[صفحه اصلی ]   [Archive] [ English ]  
:: صفحه اصلي :: درباره نشريه :: آخرين شماره :: آرشيو مقالات :: جستجو :: ثبت نام :: ارسال مقاله :: تماس با ما ::
بخش‌های اصلی
مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون::
اطلاعات نشریه::
آرشیو مقالات::
برای نویسندگان::
برای داوران::
ثبت نام و اشتراک::
اخبار و رویدادها::
تماس با ما::
تسهیلات تارنما::
فرم تعهد نامه (الزامی)::
::
جستجو درتارنما

جستجوی پیشرفته
..
دریافت اطلاعات تارنما
نشانی پست الکترونیک خود را برای دریافت اطلاعات و اخبار پایگاه، در کادر زیر وارد کنید.
..
بانک تخصصی مقالات پزشکی

AWT IMAGE

..
نمایه ها
https://vlibrary.emro.who.int/journals_search/?skeyword=the+scientific+journal+of+iranian+blood+transfusion+organization&country=&subject=&indexing_status=&country_group=&so
..
:: جلد 14، شماره 4 - ( زمستان 1396 ) ::
جلد 14 شماره 4 صفحات 271-261 برگشت به فهرست نسخه ها
ارزیابی کیفیت فرآورده‌های پلاکتی آذربایجان شرقی و مقایسه میزان تغییرات آن در پایگاه و مرکز درمانی طی دوران نگهداری
رضا یعقوبی ، کریم شمس اسنجان ، غریب کریمی ، مریم زادسر
استادیار مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون ـ تهران ـ ایران
واژه‌های کلیدی: کلمات کلیدی: تزریق پلاکت، کنترل کیفی، پلاکت‌های خون، شمارش پلاکت
متن کامل [PDF 432 kb]   (1092 دریافت)     |   چکیده (HTML)  (4882 مشاهده)
نوع مطالعه: پژوهشي | موضوع مقاله: انتقال خون
انتشار: 1396/10/9
متن کامل:   (5212 مشاهده)
ارزیابی کیفیت فرآورده‌های پلاکتی آذربایجان شرقی و مقایسه میزان تغییرات آن
در پایگاه و مرکز درمانی طی دوران نگهداری
 
رضا یعقوبی1، کریم شمس اسنجان2، غریب کریمی3، مریم زادسر4
 
چکیده
سابقه و هدف
نحوه نگهداری فرآورده­های پلاکتی بر روی اثر بخشی فرآورده پلاکتی تزریقی تاثیری به سزا دارد. نحوه نگهداری فرآورده پلاکت در مراکز انتقال خون مطابق دستورالعمل­های سازمان می­باشد ولی اطلاع روشنی از وضعیت نگهداری آن در مراکز درمانی و میزانPSL ( platelet storage lesion) ناشی از آن در دست نیست. لذا در این تحقیق قصد داریم تا این مهم را تا روز پنجم نگهداری در شرایط پایگاه و مرکز درمانی بررسی و مقایسه نمائیم.
مواد و روش‌ها
در این مطالعه توصیفی، 30 فرآورده پلاکتی به صورت تصادفی طی 3 ماه از اردیبهشت تا مرداد 1394 انتخاب و در شرایط نگهداری پایگاه و مرکز درمانی قرار گرفتند. آزمایش‌های شمارش پلاکتی و گلبول­های سفید، MPV، pH، آلودگی باکتریایی، بیان گلیکوپروتئین­های CD62P و CD63 در روزهای 1، 3، 5 انجام گردید. نتایج ابتدا با روش کولوگروف اسمیرنوف و سپس با استفاده از روش‌های آماری paired t-test و t-test مورد ارزیابی قرار گرفتند.
یافته‌ها
فرآورده­های پلاکتی پایگاه در روز اول تولید، با استانداردهای ملی مطابق بودند. لیکن طی نگهداری کاهش معناداری در شمارش پلاکتی، لکوسیتی و  pHو افزایش معنا­داری درMPV و بیان مارکرهای CD62P و CD63 در هردو مرکز دیده شد(001/0p<). تفاوت بین مرکز درمانی و مرکز انتقال خون معنادار نبود.
نتیجه گیری
مطالعه حاضر نشان داد کیفیت فرآورده­های پلاکتی تولیدی تا روز سوم در محدوده استاندارد قرار داشت، لیکن در روز پنجم، از لحاظ شمارش پلاکتی در محدوده پائین­تر از استاندارد قرار گرفت. تفاوت معنا­داری بین کیفیت فرآورده­های پلاکتی پایگاه و مرکز درمانی یافت نشد.
کلمات کلیدی: تزریق پلاکت،کنترل کیفی، پلاکت‌های خون، شمارش پلاکت
 
 
 
 
 
 
 
 
تاریخ دریافت:  21/9/95
تاریخ پذیرش:  31/3/96
 

1- کارشناس ارشد هماتولوژی و بانک خون ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون ـ تهران ـ ایران
2- PhD هماتولوژی آزمایشگاهی و بانک خون ـ استادیار مرکز تحقیقات خون و انکولوژی دانشگاه علوم پزشکی تبریز ـ تبریز ـ ایران
3- متخصص بیماری‌های عفونی ـ استادیار مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون ـ تهران ـ ایران
4- مؤلف مسئول: متخصص بیماری‌های عفونی ـ استادیار مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون ـ تهران ـ ایران ـ صندوق پستی: 1157-14665
 

مقدمه
    از دهه1950، مشاهده شده که انتقال فرآورده پلاکتی میزان مرگ و میر حاصل از خونریزی در بیماران مبتلا به لوسمی حاد را به طور چشمگیری کاهش می­دهد. از آن رو استفاده از فرآورده­های پلاکتی به عنوان بخشی اساسی در درمان بیماری‌های سرطانی، بدخیمی­های خونی، نقایص مغز استخوانی، پیوندهای سلول بنیادی خونساز، درمان بیماران ترومبوسایتوپنیک با خطر خونریزی و درمان بیماران با مشکلات خونریزی مربوط به جراحی و تروما پایه­گذاری شد(1).
    موفقیت در تزریق پلاکت به زیست­پذیری، دسترسی و فعالیت هموستاتیک پلاکت­های تزریق شده در شرایط فیزیولوژیک گیرنده بستگی دارد(2). کیسه­های پلاکتی تهیه شده با توجه به نحوه و شرایط نگهداری، همواره در معرض آلودگی و افت کارآیی قرار دارند به طوری که می‌توانند واکنش­های ایمنی خطرناکی ایجاد کرده و از طرفی عفونت­های کشنده­ای هم چون عفونت‌های باکتریایی را انتقال دهند.
    نگهداری این فرآورده در دمای 20 تا 24 درجه سانتی‌گراد، با کاهش متابولیسم پایه و افزایش عمر پلاکتی، کیفیت فرآورده پلاکتی را از لحاظ تعداد به طور چشمگیری ارتقا داده است(3). لیکن همین امر باعث افزایش احتمال آلودگی این فرآورده نسبت به میکروارگانیسم­ها شده است. کیفیت کنسانتره پلاکتی، نقش مهمی در درمان­های حمایتی انتقال خون دارد(4). هدف از کنترل کیفی فرآورده­ها، دسترسی به پتانسیل هموستاتیک کنسانتره­های پلاکتی و کم کردن عوارض مربوط به آن است(1).
    مطابق با استانداردهای ملی ایران، فرآورده­های پلاکتی تهیه شده از خون کامل می­بایست در پایان روز نگهداری حداقل تعداد پلاکت بیشتر یا مساوی 1010 × 5/5 و pH بیشتر یا مساوی 2/6 در 90 درصد فرآورده­های مورد آزمایش را داشته باشند.
    علاوه بر این موارد، طیفی از سایر آزمایش‌ها نیز برای بررسی میزان کیفیت و عملکرد فرآورده­های پلاکتی در پژوهش­ها به کار گرفته می­شود. هیچ ­کدام از این آزمایش‌ها به طور معمول در مراکز انتقال خون انجام نمی‌شوند. در حال حاضر تنها مارکر سنجش کیفیت پلاکت که در بیمارستان­ها و مراکز درمانی در زمان تزریق انجام می­شود عبارت است از بررسی ظاهری، تاریخ انقضاء و swirling پلاکت(5). در روش­های پیشرفته­تر ارزیابی کیفیت پلاکتی که در پژوهش­ها مورد استفاده قرار می‌گیرند، آزمایش‌هایی از قبیل اندازه­گیری فعالیت پلاکت‌ها به وسیله بیان مارکرهای CD62p و CD63 به روش فلوسیتومتری را می­توان نام برد و تعدادی روش­ها نیز در کنترل کیفی فرآورده­های پلاکتی انجام می­گیرند که می­توان شمارش‌های سلولی( پلاکت، لکوسیت، اریتروسیت)، اندازه­گیری pH، و بررسی آلودگی باکتریایی به وسیله کشت را برشمرد(4). در پژوهش­ها در محیط آزمایشگاه، فعالیت پلاکت­ها به وسیله بیان CD62p و CD63 اندازه گرفته می­شود که با pH و  swirlingپلاکتی رابطه دارد(6). با توجه به این نکته که نحوه تهیه فرآورده پلاکتی و نیز شرایط نگهداری آن، نه تنها این محصول را بیش از سایر فرآورده­های خونی در معرض خطر آلودگی و انتقال باکتریال قرار می­دهند، که کارآمدی فرآورده مذکور را نیز به چالش می­کشند، لذا در مطالعه حاضر، تغییرات کیفیت فرآورده­های پلاکت تولیدی در استان آذربایجان ­شرقی طی دوران نگهداری در پایگاه و مرکز درمانی مورد بررسی قرار گرفت.
 
مواد و روش‌ها
    در یک مطالعه توصیفی از 30 نفر داوطلب اهداکننده­ خون، که به پایگاه منطقه‌ای انتقال خون استان آذربایجان شرقی مراجعه نموده بودند،450 میلی‌لیتر خون در کیسه‌های سه­تایی (ماکوفارما) حاوی ضد انعقاد CPDA1 (Citrate phosphate dextrose) جمع‌آوری گردید. کیسه‌های خون تهیه شده، در عرض کمتر از 1 ساعت به بخش فرآورده سازمان، انتقال یافت. ابتدا، کیسه­های خون را در سانتریفیوژ (ROTO SILENTA 630 RS) قرار داده و به مدت 3 دقیقه با شتاب  G2000 و در دمای 20 درجه سانتی‌گراد سانتریفیوژ شدند. در این مرحله به وسیله دستگاه جداکننده، پلاسمای غنی از پلاکت در کیسه­های خون به کیسه جانبی با نشان پلاکت منتقل گردید و کیسه‌های اصلی حاوی گلبول­های قرمز فشرده به وسیله دستگاه سیلر جدا شدند. در مرحله بعد کیسه­های حاوی پلاسمای غنی از پلاکت به مدت 6 دقیقه با شتاب G 5000 و در دمای 20 درجه سانتی­گراد سانتریفیوژ شدند. در نهایت پس از سانتریفیوژ، پلاسمای رویی خالی از پلاکت به کیسه جانبی انتقال یافت و رسوب پلاکتی ته نشین شده به صورت فشرده و کنسانتره در کیسه­های با نشان پلاکتی باقی ماند. کیسه­های پلاکتی تهیه شده به ­مدت یک ساعت در دمای آزمایشگاه در محدوده­ 24-20 درجه سانتی­گراد به حالت سکون قرار داده شدند تا توده پلاکتی فشرده شده درون پلاسما باز شده و به حالت سیال درآید. فرآورده­های پلاکتی تهیه شده در شرایط نگهداری محصولات پلاکتی پایگاه در دمای 24-20 درجه سانتی‌گراد با چرخش 60 دور در دقیقه به مدت 24 ساعت جهت انجام آزمایش­های غربالگری قرنطینه شدند. پس از حصول جواب آزمایش‌های غربالگری و اطمینان از سلامت محصولات، فرآورده­های پلاکتی برچسب‌گذاری و آماده پخش به مراکز درمانی گردیدند. این روز به عنوان روز 1 فرآورده پلاکتی در این مطالعه در نظر گرفته شد. تعداد 30 کیسه پلاکتی به صورت تصادفی با استفاده از جدول اعداد تصادفی در روزهای مختلف در مدت سه ماه از اردیبهشت تا مرداد ماه سال 1394 انتخاب شدند. تمامی کیسه­های مورد استفاده در این مطالعه، تولیدی شرکت ماکوفارما (فرانسه) با حجم 500 میلی‌لیتر و دو سال ماندگاری بودند. کیسه­های پلاکتی انتخابی پس از اندازه­گیری حجم به سه کیسه پلاکتی(1، 2، 3 ) با حجم تقریباً یکسان تقسیم شدند:
    ابتدا سطح داخلی هود(BEASAT) به وسیله الکل و گاز استریل به طور کامل ضد عفونی و به مدت نیم ساعت، نور UV و سیستم تهویه هود روشن گردید. به این ترتیب محیط داخلی هود استریل و تمام عوامل مداخله­گر احتمالی موجود در محیط داخلی هود به صورت کامل پاک­سازی شد.
    در زیر هود و در شرایط استریل با استفاده از وسایل حفاظتی و دستکش، ابتدا ضد انعقاد موجود در کیسه سه‌تایی ماکوفارما از کیسه اصلی به کیسه جانبی انتقال داده
و به ­وسیله سیلر، کیسه جانبی جدا شد. با جداسازی کیسه
حاوی ضد انعقاد، دو کیسه خالی باقی ماند و کیسه سه تایی اولیه به کیسه دو تایی تبدیل گردید. در مرحله بعد، فرآورده پلاکتی حاوی پلاکت به­ خوبی مخلوط شد، سپس سوزن مخصوص کیسه دوتایی از طریق یکی از ورودی‌های کیسه پلاکتی، وارد فرآورده پلاکتی گردید و دو سوم محتوای پلاکتی آن به یکی از کیسه­های دوتایی منتقل و یک سوم پلاکت در فرآورده پلاکتی باقی گذاشته شد. در مرحله بعد، نصف محتوای پلاکتی موجود در کیسه دوتایی به کیسه جانبی انتقال یافت. به این ترتیب سه کیسه‌ پلاکتی با حجم تقریباً یکسان تهیه شد. در پایان، کیسه‌های فرآورده پلاکتی با شماره­های 1، 2 و 3 علامت‌گذاری گردیدند. کیسه شماره 1 به منظور نمونه‌برداری در زیر هود باقی گذاشته شد و کیسه­های شماره 2 و 3 پانزده فرآورده پلاکتی در شرایط نگهداری فرآورده­های پلاکتی در پایگاه منطقه­ای انتقال خون آذربایجان ­شرقی و کیسه­های شماره 2 و 3 پانزده فرآورده پلاکتی دیگر در جعبه مخصوص حمل و نقل فرآورده­های پلاکتی با دمای 20 تا 24 درجه سانتی‌گراد به بیمارستان قاضی تبریز ارسال و در شرایط استاندارد بیمارستان نگهداری شدند. در روزهای 1، 3 و 5 نگهداری، از فرآورده­های پلاکتی نگهداری شده در پایگاه و مرکز درمانی به ترتیب از محتوای پلاکتی داخل کیسه‌های 1، 2 و 3 به وسیله سرنگ در شرایط استریل و زیر هود، نمونه­برداری جهت انجام آزمایش‌های کشت باکتریال، شمارش پلاکتی، شمارش گلبول سفید، MPV، اندازه‌گیری pH، میزان بیان مارکرهای سطحی CD62P و CD63 به ترتیب بر روی آن‌ها صورت گرفت. به منظور ارزیابی استریلیتی فرآورده­های پلاکتی و پایداری آن طی دوران نگهداری، ابتدا در روز اول و سپس در روزهای 3 و 5 از فرآورده­های پلاکتی نمونه­برداری و به ترتیب زیر مورد بررسی قرار گرفتند: مقدار 1 میلی­لیتر از فرآورده پلاکتی را به روی 10 میلی­لیتر محیط مایع تایوگلیکولات افزوده و به مدت 7 روز در دمای 37 درجه سانتی‌گراد نگهداری شد. روزانه محیط مایع تایوگلیکولات از نظر وجود یا عدم وجود کدورت به صورت چشمی مورد بـررسی قـرار گـرفت. پـس از طـی 7 روز و مشاهده عدم
وجود کدورت در محیط مایع تایوگلیکولات، اقدامات زیر
انجام گرفت:
    یک لوپ از محیط را برداشته و بر روی لام گسترش تهیه شد. با استفاده از رنگ‌­آمیزی گرم، لام تهیه شده مورد بررسی قرار گرفت. یک لوپ(10 میکرولیتر) دیگر از محیط جداگانه بر روی سه محیط بلاد آگار به صورت خطی کشت داده شد. یکی از محیط­ها در حضور 2CO ، یکی در شرایط هوازی و دیگری در جار بی­هوازی در دمای 37 درجه سانتی‌گراد به مدت 48 ساعت انکوبه گردید، محیط­ها روزانه از نظر رشد یا عدم رشد باکتری مورد بررسی قرار گرفت.
    به منظور ارزیابی pH فرآورده­های پلاکتی، ابتدا دستگاه (JENWay 3320, UK) روشن و به مدت 15 دقیقه جهت رسیدن به دمای مناسب روشن قرار داده شد. سپس دستگاه با استفاده از بافر CentiPURE با 7 pH= کالیبره و سپس میزان pH فرآورده­های پلاکتی مورد ارزیابی قرار گرفت.
    جهت محاسبه شمارش پلاکتی، شمارش گلبول سفید و پارامتر MPV ، دستگاه اتوماتیک سیس‌مکس kx21 روشن، کالیبره و کنترل گردید. پس از اطمینان از صحت عملکرد آن، نمونه­ها از لحاظ میزان شمارش پلاکتی، گلبول سفید و MPV ارزیابی شدند.
     به علاوه به منظور بررسی میزان فعال شدن پلاکت­ها در زمان نگهداری و ارزیابی تغییرات بیان مارکرهای CD62P و CD63 ، در روزهای 1، 3 و 5 مقدار 500 میکرولیتر نمونه از فرآورده پلاکتی در یک لوله پلاستیکی تمیز قرارداده شد و به منظور شستشو با 1 میلی­لیتر بافر فسفاته مخلوط گردید. لوله به مدت 5 دقیقه در دور G1200 سانتریفیوژ شد. محلول رویی سوسپانسیون پلاکتی تخلیه گردید. این عمل شستشو دو بار انجام گرفت. با استفاده از 1 میلی­لیتر محلول بافر 1% پارا فرم آلدئید، رسوب پلاکتی ته­نشین شده به مدت 5 دقیقه در دور G1200 شستشو داده شد. محلول رویی سوسپانسیون پلاکتی تخلیه و 1 میلی­لیتر بافر فسفاته اضافه گردید. سوسپانسیون حاصله به رقت 106 پلاکت در میلی­لیتر رسانده شد. مقدار 50 میکرولیتر از سوسپانسیون پلاکتی در چهار لوله به صورت جداگانه قرار داده و به هر کدام از لوله­ها مقدار 50 میکرولیتر محلول بافر فسفاته حاوی 2% آلبومین سرم گاوی افزوده و به مدت 5 دقیقه در دمای اتاق قرار داده شد. به هر یک از لوله­ها به صورت جداگانه 5 میکرولیتر از آنتی­بادی­های CD62P-PE ، FITC CD63 ، IgG1 PE/FITC (کنترل منفی) و CD61-PE (کنترل مثبت) افزوده و به مدت 25 دقیقه در دمای اتاق و تاریکی انکوبه شد. در پایان مقدار 700 میکرولیتر پارافرم آلدئید 5/0% به لوله­ها افزوده شد و سوسپانسیون فوق در دستگاه فلوسایتومتری Calibur FACS مورد ارزیابی قرار گرفت. اطلاعات مربوط به فرآورده­های پلاکتی و نتایج آزمایش­ها به وسیله مسترلیست گردآوری و ثبت گردید. داده­های به دست آمده از آزمایش­ها با استفاده از برنامه 16 SPSS آنالیزگردیدند. در این پژوهش تمامی داده­ها در آزمایش‌های پارامتریک با آزمون کولموگروف اسمیرنوف مورد بررسی قرار گرفتند که نتایج به دست آمده برای هر آزمایش مساوی یا بالاتر از 05/0 گزارش گردیدند. این نتایج، نشان­دهنده توزیع طبیعی داده­ها بودند و در نهایت از آزمون Paired-Samples T Test جهت بررسی معناداری اختـلاف نتایـج در روزهای مختلف در یک مرکز و آزمون t student در ارزیابی اختلاف میانگین پارامترهای مورد مطالعه بین دو مرکز استفاده گردید. حدود معنا­داری در این پژوهش نیز 05/0 p در نظر گرفته شد.
 
یافته‌ها
    میانگین حجم فرآورده­های پلاکتی تولیدی پایگاه 38/56 (68-6/48) میلی­لیتر به دست آمد. تمامی فرآورده‌های پلاکتی در روز تولید و طی مدت نگهداری 5 روز، از لحاظ آلودگی باکتریایی منفی بودند.
    فرآورده­های پلاکتی انتخابی در روز ترخیص(روز 1)، با میانگین و انحراف معیار شمارش پلاکتی در محدوده 103 × 204 ± 1179 در واحد میکرولیتر و با احتساب میانگین حجم فرآورده­ها به عبارت 38/56 میلی­لیتر به طور متوسط دارای 1010 × 64/6 پلاکت در کیسه بودند که مطابق با استانداردهای ملی لازم برای کیفیت فرآورده پلاکتی گزارش گردید. میـانگین و انحـراف معیار شمارش پلاکتی فرآورده­های پلاکتـی در روز سـوم 103 × 163 ± 1032 در واحد میکرولیتر و در روز پنجم با میانگین و انحراف معیار 103 × 105 ± 914 در واحد میکرولیتر بودند. با احتساب میانگین حجم، شمارش پلاکتی فرآورده­ها در روز سوم به طور متوسط برابر با 1010 × 81/5 و در روز پنجم برابر با 1010 × 1/5 بود. با توجه به این نتایج، مشخص گردید فرآورده­های پلاکتی در روزهای 1 و 3 از لحاظ شمارش پلاکتی دارای شرایط استاندارد و کیفیت مناسب بودند لیکن این معیار در روز پنجم به پائین‌تر از حد استاندارد رسید که فاقد کیفیت تعریف شده در استاندارد ملی برای شمارش پلاکتی بود. میزان شمارش پلاکتی به موازات هم در هر دو شرایط نگهداری مرکز درمانی و پایگاه با گذشت زمان با کاهش معنا­داری نسبت به شمارش پلاکتی روز اول همراه بودند(001/0 p<). تفاوت معنا­داری بین نتایج شمارش پلاکتی دو مرکز نسبت به هم مشاهده نگردید.
    شمارش لکوسیتی فرآورده­های پلاکتی در روز اول کمتر از 103 × 1 در میکرولیتر بود(جدول 1). روز 3 ، pH فرآورده‌های پلاکتی نیز طی دوران نگهداری با کاهش معناداری مواجه گردیدند، لیکن در روز پنجم نیز در محدوده استاندارد تعریف شده قرار داشتند(001/0 p<). با نگهداری فرآورده­های پلاکتی در شرایط نگهداری پایگاه و
مرکز درمانی، میزان
MPV در فرآورده­های پلاکتی با افزایش معناداری مواجه گردیده بود(001/0 p<) ولی تفاوت تغییرات بین پایگاه و مرکز درمانی معنا­دار نبود(جدول 1).
    میانگین و انحراف معیار میزان بیان مارکرهای سطحی CD62P و CD63 در فرآورده­های نگهـداری شـده در مرکز درمانی و پایگاه با گذشت زمان در طی دوران نگهداری با افزایـش معنـاداری مواجـه گردیدند(001/0 p<)(جدول 2).   
    به طور کلی مشاهده گردید تغییرات حاصل از این بررسی‌ها در روزهای مختلف نگهداری نسبت به هم (روز 1 با 3، روز 1 با 5 و نیز 3 با 5 ) معنا­دار بودند(001/0 p<). لیکن این تغییرات در شرایط نگهداری پایگاه و مرکز درمانی نسبت به هم معنا­دار نبودند.
    در شکل 1 نمونه­ای از آنالیزهای فلوسایتومتری نشان داده شده است. در این نمونه میزان افزایش بیان مارکرهای CD62P وCD63 به وضوح دیده می­شود که نشانگر افت کیفیت فرآورده­های پلاکتی و متعاقباً افت بازده درمانی این محصول می­باشد.
 
 
 
جدول 1: نتایج آزمایش‌های شمارش پلاکتی، شمارش لکوسیتی MPV و pH فرآورده‌های پلاکتی
 
  روز 1 روز 3 روز 5
پایگاه مرکز درمانی پایگاه مرکز درمانی پایگاه مرکز درمانی
شمارش پلاکتی × 103 در µL 219 ± 1156 193 ± 1202 170 ± 1042 162 ± 1021 137 ± 936 164 ± 914
شمارش لکوسیتی × 103 در µL 42/0 ± 8/0 30/0 ± 8/0 26/0 ± 58/0 26/0 ± 56/0 25/0 ± 52/0 16/0 ± 44/0
MPV 1/1 ± 06/8 57/0 ± 53/7 17/1 ± 36/8 65/0 ± 84/7 26/1 ± 76/8 03/1 ± 39/8
pH 14/0 ± 51/7 11/0 ± 45/7 14/0 ± 38/7 21/0 ± 32/7 17/0 ± 95/6 18/0 ± 89/6
 
جدول 2: نتایج حاصل از تغییرات روز به روز میزان بیان مارکرهای CD62P و CD63 در مرکز درمانی و پایگاه.
p value  برای تغییرات روزهای 1 با 3، 1 با 5، 3 با 5 برابر با بوده است(001/0 p=).
 
 
  روز 1 روز 3 روز 5
پایگاه مرکز درمانی پایگاه مرکز درمانی پایگاه مرکز درمانی
CD62P 66/3 ± 04/12 45/2 ± 28/10 41/2 ± 43/18 17/8 ± 65/16 38/7 ± 49/33 74/8 ± 28/26
CD63 84/1 ± 24/3 59/1 ± 04/3 24/5 ± 23/6 47/4 ± 63/7 55/12 ± 58/27 90/1 ± 51/18
 

 

شکل1: نمونه­ای از آنالیزهای فلوسیتومتری بررسی میزان بیان مارکرهای CD62P وCD63
 

بحث
    از آن جایی که کیفیت فرآورده­های پلاکتی یک ویژگی مهم در انتقال خون درمانی محسوب می­گردد و اثر بخشی درمان وابسته به آن است، به علاوه پلاکت‌ها شدیداً نسبت به شرایط ذخیره‌سازی آسیب‌پذیرند، بنابراین نحوه نگهداری پلاکت در مراکز درمانی و انتقال خون بسیار اهمیت دارد. در این مطالعه، ارزیابی فاکتورهای کیفیت پلاکت در زمان ذخیره و نگهداری در پایگاه و مرکز درمانی نشان داد که این فرآورده در زمان تولید، کیفیت مطلوبی دارد ولی با گذشت زمان، افت کیفیت از نظر پارامترهای آلودگی باکتریال، شمارش پلاکت، شمارش گلبول سفید، MPV ، pH و بیان مارکرهای نشانگر فعال‌شدن پلاکت­ها در وضعیت نگهداری هم در پایگاه و هم در مرکز درمانی مشهود است و علی‌رغم این که این پارامترها در روز سوم مورد آزمایش هم چنان در محدوده استاندارد قرار داشتند، در روز پنجم شمارش پلاکتی به مقادیر پایین­تر از محدوده استاندارد رسیده بود. هر چند وضعیت تغییرات کیفیت مرکز درمانی نسبت به پایگاه ارجحیت یا نقصانی نداشت و ضایعات ناشی از نگهـداری
فرآورده در این دو وضعیت اختلاف معنا­داری نشان ندادند.
از عوامل مؤثر بر کیفیت فرآورده پلاکت؛ pH فرآورده و شمارش گلبول­های سفید در آن است. همان طور که می‌دانیم فرآورده­های پلاکتی در دمای 20 تا 24 درجه سانتی­گراد نگهداری می­شوند که این دما منجر به افزایش تولید لاکتات به دلیل گلیکولیز و متعاقب آن افت pH می‌گردد. حضور گلبول­های سفید در فرآورده پلاکتی و هم چنین آلودگی باکتریایی ایجاد رقابت برای اکسیژن موجود می­کنند که باعث افت سریع pH می­شود(7).
    سازمان دارو و غذای آمریکا(FDA) تاکید می­کند که فرآورده­های خونی علاوه بر سلامت، می­بایست دارای بازده درمانی مطلوب نیز باشند. مطابق استانداردهای ملی، حجم توصیه شده برای فرآورده­های پلاکتی در محدوده 70 - 40 میلی­لیتر با دامنه 30 میلی­لیتر قرار دارد. با عنایت بر معیار فوق، کلیه فرآورده­های پلاکتی پایگاه از نقطه­ نظر حجم در محدوده استاندارد قرار داشتند و از لحاظ کیفیت و کنترل کیفی مورد تائید بودند. هم چنین مطابق با استانداردهای ملی سازمان، فرآورده­های پلاکتی تولیدی پایگاه، در روز اول از نظر استریلیتی و عاری بودن از آلودگی باکتریایی سالم و دارای شرایط استاندارد گزارش شدند و این سلامت در دوران نگهداری نیز حفظ شده بود. از این لحاظ تفاوت معنا­داری بین پایگاه انتقال خون و مرکز درمانی مشاهده نشد. فرآورده‌های پلاکتی در دمای اتاق نگهداری می‌شوند و بنابراین در مقایسه با سایر فرآورده‌های خونی در معرض خطر بالای آلودگی باکتریایی قرار دارند. حداکثر مدت نگهداری فرآورده‌های پلاکتی در مراکز بانک خون تا 5 روز می‌باشد.
    در برخی مراکز مثل کشورهای اروپایی این مدت تا 7 روز نیز افزایش یافته است و این افزایش زمان مستلزم نظارت پس از ارسال فرآورده‌ها به مراکز درمانی و انجام آزمایش باکتریایی تمامی فرآورده‌ها می‌باشد. رشد باکتری در تیترهای بالای مرتبط با افزایش مدت زمان نگهداری، انجام تحقیقات بیشتر برای پیدا کردن روش‌های تضمین‌ کننده سلامت فرآورده­های پلاکتی را الزامی می‌سازد. طبق آمارهای سال 2016 نشان داده شده است که امروزه در هلند 44/0% کل فرآورده‌های پلاکتی تولیدی آلوده می‌باشند (8). فرآورده‌های پلاکتی در پایگاه تبریز حداکثر تا 5 روز نگهداری می‌شوند و فرآورده‌های مورد آزمایش در این مطالعه مطابق با نتایج حاصل شده، طی مدت 5 روز عاری از آلودگی باکتریایی بودند. هر چند با توجه به تعداد نمونه آزمایش شده می‌توان نتیجه گرفت که احتمال یافتن آلودگی باکتریال در این مطالعه نیز چندان بالا نبوده است. در هر صورت در این مطالعه؛ هدف بررسی شیوع آلودگی باکتریال به صورت اختصاصی را نیز دنبال نمی‌کرده است. در این خصوص مطالعه‌های بعدی با حجم نمونه بیشتر توصیه می‌شود.
    کیفیت فرآورده­های پلاکتی تولیدی در پایگاه در روز اول، تمامی استانداردهای ملی و بین­المللی تعریف شده برای کیفیت یک محصول پلاکتی را داشتند. این کیفیت در طی دوران نگهداری افت معنا­داری را نشان داد به طوری که pH فرآورده­ها همراه با شمارش پلاکتی به طور معناداری در روزهای سوم و پنجم کاهش یافت(001/0 p<). گفتنی است در روز پنجم، کیفیت فرآورده­ها افت معنا­داری را هم نسبت به روز اول و هم نسبت به روز سوم نشان دادند(001/0 p<). در سال 2016 ، ماریا لوزاکورا و همکارانش فرآورده­های پلاکتی تولیدی به روش آفرزیس و بـافی‌کـوت را از لحـاظ pH  بـه منظـور شناسایـی آلودگی
باکتریایی مورد بررسی قرار دادند. در این مطالعه، فرآورده‌های پلاکتی را به 2 گروه کنترل و آزمایش تقسیم کرده و نمونه آزمایش را با یکی از 9 گونه باکتری شایع در آلودگی باکتریایی آلوده نمودند. فرآورده­ها را به مدت 7 روز در دمای 24-20 درجه سانتی‌گراد با حرکت ملایم انکوبه کردند. پس از 7 روز مشاهده گردید میزان شدت کاهش در pH با تیتر باکتری رشد کرده رابطه مستقیم دارد. به طوری که شدت کاهش pH در فرآورده­های پلاکتی آلوده نسبت به گروه کنترل بالاتر بود(9).
    با عنایت بر عدم وجود آلودگی باکتریایی و این مهم که مطابق استاندارد ملی ایران، pH فرآورده پلاکتی نباید از 2/6 کمتر شود که در این مطالعه نیز چنین بود، pH فرآورده­های پلاکتی مورد استفاده در همه روزهای پژوهش در محدوده قابل قبول قرار داشتند. فرآورده­های پلاکتی طی دوران نگهداری کاهش معناداری در شمارش لکوسیتی نشان دادند. دوران نگهداری، شمارش گلبول­های سفید را به طور معنا­داری تحت تاثیر قرار می­دهد و باعث از بین رفتن گلبول­های سفید در فرآورده­های پلاکتی می­گردد. افزایش معنا­دار میزان بیان مارکر سطحی CD62P که یک پروتئین غشایی وابسته به فعال شدن پلاکت­هاست و  CD63، طی دوران نگهداری نشان‌­دهنده میزان فعال شدن و افت کیفیت پلاکت­های موجود در فرآورده­های پلاکتی تحت تاثیر نگهداری آن‌ها در شرایط نگهداری پایگاه و مرکز درمانی می­باشد. این تفاوت‌ها و تغییرات به موازات هم در هر دو طرف مورد بررسی یعنی پایگاه و مرکز درمانی در مقایسه داده­های روزهای 1 با 3، 1 با 5 و 3 با 5 مشاهده شده ولیکن تفاوت معنا­داری بین یافته­های مرکز درمانی و پایگاه دیده نشد. این افزایش در میزان بیان مارکرهای فوق نشان‌دهنده افت کیفیت پلاکت‌ها با افزایش زمان نگهداری می­باشند. شرایط نگهداری و سایر عوامل مثل دما، افت pH و افزایش برخورد پلاکت‌ها با گذشت زمان سبب فعال شدن پلاکت‌ها و متعاقب آن افزایش بیان مارکرهای CD62P و CD63 می­گردد. در مطالعه­ای دکتر پورفتح اله و همکاران با استفاده از 24 نمونه نشان دادند که با فعال شدن پلاکت­ها و افزایش بیان مولکول‌های CD62P و CD63 ، توانایی عملکرد پلاکت­ها به صورت معنا­داری کاهش می­یابد و باعث افت کارایی فرآورده­های پلاکتی در بیماران می‌شود(10).
    هم چنین مطالعه‌های گذشته نشان داده­اند که با توجه به حجم کم پلاسمای فرآورده پلاکتی، احتمال برخورد پلاکت‌ها با هم و شروع فرآیند فعال شدن و تجمع پلاکتی قبل از تزریق افزایش یافته، بنابراین باعث کاهش تعداد پلاکت‌ها می­گردد(11).
    در ایران در سال 2015، قزلباش و همکارانش در مطالعه­ای مشابه تعداد 40 فرآورده پلاکتی تهیه شده به روش PRP در مراکز انتقال خون را به مدت 5 روز از لحاظ pH ، MPV ، بیان مارکر CD62P ، آلودگی باکتریایی و اگریگومتری مورد بررسی قرار دادند. نتایج حاصل نشانگر افت کیفیت پلاکتی بودند به طوری که pH فرآورده­ها، مشابه مطالعه حاضر به صورت چشمگیری کاهش یافته بود. قزلباش و همکارانش نشان دادند که فرآورده­های پلاکتی تولیدی مراکز انتقال خون ایران طی مدت 5 روز نگهداری، سلامت خود را از لحاظ آلودگی باکتریایی حفظ می­کنند که مشابه مطالعه حاضر می­باشد (11). بیان مارکر CD62P طی مدت نگهداری در مطالعه قزلباش و همکاران با وجود اندکی افزایش مشابه یافته­های این مطالعه، تفاوت معنا­داری در روزهای مطالعه نسبت به هم برخلاف یافته­های مطالعه حاضر نشان نداد. افزایش بیان مارکر CD62P نشان دهنده فعال شدن پلاکت‌ها در طی دوران نگهداری می­باشد که متاثر از نحوه نگهداری، دما، شرایط حمل و نقل و بسیاری عوامل دیگر می­باشد. به عبارتی میزان افزایش در بیان این مارکر رابطه مستقیمی با عوامل ذکر شده دارد. این میزان تفاوت در نتایج مطالعه قزلباش و همکاران با مطالعه حاضر نشان دهنده افت شرایط نگهداری و حمل و نقل فرآورده‌های پلاکتی در پایگاه و مرکز درمانی می­باشد که لزوم ارتقای شرایط موجود به منظور حصول معیارهای کیفیتی لازم در نگهداری طولانی مدت را بیش از پیش آشکار می­سازد. حساسیت فرآورده پلاکتی به اندک تغییرات در شرایط لازم برای حفظ کیفیت مطلوب این فرآورده با افت فاحش و تغییرات غیر قابل جبران در کیفیت فرآورده پلاکتی روبروست. بنابراین می­بایست در تامین و حفظ شرایط مطلوب نگهداری و حمل و نقل فرآورده پلاکتی نهایت دقت و حساسیت مبذول گردد. مطالعه‌های بعدی در مورد بهبود نحوه حمل و نقل و نگهداری فرآورده پلاکتی به منظور حفظ کیفیت آن توصیه می‌شود.
    افزایش بیان مولکول‌های CD62P و CD63 در مطالعه حاضر نشان‌دهنده فعال شدن پلاکت­ها طی دوران نگهداری و به موازات آن افت کیفیت فرآورده­های پلاکتی و کاهش بازده درمانی می­باشد. در سال 2013 دکتر رحمان و همکارانش با بررسی کیفیت فرآورده­های پلاکتی طی دوران نگهداری به مدت 5 روز، با بررسی شمارش پلاکتی، شمارش گلبول­های سفید و pH، نشان دادند که تمامی پارامترها در روز اول، معیارهای استاندارد بین­المللی را دارند و این پارمترها طی دوران نگهداری به مدت 5 روز با کاهش معنا­داری مواجه گردیدند، لیکن این پارامترها در روز 5 نیز علی­رغم این کاهش معنا­دار، در محدوده استاندارد بودند. این نتایج نشان‌دهنده این مطلب بود که شرایط نگهداری فرآورده­های پلاکتی در بیمارستان دانشگاه SAINS در مالزی به مدت 5 روز مناسب می­باشد و در انتهای این مدت زمان نگهداری، همچنان محصول پلاکتی با کیفیت مناسب در دسترس است(7).
    شرایط نگهداری پلاکت‌ها با توجه به استانداردهای توصیه شده، در حفظ کیفیت و افزایش کارآیی درمانی این فرآورده­ها حیاتی است؛ کاوش و بررسی دوره­ای و مداوم  این عوامل در مراکز درمانی و پایگاه­های تولید و نگهداری این فرآورده ضروری است.
    پلاکت‌ها طی دوران نگهداری از لحاظ متابولیسم فعال بوده و از دو مسیر گلیکولیز و فسفریلاسیون اکسیداتیو به منظور تولید ATP استفاده می­نمایند. مسیر گلیکولیز منجر به تولید اسید لاکتیک و کاهش pH و بنابراین افت کیفیت پلاکت‌ها می­گردد لیکن مسیر فسفریلاسیون اکسیداتیو، اسید لاکتیک تولید نمی­کند. از آن جایی که کیسه­های امروزی مورد استفاده برای نگهداری پلاکت‌ها به اکسیژن اجازه نفوذ می­دهند، مسیر فسفریلاسیون اکسیداتیو تحریک شده و بنابراین ماندگاری پلاکت‌ها طی دوران نگهداری افزایش می­یابد(12). بدیهی است حفظ شرایط استاندارد نگهداری پلاکت‌ها در مکان مناسب و استفاده از کیسه­های پلاکتی نفوذپذیر به اکسیژن، باعث افزایش طول مدت نگهداری و هم چنین کیفیت فرآورده­های پلاکتی می­شود. در این مطالعه با توجه به رعایت شرایط استاندارد نگهداری در هر دو مرکز درمانی و بیمارستان، تفاوت چندانی در نتایج حاصل از مقایسه این دو مکان دیده نشد.
    با عنایت بر مدت مجاز نگهداری و تزریق فرآورده­های پلاکتی در ایران و پایگاه انتقال خون آذربایجان­ شرقی و بررسی مطالعه‌های مشابه و مقایسه پایداری کیفیت فرآورده­های پلاکتی می­توان نتیجه‌گیری کرد که شتاب افت کیفیتی فرآورده­های پلاکتی، در پایگاه انتقال خون آذربایجان ­شرقی اندکی بالاتر می­باشد و این افت کیفیتی به نوبه خود منجر به افت بازده درمانی در بیماران نیز خواهد شد. در سازمان­های انتقال خون به منظور ارتقای کیفیت فرآورده‌های پلاکتی و افزایش میزان پایداری آن‌ها، اقدامات گسترده­ای هم چون مطالعه دکتر پورمختار در بررسی روش‌های مختلف تهیه و هم در افزایش پایداری فرآورده‌های پلاکتی مداخلاتی هم چون مطالعه دیهیم در بررسی تاثیر افزودن ال‌کارنیتین به فرآورده­های پلاکتی و نیز بررسی وضعیت موجود تهیه و نگهداری آن مثل مطالعه‌های همدا انجام گرفته است(15-13). امید است در سازمان انتقال خون استان آذربایجان ­شرقی نیز با بهره­گیری از نتایج مطالعه حاضر در راستای پیگیری و بررسی
وضعیت موجود شرایط نگهداری فرآورده­های پلاکتی، کیفیت و پایداری فرآورده­های پلاکتی تولیدی این مرکز را بیش از پیش ارتقا داد.

 
نتیجه‌گیری
    مطالعه کیفیت فرآورده­های پلاکتی تولیدی در پایگاه انتقال خون استان آذربایجان ­شرقی و شرایط نگهداری آن‌ها در پایگاه و مرکز درمانی نشان داد که این فرآورده­ها در روز تولید، تمامی استانداردهای لازم ملی را دارند و این کیفیت را تا روز سوم نگهداری حفظ می­کنند و لیکن افت کیفیت فرآورده‌های پلاکتی در شرایط نگهداری پایگاه و مرکز درمانی نسبتاً شتابنده است. به علاوه مشخص شد تغییرات کیفیت حاصل از شرایط نگهداری فرآورده­های پلاکتی در پایگاه انتقال خون و مرکز درمانی مشابه هم بوده و تفاوت معنا­داری در کیفیت فرآورده­های نگهداری شده در مرکز درمانی و پایگاه انتقال خون مشاهده نگردید.
 
تشکر و قدردانی 
    این مطالعه حاصل تلاش و همکاری ریاست محترم، پرسنل محترم بخش فرآورده و کنترل کیفی سازمان انتقال خون تبریز به ویژه خانم­ها محمدی، آهنگر و آقایان عبدی و عدالت­خواه و هم چنین کمک­های صمیمانه و بی­دریغ خانم صالح می­باشد. بدین‌وسیله از این عزیزان و کلیه کارکنان سازمان انتقال خون تبریز تشکر و قدردانی به عمل می­آید.
ارسال پیام به نویسنده مسئول

ارسال نظر درباره این مقاله
نام کاربری یا پست الکترونیک شما:

CAPTCHA


XML   English Abstract   Print


Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:

Yaghoubi R, Shamsasanjan K, Karimi G, Zadsar M. Evaluation of the quality of platelet components in Azarbaijan Sharghi Province: the comparison in the PSL between a blood center and a hospital . Sci J Iran Blood Transfus Organ 2017; 14 (4) :261-271
URL: http://bloodjournal.ir/article-1-1096-fa.html

یعقوبی رضا، شمس اسنجان کریم، کریمی غریب، زادسر مریم. ارزیابی کیفیت فرآورده‌های پلاکتی آذربایجان شرقی و مقایسه میزان تغییرات آن در پایگاه و مرکز درمانی طی دوران نگهداری. فصلنامه پژوهشی خون. 1396; 14 (4) :261-271

URL: http://bloodjournal.ir/article-1-1096-fa.html



بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.
جلد 14، شماره 4 - ( زمستان 1396 ) برگشت به فهرست نسخه ها
فصلنامه پژوهشی خون Scientific Journal of Iran Blood Transfus Organ
The Scientific Journal of Iranian Blood Transfusion Organization - Copyright 2006 by IBTO
Persian site map - English site map - Created in 0.05 seconds with 41 queries by YEKTAWEB 4645