردی مانند فوت بیمار و یا عدم استفاده از فرآورده درخواستی در بخش، از مطالعه حذف شدند. نحوه محاسبه تعداد بیماران هر فرآورده به صورت مستقل صورت گرفت و تعداد واحدهای مصرفی برای نوزادان و کودکان، اگر چه به صورت جزئی از واحد کامل می‌باشد ولی در مطالعه به صورت واحد کامل در نظر گرفته شد. طبقه‌بندی بیماریها بر اساس(International Classification of Disease)10-ICD صورت گرفت. اطلاعات دموگرافیک و بالینی بیماران در دو چک لیست مربوطه جمع‌آوری شد. این اطلاعات شامل: سن و جنس بیمار، تشخیص بیماری، تعداد و نوع واحدهای خون تزریق شده به بیمار، بود. برای توصیف داده‌ها از فراوانی و فراوانی نسبی استفاده شد.
یافته‌ها در مجموع، 20360 بیمار در ۶ ماه اول سال ۹۷ ، در چهار بیمارستان هدف، بستری شدند که از این تعداد، ۷۳۰۰ بیمار فرآورده خون دریافت کرده بودند. تعـداد 3974 (4/54%) بیمار مذکر و ۳۳۲۶ (6/45%) بیمار مؤنث بودند. در مجموع ۱۹۱۲۴ واحد فرآورده RBC، FFP و پلاکت طی این مدت در این بیمارستان‌ها تزریق شد(جداول 1 و 2). بیشترین تعداد بیماران دریافت‌کننده
فرآوردههای خون، دریافت‌کننده RBC بودند. 9/44% از دریافت‌کنندگان RBC ، این فرآورده خون را به تنهایی دریافت کردند. 1/8% بیماران فقط FFP و 36% پلاکت را به تنهایی دریافت کردند. توزیع بیماران دریافت‌کننده RBC بر اساس طبقه‌بندی بیماریها بر اساس ICD-10 در نمودار و جدول ۱ نشان داده شده است. از مجموع ۷۳۰۰ بیمار مورد مطالعه، ۳۶۲۵ نفر دریافت‌کننده RBC بودند و در مجموع ۶۹۲۸ واحد RBC دریافت کرده بودند که این تعداد فرآورده شامل 68% از RBC توزیع شده در تمام بیمارستان‌های استان مرکزی بود. 57% این بیماران مذکر بودند، بیشترین گروه سنی دریافت‌کننده فرآورده RBC در رده سنی ۶۴-۴۱ سال (با میانه سنی 48 سال) قرار داشتند، که تقریباً 36% مصرف‌کنندگان RBCمطالعه را شامل می‌شدند. بیماران مبتلا به نئوپلاسم با 44% بیشترین میزان مصرف فرآورده RBC را داشتند و بعد از نئوپلاسم به ترتیب بخش جراحی، بیماری‌های خون و بیماری‌های داخلی بیشترین مصرف را داشته‌اند(نمودار 1). بیماران تالاسمی بیشترین مصرف‌کننده RBC در گروه بیماری‌های خون بودند که به صورت مستمر در بیمارستان B اراک، RBC دریافت کرده بودند. با توجه به تعداد کل RBCمصرفی در این بازه ۶ ماه توسط این بیمارستان‌ها که ۶۹۲۸ واحد بود، میانگین مصرف هر بیمار 05/2±9/1 واحد و میانه مصرف هر بیمار 2 واحد می‌باشد.
جدول 1: الگوی مصرف فرآوردههای خون در گروه‌های سنی بیماران در چهار بیمارستان اصلی شهر اراک در 6 ماه اول سال 1397
جدول 2: الگوی مصرف فرآوردههای خون بر اساس تشخیص بیماری در بیماران گروه‌های مختلف مطابق طبقه‌بندی ICD-10 در چهار بیمارستان اصلی شهر اراک در 6 ماه اول سال 1397
1- نئوپلاسم: نئوپلاسم در تمام اندام‌ها از جمله خون و اندام تولید کننده خون 2- بیماری‌های داخلی: بیماری‌های غدد درون‌ریز، تنفسی، گوارشی و قلبی عروقی
توزیع گیرندگان FFP بر اساس طبقه‌بندی ICD-10 مشخص شد(نمودار 2). از مجموع ۱۴۳۸ بیمار، ۳۸۲۹ واحد FFP دریافت کردند که این تعداد فرآورده شامل 5/78% از FFPتوزیع شده در تمام بیمارستان‌های استان مرکزی بود. 8/48% از ۱۴۳۸ بیمار دریافت‌کننده FFP ، مذکر بودند و بیشترین گروه سنی دریافت‌کنندهFFP در رده سنی ۶۴-۴۱ سال (با میانه سنی 54 سال) قرار داشتند، که تقریباً 39/8% مصرف‌کنندگان FFPرا شامل می‌شدند.بیشترین میزان مصرف FFPدر بیماری نئوپلاسم با درصد مصرف 2/38% بود، و بعد از نئوپلاسم به ترتیب بخش بیمارهای داخلی و جراحی بیشترین مصرفFFP را داشتند. با توجه به تعداد کلFFP مصرفی در این بازه ۶ ماه توسط این بیمارستان که ۳۸۲۹ واحد بود، میانگین مصرف هر بیمار 35/2±7/2 واحد و میانه مصرف هر بیمار 2 واحد به دست آمد. الگوی مصرف پلاکت نیز بر اساس ICD-10 به دست آمد(نمودار 3). ۲۲۳۷ بیمار دریافت‌کننده پلاکت بودند که از این تعداد ۷/۵۳% مربوط به جنس مذکر بود، در مجموع ۸۱۹۶ واحد پلاکت تهیـه شـده از خـون کامـل و ۱۷۱ واحد پلاکت آفرزیس دریافت کردند، که این تعداد فرآورده شامل 89% از پلاکت توزیع شده در تمام بیمارستان‌های استان مرکزی می‌باشد. بیشترین گروه سنی دریافت‌کننده فرآورده پلاکت در رده سنی 64-41 سال (با میانه سنی 52 سال) بودند، که تقریباً 9/48% مصرف‌کنندگان پلاکت را شامل شد. بیشترین میزان مصرف فرآورده پلاکت در بیمارهای نئوپلاسم با مصرف 5/43% بود و بعد از نئوپلاسم به ترتیب بیمارهای‌های خون و بیمارهای داخلی بیشترین مصرف پلاکت را داشتند. با توجه به تعداد کل پلاکت مصرفی در این بازه ۶ ماه توسط این بیمارستان که ۸۱۹۶ واحد پلاکت تهیـه شـده از خـون کامـل و ۱۷۱ واحد پلاکت آفرزیس بود، میانگین مصرف هر بیمار 05/4±7/3 واحد و میانه مصرف هر بیمار 4 واحد پلاکت می‌باشد.
نمودار 1: الگوی مصرف RBC بر اساس تشخیص بیماری در چهار بیمارستان اصلی شهر اراک در 6 ماه اول سال 1397
نمودار 2: الگوی مصرف FFP بر اساس تشخیص بیماری در چهار بیمارستان اصلی شهر اراک در 6 ماه اول سال 1397
نمودار 3: الگوی مصرف پلاکت بر اساس تشخیص بیماری در چهار بیمارستان اصلی شهر اراک در 6 ماه اول سال 1397
بحث در این مطالعه، با استفاده از بررسی انجام شده روی اطلاعات دموگرافیگ دریافت‌کنندگان فرآوردههای خون در شهر اراک، الگوی مصرف فرآورده‌ها در بیمارستان‌های شهر اراک به دست آمد. مطالعه‌های اپیدمیولوژیک میزان مصرف خون، دیدگاه جمعیت شناختی را برای تعیین میزان انتقال خون براساس دسته‌بندی‌های مختلف از جمله سن، جنس، بیماریها و... ارائه می‌دهد. این مطالعه‌ها بر اساس الگوی جمعیت سن و جنس جامعه و الگوی پیرشدن افراد جامعه و نیز الگوی بروز بیماری‌های مختلف در جامعه، اطلاعات مفیدی برای پیش‌بینی نیازهای بلند مدت تزریق فرآوردههای خون و نیز برنامه‌ریزی جهت تامین فرآورده‌ها می‌دهد. سازمان‌های انتقال خون می‌توانند با توجه به الگوی جمعیت منطقه‌ای از لحاظ جمعیت و الگوی بروز بیماری‌های مختلف در منطقه مورد مطالعه، پیش‌بینی لازم جهت تامین فرآوردههای خون مورد نیاز را انجام دهند(18). بر اساس مطالعه انجام شده در ایالت کاتالونیا اسپانیا، ارتباط قوی بین میزان مصرف RBC و سن و جنس دریافت‌کنندگان این فرآورده وجود دارد(9). بنابراین با به دست آوردن الگوی مصرف گروه‌هـای مختلـف پـزشکی، امکـان تمرکـز بـر آمــوزش گروه‌های پر مصرف به منظور مصرف فرآورده‌ها براساس راهنماهای بین‌المللی و جلوگیری از مصرف بر اساس روش‌های منسوخ و شخصی ممکن خواهد شد. برای مثال در زمینه استفاده از روش‌های جایگزین، در مطالعه‌ای که در کشور انگلستان در سال ۲۰۱۳ انجام شد، نشان داده شد که استفاده از روش‌های جایگزین به جای مصرف RBC ، باعث کاهش تعداد مصرف از ۴۵ واحد به ۳۶ واحد به ازای ۱۰۰۰ نفر جمعیت شد(19، 12، 11). الگوی استفاده در هر یک از چهار بیمارستان هدف بر اساس نوع فعالیت تخصصی متفاوت بود. به طوری که در بیمارستان C به عنوان مرکز بیماری داخلی شهر اراک، بیشترین مقدار هر سه نوع فرآورده در بیماران مبتلا به بیماری‌هـای داخلـی و بعـد از آن به ترتیب بخش جراحی و گروه سایر بیماریها(عفونی، دیالیز و اورژانس) بود. میزان مصرف RBC از میانگین مصرف این مطالعه بیشتر و ۶/۲ واحد به ازای هر بیمار بود. الگوی سنی در دریافت‌کنندگان پلاکت و FFP مشابه الگوی کلی بود، ولی الگوی سنی در دریافت‌کنندگان RBC بیشتر در بیماران بالای ۶۵ سال بود. در بیمارستان D ، بیشترین مقدار هر سه نوع فرآورده به ترتیب در بخش جراحی و گروه سایر بیماریها(عفونی، دیالیز، سوختگی و اورژانس) مصرف شدند. در این بیمارستان به علت تعداد جراحی بالای انجام شده در گروه تروما و تصادفات، میزان مصرف RBC از میانگین مصرف این مطالعه بیشتر و ۴/۲ واحد به ازای هر بیمار بود. در بیمارستان B به عنوان مرکز بیماران تالاسمی و کودکان شهر اراک، بیشترین میزان مصرف در گروه بیماری‌های خون به ویژه بیماران تالاسمی به دست آمد. بیشترین میزان مصرف FFP در رده سنی کمتر از یک سال و در بیماری نوزادان مصرف شد. در بیمارستان A به عنوان قطب درمان سرطان غرب کشور، در هر سه نوع فرآورده بیشترین مصرف در گروه بیماران نئوپلاسم مشاهده شد. بررسی مصرف فرآوردههای خون در چهار بیمارستان اصلی شهر اراک، اولین بررسی اپیدمیولوژی مصرف فرآوردههای خون در شهر اراک می‌باشد. بررسی محدوده سنی بیماران دریافت‌کننده فرآوردههای خون نشان داد که در هر سه نوع فرآورده، بیماران رده سنی ۶۴-۴۱ سال (با میانه سنی 54 سال) بیشترین افراد دریافت‌کننده فرآوردههای خون بودند. هم چنین بیماران مبتلا به نئوپلاسم بیشترین بیماران دریافت‌کننده هر سه نوع فرآورده مورد بررسی بودند. شیوع بالای نئوپلاسم در استان مرکزی و هم چنین وجود بیمارستان تخصصی برای درمان سرطان، در شهر اراک باعث شده که بسیاری از بیماران مبتلا از شهرهای مجاور به ویژه استان لرستان برای معالجه به اراک مراجعه کنند، که این امر باعث مصرف بالای فرآوردههای خون در گروه نئوپلاسم در شهر اراک گردیده است. بر اساس الگوی سنی به دست آمده ، بیشترین گروه سنی دریافت‌کننـده RBC در بیماران رده سنی ۶۴-۴۱ سال (بـا میانـه سنـی 48 سال) بود، که مشابه مطالعه انجام شده در شهر یزد می‌باشد، ولی الگوی سنی دریافت‌کنندگان FFPبرخلاف شهر یزد که بیشترین گروه سنی دریافت‌کننده ۴۰-۱۷ سال بودند، در شهر اراک در رده سنی ۶۴-۴۱ سال (با میانه سنی 54 سال) به دست آمد(16). در گزارشی از کشور زیمباوه نیز که ۶/۹۱% فرآورده مصرفی RBCبود، بیشترین محدوده سنی بیماران دریافت‌کننده فرآورده RBC در سن ۴۹-۱۵ سال گزارش شده است(12). در بررسی انجام شده در کشور نیجریه نیز بیماران محدوده سنی ۵۴-۲۵ سال بیشترین میزان دریافت RBC را داشتند(20). مشابه سایر کشورها، در این مطالعه نیز بیشترین مصرف RBC بر اساس طبقه‌بندی بیماریها، در گروه نئوپلاسم مشاهده شد(21، 9). بعد از نئوپلاسم به ترتیب بخش جراحی، بیمارهای خون و بیمارهای داخلی بیشترین مصرف فرآورده RBCرا داشته‌اند، که در بخش جراحی بر اساس نوع جراحی و امکان مدیریت زمان جراحی، امکان استفاده از جایگزین‌ها از قبیل تهیه خون اتولوگ، عوامل تحریک‌کننده اریتروپوئز و نیز مدیریت کاهش میزان خونریزی در حین عمل بسیار کمک‌کننده خواهد بود(22). در زمینه بیمارهای خونی، بیشترین مصرف در مورد بیماران تالاسمی بود که به صورت مستمر در بیمارستان B شهر اراک RBC دریافت می‌کنند.با توجه به تحقیقاتی که در زمینه معرفی روش‌های درمانی جدید به منظور کاهش نیاز به تزریق خون در بیماران تالاسمی انجام شده است، امیدواری جهت کاهش مصرف RBCدر این زمینه وجود دارد(24، 23). توزیع الگوی مصرف فرآورده‌ها بر اساس طبقه‌بندی بیماری مطابق با ICD-10 در مورد RBC و پلاکت مشابه مطالعه شهر یزد که بیشترین مصرف در بیماران طبقه‌بندی شده در گروه نئوپلاسم بود به دست آمد. در حالی که برخلاف شهر یزد در مورد FFP که بیشترین مصرف در گروه جراحی بود، در شهر اراک بیشترین مصرف در گروه نئوپلاسم‌ها قرار گرفت(16). در این مطالعه دریافت‌کنندگان فرآورده‌ها نسبت به دیگر مطالعه‌ها جوان‌تر بودند. در مورد RBC،36% دریافت‌کنندگان در رده سنی ۶۴-40 سال (با میانه سنی 48 سال) قرار داشتند. در حالی که، در کشورهای توسعه یافته بیشتـر RBC در بیمـاران بـا سـن بیشتر از ۶۵ سال استفاده میشود(21، 14). از جمله در مطالعه انجام شده در ایالت کاتالونیا اسپانیا در سال ۲۰۱۱ ، نیمی از دریافت‌کنندگان RBC سن بیشتر از ۷۰ سال داشتند(9). این تفاوت در الگوی مصرف احتمالاً به دلیل درصد کمتر جمعیت مسن در ایران در مقایسه با کشورهای غربی و هم چنین سن پایین‌تر ابتلا به بدخیمی در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران می‌باشد. نتایج مطالعه نشان داد که میانگین مصرف RBC به ازای هر بیمار ۹/۱ واحد بود، که نزدیک به نتایج به دست آمده از مطالعه یزد با ۸۷/۱ واحد به ازای هر بیمار می‌باشد(16). در حالی که در مطالعه در رشت این میزان ۱۸/۱ واحد به ازای هر بیمار گزارش شده است که احتمالاً این تفاوت به دلیل توزیع جمعیتی متفاوت در این مناطق باشد(25). حجم یک واحد FFP تهیه شده از خون کامل در مراکز انتقال خون به طور کلی حاوی 220 تا 270 میلی‌لیتر می‌باشد. میانگین مصرف FFP در این مطالعه، ۷/۲ واحد به ازای هر بیمار به دست آمد، در حالی که در شهر یزد ۹/۱ واحد و در مطالعه میرزمانی در گرگان ۶/۲ واحد بود که با توجه به دوز درمانی FFP که mg/kg 20-10 می‌باشد، بنابراین مصرف این مقدار FFP در بیشتر بزرگسالان به نظر نامناسب است(27، 26، 16). در این مطالعه 66% موارد مصرف پلاکت به منظور پروفیلاکسی در بیماران مبتلا به نئوپلاسم بود و میانگین مصرف پلاکت ۷/۳ واحد به دست آمد. میانگین مصرف شده پلاکت در این مطالعه نزدیک به کشورهای پیشرفته می‌باشد. در حالی که در مطالعه شهر یزد، ۹۷/۶ واحد گزارش شده است(16، 14). احتمالاً این کاهش مصرف به دلیل کاهش آستانه شمارش پلاکت جهت تزریق در بیماران تحت درمان و نیز استفاده از روش‌های جایگزین به منظور تحریک افزایش ساخت پلاکت در بیماران می‌باشد. بر اساس مطالعه انجام شده در کشور دانمارک، ۵۰% مصرف پلاکت در گروه نئوپلاسم گزارش شده است، که این میزان بالا از مصرف پلاکت در این گروه در مطالعه‌های مشابه نیز دیده شده است(21، 14، 9). بیشتر پلاکت مصرفی در این بیماران به منظور پروفیلاکسی از خونریزی است. با توجه به بررسی انجام شده در قزوین، ۴۰% موارد درخواست پلاکت نامناسب بوده است(28). لذا با توجه به تفاوت میانگین مصرف پلاکت در کشور، به کارگیری گایدلاین‌های تزریق پلاکت در بیمارستان‌ها به منظور کاهش مصرف پلاکت ضروری می‌باشد. بر اساس این مطالعه، اطلاعات موجود در اکثر بیمارستان‌ها ناقص و گاهاً به صورت سلیقه‌ای در دفاتر بانک خون یادداشت شده بودند. لذا با توجه به این مطالعه، راه‌اندازی نرم‌افزار جامع مستندسازی اطلاعات دموگرافیک و اپیدمیولوژی دریافت‌کنندگان فرآوردههای خون توسط بیمارستان‌ها و آموزش منظم پرسنل درگیر در درخواست و مصرف خون بر اساس گایدلاین‌های استاندارد و نیز استفاده از کیسه خون کودکان و اطفال پیشنهاد می‌گردد.
نتیجه‌گیری در این مطالعه، دریافت‌کنندگان فرآوردههای خون از لحاظ جمعیت شناختی و کلینیکی مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج حاصل، اپیدمیولوژی فعلی انتقال خون در شهر اراک را نشان داد، که امکان استفاده از این الگو به منظور برنامه‌ریزی جهت تأمین فرآوردههای مورد نیاز و نیز بهبود الگوی مصرف وجود دارد. نتایج نشان داد که بیشتر دریافت‌کنندگان هر سه نوع فرآورده در رده سنی 64-41 سال(با میانه سنی 54 سال) قرار دارند و بیماران مبتلا به نئوپلاسم بیشترین افراد دریافت‌کننده فرآوردههای خون می‌باشند.
تشکر و قدردانی این مقاله بخشی از یافته‌های طرح مصوب در شـورای پژوهش مؤسسه عالی آموزشـی و پژوهشـی طـب انتقـال خـون ایـران(12501/خ مورخ 20 تیر 1397) بــا تقبـل پرداخت همه هزینه‌ها توسط این مرکـز مـی‌باشـد. نویسندگان کمال قدردانی و امتنان را از این مؤسسه دارند. هم چنین نویسندگان مقاله بـه ایـن وسـیله از دکتـر مریم باعزم تشکر می‌نمایند.
Mahdaviani F, Ahmadi Iraqi I, Khalili M, Khosrowpour L, ٍEmyaei H, Moradabadi A, et al . Pattern of blood component utilization in Arak, Iran. Sci J Iran Blood Transfus Organ 2019; 16 (4) :270-279 URL: http://bloodjournal.ir/article-1-1300-fa.html
مهدویانی فاطمه سادات، احمدی عراقی ایرج، خلیلی محمد، خسروپور لادن، امیائی حمید، مرادآبادی علیرضا، و همکاران.. الگوی مصرف فرآوردههای خون در شهر اراک، در شش ماه اول سال 1397. فصلنامه پژوهشی خون. 1398; 16 (4) :270-279
