جلد 16، شماره 4 - ( زمستان 1398 )
جلد 16 شماره 4 صفحات 288-280 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Jafari E, Koohestani S, Ghaziizade M. Knowledge among health care workers about hemovigilance in hospitals of Kerman in 2018. Sci J Iran Blood Transfus Organ 2019; 16 (4) :280-288
URL: http://bloodjournal.ir/article-1-1294-fa.html
URL: http://bloodjournal.ir/article-1-1294-fa.html
جعفری الهام، کوهستانی سودابه، قاضی زاده مطهره. آگاهی از نظام مراقبت از خون در بین گروه‌های پزشکی در بیمارستان‌های آموزشی شهر کرمان در سال 1397. فصلنامه پژوهشی خون. 1398; 16 (4) :280-288
استادیار مرکز تحقیقات پاتولوژی و سلولهای بنیادی ـ دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی کرمان
متن کامل [PDF 358 kb]
(1143 دریافت)
| چکیده (HTML) (3094 مشاهده)
مقدمه
هموویژیلانس، یک سیستم نظارت کشوری بر سلامت خون و فرآورده‌های آن در تمام مراحل در زنجیره انتقال خون بوده و فرآیند انتقال خون از مهم‌ترین جنبه‌های درمانی با هدف فراهم نمودن خون کافی و سالم برای رسیدن به بهترین پیامد بالینی است(2، 1). شایع‌ترین و مهم‌ترین خطرات ناشـی از ترانسـفوزیون خـون عبارتنـد از؛ گرفتن نمونه خون به صورت اشتباه از بیمار دیگر، خطـا در ثبـت مشخصات بیمـار، اشـتباه در ذخیـره و نگهـداری و زمان تجویز فرآورده‌های خونی، تزریق خون با فشار و اسـتفاده از سوزن‌های تزریقی با اندازه‌های متفاوت که ممکن اسـت باعث لیز گلبول‌های قرمز، بروز شوک و انعقاد منتشر داخل عروقی(disseminated intravascular coagulation) در بیمار گردد(6-3). آگاهی از جنبه‌های مختلف طـب انتقـال خـون از جملـه خطـرات و عـوارض، از دو نقطـه نظـر اساسـی بـرای آن‌ها اهمیـت می‌یابد؛ اول و مهمتر این که، آگـاهی منجر به تجویز مناسب خون و فرآورده‌های خـونی بـا کیفیـت و کمتـرین عارضه برای بیمار می‌گردد، ثانیاً می‌توانـد باعـث کـاهش هزینه مالی ناشی از تهیه هر واحد خونی به خـاطر کـاهش درخواست‌هـای غیـر ضـروری و نگهـداری مناسـب ایـن محصولات شود(7). علی‌رغم اهمیت یاد شده، مطالعه‌هایی که در اسـکاتلند، انگلستان و مطالعه‌های انـدکی کـه در ایـران در ارتبـاط بـا آگاهی پرسنل درمانی از فرآورده‌های خونی انجام گردیـده، نشـان‌دهنـده سـطح آگـاهی پـایین تا متوسط کارکنان از فرآورده‌های خونی می‌باشد(9، 8، 3). هم‌چنین در پژوهش دیگری که توسط سلیمی و همکاران پیرامون ارزیابی آگاهی فارغ‌التحصیلان رشته پزشکی از طب انتقال خون بر روی 1663 نفر از فارغ‌التحصیلان رشته پزشکی که از اول مرداد 1383 لغایت پایان مرداد 1384 به اداره کل طرح و توزیع نیروی انسانی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مراجعه کرده بودند صورت گرفت، نشان داد که آگاهی فارغ التحصیلان پزشکی در مورد حداقل اطلاعات ضروری در زمینه طب انتقال خون و نگهداری خون و فرآورده‌های آن که منحصراَ در سازمان انتقال خون انجام می‌گیرد، بسیار کم است و 93 درصد از جمعیت مذکور کمتر از نیمی از حداقل‌های لازم را در ارتباط با انتقال خون می‌دانند(11، 10). فرآورده‌های خونی در صورت عدم نگهداری صحیح، در معرض مخاطره و فساد قرار داشته و عمر آن‌ها کوتاه می‌باشد و جهت استفاده مناسب از آن‌ها، لازم است نسبت به جنبه‌های مختلف آن از جمله، نحوه مناسب نگهداری، انتقال، تزریق و حتی عوارض احتمالی ناشی از مصرف آن‌ها مطلع باشیم(12). به پایین بودن آگاهی دانشجویان در زمینه انتقال خون نیز در مطالعه‌ها تاکید شده است، از این رو بالا بردن سطح آگاهی کارکنان بیمارستانی و دانشجویان در حیطه طب انتقال خون، نیازمند اقدامات در جهت بهبود می‌باشد(15-13). از آن جا که فرآیند انتقال خون دارای مراحل متعددی است که امکان خطـا در هر مرحله از اجرای آن وجود دارد لذا تصـمیم‌گیـری بـرای انتقال فرآورده‌های آن، باید بر پایه اندیکاسـیون‌هـای دقیـق کلینیکی و آزمایشگاهی باشد(28-16). لذا بررسی سطح آگاهی افراد مختلف گروه‌های پزشکی در زمینه انتقـال خون و مراقبـت از بیمـار دریافـت‌کننـده فـرآورده خـونی، می‌تواند میزان کمبودها و کاستی‌های مربوط به این آگـاهی را در زمینه مورد مطالعه شناسایی نموده و راهنمایی‌کننـده کادر درمانی و مراکز انتقـال خـون جهـت اصـلاح شـرایط موجود و تجدید نظر در برنامه‌های آموزشی مرتبط با طب انتقال خون باشد. بنابراین در این مطالعه، آگاهی گروه‌های مختلف پزشکی از نظام مراقبت از خون در بیمارستان‌های آموزشی شهر کرمان بررسی گردیـد.
مواد و روش‌ها
در این مطالعه مقطعی، در سال 1397 تعداد سه بیمارستان آموزشی شهر کرمان انتخـاب شدند. تعداد 135 نفر از کارکنان درمانی شامل دستیاران، اینترن‌ها و پرستاران وارد مطالعه شدند. بـه هـر فرد پرسشنامه‌ای شامل دو بخش؛ بخش اول حاوی سؤالاتی در زمینه خصوصیات دموگرافیک، سن، جنس، رشته تحصیلی، مدت اشتغال به کار و بخش مربوطه؛ و بخش دوم پرسشنامه‌ای دارای سؤالاتی چهـار گزینه‌ای جهـت بررســی حــداقل آگــاهی لازم در زمینه انتقـال خون، درجـه حـرارت، مـدت زمـان و شـرایط نگهـداری و انتقال، نحوه ترانسفوزیون و مواجهه با واکنش‌های ناشی از ترانسفوزیون خون داده شد و سطح آگاهی هر یک از گـروه‌ها در ارتباط با این موارد مورد ارزیابی قرار گرفت.
پرسشنامه از نظر روایی و پایایی مورد بررسی قرار گرفت و روایی سؤالات پرسشنامه توسط چهار نفر از اساتید پاتولوژیست مورد بررسی قرار گرفت و تایید شد. میزان پایایی سؤالات پرسشنامه از طریق مطالعه پایلوت بر روی 15 تن از شرکت‌کنندگان به تساوی از سه گروه (5 نفر پرستار، 5 نفر رزیدنت و 5 نفر اینترن) به روش آلفای کرونباخ، 82% تعیین گردید. پرسشـنامه شـامل 24 سؤال در ارتباط بـا درخواست خون و فرآورده‌های آن (5 سؤال)، نحوه نگهداری خون و فرآورده‌های خونی در بیمارستان‌ها (3 سؤال)، انجام آزمایش‌های سازگاری قبل از تزریق (4 سؤال)، نظارت بر فرآیند تزریق(6 سؤال) و عوارض پس از تزریق (6 سؤال) بود. به هر یک از سؤالات یک امتیاز داده شد و نمره هر یک از گروه‌های مورد بررسی از نمـره کـل یعنـی 24 محاسـبه شد.
افراد دارای 0 تا 12 امتیاز، دارای سـطح آگـاهی ضـعیف، 13 تا 18 امتیاز دارای سـطح آگاهی متوسط و 19 تا 24 امتیاز دارای سطح آگاهی مطلـوب در نظر گرفته شدند(20). هم چنین برای طرح سؤال از جزوه‌های آموزشی هموویژیلانس سازمان انتقال خون ایران و آزمون‌های برگزار شده توسط این سازمان استفاده شد. تمامی اطلاعات جمع‌آوری شده توسط نرم‌افزار 21 SPSS و با استفاده از آزمون‌های آماری آنالیز واریانس، کای اسکوار و تی مستقل مورد تجزیه تحلیل آماری قرار گرفت و سطح معناداری 05/0 محسوب شد.
یافته‌ها
در این مطالعه 135 نفر مورد بررسی قرار گرفتند که از این میان 43 نفر(9/31%) مرد و 92 نفر(1/68%) زن بودند. بیشترین فراوانی مربوط به گروه سنی 35-25 سال (4/50%) و کمترین فراوانی مربوط به گروه سنی 45-40 سال(3%) بود. از میان افراد شرکت کننده در طرح، بیشتر افراد از بخش‌های جراحی، زنان و زایمان، اورژانس و قلب بودند که به ترتیب فراوانی 3/16%، 6/15%، 6/15% و 9/11% داشتند و کمترین افراد از بخش نوزادان و دیالیز با فراوانی 3% و 3% بودند؛ لازم به ذکر است اختلاف فراوانی افراد شرکت‌کننده از هر بخش ناشی از تعداد متفاوت کادر درمانی آن بخش می‌باشد(جدول 1). از میان افراد شرکت‌کننده، 45 نفر(3/33%) دستیار، 45 نفر(3/33%) اینترن و 45 نفر(3/33%) پرستار بودند.
جدول 1: بخش محل اشتغال افراد مورد مطالعه
نتایج نشان داد که آگاهی افراد مورد مطالعه بر حسب جنسیت از نظر آماری تفاوت معناداری نداشت و میانگین آن در افراد مذکر 8/15 با انحراف معیار 2/3 و در افراد مؤنث 5/16 با انحراف معیار 2/3 بود. هم چنین بیشترین سطح آگاهی در گروه سنی 35-30 سال و کمترین سطح آگاهی در گروه سنی 25-20 و 45-40 سال بود؛ اما سطح آگاهی در گروه‌های سنی متفاوت از نظر آماری تفاوت معناداری نداشت. سطح آگاهی افراد شاغل، اعم از پرستار، رزیدنت و اینترن، در بخش‌های مختلف تفاوت معناداری از نظر آماری داشت و بیشترین سطح آگاهی از طب انتقال خون مربوط به افراد شاغل در بخش نوزادان با میانگین 88/2 ± 50/18 و کمترین سطح آگاهی مربوط به افراد شاغل در بخش قلب با میانگین 45/3 ± 25/14 بود(007/0 p=)(جدول 2).
جدول 2: مقایسه نمره آگاهی در کادر درمانی بر حسب بخش محل اشتغال
* محدوده داخل پرانتز ذکر شده است.
میانگین آگاهی پرستاران از طب انتقال خون 41/2 ± 33/18، میانگین آگاهی دستیاران 40/2 ± 36/15 و آگاهی اینترن‌ها 53/3 ± 20/15 بود که اختلاف این سه گروه از نظر آماری معنادار بود(001/0 p=).
سطح آگاهی دستیاران در گروه‌های سنی مختلف تفاوت معناداری با یکدیگر نداشت. بیشترین سطح آگاهی در بین دستیاران، مربوط به دستیاران بخش زنان و کمترین سطح آگاهی مربوط به دستیاران بخش قلب بود که از نظر آماری سطح آگاهی دستیاران بخش‌های مختلف اختلاف معناداری داشت(012/0 p=)(جدول 3).
هم چنین نتایج نشان داد که سطح آگاهی دستیاران سال 1 و 2 با سطح آگاهی دستیاران سال 3 و 4 تفاوت معناداری از نظر آماری ندارد. سطح آگاهی دستیاران مرد با دستیاران زن نیز از نظر آماری اختلاف معناداری نداشت. سطح آگاهی اینترن‌ها در گروه‌های سنی مختلف با هم اختلاف معناداری نداشتند.
جدول 3: مقایسه نمره آگاهی بر حسب بخش محل حضور در دستیاران
* محدوده داخل پرانتز ذکر شده است.
سطح آگاهی اینترن‌ها بر حسب بخش‌های مختلف تفاوت معناداری از لحاظ آماری نداشت. سطح آگاهی اینترن‌هایی که کمتر از یکسال از اینترن شدن آن‌ها می‌گذشت با سطح آگاهی اینترن‌های با سابقه بیش از یک سال تفاوت معناداری نداشت. سطح آگاهی اینترن‌های مرد و زن از نظر آماری تفاوت معناداری نداشت.
اختلاف معناداری بین میانگین آگاهی پرستاران در سنین مختلف، مشاهده نشد. سطح آگاهی پرستاران بخش‌های مختلف با یکدیگر از نظر آماری تفاوت معناداری داشت به طوری که بیشترین میانگین آگاهی در پرستاران بخش‌های هماتو انکولوژی و اورژانس با میانگین 06/2 ± 75/20 و 2 ± 20 و کمترین سطح آگاهی در پرستاران بخش‌های اطفال و قلب با میانگین 98/2 ± 25/15 و 34/2 ± 17 بودند(023/0 p=)(جدول 4). سطح آگاهی پرستاران مرد با پرستاران زن تفاوت معناداری نداشت. میانگین سطح آگاهی پرستارانی که سابقه کاری کمتر از 2 سال داشتند 46/2 ± 93/16 و میانگین سطح آگاهی پرستارانی که سابقه کاری بیشتر از 2 سال داشتند 09/2 ± 03/19 بود که این تفاوت از نظر آماری معنادار بود(005/0 p=).
جدول 4: مقایسه نمره آگاهی بر حسب بخش محل اشتغال پرستاران
* محدوده داخل پرانتز ذکر شده است.
با بررسی مؤلفه‌های سطح آگاهی افراد مورد بررسی، نتایج نشان داد که سطح آگاهی پرستاران از درخواست خون و فرآورده توسط پزشکان، نحوه نگهداری انواع فرآورده های خونی در بیمارستان‌ها، انجام آزمایش‌های سازگاری قبل از تزریق و نظارت بر فرآیند تزریق به طور معناداری بیشتر از اینترن‌ها و رزیدنت‌ها می‌باشد(به ترتیب (046/0 p=) ، (001/0 p=)، (001/0 p=) و (001/0 p=)). میزان آگاهی پرستاران شرکت‌کننده در مطالعه بین جنبه‌های مختلف هموویژلانس، در مورد عوارض پس از تزریق خون و فرآورده‌ها پائین‌تر از سایر شرکت‌کنندگان بود. هم چنین میزان آگاهی دستیاران و اینترن‌ها از نگهداری خون و فرآورده‌های آن در بانک خون نسبت به سایرین پائین‌تر بود. تعداد اینترن‌هایی که آگاهی ضعیف داشتند 11 نفر (4/24%) بود در حالی که از میان پرستاران تنها 1 نفر (2/2%) و از میان رزیدنت ها تنها 5 نفر (4/11%) آگاهی ضعیف داشتند که این تفاوت میان سه گروه از نظر آماری معنادار بود(001/0 p=). هم چنین 9/48% از پرستاران از سطح آگاهی مطلوب برخوردار بودند که این سطح به طور چشمگیری بالاتر از درصد رزیدنت‌ها و اینترن‌ها با آگاهی مطلوب بود(جدول 5).
جدول 5: مقایسه درصد افراد بر اساس میزان آگاهی در سه گروه مورد مطالعه
بحث
آگاهی 60% افراد مورد بررسی در این مطالعه در سطح متوسط بود و فقط حدود 7/12% شرکت‌کنندگان، آگاهی پائینی در رابطه با طب انتقال خون داشتند. نتایج مطالعه‌های مشابه نیز بیانگر سطح متوسط و پایین آگاهی کادر درمانی، شامل پزشکان و پرستاران، در زمینه انتقال خون است از جمله آن‌ها می‌توان به مطالعه کرامتی و تفضلی در سال 1385 در بیمارستان آموزشی امام رضا(ع) مشهد، یوسفیان و همکاران در سال 1390 در زاهدان، کسراییان در سال 1391 در شیراز، آموزشی و همکاران در سال 1392 در بیرجند و میری و همکاران در سال 1392 در گناباد اشاره کرد که مشابه نتایج این مطالعه، سطح آگاهی کادر درمانی را در سطح متوسط و ضعیف ارزیابی کردهاند(24-21، 7). هم چنین مطالعه‌هایی که در خارج از کشور انجام پذیرفت، از جمله هیجی و همکاران در سال 2010 در امارات متحده عربی، دو مطالعه در سال‌های 2002 و 2005 در دو ایالت فرانسه و بیرکتار و همکاران در سال 2000 در بیمارستان‌های آنکارا، نیز نشان دادند که به طور کلی میزان آگاهی شرکت‌کنندگان بسیار پایین می‌باشد(28-25). همانند نتایج حاصل شده در این مطالعه، کرامتی و تفضلی نیز نتایج مشابهی به دست آوردند، یافته‌های این بررسی در مشهد نشان‌دهنده اختلاف معنادار گروه پرستاران با گروه‌های دستیاران، کارورزان و کارآموزان پزشکی بر اساس بالاترین نمره کسب شده آگاهی بود(7). اما لزوما نتایج حاصل شده در این دو مطالعه در سایر بررسی‌ها به همین منوال نیست، از آن جمله، نتایج مطالعه یوسفیان و همکاران است که نشان داد سطح آگاهی پرستاران، اینترن‌ها و رزیدنت‌ها اختلاف معناداری از نظر آماری با یکدیگر نداشتند(21). هم چنین در مطالعه‌ای که توسط کسرائیان در سال 1391 در شیراز بر روی 288 پزشک عمومی و 1488پرستار صورت گرفت، آگاهی پزشکان به صورت معناداری بیشتر از پرستاران ارزیابی شد(22). این یافته می‌تواند به دلیل تمرکز مطالعه کسراییان بر پزشکان عمومی شاغل با سابقه کار نسبتاً بیشتر در بیمارستان‌ها و نه تمرکز بر کارورزها و دستیاران پزشکی با سابقه کاری کمتر باشد. میری و همکاران در گناباد نیز نتایج مشابه مطالعه کسرائیان به دست آوردند به طوری که در این مطالعه بالاترین سطح آگاهی مربوط به پزشکان و کمترین نمره مربوط به بهیاران بوده است (24).
کرامتی و تفضلی در مشهد دریافتند دستیاران رشته‌های اطفال، داخلی و پاتولوژی از سطح نمره بالاتری برخوردار هستند(7). بالاتر بودن سطح آگاهی دستیاران بخش زنان و زایمان و جراحی از طب انتقال خون را می‌توان به دلیل مصرف بالاتر خون در اتاق عمل جراحی زنان و عمومی دانست. سطح آگاهی اینترن‌ها از جنبه‌های مختلف فرآیند انتقال خون با متغیرهای مورد بررسی در این مطالعه شامل جنسیت، سن، سابقه کار، بیمارستان و بخش ارتباط آماری معناداری ندارد. در برخی مطالعه‌ها در مورد سطح آگاهی از فرآیند انتقال خون با تمرکز بر کادر پرستاری، از جمله بررسی پیری و همکاران در زابل، سالاروند و همکاران در بیرجند، اصلانی و همکاران در اردبیل و هم چنین سبزه کار و همکاران در بیرجند، نیز ارتباط معناداری بین جنسیت و سن و سابقه کار مشاهده نشده بود(20، 18-16). طبیعی و همکاران در بررسی آگاهی پرستاران نسبت به طب انتقال خون در بیرجند در سال 1381، گزارش کردهاند که بین آگاهی پرستاران در مورد تزریق خون و بخش محل خدمت، ارتباط معناداری وجود دارد، در مطالعه وی بالاترین سطح آگاهی مربوط به پرستاران بخش اورژانس بوده است(19). اما در مطالعه‌ای که توسط سالاروند و همکاران در گناباد در سال 1392 با همین موضوع انجام شد، ارتباط معناداری بین بخش محل خدمت و آگاهی پرستاران مشاهده نشد(17). هم چون مطالعه حاضر در مطالعه پورفرزاد و همکاران در اراک، کمترین سطح آگاهی پرستاران از بین جنبه‌های مختلف طب انتقال خون در مورد عوارض ناشی از انتقال خون بود(3). البته در مطالعه کرامتی و تفضلی در مشهد که روی سطح آگاهی پزشکان و پرستاران در ارتباط با جنبه‌های مختلف طب انتقال خون صورت گرفت، کمترین آگاهی در مورد شرایط نگهداری خون و فرآورده‌های خونی بود(7). این نتایج مشابه یافته‌های به دست آمده در بین گروه‌های دستیاران و کارورزان مطالعه حاضر می‌باشد. البته در مطالعه اصلانی و همکاران نیز که بر روی پرستاران شاغل در بیمارستان‌های اردبیل انجام دادند، نشان دادند کمترین آگاهی شرکت‌کنندگان مربوط به مباحث شرایط نگهداری خون و فرآورده‌های خونی می‌باشد(20). کسرائیان در شیراز در طی بررسی که بر روی پزشکان و پرستاران انجام داد، به این نتیجه رسید که سطح آگاهی پزشکان در هر سه مبحث اندیکاسیون تزریق خون و فرآورده‌های خونی، نحوه تجویز خون و فرآورده‌های خونی و عوارض تزریق خون از پرستاران بالاتر بود، در این مطالعه بیشترین آگاهی پزشکان در مبحث اندیکاسیون تزریق خون و فرآورده‌های خونی و بیشترین آگاهی پرستاران در مبحث عوارض تزریق خون گزارش شد، که این نتایج با مطالعه حاضر هم خوانی نداشت(22). رادراپان در هند به این نتیجه رسید که میزان تجربه کاری شرکت‌کنندگان در مطالعه و نیز گذراندن دوره‌های آموزشی بانک خون در گذشته بر نتایج جوا‌ب‌دهی به سؤالات تاثیرگذار نیست بلکه بر اثربخش بودن آموزش و هم‌چنین ارائه گزارش از خطاهای رخ داده در رابطه با بانک خون و عملکرد بهتر تکنسین‌هایی آزمایشگاه و پرستاران تاکید دارد(29).
نتیجه‌گیری
سطح آگاهی کارکنان پزشکی در ارتباط با جنبه‌های مختلف طب انتقال خون مطلوب نیست و لذا بهتر است دوره‌های مخصوص تئوری و عملی برای گروه‌های هدف مختـلف بـرگزار شـود. در ایـن رابطه به صورت مشخص اقدامات زیر پیشنهاد می‌شود؛
برگزاری دوره‌های مخصوص آموزشی طب انتقال خون به صورت عملی و تئوری برای دانشجویان پزشکی در مقطع اینترنی و هم چنین جهت دستیاران رشته‌های مختلف به عنوان واحد درسی یا کارگاهی؛ برگزاری کلاس‌های ادواری حداقل یک مرحله به منظور بازآموزی مطالب مربوط به مباحث مختلف انتقال خون برای اینترن‌ها و دستیاران؛ بررسی و ریشه‌یابی بیشترین خطاهای مربوط به فرآیند انتقال خون توسط کمیته‌های بانک خون و گزارش ادواری به مسئولان آموزشی گروه های پزشکی جهت تمرکز بر موارد ضروری و بهبود محتوای آموزشی؛ طراحی سؤالات مرتبط با این رشته در امتحانات جامع مثل آزمون‌های ویژه کارورزی یا پذیرش دستیاری و ارتقای دستیاران، جهت اهمیت دادن به آموزش این مطالب تشکیل کمیته ای مشخص به منظور رصد وضعیت آموزشی و تدوین محتوای درسی مورد نیاز برای این گروه‌های تحصیلی در ارتباط با طب انتقال خون و مرور و به روز
رسانی مستمر آن نظام آموزشی و فعال‌تر شدن کمیته‌های بیمارستانی در بدو ورود و استخدام فارغ‌التحصیلان رشته‌های علوم پزشکی مرتبط با انتقال خون؛ با توجه به این مهم که یکی از وظایف کمیته‌های انتقال خون بیمارستان، آموزش افراد دخیل در امر انتقال خون می‌باشد.
تشکر و قدردانی
این مقاله برگرفته از پایان‌نامه مقطع دکترای عمومی با کد اخلاق ثبت شده در دانشگاه علوم پزشکی کرمان IR.KMU.AH.REC.1397.2721 است و بدین وسیله پژوهشگران مراتب قدردانی خود را از معاونـت پژوهشـی دانشگاه علوم پزشکی کرمان بابت حمایت‌های آن‌ها و کلیه کادر درمانی شرکت‌کننده در طرح ابراز می‌دارند.
متن کامل: (1949 مشاهده)
آگاهی از نظام مراقبت از خون در بین گروه‌های پزشکی در بیمارستان‌های
آموزشی شهر کرمان در سال 1397
الهام جعفری1، سودابه کوهستانیان2، مطهره قاضی‌زاده3
چکیده
سابقه و هدف
بررسی آگاهی کارکنان پزشکی در زمینه انتقال خون، می‌تواند کمبودها و کاستی‌های مربوط به این آگاهی را در زمینه مورد مطالعه شناسایی نموده و راهنمایی کننده کادر درمانی و مراکز انتقال خون جهت اصلاح شرایط موجود و تجدید نظر در برنامه‌های آموزشی مربوطه باشد. بنابراین در این مطالعه سطح آگاهی گروه‌های مختلف پزشکی از نظام مراقبت از خون در بیمارستان‌های آموزشی شهر کرمان بررسی گردید.
مواد و روش‌ها
در این مطالعه مقطعی، 135 نفر از کارکنان درمانی در سه بیمارستان آموزشی شهر کرمان در سال 1397 به صورت در دسترس انتخاب و وارد مطالعه شدند. به هر فرد پرسشنامه‌ای حاوی سؤالات چهار گزینه‌ای جهت بررسی حداقل آگاهی لازم در امر انتقال، نگهداری، ترانسفوزیون و عوارض احتمالی تزریق فرآورده‌های خـونی داده شد و سطح آگاهی هر یک از گروه‌ها در ارتباط با این موارد مورد ارزیابی قرار گرفت. جهت تحلیل داده‌ها از آزمون‌های کای‌دو و t با به کارگیری نرم‌افزار 21 SPSS استفاده شد.
یافته‌ها
میانگین آگاهی تمامی افراد مورد بررسی در این مطالعه 16/3 ± 30/16 (از حداکثر 24 امتیاز) بود که نشان‌دهنده دارا بودن سطح متوسط آگاهی در افراد بود. بیشترین سطح آگاهی در میان افراد شاغل مربوط به پرستاران و سپس دستیاران بود. سطح آگاهی اینترن‌ها از دو گروه دیگر کمتر بود و البته این تفاوت از نظر آماری معنادار بود(001/0 p=).
نتیجه گیری
با توجه به نتایج، سطح آگاهی کارکنان پزشکی در ارتباط با جنبه‌های مختلف طب انتقال خون مطلوب نیست و لذا بهتر است دوره‌های مداوم آموزشی تئوری و عملی برای گروه‌های هدف مختلف برگزار شود.
کلمات کلیدی: انتقال خون، پرسنل بهداشتی، آگاهی
تاریخ دریافت: 6 /5/98
تاریخ پذیرش: 13/8/98
1- مؤلف مسئول: متخصص آسیب‌شناسی ـ استادیار مرکز تحقیقات پاتولوژی و سلولهای بنیادی ـ دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی کرمان ـ کرمان ـ بلوار 22 بهمن ـ ایران ـ کد پستی: 7616914115
2- پزشک عمومی ـ دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی کرمان ـ کرمان ـ ایران
3- پزشک عمومی ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و اداره کل انتقال خون کرمان ـ کرمان ـ ایران
آموزشی شهر کرمان در سال 1397
الهام جعفری1، سودابه کوهستانیان2، مطهره قاضی‌زاده3
چکیده
سابقه و هدف
بررسی آگاهی کارکنان پزشکی در زمینه انتقال خون، می‌تواند کمبودها و کاستی‌های مربوط به این آگاهی را در زمینه مورد مطالعه شناسایی نموده و راهنمایی کننده کادر درمانی و مراکز انتقال خون جهت اصلاح شرایط موجود و تجدید نظر در برنامه‌های آموزشی مربوطه باشد. بنابراین در این مطالعه سطح آگاهی گروه‌های مختلف پزشکی از نظام مراقبت از خون در بیمارستان‌های آموزشی شهر کرمان بررسی گردید.
مواد و روش‌ها
در این مطالعه مقطعی، 135 نفر از کارکنان درمانی در سه بیمارستان آموزشی شهر کرمان در سال 1397 به صورت در دسترس انتخاب و وارد مطالعه شدند. به هر فرد پرسشنامه‌ای حاوی سؤالات چهار گزینه‌ای جهت بررسی حداقل آگاهی لازم در امر انتقال، نگهداری، ترانسفوزیون و عوارض احتمالی تزریق فرآورده‌های خـونی داده شد و سطح آگاهی هر یک از گروه‌ها در ارتباط با این موارد مورد ارزیابی قرار گرفت. جهت تحلیل داده‌ها از آزمون‌های کای‌دو و t با به کارگیری نرم‌افزار 21 SPSS استفاده شد.
یافته‌ها
میانگین آگاهی تمامی افراد مورد بررسی در این مطالعه 16/3 ± 30/16 (از حداکثر 24 امتیاز) بود که نشان‌دهنده دارا بودن سطح متوسط آگاهی در افراد بود. بیشترین سطح آگاهی در میان افراد شاغل مربوط به پرستاران و سپس دستیاران بود. سطح آگاهی اینترن‌ها از دو گروه دیگر کمتر بود و البته این تفاوت از نظر آماری معنادار بود(001/0 p=).
نتیجه گیری
با توجه به نتایج، سطح آگاهی کارکنان پزشکی در ارتباط با جنبه‌های مختلف طب انتقال خون مطلوب نیست و لذا بهتر است دوره‌های مداوم آموزشی تئوری و عملی برای گروه‌های هدف مختلف برگزار شود.
کلمات کلیدی: انتقال خون، پرسنل بهداشتی، آگاهی
تاریخ دریافت: 6 /5/98
تاریخ پذیرش: 13/8/98
1- مؤلف مسئول: متخصص آسیب‌شناسی ـ استادیار مرکز تحقیقات پاتولوژی و سلولهای بنیادی ـ دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی کرمان ـ کرمان ـ بلوار 22 بهمن ـ ایران ـ کد پستی: 7616914115
2- پزشک عمومی ـ دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی کرمان ـ کرمان ـ ایران
3- پزشک عمومی ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و اداره کل انتقال خون کرمان ـ کرمان ـ ایران
مقدمه
هموویژیلانس، یک سیستم نظارت کشوری بر سلامت خون و فرآورده‌های آن در تمام مراحل در زنجیره انتقال خون بوده و فرآیند انتقال خون از مهم‌ترین جنبه‌های درمانی با هدف فراهم نمودن خون کافی و سالم برای رسیدن به بهترین پیامد بالینی است(2، 1). شایع‌ترین و مهم‌ترین خطرات ناشـی از ترانسـفوزیون خـون عبارتنـد از؛ گرفتن نمونه خون به صورت اشتباه از بیمار دیگر، خطـا در ثبـت مشخصات بیمـار، اشـتباه در ذخیـره و نگهـداری و زمان تجویز فرآورده‌های خونی، تزریق خون با فشار و اسـتفاده از سوزن‌های تزریقی با اندازه‌های متفاوت که ممکن اسـت باعث لیز گلبول‌های قرمز، بروز شوک و انعقاد منتشر داخل عروقی(disseminated intravascular coagulation) در بیمار گردد(6-3). آگاهی از جنبه‌های مختلف طـب انتقـال خـون از جملـه خطـرات و عـوارض، از دو نقطـه نظـر اساسـی بـرای آن‌ها اهمیـت می‌یابد؛ اول و مهمتر این که، آگـاهی منجر به تجویز مناسب خون و فرآورده‌های خـونی بـا کیفیـت و کمتـرین عارضه برای بیمار می‌گردد، ثانیاً می‌توانـد باعـث کـاهش هزینه مالی ناشی از تهیه هر واحد خونی به خـاطر کـاهش درخواست‌هـای غیـر ضـروری و نگهـداری مناسـب ایـن محصولات شود(7). علی‌رغم اهمیت یاد شده، مطالعه‌هایی که در اسـکاتلند، انگلستان و مطالعه‌های انـدکی کـه در ایـران در ارتبـاط بـا آگاهی پرسنل درمانی از فرآورده‌های خونی انجام گردیـده، نشـان‌دهنـده سـطح آگـاهی پـایین تا متوسط کارکنان از فرآورده‌های خونی می‌باشد(9، 8، 3). هم‌چنین در پژوهش دیگری که توسط سلیمی و همکاران پیرامون ارزیابی آگاهی فارغ‌التحصیلان رشته پزشکی از طب انتقال خون بر روی 1663 نفر از فارغ‌التحصیلان رشته پزشکی که از اول مرداد 1383 لغایت پایان مرداد 1384 به اداره کل طرح و توزیع نیروی انسانی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مراجعه کرده بودند صورت گرفت، نشان داد که آگاهی فارغ التحصیلان پزشکی در مورد حداقل اطلاعات ضروری در زمینه طب انتقال خون و نگهداری خون و فرآورده‌های آن که منحصراَ در سازمان انتقال خون انجام می‌گیرد، بسیار کم است و 93 درصد از جمعیت مذکور کمتر از نیمی از حداقل‌های لازم را در ارتباط با انتقال خون می‌دانند(11، 10). فرآورده‌های خونی در صورت عدم نگهداری صحیح، در معرض مخاطره و فساد قرار داشته و عمر آن‌ها کوتاه می‌باشد و جهت استفاده مناسب از آن‌ها، لازم است نسبت به جنبه‌های مختلف آن از جمله، نحوه مناسب نگهداری، انتقال، تزریق و حتی عوارض احتمالی ناشی از مصرف آن‌ها مطلع باشیم(12). به پایین بودن آگاهی دانشجویان در زمینه انتقال خون نیز در مطالعه‌ها تاکید شده است، از این رو بالا بردن سطح آگاهی کارکنان بیمارستانی و دانشجویان در حیطه طب انتقال خون، نیازمند اقدامات در جهت بهبود می‌باشد(15-13). از آن جا که فرآیند انتقال خون دارای مراحل متعددی است که امکان خطـا در هر مرحله از اجرای آن وجود دارد لذا تصـمیم‌گیـری بـرای انتقال فرآورده‌های آن، باید بر پایه اندیکاسـیون‌هـای دقیـق کلینیکی و آزمایشگاهی باشد(28-16). لذا بررسی سطح آگاهی افراد مختلف گروه‌های پزشکی در زمینه انتقـال خون و مراقبـت از بیمـار دریافـت‌کننـده فـرآورده خـونی، می‌تواند میزان کمبودها و کاستی‌های مربوط به این آگـاهی را در زمینه مورد مطالعه شناسایی نموده و راهنمایی‌کننـده کادر درمانی و مراکز انتقـال خـون جهـت اصـلاح شـرایط موجود و تجدید نظر در برنامه‌های آموزشی مرتبط با طب انتقال خون باشد. بنابراین در این مطالعه، آگاهی گروه‌های مختلف پزشکی از نظام مراقبت از خون در بیمارستان‌های آموزشی شهر کرمان بررسی گردیـد.
مواد و روش‌ها
در این مطالعه مقطعی، در سال 1397 تعداد سه بیمارستان آموزشی شهر کرمان انتخـاب شدند. تعداد 135 نفر از کارکنان درمانی شامل دستیاران، اینترن‌ها و پرستاران وارد مطالعه شدند. بـه هـر فرد پرسشنامه‌ای شامل دو بخش؛ بخش اول حاوی سؤالاتی در زمینه خصوصیات دموگرافیک، سن، جنس، رشته تحصیلی، مدت اشتغال به کار و بخش مربوطه؛ و بخش دوم پرسشنامه‌ای دارای سؤالاتی چهـار گزینه‌ای جهـت بررســی حــداقل آگــاهی لازم در زمینه انتقـال خون، درجـه حـرارت، مـدت زمـان و شـرایط نگهـداری و انتقال، نحوه ترانسفوزیون و مواجهه با واکنش‌های ناشی از ترانسفوزیون خون داده شد و سطح آگاهی هر یک از گـروه‌ها در ارتباط با این موارد مورد ارزیابی قرار گرفت.
پرسشنامه از نظر روایی و پایایی مورد بررسی قرار گرفت و روایی سؤالات پرسشنامه توسط چهار نفر از اساتید پاتولوژیست مورد بررسی قرار گرفت و تایید شد. میزان پایایی سؤالات پرسشنامه از طریق مطالعه پایلوت بر روی 15 تن از شرکت‌کنندگان به تساوی از سه گروه (5 نفر پرستار، 5 نفر رزیدنت و 5 نفر اینترن) به روش آلفای کرونباخ، 82% تعیین گردید. پرسشـنامه شـامل 24 سؤال در ارتباط بـا درخواست خون و فرآورده‌های آن (5 سؤال)، نحوه نگهداری خون و فرآورده‌های خونی در بیمارستان‌ها (3 سؤال)، انجام آزمایش‌های سازگاری قبل از تزریق (4 سؤال)، نظارت بر فرآیند تزریق(6 سؤال) و عوارض پس از تزریق (6 سؤال) بود. به هر یک از سؤالات یک امتیاز داده شد و نمره هر یک از گروه‌های مورد بررسی از نمـره کـل یعنـی 24 محاسـبه شد.
افراد دارای 0 تا 12 امتیاز، دارای سـطح آگـاهی ضـعیف، 13 تا 18 امتیاز دارای سـطح آگاهی متوسط و 19 تا 24 امتیاز دارای سطح آگاهی مطلـوب در نظر گرفته شدند(20). هم چنین برای طرح سؤال از جزوه‌های آموزشی هموویژیلانس سازمان انتقال خون ایران و آزمون‌های برگزار شده توسط این سازمان استفاده شد. تمامی اطلاعات جمع‌آوری شده توسط نرم‌افزار 21 SPSS و با استفاده از آزمون‌های آماری آنالیز واریانس، کای اسکوار و تی مستقل مورد تجزیه تحلیل آماری قرار گرفت و سطح معناداری 05/0 محسوب شد.
یافته‌ها
در این مطالعه 135 نفر مورد بررسی قرار گرفتند که از این میان 43 نفر(9/31%) مرد و 92 نفر(1/68%) زن بودند. بیشترین فراوانی مربوط به گروه سنی 35-25 سال (4/50%) و کمترین فراوانی مربوط به گروه سنی 45-40 سال(3%) بود. از میان افراد شرکت کننده در طرح، بیشتر افراد از بخش‌های جراحی، زنان و زایمان، اورژانس و قلب بودند که به ترتیب فراوانی 3/16%، 6/15%، 6/15% و 9/11% داشتند و کمترین افراد از بخش نوزادان و دیالیز با فراوانی 3% و 3% بودند؛ لازم به ذکر است اختلاف فراوانی افراد شرکت‌کننده از هر بخش ناشی از تعداد متفاوت کادر درمانی آن بخش می‌باشد(جدول 1). از میان افراد شرکت‌کننده، 45 نفر(3/33%) دستیار، 45 نفر(3/33%) اینترن و 45 نفر(3/33%) پرستار بودند.
جدول 1: بخش محل اشتغال افراد مورد مطالعه
نتایج نشان داد که آگاهی افراد مورد مطالعه بر حسب جنسیت از نظر آماری تفاوت معناداری نداشت و میانگین آن در افراد مذکر 8/15 با انحراف معیار 2/3 و در افراد مؤنث 5/16 با انحراف معیار 2/3 بود. هم چنین بیشترین سطح آگاهی در گروه سنی 35-30 سال و کمترین سطح آگاهی در گروه سنی 25-20 و 45-40 سال بود؛ اما سطح آگاهی در گروه‌های سنی متفاوت از نظر آماری تفاوت معناداری نداشت. سطح آگاهی افراد شاغل، اعم از پرستار، رزیدنت و اینترن، در بخش‌های مختلف تفاوت معناداری از نظر آماری داشت و بیشترین سطح آگاهی از طب انتقال خون مربوط به افراد شاغل در بخش نوزادان با میانگین 88/2 ± 50/18 و کمترین سطح آگاهی مربوط به افراد شاغل در بخش قلب با میانگین 45/3 ± 25/14 بود(007/0 p=)(جدول 2).
جدول 2: مقایسه نمره آگاهی در کادر درمانی بر حسب بخش محل اشتغال
* محدوده داخل پرانتز ذکر شده است.
میانگین آگاهی پرستاران از طب انتقال خون 41/2 ± 33/18، میانگین آگاهی دستیاران 40/2 ± 36/15 و آگاهی اینترن‌ها 53/3 ± 20/15 بود که اختلاف این سه گروه از نظر آماری معنادار بود(001/0 p=).
سطح آگاهی دستیاران در گروه‌های سنی مختلف تفاوت معناداری با یکدیگر نداشت. بیشترین سطح آگاهی در بین دستیاران، مربوط به دستیاران بخش زنان و کمترین سطح آگاهی مربوط به دستیاران بخش قلب بود که از نظر آماری سطح آگاهی دستیاران بخش‌های مختلف اختلاف معناداری داشت(012/0 p=)(جدول 3).
هم چنین نتایج نشان داد که سطح آگاهی دستیاران سال 1 و 2 با سطح آگاهی دستیاران سال 3 و 4 تفاوت معناداری از نظر آماری ندارد. سطح آگاهی دستیاران مرد با دستیاران زن نیز از نظر آماری اختلاف معناداری نداشت. سطح آگاهی اینترن‌ها در گروه‌های سنی مختلف با هم اختلاف معناداری نداشتند.
جدول 3: مقایسه نمره آگاهی بر حسب بخش محل حضور در دستیاران
* محدوده داخل پرانتز ذکر شده است.
سطح آگاهی اینترن‌ها بر حسب بخش‌های مختلف تفاوت معناداری از لحاظ آماری نداشت. سطح آگاهی اینترن‌هایی که کمتر از یکسال از اینترن شدن آن‌ها می‌گذشت با سطح آگاهی اینترن‌های با سابقه بیش از یک سال تفاوت معناداری نداشت. سطح آگاهی اینترن‌های مرد و زن از نظر آماری تفاوت معناداری نداشت.
اختلاف معناداری بین میانگین آگاهی پرستاران در سنین مختلف، مشاهده نشد. سطح آگاهی پرستاران بخش‌های مختلف با یکدیگر از نظر آماری تفاوت معناداری داشت به طوری که بیشترین میانگین آگاهی در پرستاران بخش‌های هماتو انکولوژی و اورژانس با میانگین 06/2 ± 75/20 و 2 ± 20 و کمترین سطح آگاهی در پرستاران بخش‌های اطفال و قلب با میانگین 98/2 ± 25/15 و 34/2 ± 17 بودند(023/0 p=)(جدول 4). سطح آگاهی پرستاران مرد با پرستاران زن تفاوت معناداری نداشت. میانگین سطح آگاهی پرستارانی که سابقه کاری کمتر از 2 سال داشتند 46/2 ± 93/16 و میانگین سطح آگاهی پرستارانی که سابقه کاری بیشتر از 2 سال داشتند 09/2 ± 03/19 بود که این تفاوت از نظر آماری معنادار بود(005/0 p=).
جدول 4: مقایسه نمره آگاهی بر حسب بخش محل اشتغال پرستاران
* محدوده داخل پرانتز ذکر شده است.
با بررسی مؤلفه‌های سطح آگاهی افراد مورد بررسی، نتایج نشان داد که سطح آگاهی پرستاران از درخواست خون و فرآورده توسط پزشکان، نحوه نگهداری انواع فرآورده های خونی در بیمارستان‌ها، انجام آزمایش‌های سازگاری قبل از تزریق و نظارت بر فرآیند تزریق به طور معناداری بیشتر از اینترن‌ها و رزیدنت‌ها می‌باشد(به ترتیب (046/0 p=) ، (001/0 p=)، (001/0 p=) و (001/0 p=)). میزان آگاهی پرستاران شرکت‌کننده در مطالعه بین جنبه‌های مختلف هموویژلانس، در مورد عوارض پس از تزریق خون و فرآورده‌ها پائین‌تر از سایر شرکت‌کنندگان بود. هم چنین میزان آگاهی دستیاران و اینترن‌ها از نگهداری خون و فرآورده‌های آن در بانک خون نسبت به سایرین پائین‌تر بود. تعداد اینترن‌هایی که آگاهی ضعیف داشتند 11 نفر (4/24%) بود در حالی که از میان پرستاران تنها 1 نفر (2/2%) و از میان رزیدنت ها تنها 5 نفر (4/11%) آگاهی ضعیف داشتند که این تفاوت میان سه گروه از نظر آماری معنادار بود(001/0 p=). هم چنین 9/48% از پرستاران از سطح آگاهی مطلوب برخوردار بودند که این سطح به طور چشمگیری بالاتر از درصد رزیدنت‌ها و اینترن‌ها با آگاهی مطلوب بود(جدول 5).
جدول 5: مقایسه درصد افراد بر اساس میزان آگاهی در سه گروه مورد مطالعه
بحث
آگاهی 60% افراد مورد بررسی در این مطالعه در سطح متوسط بود و فقط حدود 7/12% شرکت‌کنندگان، آگاهی پائینی در رابطه با طب انتقال خون داشتند. نتایج مطالعه‌های مشابه نیز بیانگر سطح متوسط و پایین آگاهی کادر درمانی، شامل پزشکان و پرستاران، در زمینه انتقال خون است از جمله آن‌ها می‌توان به مطالعه کرامتی و تفضلی در سال 1385 در بیمارستان آموزشی امام رضا(ع) مشهد، یوسفیان و همکاران در سال 1390 در زاهدان، کسراییان در سال 1391 در شیراز، آموزشی و همکاران در سال 1392 در بیرجند و میری و همکاران در سال 1392 در گناباد اشاره کرد که مشابه نتایج این مطالعه، سطح آگاهی کادر درمانی را در سطح متوسط و ضعیف ارزیابی کردهاند(24-21، 7). هم چنین مطالعه‌هایی که در خارج از کشور انجام پذیرفت، از جمله هیجی و همکاران در سال 2010 در امارات متحده عربی، دو مطالعه در سال‌های 2002 و 2005 در دو ایالت فرانسه و بیرکتار و همکاران در سال 2000 در بیمارستان‌های آنکارا، نیز نشان دادند که به طور کلی میزان آگاهی شرکت‌کنندگان بسیار پایین می‌باشد(28-25). همانند نتایج حاصل شده در این مطالعه، کرامتی و تفضلی نیز نتایج مشابهی به دست آوردند، یافته‌های این بررسی در مشهد نشان‌دهنده اختلاف معنادار گروه پرستاران با گروه‌های دستیاران، کارورزان و کارآموزان پزشکی بر اساس بالاترین نمره کسب شده آگاهی بود(7). اما لزوما نتایج حاصل شده در این دو مطالعه در سایر بررسی‌ها به همین منوال نیست، از آن جمله، نتایج مطالعه یوسفیان و همکاران است که نشان داد سطح آگاهی پرستاران، اینترن‌ها و رزیدنت‌ها اختلاف معناداری از نظر آماری با یکدیگر نداشتند(21). هم چنین در مطالعه‌ای که توسط کسرائیان در سال 1391 در شیراز بر روی 288 پزشک عمومی و 1488پرستار صورت گرفت، آگاهی پزشکان به صورت معناداری بیشتر از پرستاران ارزیابی شد(22). این یافته می‌تواند به دلیل تمرکز مطالعه کسراییان بر پزشکان عمومی شاغل با سابقه کار نسبتاً بیشتر در بیمارستان‌ها و نه تمرکز بر کارورزها و دستیاران پزشکی با سابقه کاری کمتر باشد. میری و همکاران در گناباد نیز نتایج مشابه مطالعه کسرائیان به دست آوردند به طوری که در این مطالعه بالاترین سطح آگاهی مربوط به پزشکان و کمترین نمره مربوط به بهیاران بوده است (24).
کرامتی و تفضلی در مشهد دریافتند دستیاران رشته‌های اطفال، داخلی و پاتولوژی از سطح نمره بالاتری برخوردار هستند(7). بالاتر بودن سطح آگاهی دستیاران بخش زنان و زایمان و جراحی از طب انتقال خون را می‌توان به دلیل مصرف بالاتر خون در اتاق عمل جراحی زنان و عمومی دانست. سطح آگاهی اینترن‌ها از جنبه‌های مختلف فرآیند انتقال خون با متغیرهای مورد بررسی در این مطالعه شامل جنسیت، سن، سابقه کار، بیمارستان و بخش ارتباط آماری معناداری ندارد. در برخی مطالعه‌ها در مورد سطح آگاهی از فرآیند انتقال خون با تمرکز بر کادر پرستاری، از جمله بررسی پیری و همکاران در زابل، سالاروند و همکاران در بیرجند، اصلانی و همکاران در اردبیل و هم چنین سبزه کار و همکاران در بیرجند، نیز ارتباط معناداری بین جنسیت و سن و سابقه کار مشاهده نشده بود(20، 18-16). طبیعی و همکاران در بررسی آگاهی پرستاران نسبت به طب انتقال خون در بیرجند در سال 1381، گزارش کردهاند که بین آگاهی پرستاران در مورد تزریق خون و بخش محل خدمت، ارتباط معناداری وجود دارد، در مطالعه وی بالاترین سطح آگاهی مربوط به پرستاران بخش اورژانس بوده است(19). اما در مطالعه‌ای که توسط سالاروند و همکاران در گناباد در سال 1392 با همین موضوع انجام شد، ارتباط معناداری بین بخش محل خدمت و آگاهی پرستاران مشاهده نشد(17). هم چون مطالعه حاضر در مطالعه پورفرزاد و همکاران در اراک، کمترین سطح آگاهی پرستاران از بین جنبه‌های مختلف طب انتقال خون در مورد عوارض ناشی از انتقال خون بود(3). البته در مطالعه کرامتی و تفضلی در مشهد که روی سطح آگاهی پزشکان و پرستاران در ارتباط با جنبه‌های مختلف طب انتقال خون صورت گرفت، کمترین آگاهی در مورد شرایط نگهداری خون و فرآورده‌های خونی بود(7). این نتایج مشابه یافته‌های به دست آمده در بین گروه‌های دستیاران و کارورزان مطالعه حاضر می‌باشد. البته در مطالعه اصلانی و همکاران نیز که بر روی پرستاران شاغل در بیمارستان‌های اردبیل انجام دادند، نشان دادند کمترین آگاهی شرکت‌کنندگان مربوط به مباحث شرایط نگهداری خون و فرآورده‌های خونی می‌باشد(20). کسرائیان در شیراز در طی بررسی که بر روی پزشکان و پرستاران انجام داد، به این نتیجه رسید که سطح آگاهی پزشکان در هر سه مبحث اندیکاسیون تزریق خون و فرآورده‌های خونی، نحوه تجویز خون و فرآورده‌های خونی و عوارض تزریق خون از پرستاران بالاتر بود، در این مطالعه بیشترین آگاهی پزشکان در مبحث اندیکاسیون تزریق خون و فرآورده‌های خونی و بیشترین آگاهی پرستاران در مبحث عوارض تزریق خون گزارش شد، که این نتایج با مطالعه حاضر هم خوانی نداشت(22). رادراپان در هند به این نتیجه رسید که میزان تجربه کاری شرکت‌کنندگان در مطالعه و نیز گذراندن دوره‌های آموزشی بانک خون در گذشته بر نتایج جوا‌ب‌دهی به سؤالات تاثیرگذار نیست بلکه بر اثربخش بودن آموزش و هم‌چنین ارائه گزارش از خطاهای رخ داده در رابطه با بانک خون و عملکرد بهتر تکنسین‌هایی آزمایشگاه و پرستاران تاکید دارد(29).
نتیجه‌گیری
سطح آگاهی کارکنان پزشکی در ارتباط با جنبه‌های مختلف طب انتقال خون مطلوب نیست و لذا بهتر است دوره‌های مخصوص تئوری و عملی برای گروه‌های هدف مختـلف بـرگزار شـود. در ایـن رابطه به صورت مشخص اقدامات زیر پیشنهاد می‌شود؛
برگزاری دوره‌های مخصوص آموزشی طب انتقال خون به صورت عملی و تئوری برای دانشجویان پزشکی در مقطع اینترنی و هم چنین جهت دستیاران رشته‌های مختلف به عنوان واحد درسی یا کارگاهی؛ برگزاری کلاس‌های ادواری حداقل یک مرحله به منظور بازآموزی مطالب مربوط به مباحث مختلف انتقال خون برای اینترن‌ها و دستیاران؛ بررسی و ریشه‌یابی بیشترین خطاهای مربوط به فرآیند انتقال خون توسط کمیته‌های بانک خون و گزارش ادواری به مسئولان آموزشی گروه های پزشکی جهت تمرکز بر موارد ضروری و بهبود محتوای آموزشی؛ طراحی سؤالات مرتبط با این رشته در امتحانات جامع مثل آزمون‌های ویژه کارورزی یا پذیرش دستیاری و ارتقای دستیاران، جهت اهمیت دادن به آموزش این مطالب تشکیل کمیته ای مشخص به منظور رصد وضعیت آموزشی و تدوین محتوای درسی مورد نیاز برای این گروه‌های تحصیلی در ارتباط با طب انتقال خون و مرور و به روز
رسانی مستمر آن نظام آموزشی و فعال‌تر شدن کمیته‌های بیمارستانی در بدو ورود و استخدام فارغ‌التحصیلان رشته‌های علوم پزشکی مرتبط با انتقال خون؛ با توجه به این مهم که یکی از وظایف کمیته‌های انتقال خون بیمارستان، آموزش افراد دخیل در امر انتقال خون می‌باشد.
تشکر و قدردانی
این مقاله برگرفته از پایان‌نامه مقطع دکترای عمومی با کد اخلاق ثبت شده در دانشگاه علوم پزشکی کرمان IR.KMU.AH.REC.1397.2721 است و بدین وسیله پژوهشگران مراتب قدردانی خود را از معاونـت پژوهشـی دانشگاه علوم پزشکی کرمان بابت حمایت‌های آن‌ها و کلیه کادر درمانی شرکت‌کننده در طرح ابراز می‌دارند.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
