نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله: اهدا خون انتشار: 1397/9/13
متن کامل: (2408 مشاهده)
فراوانی واکنش‌های وازوواگال در اهداکنندگان مراجعه‌کننده به انتقال خون استان کردستان و تاثیر آن بر میزان بازگشت جهت اهدای خون مجدد
سروه باباحاجیان1، کویستان خالدیان1، وریا باباحاجیان1، حسین بیگله2، محمد سعید کریمیان2، صادق عباسیان3، شیرین فردوسی4
چکیده سابقه و هدف شایع‌ترین عارضه اهدای خون، واکنش‌های وازووگال است. بروز این واکنش‌ها می‌تواند اثرات منفی بر بازگشت اهداکنندگان داشته باشد. هدف از مطالعه حاضر، بررسی فراوانی واکنش‌های وازووگال و تاثیر آن بر میزان بازگشت جهت اهدای خون مجدد در استان کردستان بود. مواد و روش‌ها مطالعه از نوع توصیفی-مقطعی و جامعه مورد مطالعه، اهداکنندگان مراجعه‌کننده به پایگاه انتقال خون استان کردستان در سال 1394 بودند. هم‌چنین میزان بازگشت اهداکنندگان دارای واکنش وازوواگال در فاصله زمانی یک سال(از 94 تا 95) بررسی شد. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها، از 16 SPSS و ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. یافته‌ها از مجموع 25891 اهداکننده، 170(65/0%) نفر شامل 157 مرد و 13 زن دچار واکنش وازوواگال شدند که در 164(9/95%) مورد عوارض خفیف، در 3 (8/1%) مورد عوارض متوسط و در 4 (4/2%) مورد عوارض شدید مشاهده شد. میانگین سنی اهداکنندگان زن و مرد که دچار واکنش‌های ناخواسته شدند به ترتیب 4/31 و 73/30 سال بود. بیشترین تعداد عوارض مربوط به اهداکنندگان بار اول بود(2/1%). هموگلوبین کمتر از 15 gr/dL با افزایش بروز واکنش و افزایش وزن با کاهش واکنش‌های وازوواگال مرتبط بود(به ترتیب 004/0 p= و 008/0 p=). میزان بازگشت اهداکنندگانی که دچار واکنش شدند در مدت زمان یک سال 18% (170/32) بود. نتیجه گیری نتایج نشان داد فراوانی واکنش‌های وازوواگال در مردانی که کاهش وزن بیشتری نسبت به حداقل تعیین شده برای اهدای خون دارند، بیشتر است. کلمات کلیدی:اهدای خون، واکنش وازوواگال، بازگشت
تاریخ دریافت: 19/2/97 تاریخ پذیرش: 2/5 /97
1- کارشناس ارشد میکروبیولوژی ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و پایگاه انتقال خون کردستان ـ سنندج ـ ایران 2- پزشک عمومی ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون و پایگاه انتقال خون کردستان ـ سنندج ـ ایران 3- مؤلف مسئول: دانشجوی PhD هماتولوژی و بانک خون ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون ـ تهران ـ ایران ـ صندوق پستی: 1157-14665 4- مؤلف مسئول: دکترای تخصصی هماتولوژی و بانک خون ـ مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون ـ تهران ـ ایران ـ صندوق پستی: 1157-14665
مقدمه اهدای خون معمولاً برای اهداکنندگان بدون عارضه است اما در مواردی می‌تواند واکنش‌های ناخواسته در اهداکنندگان ایجاد شود. بیشتر این عوارض خفیف بوده و اهداکننده را با مشکل جدی روبرو نمی‌کنند. شایع‌ترین این عوارض، واکنش‌های وازووگال(VVRs = Vasovagal reactions) است که در نتیجه کاهش جریان خون مغزی ایجاد می‌شود(1). این واکنش‌ها به صورت علایمی است که در هنگام اهدای خون یا با فاصله کوتاهی پس از آن بروز می‌کند و شامل واکنش‌های خفیف(مانند ضعف، تعریق، سرگیجه، رنگ‌پریدگی، کاهش فشار خون و ضربان قلب)، واکنش‌های متوسط(مانند غش) و واکنش‌های شدید(نظیر تشنج) می‌باشد(2). مطالعه‌های اخیر نشان داده که واکنش‌های وازوواگال می‌تواند در 5/12% -01/0% از موارد اهدای خون کامل و در 17/4%-16/0% از موارد اهدای آفرزیس رخ دهد(4، 3). هم چنین مشخص شده که این واکنش‌ها در 34/0% تا 8/0% از موارد اهدا می‌تواند به صورت سنکوب پیشرفت کند(5). در بین اهدای خون کامل، بیشترین تعداد VVRs در زمان خروج سوزن سرنگ خونگیری و هنگام ترک صندلی اهدای خون رخ می‌دهد(6). بروز این عوارض برای اهداکننده نگران‌کننده بوده و در تصمیم به اهدای خون‌های بعدی به خصوص در اهداکنندگان بار اول ممکن است تردید ایجاد نماید(7). بررسی‌ها نشان می‌دهد نه تنها واکنش‌های شدید اهدای خون بلکه واکنش‌های خفیف مانند سرگیجه و ضعف نیز باعث کاهش بازگشت اهداکنندگان برای اهدای خون مجدد می‌شود(8). از این رو با توجه به اهمیت واکنش‌های وازوواگال در کاهش بازگشت اهداکنندگان، هدف از مطالعه حاضر بررسی فراوانی این واکنش‌ها و تاثیر آن بر میزان بازگشت اهداکنندگان مراجعه‌کننده به پایگاه انتقال خون استان کردستان بود.
مواد و روش‌ها مطالعه از نوع توصیفی- مقطعی و جامعه مورد مطالعه اهداکنندگان مراجعه‌کننده به پایگاه انتقال خون استان کردستان در سال 1394 بودند. مشخصات اهداکنندگان شامل سن، جنس، وزن و فشار خون در پرسشنامه ثبت گردید. اهداکنندگان پس از مشاوره، معاینه و کنترل علایم حیاتی جهت اهدای خون پذیرش می‌شدند. از کلیه افراد واجد شرایط، فرم رضایت کتبی دریافت شد. اهداکنندگان خون از نظر واکنش‌های وازوواگال در هنگام اهدای خون و تا 30 دقیقه پس از آن، توسط پزشک بررسی شدند. برای تمام اهداکنندگان میزان حجم خونگیری 450 میلی‌لیتر بود. جهت بررسی ارتباط فراوانی این واکنش‌ها با مشخصات اهداکنندگان از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد.
یافته‌ها در مجموع 25891 اهداکننده شامل 1538 زن و 24353 مرد در سال 1394 جهت اهدای خون مراجعه کردند.
جدول 1: توزیع فراوانی واکنش‌های وازوواگال ناشی از اهدای خون در اهداکنندگان مراجعه‌کننده به پایگاه انتقال خون کردستان
مشخصات اهداکنندگان
فراوانی
درصد
مجموع
نوع اهداکنندگان
اهداکننده مستمر
35
6/20
170
اهداکننده با سابقه
70
2/41
اهداکننده بار اول
65
2/38
جنسیت
زن
13
6/7
170
مرد
157
4/92
گروه خونی
O
65
2/38
170
A
50
4/29
B
37
8/21
AB
18
6/10
نوع Rh
منفی
13
6/7
170
مثبت
157
4/92
عوارض اهدای خون
عوارض خفیف
163
9/95
170
عوارض متوسط
3
8/1
عوارض شدید
4
4/2
نوع تاهل
مجرد
79
5/46
170
متأهل
91
5/53
از این تعداد(9/20%) 5415 نفر جزو اهداکنندگان بار اول، (34%)8810 نفر جزو اهداکنندگان با سابقه و (45%)11666 نفر جزو اهداکنندگان مستمر بودند. از کل اهداکنندگان، 170(65/0%) نفر شامل 157 مرد و 13 زن دچار واکنش‌های وازوواگال شدند. در 164(9/95%) مورد عوارض خفیف، در 3 (8/1%) مورد عوارض متوسط و در 4 (4/2%) مورد عوارض شدید مشاهده شد(جدول 1).میانگین سنی اهداکنندگان زن و مرد که دچار عوارض شدند به ترتیب 4/31 سال و 73/30 سال بود. بیشترین تعداد عوارض در اهداکنندگان بار اول(2/1%) مشاهده شد (جدول 2).
جدول 2: توزیع فراوانی واکنش‌های وازوواگال ناشی از اهدای خون بر حسب نوع اهداکنندگان
نوع اهداکنندگان
اهداکنندگان بار اول
اهداکنندگان با سابقه
اهداکنندگان مستمر
تعداد کل
فراوانی اهداکنندگان به تفکیک
5415
8810
11666
25891
فراوانی واکنش‌های وازوواگال
65
70
35
170
درصد واکنش‌های وازوواگال
2/1
8/0
3/0
65/0
نتایج آزمایش آماری ضریب همبستگی پیرسون نشان داد که ارتباط VVRs با وزن به صورت معکوس معنادار ضعیف بود. به این صورت که با افزایش وزن نسبت به حداقل وزن تعیین شده برای اهدای خون که 50 کیلوگرم می‌باشد، تعداد واکنش‌های وازوواگال کاهش داشت(008/0 p=)(نمودار 1). اما با فشار خون، جنس و تاهل ارتباطی مشاهده نشد. با توجه به این که مطالعه توصیفی می‌باشد، میزان بروز عوارض در دو جنس مردان و زنان با هم مقایسه نشد. تاثیر عوارض بر میزان بازگشت اهداکنندگان تنها در گروهی که عوارض اهدای خون را داشتند بررسی شد. نتایج نشان داد که از 170 اهداکننده‌ای که دچار واکنش وازوواگال شدند تنها 32 نفر(18%) در بازه زمانی یک سال جهت اهدای خون مجدد مراجعه نموده‌اند. در 1/78% (32/25) از این اهداکنندگان که در اولین بار دچار عارضه شدند، در اهدای خون دوم بدون عارضه بودند.
نمودار 1: نمودار ضریب همبستگی پیرسون
بحث در مطالعه حاضر واکنش‌های وازوواگال ناشی از اهدای خون 65/0% بود. بیشترین تعداد واکنش در اهداکنندگان بار اول، اهداکنندگان دارای وزن پایین و با هموگلوبین کمتر از gr/dL 15 مشاهده شد. اما بین بروز واکنش‌های وازوواگال و فشار خون، هموگلوبین، جنس و تاهل ارتباطی مشاهده نشد. فراوانی واکنش‌های وازوواگال در مطالعه حاضر در مقایسه با برخی از مطالعه‌های مشابه انجام گرفته، پایین بود. در مطالعه شهشهانی در پایگاه انتقال خون یزد، فراوانی واکنش‌های وازوواگال 2% گزارش شد(6). شیوع واکنش‌های وازوواگال در اهداکنندگان جوان، بار اول و کم وزن بیشتر بود و بین جنس اهداکنندگان، هموگلوبین و فشار خون ارتباط معناداری مشاهده نشد. در مطالعه کسرائیان میزان بروز واکنش وازوواگال بر روی کلیه اهداکنندگان خون مراجعه‌کننده به انتقال خون شیراز در سال 1384بررسی و مشخص شد که میزان بروز عوارض در اهداکنندگان جوان، خانم، دارای وزن پایین و بار اول به طور معناداری بیشتر بود(9). در مطالعه عصاریان بر روی اهداکنندگان خون شهر اصفهان، از 5285 اهداکننده مورد مطالعه، 105 نفر(2%) دچار واکنش‌های وازوواگال شدند(10). این واکنش‌ها در بین اهداکنندگان بار اول(6/5%) بیشتر از سایرین(2/1%) مشاهده شد. در مطالعه سلطان از 41759 اهداکننده، 429 نفر دچار واکنش وازوواگال شدند(11). اهداکنندگان کمتر از 30 سال و با وزن کمتر از 70 کیلوگرم شیوع بالاتری از واکنش‌های وازوواگال داشتند. در مطالعه آبی‌شیخ از 277719 اهداکننده، 319 (15/1%) نفر دچار واکنش وازوواگال شدند(5). در مطالعه ریگا در فرانسه، 82 مورد واکنش‌های ناخواسته شدید در بین 72553 اهداکننده گزارش شد(12). واکنش‌ها شامل 74 مورد واکنش وازوواگال، 5 مورد هماتوم، 2 مورد آسیب به شریان و یک مورد واکنش ناخواسته به سیترات بود. در مطالعه آنیک در نیجریه، فراوانی عوارض ناشی از اهدای خون 60/1% (3520/56) گزارش شد که در میان این عوارض، شایع‌ترین عامل مربوط به واکنش‌های وازوواگال با شیوع 14/82% (56/46) بود(13). در مطالعه سوهلت از 54542 اهدای خون، 353 مورد واکنش وازوواگال مشاهده شد(14). بررسی ویژگی‌های اهداکنندگان نشان داد که میزان VVRبین دو جنس زن و مرد تفاوتی ندارد
اما در اهداکنندگان مرد کمتر از 30 سال و اهداکنندگان زن بالای 30 سال شیوع بیشتری داشت. از طرفی واکنش‌های وازوواگال بیشترین اثر منفی را بر بازگشت اهداکنندگان برای اهدای خون مجدد دارد. مشخص شده که واکنش‌های خفیف وازوواگال به میزان 30 تا 56 درصد و واکنش‌های متوسط و شدید به میزان 53 تا 76 درصد، میزان بازگشت اهداکنندگان خون را کاهش می‌دهد(15). در مطالعه سوهلت میزان بازگشت جهت اهدای خون در اهداکنندگانی که دچار واکنش وازوواگال شدند در اهدای خون کامل 7/21% (106/23) و در اهدای آفرزیس پلاسما 2/38% (233/89) گزارش شد. در مطالعه حاضر میزان بازگشت اهداکنندگانی که دچار واکنش‌های ناخواسته بودند در مدت زمان یک سال 18% (170/32) بود. در 1/78% (32/25) از این اهداکنندگان که در اولین بار دچار عارضه شدند، در اهدای خون دوم بدون عوارض بودند.
نتیجه‌گیری این مطالعه نشان داد فراوانی واکنش‌های وازوواگال در مردانی که کاهش وزن بیشتری نسبت به حداقل تعیین شده برای اهدای خون داشتند بیشتر بوده است.
Babahajian S, Khaledian K, Babahajian W, Bigleh H, Karimian M S, Abbasian S et al . The prevalence of vasovagal reactions among blood donors in Kurdistan province and its effect on blood donor return rates. Sci J Iran Blood Transfus Organ 2018; 15 (3) :189-194 URL: http://bloodjournal.ir/article-1-1200-fa.html
باباحاجیان سروه، خالدیان کویستان، باباحاجیان وریا، بیگله حسین، کریمیان محمد سعید، عباسیان صادق و همکاران.. فراوانی واکنش‌های وازوواگال در اهداکنندگان مراجعه‌کننده به انتقال خون استان کردستان و تاثیر آن بر میزان بازگشت جهت اهدای خون مجدد. فصلنامه پژوهشی خون. 1397; 15 (3) :189-194
