جلد 14، شماره 1 - ( بهار 1396 )
جلد 14 شماره 1 صفحات 22-15 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Saremi S, Moslemi M, Maghsudlu M, Karimi G. The impact of the education status of blood donors onblood safety in Iran (2007-2008). Sci J Iran Blood Transfus Organ 2017; 14 (1) :15-22
URL: http://bloodjournal.ir/article-1-1021-fa.html
URL: http://bloodjournal.ir/article-1-1021-fa.html
صارمی سعید، مسلمی مجید، مقصودلو مهتاب، کریمی غریب. وضعیت تحصیلی اهداکنندگان خون و تاثیر آن بر سلامت خون‌های اهدایی در سطح کشور. فصلنامه پژوهشی خون. 1396; 14 (1) :15-22
مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و پایگاه منطقه‌ای انتقال خون تهران
متن کامل [PDF 239 kb]
(1841 دریافت)
| چکیده (HTML) (5175 مشاهده)
مقدمه
با توجه به این موضوع که فرآیند انتخاب اهداکنندگان شامل بررسی وضعیت بهداشت، رفتارهای شخصی و سبک زندگی افراد می‌باشد، شواهد نشان می‌دهد خصوصیات دموگرافیک متفاوت(از جمله سطح تحصیلات، جنس، سن و سابقه قبلی اهدای خون) می‌تواند در سلامت خون‌های اهدایی نقش تعیین کننده‌ای داشته باشد(3-1). سلامت فرآورده‌های مشتق از خون‌های اهدایی از مهم‌ترین اهداف مراکز انتقال خون در دنیاست. هدف مراکز انتقال خون، انتخاب اهداکنندگانی است که کمترین احتمال ابتلا به عفونت‌های منتقله از طریق خون را داشته باشند(4). محققین دریافته‌اند که شیوع ویروس‌های منتقله از طریق خون در اهداکنندگان با سطح تحصیلی بالاتر و هم چنین اهداکنندگان مستمر، پایین‌تر از دیگران است(5).
مطالعه‌های متعددی در دنیا پیرامون ارتباط سطح تحصیلات، سن، جنس، سابقه اهدای خون و سایر خصوصیات دموگرافیک اهداکنندگان خون با سلامت خون‌های اهدایی انجام شده است که در این مطالعه‌ها مشخص شده این عوامل، با خطر انتقال بیماری‌های ویروسی از طریق انتقال خون ارتباط دارند(6). در سال 1382 در مطالعه‌ای که توسط زهره عطارچی و همکاران انجام شد، ارتباط معناداری بین سطح تحصیلات و موارد مثبت HBsAg یافت شد(7). اندرو و همکاران در مطالعه‌ای که در سال‌های 2005-2004 در غنا انجام شد، نشان دادند که ارتباط معناداری بین موارد مثبت HCV ، HBV وHIV با سطح تحصیلات اهداکنندگان وجود دارد(8).
در سال 2000 مطالعه‌ای در کراچی توسط عبدل مغیب و همکاران انجام شد که نشانگر ارتباط معناداری بین موارد مثبت HBV و HIV با سطوح مختلف تحصیلات در اهداکنندگان بار اول بود(8). در مطالعه انجام شده توسط زو و همکاران در سال‌های 1995 تا 2002 ، ارتباط معناداری بین عفونت‌های منتقله از طریق انتقال خون و سن و جنس اهداکنندگان دیده شد(9). در مطالعه دیگری که توسط وفایی و همکاران در مشهد انجام شد، تفاوت معناداری برای مثبت شدن آزمایش‌های ویروسی در هر دو جنس وجود نداشت(10). کسرائیان و همکاران در سال 1386 در شیراز طی مطالعه‌ای افزایش موارد مثبت تائیدی آزمایش‌های ویروسی منتقله از راه خون را در اهداکنندگان بار اول نشان دادند(11). هم چنین در مطالعه انجام شده در سال 2010 در کشور اتیوپی، میزان موارد مثبت مارکرهای ویروسی در اهداکنندگان بار اول بیشتر نشان داده شده است(12).
از این رو در این پژوهش میزان سطح تحصیلات اهداکنندگان خون در کل کشور ایران در طی سال‌های 1386 و 1387 بررسی و ارتباط آن با فراوانی عفونت‌های منتقله از طریق خون مورد ارزیابی قرار گرفت.
مواد و روش‌ها
پژوهش حاضر یک مطالعه مقطعی بود که بر روی تمامی خون‌هایی(3519254 نفر) که در پایگاه‌های سازمان انتقال خون در سراسر ایران در سال‌های 1386 و 1387 اهدا شده است، انجام گرفت.
اطلاعات حاضر از نرم افزار e-progesa و نگاره(جامع فنی انتقال خون) جمع‌آوری شد که شامل خصوصیات دموگرافیک این افراد از جمله سن, جنس, سطح تحصیلات ونوع اهدای خون (مستمرـ با سابقه ـ بار اول) بود. در این بررسی تعداد 3519254 اهداکننده مورد بررسی قرار گرفتند که این تعداد تمامی اهداکنندگانی می‌باشند که در سال‌های 1386 و 1387 در کشور اهدای خون نموده‌اند. در سال 1386 ، آزمایش HBsAg توسط کیت Enzygnost HBsAg متعلق به کمپانی بهرینگ، آزمایش HCV توسط کیت Ultra Hepanostika متعلق به کمپانی بایومریو و آزمایش HIV Ab-Ag توسط کیت Vironostika Uniform Ag-Ab متعلق به کمپانی بایومریو انجام شده است.
در سال 1387 آزمایش HBsAg توسط کیت Enzygnost HBsAg متعلق به کمپانی بهرینگ، آزمایش HCV توسط کیت HCV3 Eliza with enhanced save متعلق به کمپانی اورتو و آزمایش HIV Ag-Ab توسط کیت Genscreen ultra HIV Ag-Ab مربـوط بـه کمپانـی بیـوراد انجـام شده است.
در متغیرهـای مورد بررسی در مورد تحصیلات، افراد به
گروه‌های زیر دیپلم، دیپلم و بالاتر از دیپلم (تحصیلات دانشگاهی) تقسیم‌بندی شدند. هم چنین در ارتباط با سن اهداکنندگان، افراد به سنین کمتر از 20 سال و تا سن 60 سال در گروه‌های با فواصل 10 سال و هم چنین سن بالای 60 سال گروه‌بندی شده‌اند.
در ارتباط با نوع اهدای خون، اهداکنندگان بار اول، کسانی هستند که سابقه اهدای خون ندارند، با سابقه اهداکنندگانی که سابقه بین آخرین اهدای خون آن‌ها با اهدای خون قبلی بیش از 12ماه باشد و مستمر اهداکنندگانی که سابقه بین آخرین اهدای خون آن‌ها با اهدای خون قبلی کمتر از 12ماه باشد، می‌باشند.
به منظور بررسی تغییرات حاصله در میزان شیوع عفونت‌های ویروسی قابل انتقال از طریق خون در اهداکنندگان(آزمایش‌های تاییدی)، اطلاعات اهداکنندگان خون در این بازه زمانی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. به منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات مورد نظر، شامل تعداد موارد اهدای خون، سطح تحصیلات، سن، جنس و سابقه اهدای خون قبلی، این اطلاعات از نرم‌افزار مک و نگاره (جامع فنی انتقال خون) استخراج و با آزمون کای اسکوئر مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. موارد p کوچک‌تر از 05/0 معنادار تلقی گردید.
یافته‌ها
در ارتباط با میزان شیوع عفونت‌های ویروسی با سطح تحصیلات اهداکنندگان در سال‌های 1386 و 1387، از میان خون‌های اهدایی افراد زیر دیپلم 5/7 واحد خون، افراد دیپلمه 7/3 واحد خون و افراد با تحصیلات
دانشگاهی 9/1 واحد خون به ازای هر یکصد هزار واحد اهدایی از نظر HIV مثبت بودند. هم چنین در همین سال‌ها از میان خون‌های اهدایی افراد زیر دیپلم 6/5 واحد، افراد دیپلمه 8/2 واحد و افراد با تحصیلات دانشگاهی 2/2واحد خون به ازای هر هزار واحد خون اهدایی از نظر HBs Ag مثبت بودند. همین طور در سال‌های 1386 و 1387 از میان خون‌های اهدایی افراد زیر دیپلم 8/1 واحد، افراد دیپلمه 9/0 واحد و افراد با تحصیلات دانشگاهی 4/0 واحد به ازای هر هزار واحد خون اهدایی از نظر HCV Ab مثبت بودند)جدول 1).
در ارتباط با میزان شیوع عفونت‌های ویروسی با نوع اهدای خون در سال‌های 1386 و 1387 ، از میان خون‌های اهدایی اهداکنندگان بار اول 10واحد، با سابقه 9/0 واحد و مستمر 1 واحد خون به ازای هر یکصد هزار واحد خون اهدایی از نظر HIV مثبت بودند. هم چنین در همین سال‌ها در بین خون‌های اهدایی اهداکنندگان بار اول، 5/8 واحد خون، با سابقه 1 واحد خون و افراد مستمر 5/0 واحد خون به ازای هر هزار واحد خون اهدایی از نظر HBS Ag مثبت بودند. در سال‌های 1386 و 1387 در بین خون‌های اهداکنندگان بار اول 5/2 واحد، باسابقه 3/0 واحد و مستمر 1/0 واحد خون به ازای هر هزار واحد خون اهدایی از نظر HCV Ab مثبت بودند)جدول 2). نسبت شانس(Odds Ratio) در اهداکنندگان بار اول HIV تاییدی مثبت نسبت به اهداکنندگان مستمر برابر (40/16-67/6) 46/10 بود. این نسبت در خصوص HBsAg مثبت (72/12-44/11) 06/12 و در مورد HCV مثبت برابر با (10/11-26/9) 14/10 به دست آمد.
جدول 4: فراوانی نسبی موارد مثبت تاییدی به تفکیک رده‌های سنی در سال‌های 1386 و 1387 درکل کشور
بحث
نتایج حاصل از یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که 35% از موارد اهدای خون از نظر سطح تحصیلات، زیر دیپلم، 39% دیپلم بودند و 26% آنان تحصیلات دانشگاهی داشتند.
نتایج حاصله نشان می‌دهد که اهداکنندگان زیر دیپلم با 5/7 واحد، دیپلم با 7/3 واحد و اهداکنندگان با تحصیلات دانشگاهی با 9/1 واحد به ازای هر یکصد هزار واحد خون از نظر آزمایش تاییدی HIV مثبت بودند و بیانگر این موضوع می‌باشد که با افزایش سطح تحصیلات اهداکنندگان خون، میزان موارد HIV مثبت تاییدی کاهش پیدا می‌کند. هم چنین یافته‌ها نشان می‌دهد که اهداکنندگان زیر دیپلم 6/5 واحد، دیپلم 8/2 واحد و اهداکنندگان با تحصیلات دانشگاهی 2/2 واحد به ازای هر هزار واحد اهدای خون از نظر آزمایش تاییدی HBs Ag مثبت بوده‌اند که در این مورد هم بیانگر کاهش عفونت‌های ناشی از این ویروس با افزایش سطح تحصیلات می‌باشد. همین طور مشاهده گردید در اهداکنندگان زیر دیپلم 8/1 واحد، دیپلم 9/0 واحد و با تحصیلات دانشگاهی 4/0 واحد به ازای هر هزار واحد خون اهدایی از نظر HCV تائیدی، مثبت بودند که مشابه دو حالت قبلی باز هم کاهش موارد مثبت این ویروس با افزایش سطح تحصیلات مشخص گردید.
در مطالعه‌های متعدد از جمله تحقیق زهره عطارچی و همکاران در سال 1382، اندرو و همکاران در کشور غنا در سال‌های 2005-2004 و عبدل مغیب و همکاران در سال 2000 در کراچی، ارتباط معناداری بین افزایش سطح تحصیلات و کاهش شیوع مارکرهای ویروسی منتقله از طریق خون گزارش شده است (8، 7).
با توجه به یافته‌های موجود دراین مطالعه و سوابق مطالعه‌های قبلی پیشنهاد می‌گردد به منظور افزایش ضریب سلامت خون‌های اهدایی، مراکز انتقال خون در جذب اهداکنندگان با سطح تحصیلات بالاتر برنامه‌ریزی و اهتمام ویژه‌ای داشته باشند.
در یافته‌های این پژوهش هم چنین مشخص گردید که موارد اهدای خون مربوط به بانوان از نظر HCV Ab مثبت تاییدی و HBs Agمثبت تاییدی به طور معناداری پایین‌تر از آقایان بود ولی در مورد آزمایش HIVمثبت تاییدی تفاوت معناداری بین دو جنس وجود نداشت. در مطالعه انجام شده توسط وفایی و همکاران در مشهد نیز تفاوتی در مثبت شدن آزمایش‌های ویروسی در مردان و زنان وجود نداشت(10). با توجه به نتایج حاصل از این پژوهش به نظر می‌رسد سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی مراکز انتقال خون جهت جذب بیشتر اهداکنندگان خانم می‌تواند تا حدودی به سلامت خون‌های اهدایی کمک کند.
در مطالعه حاضر نشان داده شد که آزمایش‌های مثبت تائیدی در هر سه مارکر HIV Ab-Ag ، HBs Ag و HCV Ab در موارد اهدای خون مستمر پایین‌تر از موارد اهدای خون با سابقه و بار اول بود. در مطالعه‌ای که در سال 1386 در شیراز توسط کسرائیان و همکاران انجام شد، میزان موارد مثبت آزمایش‌های ویروسی در افراد اهداکننده بار اول بیش از دیگران گزارش شده است(11). با توجه به تفاوت بارز در کاهش فراوانی موارد مثبت تاییدی در اهداکنندگان مستمر در مقایسه با اهداکنندگان با سابقه و بار اول، ضروری است مراکز انتقال خون نسبت به جذب و نگهداری اهداکنندگان مستمر و هم چنین تبدیل اهداکنندگان با سابقه و بار اول به اهداکنندگان مستمر برنامه‌ریزی نمایند.
ارزیابی یافته‌های مربوط به سن اهداکنندگان در این پژوهش نشان داد که در اکثر موارد به خصوص در مورد آزمایش HIVمثبت تاییدی با افزایش سن اهداکنندگان، موارد آزمایش مثبت تاییدی افزایش می‌یابد. از این رو پیشنهاد می‌گردد مراکز انتقال خون در جذب و نگهداری اهداکنندگان در گروه سنی جوانان اهتمام ویژه‌ای داشته باشند.
نتیجه‌گیری
با توجه به نتایج به دست آمده در این مطالعه، افراد با
سطح تحصیلات بالاتر، از نظر بیماری‌های ویروسی منتقله از طریق خون از سلامت بالاتری برخوردار هستند که به طور واضحی در تحصیلات دانشگاهی و بالای دیپلم مشهود است.
سرویس‌های اهدای خون می‌توانند با توجه به نتایج این مطالعه و مطالعه‌های مشابه توجه بیشتری به جذب و نگهداری اهداکنندگان خون با سطح تحصیلات بالاتر معطوف نمایند تا سطح سلامت خون‌های اهدایی در مرحله بالاتر قرار گیرد.
هم چنین با توجه به این مطالعه و دیگر مطالعه‌ها، اهداکنندگان مستمر خون دارای آزمایش‌های مثبت ویروسی کمتری نسبت به دیگر اهداکنندگان می‌باشند که سیستم‌های جذب و نگهداری اهداکنندگان خون می‌توانند سرمایه‌گذاری ویژه‌ای روی این گروه و به خصوص تبدیل اهداکنندگان بار اول و با سابقه به گروه مستمر انجام دهند. در این مطالعه نشان داده شد که با بالا رفتن سن اهداکنندگان خون، میزان مثبت شدن آزمایش‌های تائیدی آنان افزایش می‌یابد که این می‌تواند توجیهی بر جذب اهداکنندگان جوان‌تر به سیستم‌های اهدای خون باشد.
متن کامل: (2504 مشاهده)
وضعیت تحصیلی اهداکنندگان خون و تاثیر آن بر سلامت خون‌های
اهدایی در سطح کشور
سعید صارمی1، مجید مسلمی1، مهتاب مقصودلو2، غریب کریمی3
چکیده
سابقه و هدف
عوامل متعددی در سلامت خون‌های اهدایی نقش ایفا می‌کنند، از جمله این عوامل می‌توان به سطح تحصیلات اهداکنندگان خون اشاره نمود. لذا در این تحقیق برآن شدیم تا نقش تحصیلات در سلامت خون‌های اهدایی را در اهداکنندگان خون کشور بررسی نماییم.
مواد و روش‌ها
مطالعه انجام شده از نوع مقطعی بود که بر روی کلیه اهداکنندگان خون در سال‌های 1386 و 1387 انجام گرفت. اطلاعات مورد نیاز درباره سطح تحصیلات، جنس، سن اهداکنندگان، سابقه قبلی اهدای خون و موارد مثبت تاییدی(HBsAg ، HCV Ab ، HIV Ab-Ag) از نرم‌افزار e-progesa و نگاره جمع‌آوری گردید. یافته‌ها توسط آزمون کای‌دو و نرم‌افزار SPSS تجزیه و تحلیل شدند.
یافته‌ها
از بین 3519254 اهداکننده خون، حدود 7% زن و 93% مرد بودند. در بین خون‌های اهداکنندگان با تحصیلات دانشگاهی، 9/1 واحد خون به ازای هر صد هزار نفر از نظر HIV مثبت بودند(001/0 p<). 4/0 خون‌های اهدایی از افراد با تحصیلات دانشگاهی، 9/0 واحد از افراد دیپلمه و 8/1 واحد از زیر دیپلم‌ها به ازای هر هزار واحد خون اهدایی از نظر HCV مثبت بودند(001/0 p<). هم چنین 2/2 واحد اهدایی از افراد با تحصیلات دانشگاهی، 8/2 واحد از افراد دیپلمه و 6/5 زیر دیپلم به ازای هر هزار واحد خون اهدایی از نظر HBs Ag مثبت بودند(001/0 p<).
نتیجه گیری
نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که با افزایش سطح تحصیلات به طور معناداری در سلامت خون‌های اهدایی افزایش حاصل شده است که این یافته‌ها می‌تواند راه‌گشای سازمان انتقال خون در جذب داوطلبین اهدای خون در گروه‌های کم خطر جامعه باشد.
کلمات کلیدی: هپاتیت، عفونت، اهداکنندگان خون، آموزش
تاریخ دریافت : 19/12/94
تاریخ پذیرش: 7 /10/95
1- مؤلف مسئول: پزشک عمومی ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و پایگاه منطقه‌ای آموزشی انتقال خون تهران ـ تهران ـ ایران ـ صندوق پستی: 1565-14155
2- متخصص پزشکی اجتماعی ـ دانشیار مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون ـ تهران ـ ایران
3- متخصص عفونی ـ استادیار مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون ـ تهران ـ ایران
اهدایی در سطح کشور
سعید صارمی1، مجید مسلمی1، مهتاب مقصودلو2، غریب کریمی3
چکیده
سابقه و هدف
عوامل متعددی در سلامت خون‌های اهدایی نقش ایفا می‌کنند، از جمله این عوامل می‌توان به سطح تحصیلات اهداکنندگان خون اشاره نمود. لذا در این تحقیق برآن شدیم تا نقش تحصیلات در سلامت خون‌های اهدایی را در اهداکنندگان خون کشور بررسی نماییم.
مواد و روش‌ها
مطالعه انجام شده از نوع مقطعی بود که بر روی کلیه اهداکنندگان خون در سال‌های 1386 و 1387 انجام گرفت. اطلاعات مورد نیاز درباره سطح تحصیلات، جنس، سن اهداکنندگان، سابقه قبلی اهدای خون و موارد مثبت تاییدی(HBsAg ، HCV Ab ، HIV Ab-Ag) از نرم‌افزار e-progesa و نگاره جمع‌آوری گردید. یافته‌ها توسط آزمون کای‌دو و نرم‌افزار SPSS تجزیه و تحلیل شدند.
یافته‌ها
از بین 3519254 اهداکننده خون، حدود 7% زن و 93% مرد بودند. در بین خون‌های اهداکنندگان با تحصیلات دانشگاهی، 9/1 واحد خون به ازای هر صد هزار نفر از نظر HIV مثبت بودند(001/0 p<). 4/0 خون‌های اهدایی از افراد با تحصیلات دانشگاهی، 9/0 واحد از افراد دیپلمه و 8/1 واحد از زیر دیپلم‌ها به ازای هر هزار واحد خون اهدایی از نظر HCV مثبت بودند(001/0 p<). هم چنین 2/2 واحد اهدایی از افراد با تحصیلات دانشگاهی، 8/2 واحد از افراد دیپلمه و 6/5 زیر دیپلم به ازای هر هزار واحد خون اهدایی از نظر HBs Ag مثبت بودند(001/0 p<).
نتیجه گیری
نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که با افزایش سطح تحصیلات به طور معناداری در سلامت خون‌های اهدایی افزایش حاصل شده است که این یافته‌ها می‌تواند راه‌گشای سازمان انتقال خون در جذب داوطلبین اهدای خون در گروه‌های کم خطر جامعه باشد.
کلمات کلیدی: هپاتیت، عفونت، اهداکنندگان خون، آموزش
تاریخ دریافت : 19/12/94
تاریخ پذیرش: 7 /10/95
1- مؤلف مسئول: پزشک عمومی ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و پایگاه منطقه‌ای آموزشی انتقال خون تهران ـ تهران ـ ایران ـ صندوق پستی: 1565-14155
2- متخصص پزشکی اجتماعی ـ دانشیار مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون ـ تهران ـ ایران
3- متخصص عفونی ـ استادیار مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون ـ تهران ـ ایران
مقدمه
با توجه به این موضوع که فرآیند انتخاب اهداکنندگان شامل بررسی وضعیت بهداشت، رفتارهای شخصی و سبک زندگی افراد می‌باشد، شواهد نشان می‌دهد خصوصیات دموگرافیک متفاوت(از جمله سطح تحصیلات، جنس، سن و سابقه قبلی اهدای خون) می‌تواند در سلامت خون‌های اهدایی نقش تعیین کننده‌ای داشته باشد(3-1). سلامت فرآورده‌های مشتق از خون‌های اهدایی از مهم‌ترین اهداف مراکز انتقال خون در دنیاست. هدف مراکز انتقال خون، انتخاب اهداکنندگانی است که کمترین احتمال ابتلا به عفونت‌های منتقله از طریق خون را داشته باشند(4). محققین دریافته‌اند که شیوع ویروس‌های منتقله از طریق خون در اهداکنندگان با سطح تحصیلی بالاتر و هم چنین اهداکنندگان مستمر، پایین‌تر از دیگران است(5).
مطالعه‌های متعددی در دنیا پیرامون ارتباط سطح تحصیلات، سن، جنس، سابقه اهدای خون و سایر خصوصیات دموگرافیک اهداکنندگان خون با سلامت خون‌های اهدایی انجام شده است که در این مطالعه‌ها مشخص شده این عوامل، با خطر انتقال بیماری‌های ویروسی از طریق انتقال خون ارتباط دارند(6). در سال 1382 در مطالعه‌ای که توسط زهره عطارچی و همکاران انجام شد، ارتباط معناداری بین سطح تحصیلات و موارد مثبت HBsAg یافت شد(7). اندرو و همکاران در مطالعه‌ای که در سال‌های 2005-2004 در غنا انجام شد، نشان دادند که ارتباط معناداری بین موارد مثبت HCV ، HBV وHIV با سطح تحصیلات اهداکنندگان وجود دارد(8).
در سال 2000 مطالعه‌ای در کراچی توسط عبدل مغیب و همکاران انجام شد که نشانگر ارتباط معناداری بین موارد مثبت HBV و HIV با سطوح مختلف تحصیلات در اهداکنندگان بار اول بود(8). در مطالعه انجام شده توسط زو و همکاران در سال‌های 1995 تا 2002 ، ارتباط معناداری بین عفونت‌های منتقله از طریق انتقال خون و سن و جنس اهداکنندگان دیده شد(9). در مطالعه دیگری که توسط وفایی و همکاران در مشهد انجام شد، تفاوت معناداری برای مثبت شدن آزمایش‌های ویروسی در هر دو جنس وجود نداشت(10). کسرائیان و همکاران در سال 1386 در شیراز طی مطالعه‌ای افزایش موارد مثبت تائیدی آزمایش‌های ویروسی منتقله از راه خون را در اهداکنندگان بار اول نشان دادند(11). هم چنین در مطالعه انجام شده در سال 2010 در کشور اتیوپی، میزان موارد مثبت مارکرهای ویروسی در اهداکنندگان بار اول بیشتر نشان داده شده است(12).
از این رو در این پژوهش میزان سطح تحصیلات اهداکنندگان خون در کل کشور ایران در طی سال‌های 1386 و 1387 بررسی و ارتباط آن با فراوانی عفونت‌های منتقله از طریق خون مورد ارزیابی قرار گرفت.
مواد و روش‌ها
پژوهش حاضر یک مطالعه مقطعی بود که بر روی تمامی خون‌هایی(3519254 نفر) که در پایگاه‌های سازمان انتقال خون در سراسر ایران در سال‌های 1386 و 1387 اهدا شده است، انجام گرفت.
اطلاعات حاضر از نرم افزار e-progesa و نگاره(جامع فنی انتقال خون) جمع‌آوری شد که شامل خصوصیات دموگرافیک این افراد از جمله سن, جنس, سطح تحصیلات ونوع اهدای خون (مستمرـ با سابقه ـ بار اول) بود. در این بررسی تعداد 3519254 اهداکننده مورد بررسی قرار گرفتند که این تعداد تمامی اهداکنندگانی می‌باشند که در سال‌های 1386 و 1387 در کشور اهدای خون نموده‌اند. در سال 1386 ، آزمایش HBsAg توسط کیت Enzygnost HBsAg متعلق به کمپانی بهرینگ، آزمایش HCV توسط کیت Ultra Hepanostika متعلق به کمپانی بایومریو و آزمایش HIV Ab-Ag توسط کیت Vironostika Uniform Ag-Ab متعلق به کمپانی بایومریو انجام شده است.
در سال 1387 آزمایش HBsAg توسط کیت Enzygnost HBsAg متعلق به کمپانی بهرینگ، آزمایش HCV توسط کیت HCV3 Eliza with enhanced save متعلق به کمپانی اورتو و آزمایش HIV Ag-Ab توسط کیت Genscreen ultra HIV Ag-Ab مربـوط بـه کمپانـی بیـوراد انجـام شده است.
در متغیرهـای مورد بررسی در مورد تحصیلات، افراد به
گروه‌های زیر دیپلم، دیپلم و بالاتر از دیپلم (تحصیلات دانشگاهی) تقسیم‌بندی شدند. هم چنین در ارتباط با سن اهداکنندگان، افراد به سنین کمتر از 20 سال و تا سن 60 سال در گروه‌های با فواصل 10 سال و هم چنین سن بالای 60 سال گروه‌بندی شده‌اند.
در ارتباط با نوع اهدای خون، اهداکنندگان بار اول، کسانی هستند که سابقه اهدای خون ندارند، با سابقه اهداکنندگانی که سابقه بین آخرین اهدای خون آن‌ها با اهدای خون قبلی بیش از 12ماه باشد و مستمر اهداکنندگانی که سابقه بین آخرین اهدای خون آن‌ها با اهدای خون قبلی کمتر از 12ماه باشد، می‌باشند.
به منظور بررسی تغییرات حاصله در میزان شیوع عفونت‌های ویروسی قابل انتقال از طریق خون در اهداکنندگان(آزمایش‌های تاییدی)، اطلاعات اهداکنندگان خون در این بازه زمانی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. به منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات مورد نظر، شامل تعداد موارد اهدای خون، سطح تحصیلات، سن، جنس و سابقه اهدای خون قبلی، این اطلاعات از نرم‌افزار مک و نگاره (جامع فنی انتقال خون) استخراج و با آزمون کای اسکوئر مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. موارد p کوچک‌تر از 05/0 معنادار تلقی گردید.
یافته‌ها
در ارتباط با میزان شیوع عفونت‌های ویروسی با سطح تحصیلات اهداکنندگان در سال‌های 1386 و 1387، از میان خون‌های اهدایی افراد زیر دیپلم 5/7 واحد خون، افراد دیپلمه 7/3 واحد خون و افراد با تحصیلات
دانشگاهی 9/1 واحد خون به ازای هر یکصد هزار واحد اهدایی از نظر HIV مثبت بودند. هم چنین در همین سال‌ها از میان خون‌های اهدایی افراد زیر دیپلم 6/5 واحد، افراد دیپلمه 8/2 واحد و افراد با تحصیلات دانشگاهی 2/2واحد خون به ازای هر هزار واحد خون اهدایی از نظر HBs Ag مثبت بودند. همین طور در سال‌های 1386 و 1387 از میان خون‌های اهدایی افراد زیر دیپلم 8/1 واحد، افراد دیپلمه 9/0 واحد و افراد با تحصیلات دانشگاهی 4/0 واحد به ازای هر هزار واحد خون اهدایی از نظر HCV Ab مثبت بودند)جدول 1).
در ارتباط با میزان شیوع عفونت‌های ویروسی با نوع اهدای خون در سال‌های 1386 و 1387 ، از میان خون‌های اهدایی اهداکنندگان بار اول 10واحد، با سابقه 9/0 واحد و مستمر 1 واحد خون به ازای هر یکصد هزار واحد خون اهدایی از نظر HIV مثبت بودند. هم چنین در همین سال‌ها در بین خون‌های اهدایی اهداکنندگان بار اول، 5/8 واحد خون، با سابقه 1 واحد خون و افراد مستمر 5/0 واحد خون به ازای هر هزار واحد خون اهدایی از نظر HBS Ag مثبت بودند. در سال‌های 1386 و 1387 در بین خون‌های اهداکنندگان بار اول 5/2 واحد، باسابقه 3/0 واحد و مستمر 1/0 واحد خون به ازای هر هزار واحد خون اهدایی از نظر HCV Ab مثبت بودند)جدول 2). نسبت شانس(Odds Ratio) در اهداکنندگان بار اول HIV تاییدی مثبت نسبت به اهداکنندگان مستمر برابر (40/16-67/6) 46/10 بود. این نسبت در خصوص HBsAg مثبت (72/12-44/11) 06/12 و در مورد HCV مثبت برابر با (10/11-26/9) 14/10 به دست آمد.
جدول 1: فراوانی نسبی موارد مثبت تاییدی به تفکیک سطح تحصیلات در سال‌های 1386 و 1387 در کل کشور
جدول 2: فراوانی نسبی موارد مثبت تاییدی به تفکیک نوع اهدا در سال‌های 1386 و 1387 در کل کشور
جدول 3: فراوانی نسبی موارد مثبت تاییدی به تفکیک جنسیت در سال‌های 1386 و 1387 در کل کشور
| سطح تحصیلات | تعداد اهدای خون | HIV تاییدی مثبت (درصد) |
HBs Ag تاییدی مثبت (درصد) |
HCV تاییدی مثبت (درصد) |
| زیر دیپلم | 1240228 | 93 (0075/0) | 7039 (56/0) | 2261 (18/0) |
| دیپلم | 1376808 | 51 (0037/0) | 3867 (28/0) | 1266 (09/0) |
| تحصیلات دانشگاهی | 902218 | 18 (0019/0) | 1977 (22/0) | 379 (04/0) |
| جمع | 3519254 | 162 (0046/0) | 12883 (36/0) | 3906 (11/0) |
| 001/0 p≤ | 001/0 p≤ | 001/0 p≤ |
| نوع اهدای خون | تعداد اهدای خون | HIV تاییدی مثبت (درصد) | HBs Ag تاییدی مثبت (درصد) | HCV تاییدی مثبت (درصد) |
| بار اول | 1330880 | 140 (01/0) | 13327 (85) | 3360 (25/0) |
| با سابقه | 769814 | 7 (0009/0) | 822 (1/0) | 296 (03/0) |
| مستمر | 1418560 | 15 (001/0) | 734 (05/0) | 250 (01/0) |
| جمع | 3519254 | 162 (004/0) | 12883 (36/0) | 3906 (11/0) |
| 001/0 p≤ | 001/0 p≤ | 001/0 p≤ | ||
| نوع اهدای خون | تعداد اهدای خون | HIV تاییدی مثبت (درصد) |
HBs Ag تاییدی مثبت (درصد) |
HCV تاییدی مثبت (درصد) |
|
| مرد | 3271606 | 150 (004/0) | 12038 (36/0) | 3806 (11/0) | |
| زن | 247648 | 12 (004/0) | 845 (34/0) | 100 (04/0) | |
| جمع | 3519254 | 162 (004/0) | 12883 (36/0) | 3906 (11/0) | |
| 001/0 p≤ | 001/0 p≤ | 001/0 p≤ | |||
در زمینه ارتباط میزان شیوع عفونت‌های ویروسی با جنس در سال‌های 1386 و 1387 در اهداکنندگان مرد، 4 واحد خون و زنان 4 واحد خون به ازای هر یک صد هزار واحد خون اهدایی از نظر HIV مثبت بودند. هم چنین در همین سال‌ها در اهداکنندگان مرد 8/3 واحد خون و زنان 4/3 واحد خون به ازای هر هزار واحد خون اهدایی از نظر HBs Ag مثبت بودند. همین طور در سال‌های 1386 و 1387 در اهداکنندگان مرد 1/1 واحد خون و زنان 4/0 واحد خون به ازای هر هزار واحد خون اهدایی از نظر HCV Ab مثبت بودند)جدول 3).
مقدار نسبت شانس (Odds Ratio) HBsAg مثبت در اهداکنندگان مرد نسبت به زن برابر (53/11-03/10) 75/10 و HCV مثبت (51/3-36/2) 88/2 به دست آمد. نسبت شانس HIV تاییدی مثبت در مردان نسبت به زنان معنادار نبود.
در ارتباط با میزان شیوع عفونت‌های ویروسی با رده‌هـای سنـی در سال‌های 1386 و 1387 در اهداکنندگان
کمتر از بیست سال 6/2 واحد خون، بین 30-21 سال، 4 واحد خون، 40-31 سال 5 واحد خون، 50-41 سال 6 واحد خون و 60-51 سال 3 واحد خون از نظر HIV مثبت بودند و به ازای هر صد هزار واحد اهدایی و بالای 60 سال هیچ موردی مثبت نبود.
هم چنین در همین سال‌ها در اهداکنندگان کمتر از 20 سال 8/3 واحد خون، بین 30-21 سال، 7/2 واحد خون، 40-31 سال 7/3 واحد خون، 50-41 سال 5/4 واحد خون، 60-51 سال 3/5 واحد خون و بالای 60 سال 6/5 واحد خون به ازای هر یکصد هزار واحد خون اهدایی از نظر HBs Ag مثبت بودند. همین طور در سال‌های 1386 و 1387 در اهداکنندگان کمتر از بیست سال 5/0 واحد خون، بین 30-21 سال، 1/1 واحد خون، 40-31 سال 3/1واحد خون، 50-41 سال 9/0 واحد خون، 60-51 سال 1/1 واحد خون و بالای 60 سال 5/0 واحد خون به ازای هر یکصد هزار واحد خون اهدایی از نظر HCV Ab مثبت بودند)جدول 4).
مقدار نسبت شانس (Odds Ratio) HBsAg مثبت در اهداکنندگان مرد نسبت به زن برابر (53/11-03/10) 75/10 و HCV مثبت (51/3-36/2) 88/2 به دست آمد. نسبت شانس HIV تاییدی مثبت در مردان نسبت به زنان معنادار نبود.
در ارتباط با میزان شیوع عفونت‌های ویروسی با رده‌هـای سنـی در سال‌های 1386 و 1387 در اهداکنندگان
کمتر از بیست سال 6/2 واحد خون، بین 30-21 سال، 4 واحد خون، 40-31 سال 5 واحد خون، 50-41 سال 6 واحد خون و 60-51 سال 3 واحد خون از نظر HIV مثبت بودند و به ازای هر صد هزار واحد اهدایی و بالای 60 سال هیچ موردی مثبت نبود.
هم چنین در همین سال‌ها در اهداکنندگان کمتر از 20 سال 8/3 واحد خون، بین 30-21 سال، 7/2 واحد خون، 40-31 سال 7/3 واحد خون، 50-41 سال 5/4 واحد خون، 60-51 سال 3/5 واحد خون و بالای 60 سال 6/5 واحد خون به ازای هر یکصد هزار واحد خون اهدایی از نظر HBs Ag مثبت بودند. همین طور در سال‌های 1386 و 1387 در اهداکنندگان کمتر از بیست سال 5/0 واحد خون، بین 30-21 سال، 1/1 واحد خون، 40-31 سال 3/1واحد خون، 50-41 سال 9/0 واحد خون، 60-51 سال 1/1 واحد خون و بالای 60 سال 5/0 واحد خون به ازای هر یکصد هزار واحد خون اهدایی از نظر HCV Ab مثبت بودند)جدول 4).
جدول 4: فراوانی نسبی موارد مثبت تاییدی به تفکیک رده‌های سنی در سال‌های 1386 و 1387 درکل کشور
| سطح تحصیلات | تعداد اهدای خون | HIV تاییدی مثبت (درصد) |
HBs Ag تاییدی مثبت (درصد) | HCV تاییدی مثبت (درصد) |
| کمتر از 20 سال | 261550 | 7 (0026/0) | 1012 (38/0) | 135 (05/0) |
| 30-21 | 1292474 | 53 (004/0) | 3588 (27/0) | 1424 (11/0) |
| 40-31 | 1007355 | 54 (005/0) | 3704 (37/0) | 1355 (13/0) |
| 50-41 | 675483 | 39 (006/0) | 3061 (45/0) | 672 (09/0) |
| 60-51 | 256034 | 9 (003/0) | 1369 (53/0) | 305 (11/0) |
| بالاتر از 60 سال | 26358 | 0 | 149 (56/0) | 15 (05/0) |
| جمع | 3519254 | 162 (0046/0) | 12883 (36/0) | 3906 (11/0) |
| 001/0 p≤ | 001/0 p≤ | 001/0 p≤ |
بحث
نتایج حاصل از یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که 35% از موارد اهدای خون از نظر سطح تحصیلات، زیر دیپلم، 39% دیپلم بودند و 26% آنان تحصیلات دانشگاهی داشتند.
نتایج حاصله نشان می‌دهد که اهداکنندگان زیر دیپلم با 5/7 واحد، دیپلم با 7/3 واحد و اهداکنندگان با تحصیلات دانشگاهی با 9/1 واحد به ازای هر یکصد هزار واحد خون از نظر آزمایش تاییدی HIV مثبت بودند و بیانگر این موضوع می‌باشد که با افزایش سطح تحصیلات اهداکنندگان خون، میزان موارد HIV مثبت تاییدی کاهش پیدا می‌کند. هم چنین یافته‌ها نشان می‌دهد که اهداکنندگان زیر دیپلم 6/5 واحد، دیپلم 8/2 واحد و اهداکنندگان با تحصیلات دانشگاهی 2/2 واحد به ازای هر هزار واحد اهدای خون از نظر آزمایش تاییدی HBs Ag مثبت بوده‌اند که در این مورد هم بیانگر کاهش عفونت‌های ناشی از این ویروس با افزایش سطح تحصیلات می‌باشد. همین طور مشاهده گردید در اهداکنندگان زیر دیپلم 8/1 واحد، دیپلم 9/0 واحد و با تحصیلات دانشگاهی 4/0 واحد به ازای هر هزار واحد خون اهدایی از نظر HCV تائیدی، مثبت بودند که مشابه دو حالت قبلی باز هم کاهش موارد مثبت این ویروس با افزایش سطح تحصیلات مشخص گردید.
در مطالعه‌های متعدد از جمله تحقیق زهره عطارچی و همکاران در سال 1382، اندرو و همکاران در کشور غنا در سال‌های 2005-2004 و عبدل مغیب و همکاران در سال 2000 در کراچی، ارتباط معناداری بین افزایش سطح تحصیلات و کاهش شیوع مارکرهای ویروسی منتقله از طریق خون گزارش شده است (8، 7).
با توجه به یافته‌های موجود دراین مطالعه و سوابق مطالعه‌های قبلی پیشنهاد می‌گردد به منظور افزایش ضریب سلامت خون‌های اهدایی، مراکز انتقال خون در جذب اهداکنندگان با سطح تحصیلات بالاتر برنامه‌ریزی و اهتمام ویژه‌ای داشته باشند.
در یافته‌های این پژوهش هم چنین مشخص گردید که موارد اهدای خون مربوط به بانوان از نظر HCV Ab مثبت تاییدی و HBs Agمثبت تاییدی به طور معناداری پایین‌تر از آقایان بود ولی در مورد آزمایش HIVمثبت تاییدی تفاوت معناداری بین دو جنس وجود نداشت. در مطالعه انجام شده توسط وفایی و همکاران در مشهد نیز تفاوتی در مثبت شدن آزمایش‌های ویروسی در مردان و زنان وجود نداشت(10). با توجه به نتایج حاصل از این پژوهش به نظر می‌رسد سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی مراکز انتقال خون جهت جذب بیشتر اهداکنندگان خانم می‌تواند تا حدودی به سلامت خون‌های اهدایی کمک کند.
در مطالعه حاضر نشان داده شد که آزمایش‌های مثبت تائیدی در هر سه مارکر HIV Ab-Ag ، HBs Ag و HCV Ab در موارد اهدای خون مستمر پایین‌تر از موارد اهدای خون با سابقه و بار اول بود. در مطالعه‌ای که در سال 1386 در شیراز توسط کسرائیان و همکاران انجام شد، میزان موارد مثبت آزمایش‌های ویروسی در افراد اهداکننده بار اول بیش از دیگران گزارش شده است(11). با توجه به تفاوت بارز در کاهش فراوانی موارد مثبت تاییدی در اهداکنندگان مستمر در مقایسه با اهداکنندگان با سابقه و بار اول، ضروری است مراکز انتقال خون نسبت به جذب و نگهداری اهداکنندگان مستمر و هم چنین تبدیل اهداکنندگان با سابقه و بار اول به اهداکنندگان مستمر برنامه‌ریزی نمایند.
ارزیابی یافته‌های مربوط به سن اهداکنندگان در این پژوهش نشان داد که در اکثر موارد به خصوص در مورد آزمایش HIVمثبت تاییدی با افزایش سن اهداکنندگان، موارد آزمایش مثبت تاییدی افزایش می‌یابد. از این رو پیشنهاد می‌گردد مراکز انتقال خون در جذب و نگهداری اهداکنندگان در گروه سنی جوانان اهتمام ویژه‌ای داشته باشند.
نتیجه‌گیری
با توجه به نتایج به دست آمده در این مطالعه، افراد با
سطح تحصیلات بالاتر، از نظر بیماری‌های ویروسی منتقله از طریق خون از سلامت بالاتری برخوردار هستند که به طور واضحی در تحصیلات دانشگاهی و بالای دیپلم مشهود است.
سرویس‌های اهدای خون می‌توانند با توجه به نتایج این مطالعه و مطالعه‌های مشابه توجه بیشتری به جذب و نگهداری اهداکنندگان خون با سطح تحصیلات بالاتر معطوف نمایند تا سطح سلامت خون‌های اهدایی در مرحله بالاتر قرار گیرد.
هم چنین با توجه به این مطالعه و دیگر مطالعه‌ها، اهداکنندگان مستمر خون دارای آزمایش‌های مثبت ویروسی کمتری نسبت به دیگر اهداکنندگان می‌باشند که سیستم‌های جذب و نگهداری اهداکنندگان خون می‌توانند سرمایه‌گذاری ویژه‌ای روی این گروه و به خصوص تبدیل اهداکنندگان بار اول و با سابقه به گروه مستمر انجام دهند. در این مطالعه نشان داده شد که با بالا رفتن سن اهداکنندگان خون، میزان مثبت شدن آزمایش‌های تائیدی آنان افزایش می‌یابد که این می‌تواند توجیهی بر جذب اهداکنندگان جوان‌تر به سیستم‌های اهدای خون باشد.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
