سرواپیدمیولوژی ویروسهای منتقله از طریق خون در بیماران همودیالیزی زنجان
الهام صمدی1، حسام میرشهابی2، نیما معتمد3
چکیده سابقه و هدف همودیالیز، برای بیماران کلیوی که در مراحل پایانی روند بیماری هستند، روش درمانی مهمی به شمار میرود، اما آنها را به برخی از عفونتها به خصوص ویروسهای منتقله از راه خون مستعد میکند. هدف از این تحقیق، بررسی فراوانی مارکرهای سرولوژیکی HBsAg ، anti-HBs ، anti-HCV و HIV Abدر بیماران همودیالیزی شهر زنجان بود. مواد و روشها در یک مطالعه توصیفی، نمونههای سرم پس از جمعآوری با استفاده از دستگاه ECL از لحاظ مارکرهای سرولوژیکی HBsAg ، anti-HBs ، anti-HCV و anti-HIVمورد سنجش قرار گرفتند و یافتهها توسط آزمونهای کایدو، t و فیشر تجزیه و تحلیل شدند. یافتهها فراوانی مارکرهای سرولوژیکی 3/2% HBsAg ، 3/65% HBs Ab ، 1/1% HCV Ab و0% HIV Ab به دست آمد. نتیجه گیری نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که فراوانی HBsAg در بیماران همودیالیزی نسبت به جمعیت کلی کمتر است. در این مطالعه فراوانی HBs Ab نسبت به دیگر مطالعههای انجام شده در ایران و سایر کشورها تفاوت چندانی نداشت. هم چنین فراوانی HCV Ab با جمعیت کلی کشور یکسان و فراوانی HIV Ab در مقایسه با سایر مطالعههای انجام شده در وضعیت مشابهی قرار داشت. کلمات کلیدی:هپاتیت B ، هپاتیت C ، HIV ، همودیالیز
تاریخ دریافت: 31/3/96 تاریخ پذیرش: 17/7/96
1- دانشجوی کارشناسی ارشد میکروب شناسی پزشکی ـ دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی زنجان ـ زنجان ـ ایران 2- مؤلف مسئول: دکترای تخصصی ویروسشناسی پزشکی ـ استادیار دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی زنجان ـ شهرک کارمندان ـ زنجان ـ ایران ـ کد پستی: 4513956111 3- دکترای تخصصی پزشکی اجتماعی ـ استادیار دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی زنجان ـ زنجان ـ ایران
مقدمه همودیالیز، برای بیماران کلیوی که در مراحل پایانی روند بیماری (ESRD = End Stage Renal Disease) هستند، روش درمانی مهمی به شمار میرود و استفاده از آن به طور روز افزونی در دهههای گذشته افزایش یافته است(2، 1). اگر چه این روش درمانی باعث افزایش طول عمر بیماران شده است، هم چنین آنها را به برخی از عفونتها به خصوص، ویروسهای منتقله از راه خون مستعد میکند(1). بیماران همودیالیزی(HD) در معرض خطر آلودگی با ویروسهای هپاتیت B (HBV)، هپاتیت C (HCV) و نقص ایمنی انسانی(HIV) از طریق دستگاههای انتقال خون هستند(3، 2). ویروسهای هپاتیت B ، C و HIV از دلایل عمده مرگ و میر در بیماران همودیالیزی میباشند(4، 2). عفونت با HBV و HCV در بیماران دیالیزی از جهات مختلف اعم از انتقال عفونت به سایر بیماران و یا کارکنان، پیشرفت بیماری کبدی در دریافتکنندگان قبل و بعد از پیوند کبد و افزایش کلی در میزان مرگ و میر دارای اهمیت میباشد(1). به دلیل استفاده مشترک از دستگاه همودیالیز، آمادهسازی نامناسب داروهای تزریقی و روش کنترل نامناسب عفونت در بخش همودیالیز باعث میشود که فراوانی HBV و HCV در بیماران همودیالیزی نسبت به جمعیت کلی بیشتر باشد، هم چنین نیازمندیهای انتقال خون و سرکوب سیستم ایمنی بیماران در این زمینه نقش دارند(5). هدف از این مطالعه، بررسی فراوانی این مارکرهای سرولوژیکی HBsAg، anti-HBS، anti-HCV وHIV Ab در بیماران همودیالیزی شهر زنجان بود. مواد و روشها در یکمطالعهتوصیفیومقطعی، جامعهموردمطالعه شامل 176 بیمار همودیالیزی مراجعهکنندهبهبیمارستان ولی عصر شهر زنجان در سال 1395-1394 بودند. نمونههای سرم پس از جمعآوری با استفاده از دستگاه ECL از لحاظ مارکرهای سرولوژیکی HBsAg، anti-HBS، anti-HCV و anti-HIVمورد سنجش قرار گرفتند. دادههای حاصل از این دستگاه با استفاده از نرمافزار آماری 16SPSS و آزمونهای آماری ،Chi-square، exact testFischer's و t-testStudent's تجزیه و تحلیل و فراوانی مارکرهای فوق در نمونهها نسبت به هم مقایسه گردید. همه بیماران پس از کسب رضایتنامه کتبی و آگاهانه وارد مطالعه شدند. در طی مطالعه و پس از آن مشخصات و اطلاعات شخصی بیماران کاملاً محرمانه ماند. لازم به ذکر است، این پژوهش هیچ هزینه مالی به بیماران تحمیل نکرده است.
یافتهها از 176 بیمار همودیالیزی، 103 نفر (8/58 %) مرد و 73 نفر (5/41%) زن و میانگین سنی این بیماران بین 9/16 ± 57 سال بود. طول مدت دیالیز در این بیماران 7/27 ± 165 ماه بود. از 176 بیمار، 105 نفر(7/59%) واکسن و 9 نفر (1/5%) خون دریافت کرده بودند. نتایجاین مطالعه نشان داد که از میان 176 بیمار همودیالیز، 4 نفر(3/2%) HBsAg مثبت بودند، که شامل 1 مرد و 3 زن با میانگین سنی 21 ± 58 سال و با طول مدت دیالیز 35/30 ± 50/19 ماه بود(جدول 1). در این مطالعه بین فراوانی HBsAg در بیماران همودیالیزی با طول مدت همودیالیز آنها رابطه معناداری وجود نداشت. 2 نفر(9/1%) از آنها واکسینه شده بودند و 2 نفر(8/2%) واکسینه نشده بودند، در این مطالعه بین افراد واکسینه شده با افراد مثبت از نظر HBsAg ارتباط معناداری وجود نداشت. هیچ کدام از این بیماران سابقه دریافت خون نداشتند. فراوانی HBs Abدر 176 بیمار مورد مطالعه 3/65% با میانگین سنی7/17 ± 7/56 سال بود. در این مطالعه ارتباط معناداری بین فراوانی HBs Ab با سابقه واکسیناسیون یافت نشد. از 176 بیمار همودیالیزی، 2 نفر(1/1%) anti-HCV مثبت بودند(جدول 1). میانگین سنی و طول مدت دیالیز در این افراد مثبت از نظر anti-HCV به ترتیب 31/11 ± 50 سال و 4/25 ± 42 سال بود. در این مطالعه بین فراوانی anti-HCV با طول مدت همودیالیز ارتباط معناداری وجود نداشت. یکی از این بیماران سابقه دریافت خون داشت. بین فراوانی anti-HCV در این بیماران با دریافت خون ارتباط معناداری وجود داشت(004/0p=). در این بیماران
جدول 1: مقایسه فراوانی HBsAg ، HBs Ab ، HCV Ab و HIV Ab در بیماران همودیالیزی بر اساس سابقه واکسیناسیون، دریافت خون و طول مدت دیالیز
متغیرها تعداد بیماران
سن
جنس
سابقه واکسیناسیون
سابقه دریافت خون
مدت زمان دیالیز (ماه)
AST (<40 IU/L)
ALT (<40 IU/L)
HBsAg
HBs Ab
HCV Ab
HIV Ab
1
58
مرد
-
+
24
267
270
-
2/40
+
-
2
42
مرد
+
-
60
12
22
-
732
+
-
3
70
مرد
-
-
6
13
8
+
5<
-
-
4
59
زن
-
-
60
22
24
+
79/6
-
-
5
28
زن
+
-
4
12
20
+
5<
-
-
6
75
زن
+
-
3
21
27
+
812
-
-
HBsAg و anti-HCV همزمان با هم مثبت نبودند. anti-HIV نیز در بیماران مورد مطالعه یافت نشد(جدول 1).
بحث بیماران همودیالیزی در معرض خطر کسب عفونتهای HBV و HCV هستند. دریافت خون، پیوند کلیه، تزریق مداوم، سرکوب سیستم ایمنی، طول مدت دیالیز و انتقال بیمارستانی در واحد همودیالیز از جمله این عوامل میباشند. این عوامل به عنوان راههای اصلی انتقال عفونتهایHBV و HCV در بیماران همودیالیزی میباشد (7، 6). فراوانی HBsAg در این مطالعه 3/2% و فراوانی HBsAg در جمعیت کلی ایران 6/2% تخمین زده شده است(8). نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که فراوانی HBsAg در بیماران همودیالیزی نسبت به جمعیت کلی کمتر است، که مشابه نتایج به دست آمده در استان گیلان میباشد(9). هم چنین در استان تهران فراوانی HBsAg 4/2% بوده است که مشابه نتایج این مطالعه میباشد(6). این در حالی است که نتایج مطالعه در استان کرماننشان میدهد فراوانی هپاتیتهای ویروسی در بیماران همودیالیزی نسبت به جمعیت کلی بیشتر است و در آن استان فراوانیHBsAg 7% میباشد(1). در مطالعه بوسوسکا در مقدونیه، فراوانی HBsAg 68/1% و در هند 2/10% بوده است(4، 2). در این مطالعه فراونی HBs Ab 3/65%برآورد شد که این فراوانی نسبت به مطالعههای انجام شده توسط مهدوی مزده در تهران کمتر است(2). فراوانی HCV در جمعیت کلی کشور کمتر از 1% گزارش شده است و در این مطالعـه فراوانی anti-HCV 1/1% برآورد شد(10). نتایج حاصل نشان میدهد که فراوانی anti-HCV در جمعیت کلی با بیماران همودیالیزی یکسان است. ایران جزء آن دسته از کشورهایی است که فراوانی HCV در بین بیماران همودیالیزی کم میباشد (11). فراوانی RNAHCV در بیماران همودیالیزی استان گیلان 89/59% گزارش شده است(9). در استان کرمانشاه 4/26 % بیماران همودیالیزی مبتلابههپاتیت C ویروسی بودند(12). فراوانی anti-HCV در بیماران همودیالیزی در هند1/16% بود(2). هم چنین این مطالعه نشان میدهد که بین فراوانی HBsAg و anti-HCV با سن، جنس، واکسیناسیون و مدت دیالیز ارتباط معناداری وجود ندارد. این نتایج مشابه نتایج به دست آمده در استان کرمان است (1). در مطالعهای که در کرج و گیلان انجام شده، ارتباط معناداری بین فراوانی HBsAg با جنس پیدا شده است(13، 9). در مطالعهای که توسط مهدوی مزده در استان تهران و هم چنین مطالعه دیگری که توسط حسینی مقدم انجام شده، نیز نتایج یک مطالعه در کرج، بین طول مدت دیالیز و عفونت HCV ارتباط معناداری پیدا کردند(14، 13، 6). در مطالعه حاضر ارتباط معناداری بین فراوانی anti-HCV با دریافت خون یافت شده، که مشابه نتایج مطالعهای است که توسط زاهدی در کرمان، صمیمیراد در استان مرکزی و علویان در تهران انجام شده است(16، 15، 1). فراوانی HIV Ab در مقایسه با سایر مطالعههای انجام شده توسط زاهدی دراستان کرمان، مهدوی مزده در تهران و بوسوسکا در مقدونیه در وضعیت مشابهی قرار دارد(4، 2، 1). بسیاری از افراد جامعه و بیماران همودیالیزی علیه HBV واکسینه شدهاند، این بیماران ممکن است سطح HBs Ab بالاتری برای مقاومت طبیعی علیه عفونت HBV داشته باشند(3). برنامه واکسیناسیون کشوری علیه HBV در ایران از سال 1372 شروع شده و در سال 1384، 94% سطح کشور را پوشش داده است(17). برنامههای پیشگیری در ایران به منظور ارزیابی و کاهش فراوانی HCVدر بیماران همویالیزی شامل شناسایی همه بیماران همودیالیزی آلوده با HCV و درمان آنها، آموزش پرستاران و بیماران همودیالیزی در خصوص HCVو راههای انتقال آن آغاز شده است(11).
نتیجهگیری مطالعهحاضرنشاندادکهدربیمارانهمودیالیزی شهر زنجان، فراوانی HBsAg و HCV Ab کم میباشد و با توجه به فراوانی بالای HBs Ab در این بیماران می توان نتیجه گرفت که اکثر آنها نسبت به HBV مصون هستند.
تشکر و قدردانی این مقاله منتج از پایاننامه کارشناسی ارشد میکروبشناسی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی زنجان با کد A-12-864-6 میباشد. هم چنین مصوب کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی زنجان با کد ZUMS.REC.1395.83 است. بدین وسیله از گروه میکروبشناسی و ویروسشناسی و معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی زنجان به دلیل مساعدت در انجام این طرح صمیمانه قدردانی میگردد.
Samadi E, Mirshahabi H, Motamed N. ASeroepidemiologic of Blood-Borne Viruses in Hemodialysis Patients in Zanjan City. Sci J Iran Blood Transfus Organ 2017; 14 (4) :367-372 URL: http://bloodjournal.ir/article-1-1129-fa.html
صمدی الهام، میرشهابی حسام، معتمد نیما. سرواپیدمیولوژی ویروسهای منتقله از طریق خون در بیماران همودیالیزی زنجان. فصلنامه پژوهشی خون. 1396; 14 (4) :367-372