چکیده سابقه و هدف تنوع فنوتیپی قابل توجهی از بتا تالاسمی وجود دارد که شناخت جهشهای شایع آن، پیشگیری از سندرمهای خاص تالاسمی را تسهیل میکند. هدف از انجام مطالعه، تعیین جهشهای شایع بتا تالاسمی در استان چهارمحال و بختیاری و اصفهان و ارتباط آن با پارامترهای خونی بود. مواد و روش‌ها در یک مطالعه توصیفی، از 321 نفر از ناقلین به بیماری بتا تالاسمی مراجعه‌کننده به مرکز خصوصی ژنتیک پزشکی اصفهان در سال 1394، نمونه خون وریدی گرفته شد و جهت قطعیت بیماری بتا تالاسمی در این افراد، شاخصهای خونی MCV و MCH با دستگاه Mindary و همچنین HbA1، HbA2، HbF و RBC با روش الکتروفورز مورد بررسی قرار گرفت. یافته‌ها توسط آزمون‌های کای‌دو و t و 22 SPSS تجزیه و تحلیل شدند. یافته‌ها جهش Fr36/37(-T) در جمعیت مورد بررسی استان چهار محال و بختیاری و اصفهان به ترتیب با فراوانی 34 (35/26%) و 22 (35/32%) بیشترین فراوانی را در بین جهشهای مورد بررسی داشتند و جهشهای مورد بررسی بیشترین ارتباط را با شاخصهای خونی HbA2 و MCV نشان دادند. در حدود 80% موارد جهش در ژن بتاگلوبین در افراد دارای 5/3 HbA2> و در 100% موارد دارای 27 MCH< و 80 MCV< قابل تشخیص میباشد. نتیجه گیری جهش بتا تالاسمی در جمعیت استانهای چهار محال و بختیاری و اصفهان، تنوع و توزیع گسترده دارد. میانگین جهشهای مورد بررسی بر اساس شاخصهای خونی بسیار متفاوت بود. در مجموع نتایج، ارتباط مثبتی بین موتاسیونهای بتا تالاسمی و شاخصهای گلبولهای قرمز نشان دادند که میتواند در غربالگری سریع و کارآمد این موتاسیونهای شایع، مؤثر باشد. کلمات کلیدی: بتا تالاسمی، پارامترهای خونی، جهش، شیوع
تاریخ دریافت: 17/11/95 تاریخ پذیرش: 29/1 /96
1- کارشناس ارشد ژنتیک ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و پایگاه منطقه‌ای انتقال خون شهرکرد ـ شهرکرد ـ ایران 2- دکترای ژنتیک ـ استادیار دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان ـ اصفهان ـ ایران 3- کارشناس ارشد بیوشیمی ـ دانشکده علوم پایه واحد شهرکرد دانشگاه آزاد اسلامی ـ شهرکرد ـ ایران 4- مؤلف مسئول: کارشناس ارشد بیوشیمی ـ دانشکده علوم پایه ـ واحد شهرکرد ـ دانشگاه آزاد اسلامی ـ شهرکرد ـ ایران ـ کد پستی: 8814614455
مقدمه تالاسمی شایعترین اختلال تک ژنی انسان در جهان است. این بیماری به علت اختلال در ساخت یا پایداری زنجیره‌های α یا β ایجاد میشود که به ترتیب آلفا تالاسمی و بتا تالاسمی نامیده میشود. عدم تعادل در نسبت زنجیره‌های α و β ، اساس فیزیولوژی بیماری است(2، 1). بتاتالاسمی یک بیماری اتوزوم مغلوب است. در حال حاضر شیوع بالای آن در جمعیت‌هایی در مدیترانه، غرب میانه، قفقاز، آسیای مرکزی، شبه قاره هند و شرق دور وجود دارد(4، 3). زنجیره‌های گلوبین از روی دو خوشه ژنی(α-like و β-like) متفاوت رمزدهی میشوند. خوشه ژنی α-like در ناحیه p13.3 بر روی کروموزوم 16 و خوشه ژنی β-like در ناحیه p15.5 بر روی کروموزوم 11 قرار دارد(2). در حال حاضر بیش از 170 نوع مختلف از بتاتالاسمی شناسایی شده است که اکثراً جهشهای نقطهای یا حذف یا درج فقط در یک یا دو نوکلئوتید دارند(7-5). آزمون عمومی آزمایش خونی مورد نیاز، اندازه‌گیری حجم متوسط گلبول قرمز(MCV)، مقدار متوسط هموگلوبین در هر گلبول قرمز(MCH) و مقدار هموگلوبین A2 (HbA2) و هموگلوبین F (HbF) است. علاوه بر این، الگوی هموگلوبین نیاز به بررسی دارد و به طور سنتی، روش الکتروفورز برای این منظور استفاده میشود. با این حال اگر کروماتوگرافی مایع با عمکلرد بالا (HPLC) برای شناسایی سطح کمی HbA2 و HbF استفاده شود، برای شناسایی انواع هموگلوبین بالینی مانند هموگلوبین S (HbS)، هموگلوبینC (HbC)، هموگلوبین D-پنجاب، هموگلوبین Arab-O و هموگلوبین E (HbE) در هر زمان استفاده میشود. آزمایش تالاسمی معمولاً برای افراد حامل وقتی است که MCH<27pg باشد، هر چند در موارد بسیار نادری ممکن است افراد تالاسمی دارای MCH طبیعی به دلیل یک جهش بتا تالاسمی خاموش و یا به ارث رسیدن مشترک تالاسمی آلفا و بتا باشند. روش MCH برای تشخیص تالاسمی از MCV قابل اطمینانتر است. در نمونههای بیشتر از 24 ساعت، شاخص سلولهای قرمز میتواند گمراه‌کننده باشد(7). وقتی MCH زیر pg 27 و HbA2 بـالاتـر از 5/3% باشـد، تشخیـص هتـروزیگوت بتا تالاسمی است. اکثر ناقلین بتا تالاسمی با جهش β° یا چندین نوع جهش β+ توسط کاهش قابل توجهی در MCH (pg 23-9) و افزایش سطح HbA2 در طیف وسیعی از 6%-4% مشخص میشود. دومین ویژگی فنوتیپ افراد بتا تالاسمی، یک افزایش در سطح HbF (3%-1%) در حدود 30% است. با این حال برخی از ناقلین بتاتالاسمی میزان HbA2 و سطح هموگلوبین متغیری از 15/3% را نشان می‌دهند. از نظر مولکولی در چندین مورد حذفهای بزرگی در ناحیه ׳5 پروموتور ژن β گلوبین مشاهده شده است. وقتی MCHزیر pg27، HbA2 زیر 5/3% و سطح HbF طبیعی باشد، ممکن است به علت کمبود آلل(βdγε°) و یا افرادی با تالاسمی β و d یا β تالاسمی خفیف یا صفت بتا تالاسمی با HbA2طبیعی باشند. در موارد نادری که در آن MCH پایین و سطح HbA2 طبیعی یا کاهش یافته در ترکیب با افزایش در سطح HbF در حدود 30%-2%، تشخیص صفت βd تالاسمی یا هموگلوبین جنینی ارثی پایدار(HPFH) مشکوک میباشد. زمانی که HbA2 و MCH طبیعی باشد، این فنوتیپ ناشی از خاموش شدن یک آلل از آلل افرادی با فنوتیپ β تالاسمی است(9، 8). از آن جا که جمعیت ایران چند قومی میباشد، توزیع جهشهای مختلف بتا تالاسمی در مناطق مختلف کشور متفاوت است و طبق نتایج به دست آمده در تحقیقات، جمعاً 28 جهش در بیماران تالاسمی ماژور یافت شده که نشانگر یک جمعیت ناهمگن میباشد. البته بسته به نوع روش تعیین جهش، بین 4 تا 17 نوع جهش در بیماران تالاسمی ماژور و اینترمدیا در ایران گزارش شده است. تعیین دقیق فنوتیپ حامل بتا تالاسمی برای انتخاب آزمون مولکولی مناسب برای تعیین ژنوتیپ حامل ضروری است. علاوه بر میزان شیوع، جهشهای شایع در هر منطقه با منطقه دیگر متفاوت است. با توجه به این که ایران کشوری پر جمعیت و چند قومیتی است، بررسی براساس منطقه جغرافیایی امری ضروری است(10-8). از این رو تعیین ارتباط شاخصهای گلبولهای قرمز با موتاسیونهای مؤثر در تالاسمی بتا در جمعیت استانهای چهار محال و بختیاری و اصفهان هدف اصلی این تحقیق بود. بررسی این ارتباط میتواند در تشخیـص مولکولـی بیمـاری بتا تالاسمـی در این جمعیت مؤثر باشد.
مواد و روش‌ها این مطالعه یک مطالعه توصیفی ـ تحلیلی بود که در سال 1394 در مرکز خصوصی ژنتیک پزشکی اصفهان به انجام رسید. این بررسی بر روی 321 فرد مراجعه‌کننده به مرکز ژنتیک پزشکی اصفهان انجام شد که از این تعداد 146 فرد از استان اصفهان و 175 فرد از استان چهارمحال و بختیاری بودند. از کلیه نمونهها رضایت‌نامه کتبی گرفته شد و در پرونده درج گردید. با توجه به Cut off تعریف شده کشوری(fL 80 MCV< ، pg 27 MCH<)، افراد با اندکسهای غیر طبیعی MCV یاMCH و یاHbA2 طبیعی به عنوان افراد مشکوک به آلفا و یا بتاتالاسمی محسوب میشوند و جهت تشخیص قطعیمورد بررسی مولکولی قرار میگیرند(11). 10 میلی‌لیتر خون وریدی افراد مشکوک به تالاسمی از افراد مراجعه‌کننده به مرکز ژنتیک پزشکی اصفهان را در لوله حاوی EDTA ریخته و پس از ثبت اطلاعات افراد بر روی آن تا زمان آزمایش در 20- درجه سانتی‌گراد نگهداری شد.
روش اندازه‌گیری پارامترهای هماتولوژی نمونههای مورد بررسی: آزمایش CBC حداکثر در مدت 2 ساعت پس از نمونهگیریتوسطدستگاه Mindray-bc-6800انجام گرفت. همزمانیکاسمیرخونمحیطیتهیهوپساز رنگآمیزیبارایت-گیمسا،مورفولوژیسلولهایخونی ونتایجبررسیوتاییدشد.پسازآن،لولهحاوینمونه خونسانتریفوژشدهوپلاسمایآنجداودرفریزرتا زمانانجامآزمایشفریتیننگهداریشد.لازمبهذکراست که اندازهگیریفریتیندر افرادیکههموگلوبین A2 آنها در محدودهطبیعیبودهواحتمالتاثیرفقرآهنبرکاهش آن وجودداشت،انجامشد.ازگلبولهایقرمزته نشین شدهنیزهمولیزاتتهیهشدهوتازمانانجامالکتروفورز درفریزرنگهداریشد. الکتروفورزهموگلوبینجهت اندازه‌گیری HbA1 ، HbA2 و HbF با دستگاهSebia Capilary Electrophoresis در 6/8PH= پس از جداســازی باندهـای هموگلوبین و شفاف‌سازی آنها،اسکنشد.
تعیین موتاسیون: استخراج DNA ژنومی از خون، از طریق کیت شرکت سیناژن طبق دستورالعمل انجام شد و سپس برای اطمینان از میزان خلوص نمونهها از الکتروفورز روی ژل آگارز 1% استفاده شد. واکنش ARMS-PCR برای شناسایی جهش بتاFr8/9 (+G) ، Fr36/37 (-T) ،IvsII-1 (G>A) ، (T>C)IvsI-6، (G>C)IvsI-5،(G>A) IvsI-110، IVSI-1-25base del ، -101 (C-->T)، (C>T) 88-، C44 (-C) ، C5 (-CT) و (G>T)C39 با دو جفت آغازگر اختصاصی(یک جفت آغازگر برای شناسایی توالی جهش یافته و یک جفت آغازگر دیگر برای شناسایی توالی طبیعی) تحت شرایط بهینه‌سازی شده، انجام شد(7). واکنش PCR در حجم 25 میکرولیتر انجام شد. PCR شامل بافر X 10 و 5/1 میلی‌مولار کلرید منیزیم به همراه 20 پیکومول از هر یک از dNTP (dTTP ، dGTP ، dCTP و dATP) و یک واحد آنزیم Taq-DNA پلی‌مراز(سیناژن - ایران) و آب مقطر بود. در انتها به هر واکنش، DNA نمونه اضافه می‌شد. تکثیر ژن توسط دستگاه ترموسایکلر برای 31 دور انجام شد. هر چرخه شامل 3 حرارت مختلف 94 درجه سانتی‌گراد برای 35 ثانیه، 59 تا 65 درجه سانتی‌گراد برای 1 دقیقه و 72 درجه سانتی‌گراد برای 2 دقیقه بود. برای واسرشت‌سازی اولیه، نمونهها به مدت 5 دقیقه در حرارت 94 درجه سانتی‌گراد برای یک دور قرار داده می‌شدند و در انتها نیز نمونه ها برای یک دور به مدت 3 تا 5 دقیقه در حرارت 72 درجه سانتی‌گراد قرار می‌گرفتند. در روش ARMS-PCR ، آغازگر جهش یافته و آغازگر طبیعی به طور جداگانه در تیوپ‌های جدا ریخته و PCR به طور جداگانه انجام می‌شد. محصولات PCR بر روی ژل آگارز 1% الکتروفورز شده و سپس توسط اتیدیوم بروماید رنگ‌آمیزی شدند و از نظر وجود یا عدم وجود جهش مورد بررسی قرار گرفتند.
تجزیه و تحلیل آماری نتایج: اندکسهای گلبولهای قرمز و نوع موتاسیون یافت شده در جـداولی طبقـه‌بندی گردید و سپس نتایج آزمایش‌ها به وسیله نرم‌افزار 22 SPSS و باChi square و T testتجزیه و تحلیل آماری شدند.
یافته‌ها تکثیر قطعه مورد نظر ازDNA ژنومی استخراج شده به کمک ARMS-PCR : به منظور تکثیر قطعه مورد نظر، PCRبا آغازگر اختصاصی برای شناسایی جهش بتا Fr8/9 (+G) ، Fr36/37 (-T) ،IvsII-1(G>A)، (T>C)IvsI-6، (G>C)IvsI-5،(G>A) IvsI-110، IVSI-1-25base del ، -101 (C-->T)، (C>T) 88- ، C44 (-C) ، C5 (-CT)و (G>T)C39 تحت شرایط بهینه‌سازی شده انجام شد. بر اساس نوع جهش و مارکرهای مورد بررسی، الگوهایی از باندهای مورد نظر مشاهده گردید. شکل 1 نمونه‌ای از نتیجه ARMS-PCR با آغازگرهای طراحی شده برای جهش های مورد بررسی است که حضور آلل موتانت را نشان میدهد. تمام نمونهها حاوی یک گروه کنترل داخلی است.
شکل 1 : نتایج حاصل از الکتروفورز بررسی Fr36/37 (-T) ، IVSII-1 (G>T) ، IVSI-6 (T>C) و IVSI-110 (G>A)بتاگلوبین. محصولات ARMS-PCR بر روی ژل آگارز 1%. نمونههای 1 و 2، 5 و 6 ، 9 و 10، 14 و 15 نمونههای کنترل منفی و نمونههای 3 و 4، 7 و 8 ، 11 و 12، 15 و 16 نمونههای موتاسیون هتروزیگوت می‌باشند، M: مارکر bp 100.
نمونههای 1 و 2، 5 و 6، 9 و 10، 14 و 15 شامل محصول تکثیر یافته آغازگر طبیعی است، اما فاقد آغازگر جهش یافته است. از این رو دلالت بر یک فرد عادی دارد. نمونههای 3 و 4، 7 و 8 ، 11 و 12، 15 و 16 شامل محصول تکثیر یافته با استفاده از آغازگرهای سالم و جهش یافته است.
فراوانی موتاسیونهای بتاتالاسمی در جمعیت چهار محال و بختیاری و اصفهان: پس از تعیین جهشهای افراد، نتایج به دست آمده با نرم‌افزار 22SPSS مورد بررسی قرار گرفت(جدول 1). جهش مربوط به Fr36/37(-T) در استان چهار محال بختیاری و اصفهان به ترتیب با فراوانی 34 و 22 بیشترین فراوانی را در جامعه آماری مورد مطالعه داشتند.
جدول 1: فراوانی(درصد) جهش بتا در استانهای چهار محال و بختیاری و اصفهان
فراوانی جهش
چهار محال و بختیاری (درصد)
اصفهان (درصد)
Fr36/37 (-T)
34 (35/26)
22 (35/32)
IvsII-1 (G>A)
20 (50/15)
16 (52/23)
C44 (-C)
13 (07/10)
2 (94/2)
C5 (-CT)
13 (07/10)
2 (94/2)
(T>C)IvsI-6
2 (55/1)
3 (41/4)
Fr8/9 (+G)
7 (42/5)
6 (82/8)
-101 (C-->T)
3 (32/2)
2 (94/2)
IVSI-1-25base del
3 (32/2)
2 (94/2)
(G>T)C39
3 (32/2)
4 (88/5)
(G>C)IvsI-5
8 (20/6)
7 (29/10)
88- (C>T)
1 (77/0)
2 (94/2)
IvsI-110 (G>A)
3 (32/2)
4 (88/5)
نتایج حاصل از جهش بتا مورد مطالعه با پارامترهای خونی: میانگین پارامترهای بیوشیمیایی نمونههای خونی و در فراوانی مقادیر متغیر پارامترهای بیوشیمیایی در استانهای چهار محال و بختیاری و اصفهان محاسبه و جدول آورده شده است(جداول 2 و 3).
جدول 2: میانگین پارامترهای بیوشیمیایی نمونههای خونی مورد بررسی در استانهای چهار محال و بختیاری و اصفهان
مقادیر نرمال
اصفهان
چهار محال و بختیاری
پارامترهای خونی / استان
15/4 تا 49/5
23/6 ± 33/6
77/0 ± 83/5
/L109(Mean ± SD) RBC
80 تا 98 (بر اساس سن متغیر است)
40/9 ± 90/69
45/10 ± 89/66
fL(Mean ± SD) MCV
27 تا 32 (بر اساس سن متغیر است)
03/7 ± 06/23
45/6 ± 90/21
Pg(Mean ± SD) MCH
95
54/15 ± 80/91
92/13 ± 95/92
(Mean ± SD) HbA1
5/3
54/5 ± 05/4
72/2 ± 37/4
(Mean ± SD) HbA2
1
72/0 ± 76/0
29/1 ± 1
(Mean ± SD) HbF
جدول 3: فراوانی مقادیر متغیر پارامترهای بیوشیمیایی در استانهای چهار محال و بختیاری و اصفهان
استان پارامترهای خونی
فراوانی (درصد) مقادیر متغیر پارامترهای بیوشیمیایی در استان چهار محال و بختیاری
فراوانی (درصد) مقادیر متغیر پارامترهای بیوشیمیایی در استان اصفهان
(/L109) RBC
5/4 <
2 (14/1)
0 (0/0)
49/5-5/4
108 (71/61)
86 (90/58)
49/5 >
65 (14/37)
60 (09/41)
(fL) MCV
50 <
3 (71/1)
1 (68/0)
76-50
141 (57/80)
118 (82/80)
76 >
31 (71/17)
27 (49/18)
MCH (Pg)
27 <
163 (14/93)
134 (78/91)
32-27
10 (71/5)
11 (53/7)
32 >
2 (14/1)
1 (68/0)
HbA1
95 <
17 (71/9)
7 (79/4)
HbA2
5/3 <
43 (57/24)
64 (83/43)
3/5-5/3
70 (00/40)
58 (72/39)
3/5 >
62 (42/35)
24 (43/16)
HbF
1 >
17 (71/9)
7 (79/4)
نتایج حاصل از جهش بتا مورد مطالعه باشاخصهای بیوشیمیایی خونی: شاخص های خونی و میانگین آنها با توجه به نوع جهش در استانهای چهار محال بختیاری و اصفهان در جدول 4 ذکر شده است. مطابق این جدول پارامتـر خونـی MCH کمترین تغییر را در انواع مختلف جهش نشان میدهد و در اکثر جهشهای بتا تالاسمی، مقدار HbA2 بیشتر از حالت طبیعی است. مقدار MCH در بیشتر جهشهای مورد بررسی کمتر از 76 بود در حالی که در جهش -101 (C-->T) در استان مـورد بـررسی، بیشتر از این مقدار و حد طبیعی بوده است.
جدول 4: میانگین شاخصهای بیوشیمیایی خون در بیماران بتاتالاسمی بر حسب نوع جهشها در استان چهار محال و بختیاری و اصفهان
موتاسیون
شاخصهای خونی/استان
HbF
HbA2
HbA1
MCH
RBC
MCV
Fr36/37 (-T)
چهارمحال و بختیاری
8/0
9/4
5/89
8/21
9/5
1/64
اصفهان
7/0
2/4
9/85
4/25
9/11
7/65
IvsII-1 (G>A)
چهارمحال و بختیاری
2/2
9/4
8/93
4/20
6/5
8/65
اصفهان
1/1
9/5
2/92
1/23
5/5
7/71
C44 (-C)
چهارمحال و بختیاری
0/3
8/5
7/90
1/19
4/6
2/64
اصفهان
9/0
3/5
8/93
4/19
4/5
5/59
C5 (-CT)
چهارمحال و بختیاری
5/1
3/5
7/93
6/20
7/5
2/66
اصفهان
3/0
6/4
2/97
1/22
5/5
2/70
IvsI-6 (T>C)
چهارمحال و بختیاری
8/0
2/5
5/96
2/22
8/5
7/68
اصفهان
6/0
1/3
4/96
3/23
8/5
6/71
Fr8/9 (+G)
چهارمحال و بختیاری
9/0
2/4
2/95
4/22
8/5
4/73
اصفهان
7/0
7/3
2/87
4/23
5/5
9/70
-101 (C-->T)
چهارمحال و بختیاری
4/1
8/3
8/94
3/24
4/5
8/75
اصفهان
8/0
0/5
6/52
4/25
5/5
2/77
IVSI-1-25base del
چهارمحال و بختیاری
5/0
0/4
9/97
8/19
5/6
1/63
اصفهان
9/0
4/3
9/49
0/22
8/6
6/66
C39 (G>T)
چهارمحال و بختیاری
4/0
6/4
6/97
3/21
9/5
4/67
اصفهان
7/0
4/4
2/96
8/21
8/5
8/79
IvsI-5 (G>C)
چهارمحال و بختیاری
6/0
9/4
1/95
0/21
2/6
4/66
اصفهان
7/0
8/2
7/96
9/25
0/6
1/69
88- (C>T)
چهارمحال و بختیاری
5/0
8/2
7/96
6/25
5/6
8/77
اصفهان
5/0
5/3
5/97
2/23
1/5
2/73
IvsI-110 (G>A)
چهارمحال و بختیاری
9/0
4/4
8/94
1/22
9/6
2/69
اصفهان
6/0
9/2
6/96
4/23
0/6
6/72
نمودار 1 توزیع پراکندگی فراوانی جهشهای مورد بررسی بر پارامترهای خونی را نشان میدهد، مطابق آن بیشترین پراکندگی بر پارامتر خونی HbA1 وجود دارد و دادهها اگر چه به هم نزدیک هستند ولی از توزیع طبیعی برخوردار نیستند، از طرفی توزیع دادهها بر پارامتر خونی HbA2 توزیع طبیعی‌تری دارد. دادهها در میانه نمودار جعبه‌ای قرار دارند و می‌توان نتیجه گرفت پارامتر خونی HbA2 بیشتـرین ارتبـاط را بـا جهشهـای مـورد بررسی دارد.
نمودار 1: نمودار توزیع پراکندگی پارامترهای خونی در جهش بتا بحث در تحقیق حاضر جهش Fr36/37 (-T) با فراوانی 34 (35/26%) در استان چهار محال بختیاری و با فراوانی 22 (35/32%) در استان اصفهان شایعترین جهش بود در حالی که در مطالعه محبودی و همکاران که در جنوب ایران بر روی 17 بیمار بتا تالاسمی انجام شد، برخلاف تعداد کم نمونهها به روشنی معلوم شد که جهشها در این منطقه بسیار متنوع بوده و جهش IVSII-1 (G>T) بیشترین فراوانی(37%) را در بین جهشهای بتا تالاسمی داشته است(12). دومین جهش شایع در بررسی حاضر جهش IVSII-1 (G>T) با فراوانی20 (5/15%) در استان چهار محال بختیاری و با فراوانی 16 (5/23%) در استان اصفهان بود. در مطالعهای دیگری که بر روی 82 بیمار تالاسمی ماژور در ایران صورت گرفته، با استفاده از روش هیبریداسیون معکوس، نمونهها تعیین جهش شده و جهش IVSII-1(G>A) با 37% فراوانی شایعترین جهش بوده است. در مطالعه‌ها بر روی مناطق مختلف ایران نشان داده شده که جهش IVSII-1(G>A)با 34% فراوانترین جهش در کل کشور بوده است. هم چنین در بررسیهای پیشین در منطقه جنـوب غرب ایران 6 جهش IVSII-1(G>T) ،IVSI-110 ، IVSI-5 ، IVSI-1 ، IVSI-25bPdel و cd36/37(delT) شایعترین جهشها بوده و حدود 50% کل جهشها را به خود اختصاص داده است(13). فراوانی جهش IVSII-1(G>A) در ایران از ترکیه هم بالاتر است و این نشان میدهد که شاید ایران یکی از نشانههای اولیه این جهش بوده است. با این حال این جهش به عنوان جهش مدیترانهای شناخته شده است(13). در بررسی دیگری که بر روی تعیین فراوانی جهشهای بتا تالاسمی در کشورهای عربی انجام گرفته، به طور کل 52 نوع جهش مختلف در جهان عرب گزارش شده است. برخی از این جهشها مشترک و برخی مختص یک منطقه یا کشور بودهاند. تعداد کل جهشهای یافت شده در هر کشور متغیر بوده و از 9 جهش در کویت تا 21 جهش در مصر میباشد. جهش IVSII-9(G>A) در همه کشورها به جز تونس و الجزیره دیده شده و در کویت (29%) شایعترین جهش میباشد(14). در مطالعهای که بر روی 58 آلل بتا تالاسمـی در اسپانیا و با استفاده از روش‌های PCRو بلاتینگ نقطهای و هیبریداسیون با پروبهای نشاندار انجام گرفته، جهش IVSI-11(G>A) سومین جهش غالب با 5/8% فراوانی بوده است(15). در مورد هموزیگوت یا هتروزیگوت مرکب تالاسمی(β°β°)، روش‌هایی مانند الکتروفورز هموگلوبین و کروماتوگرافی مایع با عملکرد بالا(HPLC)، تنها هموگلوبین F و هموگلوبین A2 را نشان میدهد. در این مورد HbA وجود ندارد و برای هموزیگوت β+ تالاسمی (β+β+) یا هتروزیگوت برای β° و β+ تالاسمی (β° ، β+) هموگلوبین A همراه با 98%-95% HbF و 5%-2% HbA2 حضور دارد(16). در این مطالعه در دو استان مورد بررسی شاخصهای خونی HbA2 و MCV بیشترین فراوانی را در افراد مورد مطالعه داشتند(جداول 2 و 3). بر اساس شاخص خونی نوع جهش مؤثر متفاوت است، برای مثال در شاخص خونی MCV مؤثرترین جهش 88- است، در حالی که در شاخص خونی RBC جهش موثر IVSI -110 است، اما به طور کلی نتایج نشان میدهد جهشهای مورد بررسی در استان چهار محال و بختیاری بر شاخصهای خونی HbA2 وMCV بیشترین اثر را داشتهاند که جهش25del بیشترین ارتباط را با شاخص خونی HbA1 و جهش 88- بیشترین ارتباط را با شاخص خونی MCV دارند (جدول 4). در استان اصفهان نیز بیشترین میانگین جهشها برای شاخصهای خونی HbA1 و MCVبه دست آمد که جهشهای C39 و 88- به ترتیب بیشترین اثر را بر این شاخصهای خونی داشتهاند(جدول 4). شاخص خونی MCV بیشترین ارتباط را با جهش IVSI-110 دارد. در مطالعه مهدیه و همکاران در سال 1393 بر روی پارامترهای خونی در بیماران تالاسمی بر حسب نوع جهش، نشان داده شد که شاخض HbA2 در جهشهای IVSII-1(GA) ، Codon36-37 ، Codon 82-83 و Fr-8,9 (+G) بالاتر از حد طبیعی و در جهشهای IVSI-6(T-C) و IVS I-5(G-C) کمتر از 4/3 بود. در حالی که شاخص MCV در اکثر جهشهای مورد بررسی کمتر از مقدار طبیعی بوده در صورتی که فقط در جهش IVS I-5(G-C) مورد بررسی برابر 77 بود (17). در تحقیق زربخش و همکاران در مطالعهای مشابه با انجام روش Multiplex Gap PCR ، حدود 65% موارد دارای جهش در ژن آلفا گلوبین در افراد دارای 27 MCV< یا 80MCH< قابل تشخیص میشود(18).
نتیجه‌گیری یافتههای این تحقیق نشان میدهد که جهش Fr36/37 (-T) بتا تالاسمی در جمعیت استان چهار محال و بختیاری و اصفهان بیشترین فراوانی را دارد و جهشهای مورد
بررسی در هر دو استان چهار محال بختیاری و اصفهان، بیشترین ارتباط را با شاخصهای خونی HbA2 و MCV دارد.
تشکر و قدردانی بدین وسیله از همکاری صمیمانه پرسنل مرکز ژنتیک پزشکی اصفهان در تهیه نمونه و انجام آزمایش‌های مولکولی تشکر فراوان میشود.
Heidari Soureshjani E, Vallian S, Mirahmadi Babaheidari S, Abasian F. Prevalence of various mutations in Beta thalassaemia in Province of Chahar Mahal Bakhtiari and Isfahan and its association with haematological parameters. Sci J Iran Blood Transfus Organ 2017; 14 (2) :109-117 URL: http://bloodjournal.ir/article-1-1104-fa.html
حیدری سورشجانی احسان، ولیان صادق، میراحمدی باباحیدری سیده فاطمه، عباسیان فروغ. جهشهای مختلف در بتا تالاسمی در استانهای چهار محال بختیاری و اصفهان و ارتباط آن با پارامترهای خونی. فصلنامه پژوهشی خون. 1396; 14 (2) :109-117
