مدیریت تولید، فرآوری، توزیع خون و پایش ضایعات آن در ایران (سال های 1394-1388)
آزاده امیدخدا1، صدیقه امینی کافی‌آباد2، علی اکبر پورفتح‌اله3، مهتاب مقصودلو4
چکیده سابقه و هدف در کشور ما خودکفایی در تهیه خون و فرآورده‌های آن وجود داشته و با استفاده از شبکه خونرسانی سراسری، امکان تامین نیاز کلیه بیماران وجود دارد. در راستای این امر مهم، در این مطالعه اطلاعات مربوط به تهیه و توزیع فرآورده‌های خون، ضایعات بیمارستانی و ضایعات پایگاه‌های انتقال خون از سال 1388 تا 1394 ارایه گردید. مواد و روش‌ها مطالعه از نوع توصیفی و گذشته‌نگر بود. تمام مراکز جمع‌آوری خون، مراکز تهیه و فرآوری و پایگاه‌های انتقال خون در سراسر کشور(214 مرکز)، اطلاعات را در نرم‌افزار و یا در فرم‌های تحت کنترل ثبت و به ستاد مرکزی انتقال خون گزارش کردند. ستاد مرکزی این اطلاعات را پایش و بر مبنای آن برنامه‌ریزی نمود. یافته‌ها به طور متوسط تولید واحدهای گویچه‌های سرخ 9/1%±8/94%، پلاسمای تازه منجمد 9/1%±4/83% و پلاکت کنسانتره 4/4%±7/50% از واحدهای خون اهدایی بوده و 8/2% ±95% از واحدهای گویچه‌های سرخ تولیدی، 1/5% ±41% از واحدهای پلاسمای تازه منجمد تولیدی و 7/2%±79% از پلاکت کنسانتره به بیمارستان‌ها توزیع گردید. هم چنین به طور متوسط 18/0% ±8/4% واحدهای گویچه‌های سرخ، 2/0% ±4/1% پلاسمای تازه منجمد و 2/0% ±8/2% پلاکت کنسانتره از بیمارستان‌ها برگشت داده شد. میانگین درصد واحدهای تاریخ مصرف گذشته و ضایعات پایگاه‌های انتقال خون نیز به ترتیب 7/0% ±6/3% و 5/2% ±9/2% بود. نتیجه‌گیری کاهش توزیع فرآورده‌ها و واحدهای برگشتی از بیمارستان‌ها نشان‌دهنده ارتقای مصرف خون در بیمارستان‌ها می‌باشد. کلمات کلیدی:تولید، گلبول‌های قرمز، پلاسمای تازه منجمد، بیمارستان‌ها
تاریخ دریافت: 9 /2 /96 تاریخ پذیرش : 13/4/96
1- PhD هماتولوژی و بانک خون ـ استادیار دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران ـ تهران ـ ایران 2- مؤلف مسئول: متخصص آسیب‌شناسی بالینی و تشریحی ـ دانشیار مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون ـ تهران ـ ایران ـ صندوق پستی: 1157-14665 3- PhDایمونولوژی ـ استاد دانشکده پزشکی دانشگاه تربیت مدرس و مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون ـ تهران ـ ایران 4- متخصص پزشکی اجتماعی ـ دانشیار مرکز تحقیقات انتقال خون ـ مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون ـ تهران ـ ایران
مقدمه سازمان انتقال خون ایران در سال 1353 به عنوان تنها سازمان مسئول در زمینه انتقال خون تاسیس شد. طبق اساسنامه سازمان، تمامی فعالیت‌های مرتبط به فرآیندهای جمع‌آوری، فرآوری، ذخیره‌سازی و توزیع فرآورده‌ها به بیمارستان‌ها در سراسر کشور بر عهده سازمان است. طبق آخرین اطلاعات، در کشور 34 پایگاه انتقال خون (blood transfusion center)، 57 مرکز تهیه و فرآوریخون (blood collection and processing center) و 123 مرکز ثابت خونگیری(blood collection center) وجود داردکه عملکرد این مراکز توسط ستاد مرکزی سازمان انتقال خون مورد بررسی و پایش قرار می‌گیرد. از سال 1386 با حذف خون جایگزین در کشور، تمامی واحدهای خون اهدایی به صورت داوطلبانه بوده و شاخص اهدای خوندر سال 91 به ازای 1000 نفر جمعیت، 27 بود(3-1). انتخاب اهداکننده با مشاوره و معاینه فیزیکی توسط پزشک صورت می‌گیرد. پس از احراز صلاحیت برای اهدای خون توسط پزشک، فرم خود حذفی محرمانه در اختیار اهداکننده قرار می‌گیرد تا اهداکننده خود، نسبت به مصرف یا عدم مصرف خون اهدایی تصمیم‌گیری نماید. آزمایش‌های غربالگری که بر روی تمام کیسه‌های خون پس از اهدا انجام میشود شامل HBsAg ،Anti-HCV ، HIV Ag/Ab و RPR می‌باشد. آزمایش غربالگری Anti-HTLV نیز بر روی واحدهای اهدایی هفت استان انجام میشود. انجام این آزمایش‌ها به همراه برنامه‌ریزی و بهره‌برداری از راه‌کارهای گوناگون انتخاب اهداکننده، سبب بهبود سلامت خون و فرآورده‌های آن گردیده است(4، 1). از خون های اهدایی فرآورده‌های خون شامل گویچه سرخ ((Red Blood Cell ، پلاکت کنسانتره(Platelet Concentrate)، پلاسمای تازه منجمد(Fresh Frozen Plasma-FFP) و کرایو پرسیپیتیت تهیه میشود(5). دربیش از یک دهه اخیر از FFP برای تهیه داروهای مشتق از پلاسما با استفاده از پالایش قراردادی استفاده شده است. داروهای مشتق از پلاسما توسط شرکت‌های پالایشگر تهیه شده و کلیه داروهای تولیدی جهت مصرف بیماران به کشور باز می‌گردد. در این دهه کشور از داروهای مشتق از پلاسمای ایرانی بهره‌مند شد(6). با وجود خودکفایی کشور در تهیه خون و فرآورده‌های خونی، اطلاعات جامعی در مورد جمع‌آوری خون، تهیه و پخش فرآورده در کشور منتشر نشده است. جمع‌آوری چنین اطلاعاتی برای برنامه‌ریزی آینده سازمان انتقال خون به منظور تهیه و توزیع فرآورده‌ها اثر بخش خواهد بود. بنابراین در این مطالعه اطلاعات مربوط به تهیه و پخش فرآورده، ضایعات بیمارستانی و نیز ضایعات پایگاه‌های انتقال خون از سال 1388 تا 1394 مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت.
مواد و روش‌ها مطالعه حاضر نوعی مطالعه توصیفی و گذشته‌نگر بود که به بررسی داده‌های مربوط به جمع‌آوری خون، فرآوری، توزیع فرآورده‌ها، واحدهای برگشتی از بیمارستان‌ها و نیز درصد ضایعات و واحدهای تاریخ مصرف گذشته در مراکز انتقال خون سراسر کشور از سال 1388 تا 1394 پرداخته است. در سال‌های اخیر تعداد مراکز ثابت جمع‌آوری خون، مراکز تهیه و فرآوری و پایگاه‌های انتقال خون در کشور مجموعاً 214 مرکز می‌باشد. در تمامی این مراکز کلیه اطلاعات مربوط به جمع‌آوری خون، تولید فرآورده‌های مختلف، توزیع فرآورده‌ها، واحدهای ضایع شده(Discarded units) و واحدهای تاریخ مصرف گذشته(Outdated units) در نرم‌افزار(مک)e-PROGESA ، نرم‌افزار داخلی نگاره و یا در فرم‌های تحت کنترل ثبت، گزارش‌گیری و پایش میشود. ستاد مرکزی نیز اطلاعات را پایش و بررسی می‌کند. ثبت و گزارش واحدهای خون برگشتی از بیمارستان‌ها(Returned units) در حال حاضر و در این مطالعه از طریق فرم‌های تحت کنترل صورت می‌گیرد. پس از ثبت اطلاعات در فرم توسط بیمارستان، فرم‌های دریافتی در پایگاه‌های انتقال خون پایش شده و تعداد نهایی هر فرآورده برگشتی با ذکر دلیل یا دلایل آن به ستاد مرکزی گزارش می‌گردد. تعداد بیمارستان‌های مورد مطالعه 1169 بیمارستان بود. تعاریف: 1- واحدهای تولیدی: منظور از فرآورده‌های تولیدی، واحدهای تولید شده از خون کامل هستند که ترخیص شده و مجوز توزیع و مصرف دریافت کرده‌اند. 2- واحدهای ضایع شده در پایگاه‌های انتقال خون: این واحدها به دلایل مختلف از قبیل همولیز، پارگی و یا مثبت شدن آزمایش‌های غربالگری در پایگاه‌های انتقال خون از چرخه توزیع به بیمارستان‌ها خارج شده‌اند. آزمایش‌های غربالگری شامل انجام HBs Ag ، Anti-HCV ،HIV Ag/Ab و RPRبر روی تمام نمونه‌ها و HTLV Anti-بر روی نمونه‌های هفت استان است. در صورتی که نمونه در آزمایش‌های غربالگری، دارای واکنش باشد، بدون توجه به نتیجه تکرار آزمایش، واحدهای اهدایی طبق الگوریتم سازمان ضایع می‌شوند(1). بر روی نمونه‌هایی که برای بار دوم در آزمایش‌ها دارای واکنش بوده‌اند، یعنی نمونه‌هایی که دارای واکنش تکرارپذیر هستند، آزمایش تاییدی شامل HCV RIBA HBsAg ، HIV BLOT ، FTA و HTLV BLOT بنا بر نوع واکنش در آزمایش غربالگری انجام میشود. 3- واحدهای ضایع شده در بیمارستان‌ها(واحدهای برگشتی از بیمارستان ها): این واحدها شامل واحدهایی می‌باشد که یا در بیمارستان ضایع شده و شماره‌های آن‌ها در فرم‌های مخصوص به پایگاه‌های انتقال خون فرستاده میشود و یا واحدهایی که از بیمارستان به پایگاه‌های انتقال خون برگشت داده شده و در پایگاه‌ها ضایع می‌شوند. 4- واحدهای تاریخ مصرف گذشته: منظور از این واحدها فرآورده‌هایی می‌باشند که به دلیل عدم درخواست بیمارستان‌ها قبل از توزیع طول عمرشان به پایان رسیده است.
آنالیز آماری: برای بررسی آماری در این مطالعه از درصد استفاده گردید. به منظور محاسبه تعداد فرآورده‌های تولیدی برحسب درصد، از نسبت واحدهای تولیدی هر فرآورده به کل واحدهای اهدایی، برای تخمین توزیع فرآورده‌های تولیدی بر حسب درصد، از نسبت واحدهای توزیع شده هر فرآورده به واحدهای تولیدی همان فرآورده، به منظور محاسبه واحدهای فرآورده برگشتی از بیمارستان‌ها، از نسبت واحدهای برگشتی از بیمارستان‌ها در هر فرآورده به واحدهای توزیع شده و برای تخمین واحدهای تاریخ مصرف گذشته و ضایع شده در مدت مطالعه از نسبت واحدهای تاریخ مصرف گذشته و ضایع شده بر اساس مجموع خون کامل و گویچه سرخ تولیدی استفاده گردید. سپس از درصدهای هر فرآورده از سال 88 تا 94 میانگین گرفته شده و انحراف معیار(SD) محاسبه شد. هم چنین تعداد موارد مثبت تاییدی بر اساس 100000 واحد اهدایی محاسبه گردید.
یافته‌ها تهیه و توزیع خون و فرآورده‌ها: به منظور تخمین تعداد فرآورده‌های تولیدی، از نسبت واحدهای تولیدی هر فرآورده به کل واحدهای اهدایی استفاده گردید. از سال 1388 تا 1394 جمعیت اهداکنندگان 14% افزایش داشته است. در طول این مدت 2/0%± 2%از کل خون‌های اهدایی به شکل خون کامل توزیع شده و به طور متوسط در طول این مدت از واحدهای خون اهدایی 9/1% ±8/94% واحد گویچه سرخ، 9/1% ±4/83% پلاسمای تازه منجمد و 4/4% ±7/50% پلاکت کنسانتره تولید شده است(نمودار 1). به منظور محاسبه توزیع فرآورده‌های تولیدی بر حسب درصد، از نسبت واحدهای توزیع شده هر فرآورده به واحدهای تولیدی همان فرآورده استفاده گردید. تا سال 91 توزیع خون کامل کاهش، در سال 92 افزایش و در سال 93 و 94 مجدداً کاهش یافته است. از سال 88 تا 90 توزیع گویچه سرخ و پلاسما افزایش و در سال 91 کاهش یافته است. توزیع گویچه سرخ و پلاکت در سال 92 تا 94 با افزایش همراه بوده است. این درحالی است که توزیع پلاسما در سال 92 و 93 افزایش و در سال 94 مجدداً کاهـش یافتـه است. در طول این مدت به طور متوسط 8/2% ±95% از واحدهای گویچه‌های سرخ تولیدی، 1/5% ±41% از واحدهای پلاسمـای تـازه منجمـد(FFP) تـولیــدی و7/2% ±79% از
نمودار1. درصد فرآورده‌های تولیدی بر حسب واحدهای اهدایی در بین سال های 1388 تا 1394. درصد تولید پلاسمای تازه منجمد با درصد تولید واحدهای گویچه سرخ متفاوت است زیرا تعدادی از واحدهای پلاسمای تازه منجمد، کرایوپرسیپیتیت تهیه شده که در محاسبه تولید FFP منظور نشده است.
نمودار2: درصد فرآورده‌های توزیع شده بر حسب واحدهای تولیدی در بین سال‌های 1388 تا 1394. FFPتوزیع شده همواره از 50% تولید FFP کمتر است که حجم قابل توجهی از آن برای تولید داروهای مشتق از پلاسما به شرکت‌های پالایشگر ارسال شده است.
پلاکت کنسانتره به بیمارستان‌ها توزیع گردیده است(نمودار 2).
ضایعات بیمارستانی: بـه منظـور تخمیـن واحـدهـای فـــرآورده برگشتی از بیمارستان‌ها، از نسبت واحدهای برگشتی از بیمارستان‌ها در هر فرآورده به واحدهای توزیع شده همان فرآورده استفاده گردید. به طور متوسط در این مدت، 8/2% ±1/11% واحدهای خون کامل، 18/0% ±8/4% از واحدهای گویچه‌های سرخ، 2/0% ±4/1% پلاسمای تازه منجمد و 2/0% ±8/2% پلاکت کنسانتره از بیمارستان‌ها برگشت داده شده است. در سال 94 نسبت به سال 88 ، درصد خون کامل، گویچه‌های سرخ و کنسانتره پلاکتی برگشتی از بیمارستان‌ها کاهش داشته و این کاهش به ترتیب 3/3، 8/1 و 6/0 درصد می‌باشد(نمودار 3).
نمودار 3: درصد فرآورده‌های برگشتی از بیمارستان‌ها بر حسب واحدهای توزیع شده در بین سال‌های 1388 تا 1394. اگر چه درصد خون کامل، گویچه‌های سرخ و کنسانتره پلاکتی و FFP برگشتی از بیمارستان‌ها در طول مدت مطالعه متغیر است اما در سال 94 نسبت به سال 88 این درصد در مورد خون کامل، گویچه‌های سرخ و کنسانتره پلاکتی کاهش دارد.
جدول 1: درصد فرآورده‌های تاریخ مصرف گذشته و ضایع شده در پایگاه‌های انتقال خون که بر مبنای تولید خون کامل و تعداد واحدهای گویچه سرخ در بین سال‌های 1388 تا 1394 محاسبه شده‌اند
ضایعات (درصد)
1388
1389
1390
1391
1392
1393
1394
فرآورده‌های تاریخ مصرف گذشته
2/4
2/4
6/2
9/2
8/4
1/3
2/3
فرآورده‌های ضایع شده
4/0
7/0
6/1
5/8
8/3
3
3/2
جدول 2: تعداد نمونه‌های دارای واکنش در آزمایش‌های غربالگری برای شناسایی احتمال عفونت HBV ، HCV ، HIV و HTLV در هر 1000 نمونه اهداکنندگان، سال 1388 تا 1394
تعدادنمونه‌های دارای واکنش در آزمایش‌های غربالگری/1000 واحد اهدایی
1388
1389
1390
1391
1392
1393
1394
HBV
4
4
3
2
1
2
3
HCV
2
2
2
1
1
2
2
HTLV
3/0
6/0
4/0
1
1
7/0
8/0
HIV
2
1
2
1
1
1
1
مجموع
3/8
6/7
4/7
5
4
7/5
8/6
جدول3: تعداد عفونت با HBV ، HCV ، HIV و HTLV در هر 100000 واحد اهدایی بر مبنای نتایج آزمایش‌های تاییدی سال 1388 تا 1394
تعداد آزمایش مثبت تاییدی/100000 واحد اهدایی
1388
1389
1390
1391
1392
1393
1394
HBV
300
250
200
160
140
130
110
HCV
90
70
60
50
50
40
40
HTLV
17
17
18
14
13
13
11
HIV
4
4
4
3
3
3
3
مجموع
411
341
282
227
206
186
164
واحدهای تاریخ مصرف گذشته و ضایعات پایگاه‌های انتقال خون: میانگین واحدهای تاریخ مصرف گذشته 7/0% ± 6/3% است(جدول 1). اگر چه درصد این واحدها در سال 92 نسبت به سال 88 ، 9/1% افزایش داشته است اما در سال 94 این درصد کاهش داشته و به 1% رسیده است. به علاوه از سال 1388 تا 1390 اگر چه میانگین درصد ضایعات 5/0% ± 9/0% می‌باشد اما در سال 1391 این درصد افزایش قابل ملاحظه‌ای داشته و به 5/8% رسیده است، مجدداً در سال 92 کاهش یافته و این کاهش تا سـال 94 نیـز ادامه یافته است. میانگین درصد ضایعات در طول مدت مطالعه 5/2% ± 9/2% بود.
ضایعات بر اساس نتایج دارای واکنش در آزمایش‌های غربالگری: در ایـن مطالعـه درصـد ضایعات بر اساس موارد دارای واکنش در آزمایش‌های غربالگری مورد بررسی قرار گرفت. درصـد بـر اساس تعداد واحدهای خون کامل دارای واکنـش بـه تعـداد واحـدهای اهدایی محاسبه گردید. درصد نتایج دارای واکنش در آزمایش‌های غربالگری (1/0% ± 27/0%) HBs-Ag ، (04/0% ± 17/0%) Anti - HCV ، (04/0% ± 12/0%) Anti - HIV و (02/0% ± 07/0%) Anti-HTLV است. ضایعات موارد دارای واکنش در آزمایش‌های غربالگری با نوسان همراه بوده اما در طول مطالعه همواره از تعداد 3/8 در 1000 اهدا بیشتر نشده است(جدول 2). درصد نتایج مثبت آزمایش‌های تاییدی(06/0% ± 2/0%) HBs confirm ، (01/0% ± 06/0%) HCV RIBA ، (003/0%) BLOTHIV وBLOT HTLV (01/0%) بوده است. ضایعات موارد مثبت تاییدی در طول مدت مطالعه کاهش یافته است(جدول 3 ).
بحث در این مطالعه وضعیت مربوط به تهیه و توزیع فرآورده در بین سال‌های 1388 تا 1394 مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت. در طول مدت مطالعه به طور متوسط تولید واحدهای گویچه‌های سرخ 9/1% ± 8/94%، پلاسمای تازه منجمد 9/1% ± 4/83% و پلاکت کنسانتره 4/4% ± 7/50% از واحدهای خون اهدایی بوده و 8/2% ± 95% از واحدهای گویچه‌های سرخ تولیدی، 1/5% ± 41% از واحدهای پلاسمای تازه منجمد تولیدی و 7/2% ± 79% از پلاکت کنسانتره به بیمارستان‌ها توزیع گردید. هم چنین به طور متوسط 8/2% ± 1/11% واحدهای خون کامل، 18/0% ± 8/4% واحدهای گویچه‌های سرخ، 2/0% ± 4/1% پلاسمای تازه منجمد و2/0% ± 8/2%پلاکت کنسانتره از بیمارستان‌ها برگشت داده شد. میانگین درصد واحدهای تاریخ مصرف گذشته و ضایعات پایگاه‌های انتقال خون نیز به ترتیب 7/0% ± 6/3%و 5/2% ± 9/2% بود. در طول مدت مطالعه، واحدهای اهدایی 14% افزایش داشته است که دلیل این امر برنامه موفق جذب اهداکنندگان بوده است. با وجود این در سال 1392 تعداد واحدهای اهدایی کاهش یافته است که از پیامدهای این کاهش می‌توان به کاهش تولید گویچه سرخ نیز اشاره کرد. در سال 1394 نسبت به سال 1388 تولید برخی فرآورده‌های خون شامل پلاسمای تازه منجمد و کنسانتره پلاکت با افزایش مواجه بوده است. سازمان انتقال خون در سال‌های اخیر در تولید پلاکت اهتمام جدی داشته تا به این ترتیب کمبودی برای تزریق پلاکت کنسانتره به بیماران نیازمند به این فرآورده، وجود نداشته باشد. هم چنین تولید پلاسما نیز به منظور تهیه داروهای مشتق از آن با افزایش همراه بوده است(7). در طول مدت مطالعه توزیع فرآورده‌های خونیبا تغییرات همراه بوده است. در سال 1394 نسبت به سال 1388، اگرچه توزیع گویچه سرخ با افزایش 7/3 درصدی همراه است که علت این امر می‌تواند به دلیل افزایش درخواست مراکز درمانی به دنبال افزایش امید به زندگی، افزایش مراکز درمانی، رشد جمعیت، درمان‌های نوین، افزایش پیوند اعم از پیوند بافت‌های توپر مانند کبد و مغز استخوان، جراحی‌هایی مانند جراحی عروق کرونر در دنیا و از جمله ایران می‌باشد، اما توزیع خون کامل و پلاسمای تازه منجمد کاهش داشته است(8). کاهش توزیع تمامی فرآورده‌ها در سال 1391مشاهده میشود که به دنبال آن همراه با افزایش واحدهای ضایع شده است. در این سال جهت جمع‌آوری خون از کیسه‌های خون یک شرکت تولیدی استفاده شد که با وجود ارزیابی کیفی کیسه‌های جدید توسط سازمان انتقال خون و سازمان غذا و دارو و دریافت مجوز مصرف، مواردی نشت از کیسه و به ویژه از کورد کیسه گزارش گردید و این امر باعث ضایع شدن کیسه‌ها شد. در مورد پلاسما در طول این دوره به دلیل تامین مناسب فاکتورهای انعقادی کنسانتره، تنها 41% پلاسما به بیمارستان‌ها توزیع و در طی این دوره زمانی (1394-1388)، 931350 لیتر پلاسما برای تولید داروهای مشتق از پلاسما مورد استفاده قرار گرفت(7). در سال 94 نسبت به سال 88 ، تعداد واحدهای گویچه سرخ و کنسانتره پلاکتی برگشتی از بیمارستان‌ها و واحدهای تاریخ مصرف گذشته کاهش یافته است. این احتمال وجود دارد که با اجرای برنامه هموویژلانس و مدیریت خون بیمار Patient Blood Management (PBM) ، کنترل کمیته‌های بیمارستانی بر مصرف خون و فرآورده‌های خونی افزایش یافته و این امر سبب بهبود مصرف خون در بیمارستان‌ها شده است(9). برنامهمدیریت خون بیمار، برنامه جدیدی برای کاهش و بهبود مصرف خون در بیمارستان‌ها می‌باشد. از اهداف این برنامه می‌توان به این موارد اشاره کرد: خونریزی بیمار به حداقل برسد و به این ترتیب نیاز به تزریق خون کم شده و کم خونی بیمار قبل از جراحی کاهش یابد و تا نیاز قطعی به تزریق خون نباشد، خون تزریق نشود(10). مطالعه‌های زیادی نشان می‌دهند که با اجرای این برنامه در کشورهای مختلف، تعداد فرآورده‌های تزریقی و به طبع آن هزینه‌های وابسته به انتقال خون کاهش یافته است(13-11). هم چنین نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که از سال 1388 تا 1394، میانگین درصد واحدهای ضایع شده و تاریخ مصرف گذشته 5/2% ± 9/2% و 7/0% ± 6/3% می‌باشد. با وجود این که در سال 1391 به دلیل تغییر کیسه‌های جمع‌آوری خون، با افزایش چشم‌گیر درصد ضایعات فرآورده‌ها مواجه هستیم، اما از سال 1392 کاهش ضایعات فرآورده آغاز و تا سال 1394 ادامه داشته و در این سال به 3/2% رسیده است. ضایعات واحدهای خون یک مشکل جهانی است که از 0 تا 6% در کشورهای مختلف متفاوت بوده و رسیدن ضایعات به کمتر از 1% شاخص بهبود کیفیت تلقی میشود(15، 14).در دو مطالعه جداگانه‌ای که در ایالات مختلف هند در سال 2011 و 2017 انجام شده است، درصد ضایعات مراکز انتقال خون به ترتیب 58/3% و 6/1% عنوان شده است(17، 16). هم چنین در مطالعه‌ای که در سال 2012 در مالزی انجام شد، درصد ضایعات مراکز انتقال خون 3/2% گزارش شده است(18). نتایج ما با این مطالعه هم‌خوانی دارد. این مطالعه هم چنین نشان داد که میزان موارد مثبت تاییدی عفونت‌های منتقله از راه خون در طول مدت مطالعه کاهش یافته است. این کاهش در ایران در مطالعه‌های دیگر هم گزارش شده است(19، 1). اهمیت کاهش شیوع عوامل منتقله از راه خون علاوه بر افزایش سلامت خون، کاهش ضایعات فرآورده‌های خونی در پایگاه‌ها می‌باشد. در مطالعه حاضر هر چند ضایعات موارد دارای واکنش در آزمایش‌های غربالگری با نوسان همراه بوده ولی در طول مطالعه همواره از تعداد 3/8در 1000 اهدا بیشتر نشده است. تغییراتی که در طی سال‌های مطالعه مشاهده می‌گردد نیز عمدتاً به دلیل تغییر کیت‌های غربالگری بوده است. غیر از این مورد، موارد دیگری هم در کاهش ضایعات دخیل بوده‌اند که از آن جمله می‌توان به بهره‌برداری شبکه خونرسانی و توزیع بهینه خون و فرآورده در سطح استان‌های نیازمند و ارتقای نرم‌افزار سازمان جهت فرآیند اهدا تا توزیع اشاره کرد.
نتیجه‌گیری در این مطالعه وضعیت کلی جمع‌آوری خون، تهیه و توزیع در ایران مورد ارزیابی قرار گرفت. کاهش توزیع فرآورده‌های خونی و واحدهای برگشتی از بیمارستان‌ها نشان‌دهنده بهبود مصرف خون در بیمارستان‌ها بود. هم چنین کاهش ضایعات فرآورده‌های خونی در مراکز انتقال خون نشان‌دهنده افزایش استانداردهای تولید فرآورده‌های خون می‌باشد.
تشکر و قدردانی از خانم مژگان شریعتی و تمامی همکاران در مراکز انتقال خون سراسر کشور برای انجام این مطالعه تشکر به عمل می‌آید.
Omidkhoda A, Amini Kafi-Abad S, Pourfathollah A, Maghsudlu M. Management of production, processing, dispensing and monitoring of blood components in Iran (2009 – 2015). Sci J Iran Blood Transfus Organ 2017; 14 (3) :155-163 URL: http://bloodjournal.ir/article-1-1119-fa.html
امیدخدا آزاده، امینی کافی آباد صدیقه، پورفتح اله علی اکبر، مقصودلو مهتاب. مدیریت تولید، فرآوری، توزیع خون و پایش ضایعات آن در ایران (سال های 1394-1388). فصلنامه پژوهشی خون. 1396; 14 (3) :155-163
