جلد 15، شماره 1 - ( بهار 1397 )
جلد 15 شماره 1 صفحات 27-21 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Najafzadeh M, Zardast M, Assari F, Anani Sarab G, Sajjadi S. The use of blood and blood products in Vali-e Asr Educational Hospital (Birjand, Iran)
. Sci J Iran Blood Transfus Organ 2018; 15 (1) :21-27
URL: http://bloodjournal.ir/article-1-1152-fa.html
URL: http://bloodjournal.ir/article-1-1152-fa.html
نجف زاده مهسا، زردست محمود، عصاری فهیمه، عنانی سراب غلامرضا، سجادی سید مهدی. میزان مصرف خون و فرآوردههای خونی در بیمارستان ولیعصر(عج) بیرجند در بازه زمانی شهریور 1394 تا شهریور 1395. فصلنامه پژوهشی خون. 1397; 15 (1) :21-27
استادیار عضو مرکز تحقیقات سلولی و مولکولی ـ دانشگاه علوم پزشکی بیرجند
متن کامل [PDF 307 kb]
(1528 دریافت)
| چکیده (HTML) (5237 مشاهده)
مقدمه
انتقال خون و فرآوردههای آن بخش مهمی از دستورالعمل‌های درمانی مختلف است که بایستی برای انجام آن احتیاطهای ویژهای صورت گیرد چرا که خون و فرآوردههای خونی مانند داروها می‌توانند عوارض مخصوص به خود از قبیل انتقال عفونت‌های ویروسی را موجب شوند(1). علی‌رغم روند افزایشی مصرف، به دلیل جمع‌آوری از طریق اهدای خون، منابع محدودی از خون و فرآوردههای خونی در دسترس قرار دارند(2). فناوریهای پر هزینه و پر زحمت برای تهیه انواع فرآورده سلولی و پلاسمایی علاوه بر محدودیت در منابع جایگزین، محققان طب انتقال خون را بر آن داشته تا با دستورالعمل‌ها و استانداردهایی در زمینه استفاده صحیح و مناسب از خون و فرآوردههای خونی، برای حفظ هر چه بیشتر منابع خون بکوشند(3). بر اساس گزارش صلیب سرخ آمریکا، روزانه 38000 واحد گلبول قرمز فشرده به بیماران تزریق شده و هر سال بیش از سه و نیم میلیون نفر تحت انتقال خون قرار می‌گیرند(4). تزریق نابه‌جا و غیر ضروری سبب کاهش ذخیره بانک خون، افزایش هزینه تهیه خون، توزیع نامناسب فرآوردههای خونی و بالا رفتن حجم کاری سرویسهای انتقال خون گشته است(5). در بسیاری از بیمارستانها، میزان درخواست خون و فرآوردههای خونی توسط بخشها بسیار بیشتر از تزریق آنها بوده و این عدم تزریق، زیان مالی و معنوی قابل توجهی را موجب میگردد(6). هزینه‌های فرآوری هر کیسه خون 150 هزار تومان برآورد شده است که این رقم برای گروه‌های خونی نادر به 5 میلیون تومان می‌رسد. البته هزینه‌های دیگر شامل کراس‌مچ، نقل و انتقال، نگهداری و هم‌چنین آزمونهای غربالگری باید بر مبلغ فوق اضافه گردد(7). بنابراین، بررسی منظم و دورهای میزان مصرف خون و فرآوردههای خونی برای بیمارستانها، طب انتقال خون و متخصصین آزمایشگاهی بسیار مهم است چرا که از این طریق، میزان عرضه و تقاضای فرآوردههای خونی، تعیین شده و دلایل تغییر روند آنها شناسایی می‌گردند(8، 1). یک راهبرد بسیار مفید در کاهش تزریق خون آلوژنیک، مدیریت خون بیمار(Patient Blood Management) میباشد که عنصر اصلی مورد نیاز در به کارگیری این راهبرد، در دست داشتن شواهد لازم از میزان درخواست و مصرف خون است(9).
هر چند مطالعه مشابهی در سال 1392 انجام گرفته است اما آن مطالعه میزان مصرف خون را در مدت زمان بسیار کمتری بررسی کرده است(10). مطالعه‌های پیوسته و گذشته‌نگری هم در دیگر نقاط دنیا مانند کره جنوبی، استرالیا، کانادا و آمریکا انجام گرفته است(11، 4، 2).
نسبت کراس‌مچ به تزریق خون(C/T)، یکی از شاخص‌های مهم جهت بررسی کارآیی سیستم مصرف خون میباشد که اولین بار توسط بورال و همکاران در سال 1975 پیشنهاد شد. عدد "یک" نمایانگر مصرف همه خونهای کراس‌مچ شده است با این حال در مدیریت انتقال خون، تا نسبت 5/2 مطلوب تلقی میگردد(7). در این مطالعه، میزان مصرف گلبول قرمز فشرده (Packed cell) و فرآوردههای خونی شامل پلاسمای تازه منجمد (Fresh Frozen Plasma:FFP)، رسوب کرایو (Cryopercipitate:CP) و پلاکت در بیمارستان حضرت ولیعصر(عج) بیرجند در بازه زمانی شهریور ماه 1394 تا شهریور ماه 1395 مورد بررسی قرار گرفته و شاخص C/T برای هر بخش محاسبه گردید. نتایج حاصل از این مطالعه میتواند آگاهی بیشتری را نسبت به روند مناسبتر درخواست و مصرف خون و فرآوردههای خونی به دست داده و در طراحی برنامهای جهت مدیریت بهتر عرضه و تقاضای واحدهای خونی به کار رود.
مواد و روش‌ها
در این مطالعه توصیفی- مقطعی گذشتهنگر، کلیه فرمهای درخواست خون ارجاع شده از بخشهای مختلف بیمارستان حضرت ولی عصر(عج) بیرجند و نیز فرمهای ارسالی از بانک خون طی شهریور ماه 1394 تا شهریور ماه 1395 مورد بررسی قرار گرفت. فرمها استاندارد و مورد تایید سازمان انتقال خون ایران بودند. بخشهای بیمارستانی مورد بررسی در این مطالعه عبارت بودند از: عفونی، ENT، زنان و زایشگاه، اورژانس، داخلی، اعصاب، NICU، PICU، اطفال، ICU، ICU قلب باز و CCU. داده‌های استخراج شده جهت سهولت ارزیابی در جداول طراحی شده جدید ثبت و شاخص C/T و میزان مصرف خون و فرآوردهها محاسبه گردید. نسبت C/T بیش از 5/2 نشاندهنده تعداد بیشتر از حد نیاز واحدهای گلبول قرمز فشرده درخواست شده جهت انجام کراس‌مچ میباشد.
در این مطالعه برای مقایسه میزان مصرف فرآوردهها در بخشهای مختلف از نرم افزار 16 SPSS و آزمون کای اسکوئر استفاده شد.
یافته‌ها
میزان کراس مچ، انتقال گلبول قرمز فشرده و نسبت C/T :
در مدت زمان مورد بررسی، در مجموع 3200 واحد گلبول قرمز فشرده به بیماران تزریق شده بود که از این میزان، به عنوان مثال، 28/16% در بخش جراحی قلب، 38/6% در بخش اعصاب و 6/12% در بخش داخلی
مصرف گردید. نسبت C/T در مجموع برابر با 35/1 به دست آمد(جدول 1). به عنوان مثال، نسبت C/T در بخش جراحی قلب، 13/2 و در بخش های اعصاب و داخلی به طور مشابه 07/1 بود.
میزان مصرف فرآوردههای خونی:
در همین دوره زمانی، 2770 واحد پلاکت، 327 واحد کرایو و 1876 واحد FFP به بیماران تزریق گردید(جدول 2). بر این اساس، در مجموع 4974 واحد فرآورده خونی مصرف شده بود که از این تعداد 7/37% به FFP، 6/6% به کرایو و 7/55% به پلاکت تعلق داشت. در کل 8173 واحد گلبول قرمز فشرده و فرآوردههای خونی به بیماران تزریق شده بود که به عنوان مثال، 25/14% در بخش جراحی قلب، 83/5% در بخش اعصاب و 95/12% در بخش داخلی مصرف گردید(جدول 3).
جدول 3: مجموع فرآوردههای مصرف شده بر اساس بخشهای بیمارستانی
با استفاده از آزمایش آماری کای‌اسکوئر مشخص شد که خون فشرده در بخشهای CCU ، ENT ، PICU ، NICU ، اعصاب، اورژانس، جراحی قلب، داخلی و زنان بیشترین مصرف را داشت در حالی که بخشهای ICU ، اطفال و عفونی بیشترین مقدار فرآورده پلاکتی را مورد مصرف قرار داده بودند(001/0 p<). در مورد میزان مصرف فرآوردههای پلاسمایی تفاوت معناداری مشاهده نشد.
بحث
در مطالعه حاضر، در بیمارستان حضرت ولیعصر(عج) بیرجند، 3200 واحد گلبول قرمز فشرده به بیماران تزریق شده بود و نسبت C/T در هر یک از بخشها کمتر از 5/2 و نسبت C/T کل برابر با 35/1 به دست آمد که نشاندهنده مناسب بودن الگوی تقاضا و مصرف در این بیمارستان است. هم‌چنین، در بازه زمانی مورد مطالعه، در مجموع 1876 واحد FFP ، 327 واحد کرایو و 2770 واحد پلاکت به بیماران تزریق گردید.
اهمیت تزریق خون برای بقای بیماران نیازمند بر همگان آشکار است به طوری که، بدون انجام این فرآیند، هزاران عمل جراحی قابل انجام نخواهند بود(12). با این حال، تفاوت‌های بارزی در الگوی بالینی درخواست و مصرف وجود دارد که نشاندهنده مصرف نامناسب بسیاری از واحدهای خونی و فرآوردههای آنهاست(6، 5).
مطالعه‌های بسیاری در طول سالیان گذشته نشان دادهاند که میزان درخواست خون بیش از نیاز بوده و همین امر زیانهای مادی و معنوی بسیاری را موجب گشته است(15-13، 7-4). به همین خاطر، بانک‌های خون باید در مسیر تهیه محصولات خونی باکیفیت بالا و کمترین میزان اتلاف، گام بردارند. تحقق این موضوع نیازمند مدیریت صحیح بر روند تهیه و تزریق خون و فرآوردههای آن میباشد و لازمه اعمال این مدیریت صحیح، آگاهی داشتن از وضع انتقال خون در واحد مربوطه از طریق انجام مستمر مطالعه‌ها برای پایش این روند است(11، 10، 4، 2).
یافته‌های این مطالعه بهبود نسبی فرآیند انتقال خون را در مقایسه با مطالعه عنانی سراب و همکاران در بیمارستان حضرت ولیعصر(عج) در سال 1392 که این نسبت را برابر با 5/1 به دست آوردند، نشان میدهد(10). ضمن این که، نسبت C/T در برخی از بخشهای بیمارستانی بهبود قابل توجهی را نشان داد. به عنوان مثال، در مطالعه ذکر شده در سال 1392 این نسبت در بخش زنان 3/5 بود در حالی که در مطالعه حاضر به 43/1 کاهش یافت. از مزایای این مطالعه در مقایسه با مطالعه عنانی سراب و همکاران، بررسی میزان مصرف سایر فرآوردهها شامل FFP، کرایو و پلاکت علاوه بر گلبول قرمز فشرده میباشد که در بازه زمانی طولانیتری در مقایسه با مطالعه چهار ماهه ایشان انجام گرفت.
از دلایل مطلوب بودن وضعیت درخواست و مصرف خون در این مطالعه میتوان به برگزاری منظم جلسات کمیته انتقال خون بیمارستانی، تعامل بیشتر بانک خون بیمارستان با پایگاه انتقال خون استان خراسان جنوبی، استقرار سیستم هموویژیلانس در بیمارستان، برگزاری کارگاههای آموزشی هموویژیلانس برای پرستاران و نیز آموزش مداوم کارکنان بانک خون اشاره کرد.
در مطالعه اخوان سپهی و همکاران در سال 1388، میزان درخواست خون و فرآوردههای خونی و مصرف آنها در بیمارستان‌های شهرستان قم مورد بررسی قرار گرفت. در این مطالعه، نسبت C/T برابر با 19/1گزارش شد. در مورد میزان مصرف نیز، بخش اورژانس بیشترین و بخش ICU کمترین درخواست خون را داشتند. گلبول قرمز فشرده نیز همانند مطالعه ما بیشترین فرآورده مصرفی در این مطالعه عنوان گردید(5).
در مطالعه سه ماهه علاءالدولهای و همکاران که در سال 1387 در بیمارستان یحیی‌نژاد بابل انجام گرفت، شاخص C/T برابر با 01/2گزارش گردید که علی‌رغم مطلوب بودن وضعیت انتقال خون، بیمارستان حضرت ولیعصر (عج) بیرجند شرایط بهتری را نشان میدهد(16). ضمن این که، مطالعه حاضر در بازه زمانی طولانیتری(یک سال) انجام گرفته است. در مقابل، گزارش‌هایی نیز از الگوی نامناسب مصرف در برخی از مراکز درمانی کشور مانند بیمارستان جهرم، بیمارستان رازی رشت، بیمارستان امام رضا(ع) مشهد و بخشهای جراحی بیمارستان فیروزگر وجود دارد(20-17).
به کارگیری روش‌های مناسب میتواند روند کاهش درخواست و مصرف خون را موجب گردد. در این راستا، الینگسون و همکاران کاهش این روند را در آمریکا از سال 2013 تا 2015 نشان دادند(21).
در مطالعه حاضر، خون فشرده، پلاکت، FFP و کرایو به ترتیب بیشترین موارد مصرف را به خود اختصاص دادند در حالی که در بیمارستان امام رضا(ع) مشهد در سال 1382 و نیز در مراکز درمانی استان سمنان در سال‌های 1393-1392، همانند بیمارستان‌های آموزشی زاهدان، میزان مصرف FFP بیش از پلاکت بود(23، 22، 19). در مطالعه بزرگی که در سال 2013 در 1147 مرکز درمانی در آمریکا انجام گرفت و نیز در مطالعه انجام شده در بیمارستان جان هاپکینز، میزان مصرف FFP بیش از پلاکت گزارش گردید(24، 8). مصرف کمتر پلاکت در مطالعه حاضر را شاید بتوان با عدم آشنایی کامل کارکنان درمانی با کاربرد فرآوردههای خونی(به عنوان مثال: تزریق پلاکت برای مهار خونریزیهای ناشی از کمبود فاکتورهای انعقادی) توجیه نمود. به همین دلیل، ارایه اطلاعات مربوطه با روشهایی از قبیل برگزاری کارگاههای آموزشی و تهیه پمفلت میتواند مثمر ثمر واقع شود.
یکی از مشکلات انجام این مطالعه، ناقص بودن فرمهای درخواست خون از نظر اطلاعاتی مانند نام پزشک، تشخیص بیماری و بخش بستری بیمار بود. هم چنین میزان درخواست رزرو خون به دلیل عدم آگاهی پرسنل ثبت نگردیده بود که رعایت این موارد میتوانست در بررسی فرایند انتقال خون کمک‌کننده باشد. این موارد بعد از انجام این مطالعه به پرسنل بانک خون آموزش داده و دفاتر جدیدی برای ثبت چنین مواردی در نظر گرفته شد. هم چنین، به منظور بهینه‌سازی هر چه بیشتر این فرآیند، آموزش پرستاران در بخشهای مختلف و ارایه جدول حداکثر خون درخواستی برای اعمال جراحی به پزشکان میتواند به حفظ بیشتر سلامت فرآورده، کاهش میزان تقاضا و بهبود شاخص‌ها منجر شود. توسعه سیستم مراقبت از خون(هموویژیلانس) برای کاهش میزان درخواستهای غیر ضروری، کمبود خون در بانک خون بیمارستانها، پیشگیری از فشار کاری فزاینده پرسنل بانک خون و اتلاف خون ضروری است. در این راستا، بایستی به فعالسازی هر چه بیشتر کمیته انتقال خون بیمارستان جهت ایجاد یک سیستم نظارتی دقیق و مدیریت ارتباط بین بانک خون و بخشهای بیمارستانی توجه ویژهای مبذول داشت. به علاوه انجام مستمر چنین مطالعه‌هایی برای پایش روند مصرف خون و فرآوردهها ضروری بوده و با انجام مطالعه‌های بعدی میتوان تاثیر نتایج حاصل از مطالعه‌های قبلی را در بهبود این فرآیند مورد بررسی قرار داد. لذا یک بار بررسی آن هم در یک بازه زمانی کوتاه نمی‌تواند راهنمای خوبی برای ارایه راه‌کارهای مناسب جهت مصرف بهینه خون و فرآوردههای آن باشد.
نتیجه‌گیری
الگوی تقاضا و مصرف خون در بیمارستان حضرت ولیعصر(عج) بیرجند در مقایسه با مطالعه عنانی سراب و همکاران بهبود پیدا کرده است(10). در مجموع، میزان مصرف خون و فرآوردههای خونی در بیمارستان حضرت ولیعصر(عج) شهر بیرجند از وضعیت مطلوبی برخوردار میباشد. با این وجود، بایستی در جهت ارتقای بیشتر کیفیت و رفع نواقص موجود تلاش و برنامه‌ریزی نمود.
تشکر و قدردانی
این مقاله از طرح تحقیقاتی دانشجویی مصوب با کد 4443 دانشگاه علوم پزشکی بیرجند استخراج گردید و دارای کد اخلاق با شماره IR.BUMS.REC.1396.314
میباشد. از کارکنان محترم بانک خون بیمارستان حضرت ولیعصر(عج) بیرجند که در انجام این مطالعه همکاری نمودند، تشکر و قدردانی به عمل میآید.
متن کامل: (2836 مشاهده)
میزان مصرف خون و فرآوردههای خونی در بیمارستان ولیعصر(عج) بیرجند
در بازه زمانی شهریور 1394 تا شهریور 1395
مهسا نجف‌زاده1، محمود زردست2، فهیمه عصاری3، غلامرضا عنانی سراب4، سید مهدی سجادی5
چکیده
سابقه و هدف
درخواست بیش از حد خون و تزریق غیر ضروری آن، از معمول‌ترین مشکلات در بیمارستانها بوده و باعث زیانهای زیادی می‌شود. بنابراین، بررسی مداوم میزان مصرف از اهمیت بالایی برخوردار است. در این مطالعه، میزان مصرف خون و فرآوردههای خونی در بیمارستان حضرت ولیعصر(عج) بیرجند در بازه زمانی یک ساله مورد بررسی قرار گرفت.
مواد و روش‌ها
در این مطالعه توصیفی، کلیه فرمهای درخواست خون ارجاع شده از بخشهای مختلف و نیز فرمهای ارسالی از بانک خون از شهریور 1394 تا شهریور 1395 مورد بررسی قرار گرفت و میزان مصرف خون و فرآوردهها و نیز نسبت خونهای کراس‌مچ شده به تزریق شده(C/T) محاسبه گردید. جهت تحلیل یافته‌ها از آزمون کای‌دو و 16 SPSS استفاده شد.
یافته‌ها
در مدت زمان مورد بررسی در مجموع، 8173 واحد خون و فرآوردههای خونی به بیماران تزریق شده بود. C/T مجموع 35/1 به دست آمد. میزان C/T در بخش جراحی قلب 13/2% و در بخشهای اعصاب و داخلی 07/1% بود. در مورد مصرف گلبول قرمز فشرده، بخش اورژانس 801 واحد و بخش گوش، حلق و بینی میزان مصرف 9 واحدی را نشان دادند. از نظر نوع فرآورده نیز 3200 واحدگلبول قرمز فشرده، 2770 واحدپلاکت، 1876 واحد FFP و 327 واحد کرایو مورد مصرف قرار گرفته بود.
نتیجه گیری
نتایج نشان داد که الگوی تقاضا و مصرف خون در بیمارستان حضرت ولیعصر(عج) بیرجند از وضعیت مطلوبی برخوردار میباشد.
کلمات کلیدی: انتقال خون، سلول‌های خونی، بیمارستانها
تاریخ دریافت: 17/7 /96
تاریخ پذیرش: 30/10/96
1- دانشجوی کارشناسی ارشد ایمنی‌شناسی ـ کمیته تحقیقات دانشجویی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند ـ بیرجند ـ ایران
2- متخصص آسیب‌شناسی ـ دانشیار دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند ـ بیرجند ـ ایران
3- کارشناس علوم آزمایشگاهی ـ بیمارستان حضرت ولیعصر(عج) ـ دانشگاه علوم پزشکی بیرجند ـ بیرجند ـ ایران
4- PhD ایمونوهماتولوژی ـ دانشیار مرکز تحقیقات هپاتیت دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند ـ بیرجند ـ ایران
5- مؤلف مسئول: PhD هماتولوژی آزمایشگاهی و بانک خون ـ استادیار عضو مرکز تحقیقات سلولی و مولکولی ـ دانشگاه علوم پزشکی بیرجند ـ بیرجند ـ ایران ـ کدپستی: 9717853577
در بازه زمانی شهریور 1394 تا شهریور 1395
مهسا نجف‌زاده1، محمود زردست2، فهیمه عصاری3، غلامرضا عنانی سراب4، سید مهدی سجادی5
چکیده
سابقه و هدف
درخواست بیش از حد خون و تزریق غیر ضروری آن، از معمول‌ترین مشکلات در بیمارستانها بوده و باعث زیانهای زیادی می‌شود. بنابراین، بررسی مداوم میزان مصرف از اهمیت بالایی برخوردار است. در این مطالعه، میزان مصرف خون و فرآوردههای خونی در بیمارستان حضرت ولیعصر(عج) بیرجند در بازه زمانی یک ساله مورد بررسی قرار گرفت.
مواد و روش‌ها
در این مطالعه توصیفی، کلیه فرمهای درخواست خون ارجاع شده از بخشهای مختلف و نیز فرمهای ارسالی از بانک خون از شهریور 1394 تا شهریور 1395 مورد بررسی قرار گرفت و میزان مصرف خون و فرآوردهها و نیز نسبت خونهای کراس‌مچ شده به تزریق شده(C/T) محاسبه گردید. جهت تحلیل یافته‌ها از آزمون کای‌دو و 16 SPSS استفاده شد.
یافته‌ها
در مدت زمان مورد بررسی در مجموع، 8173 واحد خون و فرآوردههای خونی به بیماران تزریق شده بود. C/T مجموع 35/1 به دست آمد. میزان C/T در بخش جراحی قلب 13/2% و در بخشهای اعصاب و داخلی 07/1% بود. در مورد مصرف گلبول قرمز فشرده، بخش اورژانس 801 واحد و بخش گوش، حلق و بینی میزان مصرف 9 واحدی را نشان دادند. از نظر نوع فرآورده نیز 3200 واحدگلبول قرمز فشرده، 2770 واحدپلاکت، 1876 واحد FFP و 327 واحد کرایو مورد مصرف قرار گرفته بود.
نتیجه گیری
نتایج نشان داد که الگوی تقاضا و مصرف خون در بیمارستان حضرت ولیعصر(عج) بیرجند از وضعیت مطلوبی برخوردار میباشد.
کلمات کلیدی: انتقال خون، سلول‌های خونی، بیمارستانها
تاریخ دریافت: 17/7 /96
تاریخ پذیرش: 30/10/96
1- دانشجوی کارشناسی ارشد ایمنی‌شناسی ـ کمیته تحقیقات دانشجویی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند ـ بیرجند ـ ایران
2- متخصص آسیب‌شناسی ـ دانشیار دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند ـ بیرجند ـ ایران
3- کارشناس علوم آزمایشگاهی ـ بیمارستان حضرت ولیعصر(عج) ـ دانشگاه علوم پزشکی بیرجند ـ بیرجند ـ ایران
4- PhD ایمونوهماتولوژی ـ دانشیار مرکز تحقیقات هپاتیت دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند ـ بیرجند ـ ایران
5- مؤلف مسئول: PhD هماتولوژی آزمایشگاهی و بانک خون ـ استادیار عضو مرکز تحقیقات سلولی و مولکولی ـ دانشگاه علوم پزشکی بیرجند ـ بیرجند ـ ایران ـ کدپستی: 9717853577
مقدمه
انتقال خون و فرآوردههای آن بخش مهمی از دستورالعمل‌های درمانی مختلف است که بایستی برای انجام آن احتیاطهای ویژهای صورت گیرد چرا که خون و فرآوردههای خونی مانند داروها می‌توانند عوارض مخصوص به خود از قبیل انتقال عفونت‌های ویروسی را موجب شوند(1). علی‌رغم روند افزایشی مصرف، به دلیل جمع‌آوری از طریق اهدای خون، منابع محدودی از خون و فرآوردههای خونی در دسترس قرار دارند(2). فناوریهای پر هزینه و پر زحمت برای تهیه انواع فرآورده سلولی و پلاسمایی علاوه بر محدودیت در منابع جایگزین، محققان طب انتقال خون را بر آن داشته تا با دستورالعمل‌ها و استانداردهایی در زمینه استفاده صحیح و مناسب از خون و فرآوردههای خونی، برای حفظ هر چه بیشتر منابع خون بکوشند(3). بر اساس گزارش صلیب سرخ آمریکا، روزانه 38000 واحد گلبول قرمز فشرده به بیماران تزریق شده و هر سال بیش از سه و نیم میلیون نفر تحت انتقال خون قرار می‌گیرند(4). تزریق نابه‌جا و غیر ضروری سبب کاهش ذخیره بانک خون، افزایش هزینه تهیه خون، توزیع نامناسب فرآوردههای خونی و بالا رفتن حجم کاری سرویسهای انتقال خون گشته است(5). در بسیاری از بیمارستانها، میزان درخواست خون و فرآوردههای خونی توسط بخشها بسیار بیشتر از تزریق آنها بوده و این عدم تزریق، زیان مالی و معنوی قابل توجهی را موجب میگردد(6). هزینه‌های فرآوری هر کیسه خون 150 هزار تومان برآورد شده است که این رقم برای گروه‌های خونی نادر به 5 میلیون تومان می‌رسد. البته هزینه‌های دیگر شامل کراس‌مچ، نقل و انتقال، نگهداری و هم‌چنین آزمونهای غربالگری باید بر مبلغ فوق اضافه گردد(7). بنابراین، بررسی منظم و دورهای میزان مصرف خون و فرآوردههای خونی برای بیمارستانها، طب انتقال خون و متخصصین آزمایشگاهی بسیار مهم است چرا که از این طریق، میزان عرضه و تقاضای فرآوردههای خونی، تعیین شده و دلایل تغییر روند آنها شناسایی می‌گردند(8، 1). یک راهبرد بسیار مفید در کاهش تزریق خون آلوژنیک، مدیریت خون بیمار(Patient Blood Management) میباشد که عنصر اصلی مورد نیاز در به کارگیری این راهبرد، در دست داشتن شواهد لازم از میزان درخواست و مصرف خون است(9).
هر چند مطالعه مشابهی در سال 1392 انجام گرفته است اما آن مطالعه میزان مصرف خون را در مدت زمان بسیار کمتری بررسی کرده است(10). مطالعه‌های پیوسته و گذشته‌نگری هم در دیگر نقاط دنیا مانند کره جنوبی، استرالیا، کانادا و آمریکا انجام گرفته است(11، 4، 2).
نسبت کراس‌مچ به تزریق خون(C/T)، یکی از شاخص‌های مهم جهت بررسی کارآیی سیستم مصرف خون میباشد که اولین بار توسط بورال و همکاران در سال 1975 پیشنهاد شد. عدد "یک" نمایانگر مصرف همه خونهای کراس‌مچ شده است با این حال در مدیریت انتقال خون، تا نسبت 5/2 مطلوب تلقی میگردد(7). در این مطالعه، میزان مصرف گلبول قرمز فشرده (Packed cell) و فرآوردههای خونی شامل پلاسمای تازه منجمد (Fresh Frozen Plasma:FFP)، رسوب کرایو (Cryopercipitate:CP) و پلاکت در بیمارستان حضرت ولیعصر(عج) بیرجند در بازه زمانی شهریور ماه 1394 تا شهریور ماه 1395 مورد بررسی قرار گرفته و شاخص C/T برای هر بخش محاسبه گردید. نتایج حاصل از این مطالعه میتواند آگاهی بیشتری را نسبت به روند مناسبتر درخواست و مصرف خون و فرآوردههای خونی به دست داده و در طراحی برنامهای جهت مدیریت بهتر عرضه و تقاضای واحدهای خونی به کار رود.
مواد و روش‌ها
در این مطالعه توصیفی- مقطعی گذشتهنگر، کلیه فرمهای درخواست خون ارجاع شده از بخشهای مختلف بیمارستان حضرت ولی عصر(عج) بیرجند و نیز فرمهای ارسالی از بانک خون طی شهریور ماه 1394 تا شهریور ماه 1395 مورد بررسی قرار گرفت. فرمها استاندارد و مورد تایید سازمان انتقال خون ایران بودند. بخشهای بیمارستانی مورد بررسی در این مطالعه عبارت بودند از: عفونی، ENT، زنان و زایشگاه، اورژانس، داخلی، اعصاب، NICU، PICU، اطفال، ICU، ICU قلب باز و CCU. داده‌های استخراج شده جهت سهولت ارزیابی در جداول طراحی شده جدید ثبت و شاخص C/T و میزان مصرف خون و فرآوردهها محاسبه گردید. نسبت C/T بیش از 5/2 نشاندهنده تعداد بیشتر از حد نیاز واحدهای گلبول قرمز فشرده درخواست شده جهت انجام کراس‌مچ میباشد.
در این مطالعه برای مقایسه میزان مصرف فرآوردهها در بخشهای مختلف از نرم افزار 16 SPSS و آزمون کای اسکوئر استفاده شد.
یافته‌ها
میزان کراس مچ، انتقال گلبول قرمز فشرده و نسبت C/T :
در مدت زمان مورد بررسی، در مجموع 3200 واحد گلبول قرمز فشرده به بیماران تزریق شده بود که از این میزان، به عنوان مثال، 28/16% در بخش جراحی قلب، 38/6% در بخش اعصاب و 6/12% در بخش داخلی
مصرف گردید. نسبت C/T در مجموع برابر با 35/1 به دست آمد(جدول 1). به عنوان مثال، نسبت C/T در بخش جراحی قلب، 13/2 و در بخش های اعصاب و داخلی به طور مشابه 07/1 بود.
میزان مصرف فرآوردههای خونی:
در همین دوره زمانی، 2770 واحد پلاکت، 327 واحد کرایو و 1876 واحد FFP به بیماران تزریق گردید(جدول 2). بر این اساس، در مجموع 4974 واحد فرآورده خونی مصرف شده بود که از این تعداد 7/37% به FFP، 6/6% به کرایو و 7/55% به پلاکت تعلق داشت. در کل 8173 واحد گلبول قرمز فشرده و فرآوردههای خونی به بیماران تزریق شده بود که به عنوان مثال، 25/14% در بخش جراحی قلب، 83/5% در بخش اعصاب و 95/12% در بخش داخلی مصرف گردید(جدول 3).
جدول 1: تعداد واحدهای کراس‌مچ شده و میزان مصرف گلبول قرمز فشرده بر اساس بخشهای بیمارستانی. نسبت C/T برای هر یک از بخشها آورده شده است.
جدول 2: میزان مصرف فرآوردههای پلاسمایی و پلاکت بر اساس بخشهای بیمارستانی
| عفونی | ENT | زنان | اورژانس | داخلی | اعصاب | NICU | PICU | اطفال | ICU | جراحی قلب | CCU | مجموع | |
| کراس مچ شده |
74 (7/1) |
14 (31/0) |
710 (05/16) |
931 (05/21) |
434 (81/9) |
219 (95/4) |
126 (84/2) |
92 (1/2) |
109 (46/2) |
351 (93/7) |
1114 (2/25) |
248 (6/5) |
4422 (100) |
| تزریق شده | 58 (81/1) |
9 (28/0) |
495 (46/15) |
801 (03/25) |
403 (6/12) |
204 (38/6) |
104 (25/3) |
78 (43/2) |
70 (18/2) |
288 (02/9) |
521 (28/16) |
169 (28/5) |
3200 (100) |
| C/T | 27/1 | 55/1 | 43/1 | 16/1 | 07/1 | 07/1 | 21/1 | 17/1 | 55/1 | 21/1 | 13/2 | 46/1 | 35/1 |
جدول 2: میزان مصرف فرآوردههای پلاسمایی و پلاکت بر اساس بخشهای بیمارستانی
| عفونی | ENT | زنان | اورژانس | داخلی | اعصاب | NICU | PICU | اطفال | ICU | جراحی قلب | CCU | مجموع | |
| FFP | 61 | 8 | 275 | 326 | 235 | 88 | 73 | 59 | 26 | 431 | 214 | 80 | 1876 (70/37) |
| کرایو | 8 | 0 | 8 | 159 | 62 | 15 | 0 | 0 | 0 | 52 | 10 | 13 | 327 (6/6) |
| پلاکت | 68 | 0 | 441 | 442 | 356 | 170 | 46 | 49 | 239 | 457 | 420 | 82 | 2770 (70/55) |
| مجموع (درصد) | 138 (77/2) |
8 (16/0) |
724 (55/14) |
927 (64/18) |
653 (12/13) |
273 (48/5) |
119 (4/2) |
108 (18/2) |
265 (34/5) |
940 (9/18) |
644 (95/12) |
175 (51/3) |
4974 (100) |
جدول 3: مجموع فرآوردههای مصرف شده بر اساس بخشهای بیمارستانی
| عفونی | ENT | زنان | اورژانس | داخلی | اعصاب | NICU | PICU | اطفال | ICU | جراحی قلب | CCU | مجموع | |
| مجموع فرآوردههای مصرف شده (درصد) | 195 (38/2) |
17 (2/0) |
1219 (91/14) |
1728 (14/21) |
1056 (95/12) |
477 (83/5) |
223 (72/2) |
186 (3/2) |
335 (1/4) |
1228 (02/15) |
1165 (25/14) |
344 (2/4) |
8173 (100) |
با استفاده از آزمایش آماری کای‌اسکوئر مشخص شد که خون فشرده در بخشهای CCU ، ENT ، PICU ، NICU ، اعصاب، اورژانس، جراحی قلب، داخلی و زنان بیشترین مصرف را داشت در حالی که بخشهای ICU ، اطفال و عفونی بیشترین مقدار فرآورده پلاکتی را مورد مصرف قرار داده بودند(001/0 p<). در مورد میزان مصرف فرآوردههای پلاسمایی تفاوت معناداری مشاهده نشد.
بحث
در مطالعه حاضر، در بیمارستان حضرت ولیعصر(عج) بیرجند، 3200 واحد گلبول قرمز فشرده به بیماران تزریق شده بود و نسبت C/T در هر یک از بخشها کمتر از 5/2 و نسبت C/T کل برابر با 35/1 به دست آمد که نشاندهنده مناسب بودن الگوی تقاضا و مصرف در این بیمارستان است. هم‌چنین، در بازه زمانی مورد مطالعه، در مجموع 1876 واحد FFP ، 327 واحد کرایو و 2770 واحد پلاکت به بیماران تزریق گردید.
اهمیت تزریق خون برای بقای بیماران نیازمند بر همگان آشکار است به طوری که، بدون انجام این فرآیند، هزاران عمل جراحی قابل انجام نخواهند بود(12). با این حال، تفاوت‌های بارزی در الگوی بالینی درخواست و مصرف وجود دارد که نشاندهنده مصرف نامناسب بسیاری از واحدهای خونی و فرآوردههای آنهاست(6، 5).
مطالعه‌های بسیاری در طول سالیان گذشته نشان دادهاند که میزان درخواست خون بیش از نیاز بوده و همین امر زیانهای مادی و معنوی بسیاری را موجب گشته است(15-13، 7-4). به همین خاطر، بانک‌های خون باید در مسیر تهیه محصولات خونی باکیفیت بالا و کمترین میزان اتلاف، گام بردارند. تحقق این موضوع نیازمند مدیریت صحیح بر روند تهیه و تزریق خون و فرآوردههای آن میباشد و لازمه اعمال این مدیریت صحیح، آگاهی داشتن از وضع انتقال خون در واحد مربوطه از طریق انجام مستمر مطالعه‌ها برای پایش این روند است(11، 10، 4، 2).
یافته‌های این مطالعه بهبود نسبی فرآیند انتقال خون را در مقایسه با مطالعه عنانی سراب و همکاران در بیمارستان حضرت ولیعصر(عج) در سال 1392 که این نسبت را برابر با 5/1 به دست آوردند، نشان میدهد(10). ضمن این که، نسبت C/T در برخی از بخشهای بیمارستانی بهبود قابل توجهی را نشان داد. به عنوان مثال، در مطالعه ذکر شده در سال 1392 این نسبت در بخش زنان 3/5 بود در حالی که در مطالعه حاضر به 43/1 کاهش یافت. از مزایای این مطالعه در مقایسه با مطالعه عنانی سراب و همکاران، بررسی میزان مصرف سایر فرآوردهها شامل FFP، کرایو و پلاکت علاوه بر گلبول قرمز فشرده میباشد که در بازه زمانی طولانیتری در مقایسه با مطالعه چهار ماهه ایشان انجام گرفت.
از دلایل مطلوب بودن وضعیت درخواست و مصرف خون در این مطالعه میتوان به برگزاری منظم جلسات کمیته انتقال خون بیمارستانی، تعامل بیشتر بانک خون بیمارستان با پایگاه انتقال خون استان خراسان جنوبی، استقرار سیستم هموویژیلانس در بیمارستان، برگزاری کارگاههای آموزشی هموویژیلانس برای پرستاران و نیز آموزش مداوم کارکنان بانک خون اشاره کرد.
در مطالعه اخوان سپهی و همکاران در سال 1388، میزان درخواست خون و فرآوردههای خونی و مصرف آنها در بیمارستان‌های شهرستان قم مورد بررسی قرار گرفت. در این مطالعه، نسبت C/T برابر با 19/1گزارش شد. در مورد میزان مصرف نیز، بخش اورژانس بیشترین و بخش ICU کمترین درخواست خون را داشتند. گلبول قرمز فشرده نیز همانند مطالعه ما بیشترین فرآورده مصرفی در این مطالعه عنوان گردید(5).
در مطالعه سه ماهه علاءالدولهای و همکاران که در سال 1387 در بیمارستان یحیی‌نژاد بابل انجام گرفت، شاخص C/T برابر با 01/2گزارش گردید که علی‌رغم مطلوب بودن وضعیت انتقال خون، بیمارستان حضرت ولیعصر (عج) بیرجند شرایط بهتری را نشان میدهد(16). ضمن این که، مطالعه حاضر در بازه زمانی طولانیتری(یک سال) انجام گرفته است. در مقابل، گزارش‌هایی نیز از الگوی نامناسب مصرف در برخی از مراکز درمانی کشور مانند بیمارستان جهرم، بیمارستان رازی رشت، بیمارستان امام رضا(ع) مشهد و بخشهای جراحی بیمارستان فیروزگر وجود دارد(20-17).
به کارگیری روش‌های مناسب میتواند روند کاهش درخواست و مصرف خون را موجب گردد. در این راستا، الینگسون و همکاران کاهش این روند را در آمریکا از سال 2013 تا 2015 نشان دادند(21).
در مطالعه حاضر، خون فشرده، پلاکت، FFP و کرایو به ترتیب بیشترین موارد مصرف را به خود اختصاص دادند در حالی که در بیمارستان امام رضا(ع) مشهد در سال 1382 و نیز در مراکز درمانی استان سمنان در سال‌های 1393-1392، همانند بیمارستان‌های آموزشی زاهدان، میزان مصرف FFP بیش از پلاکت بود(23، 22، 19). در مطالعه بزرگی که در سال 2013 در 1147 مرکز درمانی در آمریکا انجام گرفت و نیز در مطالعه انجام شده در بیمارستان جان هاپکینز، میزان مصرف FFP بیش از پلاکت گزارش گردید(24، 8). مصرف کمتر پلاکت در مطالعه حاضر را شاید بتوان با عدم آشنایی کامل کارکنان درمانی با کاربرد فرآوردههای خونی(به عنوان مثال: تزریق پلاکت برای مهار خونریزیهای ناشی از کمبود فاکتورهای انعقادی) توجیه نمود. به همین دلیل، ارایه اطلاعات مربوطه با روشهایی از قبیل برگزاری کارگاههای آموزشی و تهیه پمفلت میتواند مثمر ثمر واقع شود.
یکی از مشکلات انجام این مطالعه، ناقص بودن فرمهای درخواست خون از نظر اطلاعاتی مانند نام پزشک، تشخیص بیماری و بخش بستری بیمار بود. هم چنین میزان درخواست رزرو خون به دلیل عدم آگاهی پرسنل ثبت نگردیده بود که رعایت این موارد میتوانست در بررسی فرایند انتقال خون کمک‌کننده باشد. این موارد بعد از انجام این مطالعه به پرسنل بانک خون آموزش داده و دفاتر جدیدی برای ثبت چنین مواردی در نظر گرفته شد. هم چنین، به منظور بهینه‌سازی هر چه بیشتر این فرآیند، آموزش پرستاران در بخشهای مختلف و ارایه جدول حداکثر خون درخواستی برای اعمال جراحی به پزشکان میتواند به حفظ بیشتر سلامت فرآورده، کاهش میزان تقاضا و بهبود شاخص‌ها منجر شود. توسعه سیستم مراقبت از خون(هموویژیلانس) برای کاهش میزان درخواستهای غیر ضروری، کمبود خون در بانک خون بیمارستانها، پیشگیری از فشار کاری فزاینده پرسنل بانک خون و اتلاف خون ضروری است. در این راستا، بایستی به فعالسازی هر چه بیشتر کمیته انتقال خون بیمارستان جهت ایجاد یک سیستم نظارتی دقیق و مدیریت ارتباط بین بانک خون و بخشهای بیمارستانی توجه ویژهای مبذول داشت. به علاوه انجام مستمر چنین مطالعه‌هایی برای پایش روند مصرف خون و فرآوردهها ضروری بوده و با انجام مطالعه‌های بعدی میتوان تاثیر نتایج حاصل از مطالعه‌های قبلی را در بهبود این فرآیند مورد بررسی قرار داد. لذا یک بار بررسی آن هم در یک بازه زمانی کوتاه نمی‌تواند راهنمای خوبی برای ارایه راه‌کارهای مناسب جهت مصرف بهینه خون و فرآوردههای آن باشد.
نتیجه‌گیری
الگوی تقاضا و مصرف خون در بیمارستان حضرت ولیعصر(عج) بیرجند در مقایسه با مطالعه عنانی سراب و همکاران بهبود پیدا کرده است(10). در مجموع، میزان مصرف خون و فرآوردههای خونی در بیمارستان حضرت ولیعصر(عج) شهر بیرجند از وضعیت مطلوبی برخوردار میباشد. با این وجود، بایستی در جهت ارتقای بیشتر کیفیت و رفع نواقص موجود تلاش و برنامه‌ریزی نمود.
تشکر و قدردانی
این مقاله از طرح تحقیقاتی دانشجویی مصوب با کد 4443 دانشگاه علوم پزشکی بیرجند استخراج گردید و دارای کد اخلاق با شماره IR.BUMS.REC.1396.314
میباشد. از کارکنان محترم بانک خون بیمارستان حضرت ولیعصر(عج) بیرجند که در انجام این مطالعه همکاری نمودند، تشکر و قدردانی به عمل میآید.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
