|
محاسبه تعداد و مکان بهینه مراکز مختلف جمع‌آوری خون در استان آذربایجان شرقی بر اساس مدلسازی ریاضی
|
مهدی یوسفی‌نژاد عطاری   ، سید حمیدرضا پسندیده ، افسانه آقایی ، سید تقی اخوان نیاکی |
| استادیار مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون |
|
| واژه‌های کلیدی: کلمات کلیدی: انتقال خون، تامین خون، ایران |
|
|
متن کامل [PDF 456 kb]
(1442 دریافت)
| چکیده (HTML) (5407 مشاهده)
|
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
طب انتقال خون
انتشار: 1395/12/23
|
|
|
|
|
|
|
متن کامل: (4706 مشاهده) |
محاسبه تعداد و مکان بهینه مراکز مختلف جمع‌آوری خون در استان
آذربایجان شرقی بر اساس مدلسازی ریاضی
مهدی یوسفی‌نژاد عطاری1، سید حمیدرضا پسندیده2، افسانه آقایی3، سید تقی اخوان نیاکی4
چکیده
سابقه و هدف
در طراحی زنجیره تامین خون یکی از موضوعات کلیدی، تعیین محل مناسب مراکز جمع‌آوری خون است تا علاوه بر دسترسی آسان اهداکنندگان و نیز توزیع مناسب خون و فرآورده‌های خونی به مراکز بیمارستانی، هزینه‌های جمع‌آوری خون به حداقل رسانده شود. هدف از تحقیق حاضر، محاسبه تعداد و مکان بهینه مراکز تهیه و فرآوری، ثابت و سیار خونگیری بر مبنای تقاضای مراکز درمانی و هزینه‌های احداث و عملیاتی این مراکز در استان آذربایجان شرقی بود.
مواد و روش‌ها
مطالعه انجام شده از نوع مدلسازی ریاضی در جامعه آماری استان آذربایجان شرقی بود. اعداد و ارقام برای هزینه‌ها و سایر پارامترهای مرتبط در سه دوره زمانی شش ماهه کل سال 1393 و شش ماهه اول سال 1394 مورد استفاده قرار گرفت. مدل ریاضی در نرم افزار گمز پیاده سازی و نتایج مربوطه استخراج شد.
یافته‌ها
نتایج به دست آمده از نرم‌افزار گمز نشان می‌دهد محل مناسب برای احداث مراکز تهیه و فرآوری در استان آذربایجان شرقی، شهرهای مراغه و میانه و برای مراکز ثابت جمع‌آوری خون شهرهای تبریز و اهر بوده است. هم چنین تخصیص تیمهای سیار برای شهرهای مرند، تبریز، عجب شیر، بناب، ملکان، مراغه و هشترود می‌تواند باعث کاهش هزینه جابه‌جایی‌ها گردد.
نتیجه گیری
تعیین تعداد و مکان مناسب مراکز تهیه و فرآوری، ثابت و سیار برای شهرهای آذربایجان شرقی باعث کاهش هزینه‌های جمع‌آوری خون می‌گردد. بنابراین توصیه می‌شود در برنامه‌ریزی‌های آتی و در تغییرات در جهت افزایش و یا کاهش مراکز مختلف خونگیری در کلیه استان‌های کشور، مدلسازی ریاضی نیز همراه با سایر ملاحظات در نظر گرفته شود.
کلمات کلیدی: انتقال خون، تامین خون، ایران
تاریخ دریافت: 5/7 /95
تاریخ پذیرش : 7/10/95
1- دانشجوی دکترای مهندسی صنایع ـ دانشکده مهندسی صنایع و مکانیک دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین ـ قزوین ـ ایران
2- دکترای مهندسی صنایع ـ استادیار دانشکده مهندسی صنایع و مکانیک دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین ـ قزوین ـ ایران
3- مؤلف مسئول: PhD ایمونولوژی ـ استادیار مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون ـ تهران ـ ایران ـ صندوق پستی: 1157-14665
4- دکترای مهندسی صنایع ـ استاد دانشگاه صنعتی شریف ـ تهران ـ ایران
مقدمه
زنجیره تامین خون عمدتاً از مراحل متعددی نظیر جمع‌آوری، فرآوری، نگهداری و توزیع تشکیل شده است. سازمان‌های انتقال خون در دنیا با دو چالش اساسی تامین نیاز مراکز درمانی به خون و فرآورده‌های آن از یک طرف و هزینه‌های جمع‌آوری و عملیاتی از طرف دیگر مواجه هستند(1).
از نظر اقتصادی، تهیه خون و فرآورده‌های خونی قیمت بالایی دارد و به همین دلیل، خون و فرآورده‌های خونی در رده خدمات درمان دارای بالاترین قیمت‌ها می‌باشند. این هزینه‌ها شامل خونگیری از اهداکنندگان سالم و کم خطر، انجام آزمایش‌های غربالگری و گروه بندی، فرآوری و تهیه فرآورده‌های خونی از خون کامل، ذخیره سازی و حمل و نقل است(2، 1).
سازمان انتقال خون ایران (IBTO/ Iranian Blood Transfusion Organization) تنها ساختار معتبر ملی در ایران است که مسئولیت هدایت و کنترل زنجیره تامین خون از ابتدا تا انتها یعنی جمع‌آوری خون از اهداکنندگان داوطلب تا توزیع به مراکز ذینفع را بر عهده دارد (3). کلیه فعالیت‌ها مانند خونگیری از اهداکنندگان داوطلب، پردازش، ذخیره و توزیع خون و فرآورده‌های خونی به بیمارستان‌ها به عنوان مراکز مصرف کننده خون، تحت یک سیستم متمرکز در IBTO انجام می‌گیرد(5، 4).
در ایران، خون و فرآورده‌های خونی در 90 مرکز انتقال خون و یا مرکز تهیه و فرآوری از 220 مرکز خونگیری، جمع‌آوری، پردازش، ذخیره و به بیمارستان‌ها توزیع می‌شود(7، 6).
در تعاریف IBTO ، پایگاه و یا مرکز انتقال خون (BTC/ Blood Transfusion Center)، محلی است که در آن کلیه فعالیت‌های مربوط به انتخاب اهداکننده، جمع‌آوری خون و فرآورده‌های آن شامل خون کامل و یا آفرزیس، آزمایش‌ها، عفونت‌های قابل انتقال از طریق خون و فرآورده‌ها، آزمایش‌های تعیین گروه‌های خون، تولید فرآورده‌های خون، ذخیره و در نهایت توزیع به بانک خون بیمارستان برای کاربردهای بالینی و یا توزیع به مراکزی که با خدمات بالینی در ارتباط هستند، صـورت مـی‌گیرد. هم چنین مرکز
تهیه و فرآوری خون(BCPC/ Blood Collection and Processing Center) به مرکزی اطلاق می‌گردد که علاوه بر خونگیری و یا انجام عملیات آفرزیس، تولید فرآورده و نیز پخش آن را نیز بر عهده داشته باشد. در این مراکز نمونه‌های اهداکنندگان برای انجام آزمایش‌های غربالگری ویروسی به پایگاه‌های انتقال خون ارسال می‌شود. در این میان مرکز ثابت خونگیری(BCC/ Blood Collection Center) صرفاً تجهیزات خونگیری دارد و می‌تواند اقدام به خونگیری و یا آفرزیس نماید. در این مراکز پس از خونگیری، کیسه‌های خون و نمونه‌های اهداکنندگان برای انجام آزمایش‌های غربالگری و تعیین گروه خون با رعایت استانداردهای سازمان انتقال خون به BCPC و یا BTC همان استان ارسال می‌شود. تیم سیار خونگیری(MT/ Mobile Team) گروهی متشکل از کارمندان سازمان انتقال خون می‌باشد که با تجهیزات خونگیری در مکان‌های از پیش تعیین شده مستقر شده و اقدام به جمع‌آوری خون از اهداکنندگان داوطلب می‌نمایند.
با توجه به روند ذکر شده، تعیین مکان مناسب برای استقرار مراکز تهیه و فرآوری خون، مراکز ثابت خونگیری و مراکز سیار در کاهش هزینه‌های جمع‌آوری خون تاثیر به سزایی دارد و عمده مقالاتی که در زمینه زنجیره تامین خون به چاپ رسیده‌اند، تاکید فراوانی بر تعیین مکان بهینه مراکز جمع‌آوری خون دارند(12- 8). بدین منظور در یکی از استان‌های شمالی کشور، آذربایجان شرقی، این مدلسازی ریاضی انجام گرفت که می‌تواند نقش مهمی در برنامه‌ریزی‌های آتی در جهت تغییرات افزایشی و یا کاهشی مراکز با رویکرد کاهش هزینه‌های جمع‌آوری و عملیاتی ایفا نماید. در حال حاضر در استان آذربایجان شرقی یک پایگاه انتقال خون در شهر تبریز و دو مرکز تهیه و فرآوری در شهرهای مراغه و میانه وظیفه جمع‌آوری، فرآوری و نگهداری و توزیع خون در استان آذربایجان شرقی را بر عهده دارند.
در این مقاله با مطالعه سیستم جمع‌آوری خون استان آذربایجان شرقی و با توجه به جمعیت شهرهای استان و میزان خون مصرف شده در بازه زمانی مورد مطالعه، تعداد مکان‌های مناسب برای مراکز تهیه و فرآوری خون، مراکز ثابت خونگیری و مراکز سیار بر اساس مدلسازی ریاضی تعیین گردید.
مواد و روش‌ها
برای تعیین مکان مناسب مراکز جمع‌آوری خون در مطالعه‌ها، روش‌های مختلفی پیشنهاد شده است، اما غالب ایـن روش‌ها تاکید به استفاده از مدلسازی ریاضی دارند (15-13). بنابراین در مطالعه حاضر به منظور محاسبه تعداد و مکان بهینه مراکز تهیه و فرآوری، ثابت و سیار جمع‌آوری خون در استان آذربایجان شرقی با پیش فرض وجود مرکز استانی انتقال خون استان آذربایجان شرقی در شهر تبریز و بر اساس مدلسازی ریاضی، ابتدا پارامترها (Parameters) و متغیرهای تصمیم (Decision Variables) مانند هر مدل ریاضی تعریف گردید. پارامترها مقادیری هستند که از محل مطالعه گردآوری شده و معلوم هستند در حالی که متغیرهای تصمیم مقادیری هستند که از حل مدل به دست می‌آیند و پاسخ سؤالات تحقیق هستند. این پارامترها به صورت اندیس(i) برای افراد اهداکننده، اندیس(j) برای مکان‌های پیشنهادی مراکز سیار، اندیس(k) برای مکان‌های انتخاب مراکز ثابت خونگیری، اندیس(l) برای مکان‌های پیشنهادی مراکز تهیه و فرآوری خون و اندیس(t) برای نشان دادن بازه مختلف زمانی در نظر گرفته شده است. هزینه‌ها بر اساس مقاله محاسبه هزینه توسط داودی و همکاران و با احتساب هزینه‌های جاری، هزینه تجهیزات سرمایه‌ای، هزینه تجهیزات سرمایه‌ای سرباری، هزینه تجهیزات مصرفی، هزینه تجهیزات مصرفی سرباری، هزینه استهلاک ساختمان، هزینه استهلاک خودرو و هزینه‌های سرباری متفرقه و همچنین با در نظر گرفتن نرخ تورم در سال‌های 1388 لغایت 1393 و هم چنین مقاله قره‌باغیان و همکاران محاسبه گردید(17، 16). برای محاسبات مدلسازی از نرم افزار گمز (GAMZ) نسخه 1/24 استفاده شد.
پارامترها:
Cl1j : هزینه استفاده از تیم سیاری j
Cl2k : هزینه احداث مرکز ثابت خونگیریk
Cl3l : هزینه احداث مرکز تهیه و فرآوری l
O1jt : هزینه عملیاتی تیم سیار j در بازه زمانیt
O2kt : هزینه عملیاتی مرکز ثابت k در بازه زمانی t
O3lt : هزینه عملیاتی مرکز تهیه و فرآوری l در بازه زمانیt
O4t : هزینه عملیاتی مرکز انتقال خون در بازه زمانی t
D1jl : هزینه جابه‌جایی بین تیم سیار j و مرکز تهیه و فرآوری l
D2kl : هزینه جابجایی بین مرکز ثابت خونگیریk و مرکز تهیه و فرآوری l
D3j : هزینه جابه‌جایی بین تیم سیار j و مرکز انتقال خون
D4k : هزینه جابه‌جایی بین مرکز ثابت خونگیریk و مرکز انتقال خون
Bdit : مقدار خون اهدائی گروه اهداکنندگان i در بازه زمانیt
Tdt : کل تقاضای مراکز درمانی در بازه زمانی t
M : یک عدد بسیار بزرگ
متغیرهای تصمیم:
: یک متغیر صفر و یک است که اگردر بازهt تیم سیار در محل j مستقر شود، مقدار آن یک و در غیر این صورت صفر است.
: یک متغیر صفر و یک است که اگر مرکز ثابت خونگیری در محل k احداث شود، مقدار آن یک و در غیر این صورت صفر است.
: یک متغیر صفر و یک است که اگر مرکز تهیه و فرآوری در محل l احداث شود، مقدار آن یک و در غیر این صورت صفر است.
: مقدار خون اهدایی گروه اهداکنندگان i که در بازه t به تیم سیار j مراجعه می‌کنند.
: مقدار خون اهدایی گروه اهداکنندگان i که در بازه t به مرکز ثابت خونگیریk مراجعه می‌کنند.
: مقدار خون اهدایی گروه اهداکنندگان i که در بازه t به مرکز تهیه و فرآوریl مراجعه می‌کنند.
: مقدار خون اهدایی گروه اهداکنندگان i که در بازه t به مرکز انتقال خون مراجعه می‌کنند.
: مقـدار خونـی کـه تیـم سیار j در بازه t پس از
جمع‌آوری به مرکز تهیه و فرآوری l تحویل می‌دهد.
: مقدار خونی که مرکز ثابت خونگیری k در بازه t پس از جمع‌آوری به مرکز تهیه و فرآوری l تحویل می‌دهد.
: مقدار خونی که تیم سیار j در بازه t پس از جمع‌آوری به مرکز انتقال خون تحویل می‌دهد.
: مقدار خونی که مرکز ثابت خونگیری k در بازه t پس از جمع‌آوری به مرکز انتقال خون تحویل می‌دهد.
: یک متغیر صفر و یک است که اگر گروه اهداکنندگان i به تیم سیار j مراجعه کند مقدار آن یک و در غیر این صورت صفر است.
: یک متغیر صفر و یک است که اگر گروه اهداکنندگان i به مرکز ثابت خونگیری k مراجعه کند مقدار آن یک و در غیر این صورت صفر است.
: یک متغیر صفر و یک است که اگر گروه اهداکنندگان i به مرکز تهیه و فرآوری l مراجعه کند مقدار آن یک و در غیر این صورت صفر است.
: یک متغیر صفر و یک است که اگر گروه اهداکنندگان i به مرکز انتقال خون مراجعه کند مقدار آن یک و در غیر این صورت صفر است.
: یک متغیر صفر و یک است که اگر تیم سیار j جهت تحویل خون‌های جمع‌آوری شده به مرکز تهیه و فرآوریl مراجعه کند مقدار آن یک و در غیر این صورت صفر است.
: یک متغیر صفر و یک است که اگرمرکز ثابت خونگیری k جهت تحویل خون‌های جمع‌آوری شده به مرکز تهیه و فرآوریl مراجعه کند مقدار آن یک و در غیر این صورت صفر است.
: یک متغیر صفر و یک است که اگر تیم سیار j جهت تحویل خون‌های جمع‌آوری شده به مرکز انتقال خون مراجعه کند مقدار آن یک و در غیر این صورت صفر است.
: یک متغیر صفر و یک است که اگر مرکز ثابت خونگیری k جهت تحویل خون‌های جمع‌آوری شده به مرکز انتقال خون مراجعه کند مقدار آن یک و در غیر این صورت صفر است.
تابع هدف: مقـدار تابـع هـدف(Z)، کـه شامـل مجموع
هزینه‌های احداث مراکز ثابت و مراکز تهیه و فرآوری(سه عبارت اول)، هزینه‌های عملیاتی(چهار عبارت بعدی) و هزینه جابه‌جایی بین مراکز(چهار عبارت آخر) است، حداقل(Min) می‌گردد:
محدودیت‌ها:
محدودیت 1: این محدودیت بیان می‌دارد که گروه اهداکنندگان i جهت اهدای خون به یکی از تیمهای سیار، مرکز ثابت خونگیری، مرکز تهیه و فرآوری و یا مرکز انتقال خون مراجعه می‌کنند:
محدودیت 2: این محدودیت نشان می‌دهد که یک تیم سیار زمانی می‌تواند خون‌های اهدایی را جمع‌آوری کند که در آن محل مستقر شده باشد:
محدودیت 3: این محدودیت نشان می‌دهد که یک مرکز ثابت خونگیری زمانی می‌تواند خون‌های اهدایی را جمع‌آوری کند که در آن محل احداث شده باشد:
محدودیت 4: این محدودیت نشان می‌دهد که یک مرکز تهیه و فرآوری زمانی می‌تواند خون‌های اهدایی را جمع‌آوری کند که در آن محل احداث شده باشد:
محدودیت 5 : بیـان مـی‌دارد در هـر بازه زمانی مجموع
خون‌های اهدا شده توسط گروه‌های مختلف اهداکنندگان در مراکز مختلف باید کوچکتر یا مساوی خون جمع‌آوری شده توسط گروه‌های مختلف اهدا کنندگان(Bdit) باشد:
محدودیت 6 : نشـان مـی‌دهد کل خون‌های جمع‌آوری
شده در مراکز تهیه و فرآوری و مرکز انتقال خون باید از کل تقاضای مراکز درمانی در هر بازه زمانی (Tdt) بیشتر یا مساوی باشد:
پس از تهیه مدل ریاضی توضیح داده شده در بالا،
مطالعه‌هـای میـدانی بـر اسـاس پارامترهای تعریف شده بر روی استان آذربایجان شرقی انجام شد و تعداد و محل مراکز جمع‌آوری خون در شهرهای مختلف با توجه به ترکیب جمعیتی این شهرها از طریق محاسبات تعیین گردید. لذا به ازای هر 10 هزار نفر، یک گروه اهدا کننده در نظر گرفته شد(i=457).
کل تعداد مراکز پیشنهادی تیمهای سیاری(j=35)، مراکز ثابت خونگیری (k=16) و مراکز تهیه و فرآوری(l=5) در جدول آورده شده است و سپس از طریق مدلسازی تعداد و مکان بهینه از بین آن‌ها و از طریق محاسبه تعیین گردیده است(جدول 1).
در ضمن در این مدل تبریز به عنوان مرکز استان که مرکز انتقال خون در این شهر مستقر شده، در محاسبات به صورت ثابت در نظر گرفته شده است.
جدول 1: تعداد مراکز پیشنهادی جمع‌آوری خون در شهرهای آذربایجان شرقی
| نام شهر |
جمعیت کنونی
(هزار نفر) |
تعداد گروه‌های اهداکننده پیشنهادی |
تعداد تیمهای سیار پیشنهاد شده |
تعداد مراکز ثابت خونگیری پیشنهاد شده |
تعداد مراکز تهیه و فرآوری پیشنهاد شده |
| مرند |
240 |
24 |
(j1, j2) 2 |
(k1) 1 |
(l1) 1 |
| جلفا |
55 |
6 |
- |
0 |
0 |
| ورزقان |
49 |
5 |
(J3) 1 |
0 |
0 |
| خداآفرین |
34 |
4 |
- |
0 |
0 |
| کلیبر |
92 |
10 |
(J4) 1 |
0 |
0 |
| هوراند |
4 |
1 |
(J5) 1 |
0 |
0 |
| اهر |
155 |
16 |
(J6, J7) 2 |
(k2) 1 |
0 |
| هریس |
71 |
8 |
(J8) 1 |
0 |
0 |
| تبریز |
1652 |
166 |
(j9,…, j16) 2 |
(k3,…, k6) 4 |
(l2, l3) 2 |
| شبستر |
127 |
13 |
(j17, j18) 2 |
(k7) 1 |
0 |
| اسکو |
77 |
78 |
(J19) 1 |
0 |
0 |
| آذرشهر |
104 |
11 |
(j20, j21) 2 |
(k8) 1 |
0 |
| عجب شیر |
86 |
9 |
(J22) 1 |
0 |
0 |
| بناب |
132 |
14 |
(j23, j24) 2 |
(k9) 1 |
0 |
| ملکان |
105 |
11 |
(j25, j26) 2 |
(k10) 1 |
0 |
| مراغه |
245 |
25 |
(j27, j28) 2 |
(k11, k12) 2 |
(l4) 1 |
| هشترود |
68 |
7 |
(J29) 1 |
0 |
0 |
| بستان آباد |
101 |
11 |
(J30) 1 |
(k13) 1 |
0 |
| سراب |
138 |
14 |
(j31, j32) 2 |
(k14) 1 |
0 |
| میانه |
200 |
20 |
(j33, j34) 2 |
(k15, k16) 2 |
(l5) 1 |
| چاراولیماق |
36 |
4 |
(J35) 1 |
0 |
0 |
با استفاده از فاصله بین شهرهای مختلف آذربایجان شرقی، فاصله بین مراکز تهیه و فرآوری، مراکز ثابت خونگیری و تیمهای سیار پیشنهادی در شهرهای مختلف قابل محاسبه است(جدول 2).
این فاصله بر حسب کیلومتر بوده که برای هر کیلومتر جابه‌جایی 500 تومان هزینه به طور متوسط در نظر گرفته شده است(18).
جدول 3: توزیع خون در مراکز درمانی استان آذربایجان شرقی در سه بازه زمانی
| بازه زمانی |
شش ماهه اول سال 93
(1 t=) |
شش ماهه دوم سال 93
(2 t=) |
شش ماهه اول سال 94
(3 t=) |
| تعداد توزیع PRBC |
40600 |
42061 |
43575 |
گلبول قرمز متراکم(PRBC/Packed red blood cell) به عنوان اصلی‌ترین و پرمصرف‌ترین محصول توزیع شده در مراکز درمانی در سه بازه زمانی نیمسال اول و دوم 1393 و نیمسال اول 1394 آورده شده است و فرآورده‌های دیگر مد نظر قرار نگرفته است(جدول 3).
یافته‌ها
پس از تهیه مدل و جمع‌آوری داده‌ها به صورت میدانی، مقادیر پارامترها در نرم‌افزار گمز وارد و مدل ریاضی توسط این نرم افزار به صورت دقیق محاسبه شد. نتایج به دست آمده از این نرم‌افزار مقادیر مختلف متغیرهای تصمیم مدل ریاضی را نشان می‌دهد. اما از آن جایی که هدف اصلی تحقیق، انتخاب مکان مناسب برای مراکز جمع‌آوری خون(تیمهای سیار، مراکز ثابت خونگیری و مراکز تهیه و فرآوری) بوده است، لذا از بررسی مقادیر سایر متغیرها که در پاسخ سؤال اصلی تحقیق نقشی ندارند صرف نظر گردیده است(جدول 4).
جدول 4: تعداد مراکز جمع‌آوری خون برای شهرهای آذربایجان شرقی در حالت کمترین هزینه براساس مدلسازی ریاضی
| نام شهر |
جمعیت کنونی
(هزار نفر) |
تعداد تیمهای سیار |
تعداد مراکز ثابت خونگیری |
تعداد مراکز تهیه و فرآوری |
| مرند |
240 |
1 |
0 |
0 |
| جلفا |
55 |
0 |
0 |
0 |
| ورزقان |
49 |
0 |
0 |
0 |
| خداآفرین |
34 |
0 |
0 |
0 |
| کلیبر |
92 |
0 |
0 |
0 |
| هوراند |
4 |
0 |
0 |
0 |
| اهر |
155 |
0 |
1 |
0 |
| هریس |
71 |
0 |
0 |
0 |
| تبریز |
1652 |
1 |
1 |
0 |
| شبستر |
127 |
0 |
0 |
0 |
| اسکو |
77 |
0 |
0 |
0 |
| آذرشهر |
104 |
0 |
0 |
0 |
| عجب شیر |
86 |
1 |
0 |
0 |
| بناب |
132 |
1 |
0 |
0 |
| ملکان |
105 |
1 |
0 |
0 |
| مراغه |
245 |
1 |
0 |
1 |
| هشترود |
68 |
1 |
0 |
0 |
| بستان‌آباد |
101 |
0 |
0 |
0 |
| سراب |
138 |
0 |
0 |
0 |
| میانه |
200 |
0 |
0 |
1 |
| چاراولیماق |
36 |
0 |
0 |
0 |
نتایج جدول 4 نشان می‌دهد از میان مکان‌های پیشنهادی برای مراکز جمع‌آوری خون در استان آذربایجان شرقی که در جدول 1 لیست گردیده است، مکان بهینه مراکز تهیه و فرآوری در شهرهای مراغه و میانه بر اساس مدلسازی ریاضی مذکور در نظر گرفته شده است، هم چنین بهترین مکان برای مراکز ثابت شهرهای تبریز و اهر می‌باشد. جمع‌آوری خون توسط تیمهای سیار بـرای شهرهای مرند، تبریز، عجب شیر، بناب، ملکان، مراغه و هشترود پیشنهاد می‌گردد.
با توجه به این که خون جمع‌آوری شده توسط مراکز جمع‌آوری ثابت و تیمهای سیار باید به یکی از مراکز تهیه و فرآوری یا مرکز انتقال خون تحویل داده شود، بر اساس مدل مطرح شده مراکز ثابت خونگیری در شهرهای تبریز و اهر باید خون‌های اخذ شده را به مرکز انتقال خون تبریز منتقل کنند. هم چنین در شرایط بهینه مدلسازی شـده، تیـم
جدول 5: پوشش مرکز انتقال خون و یا تهیه و فرآوری از مراکز ثابت خونگیری و یا تیمهای سیار در استان
| مرکز ثابت خونگیری و یا تیم سیار |
مرکز انتقال خون تبریز |
مرکز تهیه و فرآوری مراغه |
| مرکز ثابت خونگیری تبریز |
√ |
- |
| مرکز ثابت خونگیری اهر |
√ |
- |
| تیم سیار تبریز |
√ |
- |
| تیم سیار مرند |
√ |
- |
| تیم سیار مراغه |
- |
√ |
| تیم سیار هشترود |
- |
√ |
| تیم سیار عجب شیر |
- |
√ |
| تیم سیار بناب |
- |
√ |
| تیم سیار ملکان |
- |
√ |
سیار خونگیری مستقر در تبریز و یا مرند بهتر است خون‌های اخذ شده را به مرکز انتقال خون تبریز انتقال دهد. این در حالی است که تیم سیار خونگیری مستقر در شهرهای عجب‌شیر، بناب، ملکان، مراغه و هشترود در شرایط بهینه بهتر است خون‌های اخذ شده را به مرکز تهیه و فـرآوری مـراغه انتقال دهند(جدول 5).
بحث
زنجیره تامین خون در مراحل جمع‌آوری، ذخیره‌سازی و توزیع همراه با صرف هزینه‌های مختلف است. لذا در این مقاله با هدف شناسایی وضعیت موجود و مقایسه آن با روش‌های مدلسازی ریاضی، تعداد و محل بهینه مراکز جمع‌آوری خون با تفکیک انواع تسهیلات مختلف مورد مطالعه قرار گرفت.
در کشورهای پیشرفته در دنیا مراکز انتقال خون اگر چه درصد بالایی از هزینه‌های خود را از طریق فروش جبران می‌کنند، اما با این حال رویکرد بسیار مهمی را نیز در انتخاب مکان‌های جمع‌آوری بهینه اتخاذ می‌کنند. در کشور ایران، با توجه به رایگان بودن خون برای مراکز درمانی از یک طرف و با توجه به استفاده از منابع دولتی برای احداث و اداره مراکز مختلف سازمان انتقال خون از طرف دیگر، ضروری به نظر می‌رسد در سازمان انتقال خون تدابیری اتخاذ گردد تا هزینه‌های زنجیره تامین و توزیع خون تا حد امکان کاهش یابد. در دنیای مدرن امروزی بحث هزینه و فایده اهمیت به سزایی در تصمیم‌گیری‌های سازمانی ایفا می‌کند و از طرف دیگر تاکنون این مدلسازی ریاضی، در شناسایی موقعیت‌های موجود و نیز ارزیابی شرایط برای برنامه‌ریزی‌های آتی در سازمان انتقال خون صورت نگرفته است، به همین دلیل استفاده از این ابزار که در کشورهای پیشرفته دنیا نیز مورد استفاده قرار گرفته است، ضروری به نظر می‌رسد. در ایران نیز پیش از این دو برنامه تحقیقاتی در این خصوص صورت گرفته است. در مورد اول زهیری و همکاران یک مدل ریاضی برای مکان‌یابی مناسب مراکز جمع‌آوری خون در شهرستان بابل ارایه دادند(9). در مورد دوم، جبارزاده و همکاران مراکز جمع‌آوری خون در تهران در شرایط اضطراری را مورد بررسی قرار دادند(11). در این مقاله‌ها، محققین از مدل‌های ریاضی جهت تعیین مکان بهینه تسهیلات جمع‌آوری خون استفاده نموده و محل‌های مشخصی را برای احداث تسهیلات ثابت و سیار ارایه نمودند. اما تفکیک مناسبی از تسهیلات ثابت مطابق با ساختار سازمان انتقال خون در این تحقیقات صورت نگرفته است. همان طور که در بخش یافته‌ها اشاره شد، با تخصیص متغیرهای مختلف برای تسهیلات جمع‌آوری خون و ارایه مدلسازی ریاضی مکان‌های بهینه برای احداث مراکز جمع‌آوری خون در استان آذربایجان شرقی محاسبه و با مراکز موجود مقایسه گردید تا در صورت نیاز به ایجاد تغییر، محاسبات انجام گرفته نیز همراه با سایر ملاحظات مد نظر قرار گیرد تا علاوه بر کاهش هزینه‌های جابه‌جایی، تقاضای مراکز درمانی جهت دریافت خون و فرآورده‌های آن نیز برآورده شود و این مراکز با کمبود مواجه نشوند. مکان‌های بهینه تعیین شده با روش مدلسازی ریاضی در این مطالعه هم‌پوشانی خوبی با وضعیت موجود داشته است، مثلا مرکز خونگیری در تبریز که با مدلسازی پیشنهاد گردیده است، در حال حاضر تحت عنوان پایگاه انتقال خون تبریز موجود می‌باشد و جزئی از ساختار پایگاه انتقال خون است. هم چنین درخصوص تیمهای سیاری، داده‌های میزان تراکم جمعیت و تقاضای مراکز درمانی در مدل ریاضی، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج حاصل از این بررسی‌ها نشان می‌دهد با افزایش نیاز به خونگیری در شهر تبریز، کمترین هزینه جمع‌آوری خون با تیمهای سیاری محقق می‌گردد. در ضمن شایان توجه است که کلیه محاسبات انجام گرفته باید در بستر سایر اطلاعات مورد تفسیر قرار گیرد. مثلاً یک نکته قابل توجه در این مطالعه شهرهای جلفا و خداآفرین می‌باشند که حتی اگر در محاسبات ریاضی به عنوان مکان‌های بهینه در نظر گرفته می‌شدند، باز هم به دلایل مرزی بودن و عدم مجوز خونگیری در این نواحی از انتخاب حذف می‌گردیدند. بنابراین علاوه بر اثربخشی این مدلسازی ریاضی، ملاحظات بسیاری باید در نظر گرفته شود تا یک تفسیر کاربردی از مجموع اطلاعات ارائه گردد.
مقایسه وضعیت فعلی و یافته‌های تحقیق در مورد مراکز
تهیـه و فـرآوری نشـان می‌دهـد وضعیت پیشنهادی پس از
مدلسازی کاملاً با وضعیت فعلی تطابق دارد و در مدلسازی نیز مراکز مراغه و میانه گزینه‌های بهینه و مناسب جهت مراکز تهیه و فرآوری بوده‌اند. در حال حاضر و در وضعیت فعلی یک مرکز خونگیری در تبریز، به عنوان جزئی از ساختار پایگاه انتقال خون دایر است و با توجه به این که در هیچ کدام از شهرهای شمالی استان صرفاً مرکز ثابت خونگیری وجود ندارد، لذا در صورت نیاز به تغییر به خصوص در زمینه افزایش تعداد خونگیری، اضافه شدن یک مرکز ثابت خونگیری در شهر مرند در کاهش هزینه‌های جابه‌جایی و در نتیجه هزینه جمع‌آوری خون در استان آذربایجان شرقی نقش به سزایی دارد که نتایج مدل ریاضی مؤید این موضوع بوده است. نکته مورد توجه در این تحقیق که با وضعیت موجود متفاوت است، افزایش تیمهای سیار است که برای شهرهای مراغه، هشترود، عجب‌شیر، بناب، ملکان، تبریز و مرند پیشنهاد شده است. در نتیجه با توجه به مسافت بین این شهرها، به نظر می‌رسد در کل اختصاص یک تیم سیار برای جمع‌آوری خون اهداکنندگان برای کلیه شهرهای ذکر شده کافی باشد و زمان‌‌بندی بهینه گردش تیمهای سیار در این شهرها در تحقیقات آینده باید مورد بررسی قرار گیرد.
اما مطلب دیگری که در خصوص نتایج حاصل می‌توان مورد بحث و بررسی قرار داد، تحت پوشش قرار دادن
مراکز ثابت خونگیری و تیمهای سیار توسط مراکز تهیه و فرآوری و مرکز انتقال خون است. با توجه به اینکه خون جمع‌آوری شده توسط مراکز ثابت خونگیری و تیمهای سیار باید جهت فرآوری به یکی از مراکز تهیه و فرآوری یا مرکز انتقال خون تحویل داده شود، پوشش بهینه این مراکز توسط مدل ریاضی محاسبه گردید. شایان توجه است که تمامی اطلاعات به دست آمده حاصل داده‌های مطرح شده بوده است و افزایش یا کاهش در میزان اهدای خون و یا تقاضای مراکز درمانی، تغییراتی را در این مدل به وجود می‌آورد.
نتیجه‌گیری
مکان‌یابی بهینه مراکز مختلف جمع‌آوری خون و هم چنین پوشش بهینه مراکز ثابت خونگیری و تیمهای سیار، هزینه‌های زنجیره تامین خون را به میزان زیادی کاهش می‌دهد و نیاز مراکز درمانی را نیز برآورد می‌کنند. لذا پیشنهاد می‌شود در صورت نیاز به ایجاد تغییر در تعداد و یا مکان انواع مختلف مراکز خونگیری و در اخذ تصمیمات در استان‌های مختلف در کشور هم به لحاظ تعداد و هم از نظر مکان‌یابی بهینه استفاده از تکنیک‌های مدلسازی ریاضی نیز همراه با سایر ملاحظات لحاظ گردد.
|
|
| ارسال پیام به نویسنده مسئول |
|
|
|
| ارسال نظر درباره این مقاله |
|
|
|
